Self-assessment with TS Inter 2nd Year Sanskrit Model Papers Set 7 allows students to take charge of their own learning.
TS Inter 2nd Year Sanskrit Model Paper Set 7 with Solutions
Time : 3 Hours
Max Marks : 100
Note :
- All questions should be attempted.
- Question Nos. 1, 2 and 3 should be answered either in the medium of instructions of the candidate or in Sanskrit (Devanagari Script) only.
- The remaining questions should be answered in Sanskrit (Devanagari Script) only.
सूचना : प्रथम, द्वितीय, तृतीय प्रश्नान् विहाय अन्ये सर्वेऽपि प्रश्नाः संस्कृतभाषायामेव समाधातव्याः ।
1. एकस्य श्लोकस्य प्रतिपदार्थं भावं च लिखत । (1 × 6 = 6)
अ) कोऽतिभारः समर्थानां किं दूरं व्यवसायिनाम् ।
को विदेशः सविद्यानां कः परः प्रियवादिनाम् ॥
पदच्छेदः (Word Division) – कः + अतिभारः, समर्थानाम्, किम्, दूरम्, व्यवसायिनाम्, कः + विदेशः, सविद्यानाम्, कः परः प्रियवादिनाम् ।
अर्था: (Meanings) – समार्थानाम् = to the efficient; अतिभारः overburden; क: = what is; व्यवसायिनाम् = to the workaholics; दूरम् = distance; किम् = what is; सविद्यानाम् = to the educated; विदेश: = foreign place; क: = what is; प्रियवादिनाद = to the sweetly speaking; परः = enemy; क: = who is ?
भावः (Substance) – What is overload to the efficient ? What is distance to those those who work hard? What is a foreign place to the educated? Who is an enemy to the sweetly speaking ones?
आ) अब्धौ निमग्न एवार्हः प्राप्तुं रत्नानि साहसी ।
न तीरस्थः तदाकाङ्की न प्रयत्नादृते फलम् ॥
पदच्छेदः (Word Division ) – अब्धौ निमग्नः + एव + अर्हः, प्राप्तुम्, रत्नानि, साहसी, न, तीरस्थः, तत् + आकाङ्क्षी, न, प्रयत्नात् ऋते, फलम् |
अन्वयक्रमः अब्धौ, निमग्नाः, साहसी, एव रत्नानि प्राप्तुं अर्हः, तीरस्थः, न, तत्, आकांक्षी, प्रयत्नात्, फलम्, न ऋते ।
अर्था: ( Meanings) – अब्धौ = in the ocean; निमग्नः = dived; साहसी एव = the adventurer alone; रत्नानि = the gems; प्राप्तुम् = to get; अर्हः = worthy, eligible; तत् + आकाङ्क्षी = desiring them; तीरस्थः = one who sits on the shore; न = not; प्रयत्नात् ऋते = without effort; फलम् fruit; न = is not.
भावः (Substance) – The courageous explorer who dives into the ocean alone is worthy to get the gems, and not the one who sits on the shore desiring them. There will be no fruit without effort.
2. एकं निबन्धप्रश्नं समाधत्त । (पद्यभागात्) । (1 × 6 = 6)
अ) राजा आहवमल्लः कं युवराजं कर्तुमैच्छत् ? ततः किमभवत् ?
Answer:
Introduction: The lesson Vikramankasya Audaryam extract from Vikramankadeva Charitam written by Bilhana. The poet belonged to the twelfth century A.D. Vikramanka was a Chalukya king. When his father wanted to make him the crown prince, he did not agree. He asked his father to make his elder brother the crown prince.
The king’s desire: Ahavamalla was a Chalukya king who ruled the region of Karnataka. He wanted to make his second son Vikramanka the crown prince as the latter studied all the sciences, and was eager to enter the battlefield. He felt that if such a great warrior became the prince, no one would dare to attack his kingdom, which would be like a lioness sitting on the lap of the prince. When he expressed his desire, Vikramanka did not accept it. He said that he was happy spending the wealth in charity and for pleasures. He did not want to be the crown prince. आस्तामयं मे युवराजभावः । The king said that Lord Siva was the witness to his efforts to get a son, and asked how he could reject his offer.
Vikrama’s generous nature : Vikrama said that he could not become the crown prince as he had an elder brother Somadeva. His brother had the right to be crowned. He would not soil his fame by doing anything contrary to the tradition. If he were to make his brother’s face gloomy, he would be the one to bring blemish to the family. मयैव गोत्रे लिखितः कलङ्कः | He would serve the king and the prince. His father said that Siva declared that Vikrama would be the king. He pleaded with him to accept his offer so that their kingdom would be ever prosperous. तन्मे प्रमाणीकुरु मे वत्स वाक्यम् । Still, Vikrama did not agree. He said that his brother was competent. He knew as he received orders from him. He would guard the kingdom like a protecting gem. Thus he pleased his father, and made his elder brother receive the honour of being the crown prince.
आ) नृसिंहस्य आविर्भावं वर्णयत ।
Answer:
Introduction: The lesson Nrisimhavirbhava is an extract from Nrisimhanakhakaumudi written by Dr. K. Sudhakara Rao. The lesson describes the appearance of Nrisimha from the pillar, and his subsequent killing of Hiranyakasipu, the father of Prahlada.
Hiranyakasipu’s Challenge: Hiranyakasipu, the demon king asked his son Prahlada to stop worshipping Vishnu and start worshipping him instead and enjoy pleasures. Prahlada replied that he worshipped the lotus feet of Hari, which would remove the sins and destroy the demons. The Universe was caused by the will of Vishnu. His power could end it in a moment.
Hiranyakasipu was enraged at the words of Prahlada. He said that by worshipping the enemy of his father, Prahlada committed a grave sin. He would go to hell for that. He said that he would break his head with the blow of the mace. He asked whether Hari would come to his rescue.
Prahlada’s reply: Prahlada calmly replied that Vishnu existed both in the animate and inanimate beings. He dwelled in men, lions, birds, water, fire and air. Hiranyaka who got angrier asked him whether Hari was in the pillar in the palace. If so, he would kill him. Prahlada replied with a smile that it was not possible to kill Hari. He was everywhere. He was in the pillar also. श्रीपतिर्विष्णुः ।
The appearance of Nrisimha : Hiranyakasipu hit the pillar with the mace. Vishnu appeared in the form of Nrisimha holding conch and disk. He tore Hiranyaka with his sharp nails after dragging him on to his lap. The gods danced with joy and worshipped Vishnu. आराधयामासुरभीष्टदं तम् ।
3. एकं निबन्धप्रश्नं समाधत्त । (गद्यभागात्) (1 × 6 = 6)
अ) सोमदत्तस्य पराक्रमं वर्णयत ।
Answer:
Introduction: The lesson Somadatta Charitam is an extract from Dasakumaracharita written by Dandin. Dandin’s use of graceful words is praised as दण्डिनः पदलालित्यम् | Somadatta, who was separated from his friend Rajavahana tells him his story after meeting him a year later.
Meeting the Old Brahmin: Somadatta told Rajavahana that while searching for his friend, he found in a forest a valuable ruby. He took it and went to the temple of Siva that was nearby to take rest. There he met an old Brahmin, who took care of his many children by begging alms. He told Somadatta about the army camp of Mattakala.
The Story of Mattakala: Mattakala, the king of Lata wanted to marry Vamalochana, the daughter of Viraketu, the ruler of that region. When Viraketu rejected, he attacked him. The frightened Viraketu offered his daughter to Mattakala. Mattakala decided to marry Vamalochana at his place, and camped there on the way for hunting. Manapala, the minister of Viraketu, who was appointed as an escort of the princess, also camped nearby, waiting for a chance to kill Mattakala.
The Prisoner: Taking pity on the Brahmin, Somadatta gave. the ruby to him. After sometime the Brahmin returned followed by some soldiers and accused Somadatta as a thief. 3: | The soldiers put Somadatta in a prison. There he learnt the other prisoners were followers of Manapala. यूयं मम वयस्या इति निर्दिष्टमेतैः भटै: । They entered the tent of Mattakala at night through the way of a tunnel to kill him. But as he was not there, they had stolen the money that was there. The soldiers caught them the next day, and found a precious ruby missing. During the night, Somadatta freed himself, and escaped along with them and reached the camp of Manapala.
Killing of Mattakala: The next day Mattakala’s men came to Manapala and ordered him to hand over the robbers. Manapala abused Mattakala saying that he did not want Mattakala’s friendship. लाटपतिः कः ? तेन मैत्री का ? The angry Mattakala attacked Manapala. Somadatta also took part in the fight, and driving his chariot to the place where Mattakala was, jumped into his chariot, and killed him with his sword.
Viraketu became happy and married his daughter to him. Following the advice of an ascetic Somadatta, accompanied by his wife came to worship Mahakala Siva, and met Rajavahana.
आ) वेङ्कटरावः किमर्थं मूर्च्छितः अभवत् विवृणुत ?
Answer:
Introduction: The lesson Bhishajah Bhaishajyam was written by Prof. Pullela Sriramachandra. It was taken from his Kathatrayi This lesson describes the story of a selfish doctor, and the fruit he reaped for his selfishness.
The Villagers’ Plea: One day some villagers came to Dr. Venkata Rao, and requested him to attend to a boy who was injured in an accident. Venkata Rao chided them for not coming in time, and looking after their comforts only. सर्वदा स्वसुखचिन्तैव युष्माकम् ।
He accused them of trying to get treatment done without paying fee. When they left as the boy’s was serious condition. Quì fanc परिक्षीयते बालस्य दशा, Venkata Rao thought nothing would happen if one puppy boy died in India.
The Poor and Intelligent Venkata Rao: Venkata Rao was the son of a poor farmer. He was very intelligent and secured a seat in medical college. A rich man married his daughter to Venkata Rao. Venkata Rao’s practice also picked up. When he spoke of his father as a beggar, his father left him and returned to their village. Marriage was also a business affair for Venkata Rao. विवाहो नाम वणिग्व्यवहार
For him, money was everything. He never loved his wife. His son Suresh alone became the object of his affection.
Manjuhasini, the Lady Doctor: At that time, Dr. Manjuhasini joined the government hospital there. She was Venkata Rao’s class- mate in medical college. Venkata Rao was disturbed, as she did not yet come to meet him. He could not meet her because of his ego.
The Death of His Son : Jut then Venkata Rao received a phone call from Manjuhasini requesting his help in an emergency acci- dent case. His driver tried to inform him that he could not pick up his son from school after getting the brake repaired. Venkata Rao cut him short saying that he should go to general hospital urgently. On reaching the hospital he saw the same villagers who came to him earlier in the day, and the body of his dead son. : 7 कोऽप्यन्यः, तस्य पुत्रः सुरेश एव । Overcome by shame and grief, Venkata Rao swooned.
4. द्वयोः प्रश्नयोः समाधानानि लिखत (उपवाचकात्) । (2 × 4 = 8)
अ) ‘ब्रह्मचारी कुत्र उषितवान् ? किमर्थम् ?
समाधान:
परिचय : न्यासरक्षा इति पाठ्यभागः स्वप्नवासवदत्तम् इति नाटकस्य प्रथमाङ्कः । अस्य कविः भासः ब्रह्मचारी राजगृहवासी । वेदाध्ययनार्थं सः लावणकम् इति ग्रामे उषितवान् । सः ग्रामः वत्सभूमौ आसीत् । तत्र ग्रामदाहेन वासवदत्ता दग्धा इति सः अवदत् ।
आ) मनस्विनः किमर्थं वनमभिगम्य वसन्ति ?
समाधान:
परिचय : न्यासरक्षा इति पाठ्यभागः स्वप्नवासवदत्तम् इति नाटकस्य प्रथमाङ्कः । अस्य कविः भासः ।
राजपुत्र्याः पद्मावत्याः आगमनम् अधिकृत्य भटौं जनान् उत्सारयतः स्म । तदा काञ्चुकीयः तौ अवारयत् । मनस्विनः नगरपरिभवात् विमोक्तुं वनम् अभिगम्य वसन्ति इति अवदत् ।
चाणक्येन किमर्थं यथाशक्ति प्रयत्नः क्रियते ?
समाधान:
परिचय : मुद्राराक्षसम् इति पाठ्यभागः विशाखदत्तस्य मुद्राराक्षसनाटकस्य प्रथमाङ्कात् स्वीकृतः । अत्र नन्दवंशनिर्मूलनस्य अनन्तरं चाणक्येन चन्द्रगुत्पस्य कृते कृताः प्रयत्नाः वर्णिताः” ।
अमात्यराक्षसः कथं चन्द्रगुत्पस्य साचिव्यग्रहणम् अङ्गीकरोति इति चाणक्येन प्रयत्नः क्रियते.
कः तपोवनं प्रविशति ?
समाधान:
परिचय : आनूरवम् इति रूपकम् श्रीमता कोगण्टि सीतारामाचार्येण विरचितम् । अस्मिन् सूर्यस्य सारथेः अनूरोः जन्मादिकं वर्णितम् ।
भगवान् कुलपतिः तपसां सिद्धिः च काश्यपः तपोवनं प्रविशति ।
5. द्वयोः ससंदर्भ व्याख्यानं लिखत । (पद्यभागात्) (2 × 3 = 6)
अ) मूर्धाभिषिक्तं कुमुदो बभाषे ।
समाधान:
परिचय : एतत् वाक्यं कुमुद्वतीपरिणयः इति पाठ्यभागात् स्वीकृतम् । एषः पाठ्यांशः रघुवंशे षोडशसर्गात् गृहीतः । अस्य कविः कालिदासः ।
सन्दर्भ : नागराजः कुमुदः जैत्राभरणं स्वीकृत्य सोदर्या कुमुद्वत्या सह कुशस्य समीपम् आगतवान् । सः गरुडास्त्रस्य प्रभावम् अजानत् । कुशस्य महिमानमपि अजानत् । तेन कुशं नत्वा अवदत् ।
भाव : कुमुदः राजानं कुशम् एवम् अवदत् ।
आ) मयैव गोत्रे लिखितः कलङ्क ।
समाधान:
परिचय : एतत् वाक्यं विक्रमस्य औदार्यम् इति पाठ्यभागात् स्वीकृतम् । अस्य कविः बल्हणः । अयं पाठ्यभागः विक्रमाङ्कदेवचरितमिति काव्यात् गृहीतः ।
सन्दर्भ : चालुक्यराजः आहवमल्लः स्वस्य द्वितीयपुत्रं विक्रमाङ्कं युवराजं कर्तुम् ऐच्छत् । परन्तु कुमारः न अंङ्गीकृतवान् । यौवराज्ये मम अधिकारः नास्ति । ज्येष्ठस्य सोमदेवस्य एव अधिकारः अस्ति । अहं युवराजः भवामि चेत्, अस्माकं वंशः कलङ्कितः भवति इति उक्तवान् ।
भाव : मया एव वंशस्य कलङ्कः आपादितः भवति ।
इ) प्रहवेष्वनिर्बन्धरुषो हि सन्तः ।
समाधान:
परिचय : एतत् वाक्यं कुमुद्वतीपरिणयः इति पाठ्यभागात् स्वीकृतम् । एषः पाठ्यांशः रघुवंशे षोडशसर्गात् गृहीतः । अस्य कविः कालिदासः ।
सन्दर्भ : सरयूनद्याः पतितं जैत्राभरणम् अलभमानः कुशः भुजङ्गवधाय गारुत्मतम् अस्त्रं समाददे । तदा नागराजः कुमुदः आभरणहस्तः सन्, कुमुद्वतीसहितः बहिः अगच्छत् । तं दृष्ट्वा कुशः अस्त्रं प्रतिसञ्जहार । विनीतेषु सत्पुरुषाः कोपं न प्रदर्शयन्ति ।
भाव : विनीतेषु जनेषु सत्पुरुषाः कोपं न प्रदर्शयन्ति ।
आराधयामासुरभीष्टदं तम् ।
समाधान:
परिचय : एतत् वाक्यं नृसिंहाविर्भावः इति पाठ्यभागात् स्वीकृतम् । अस्य “कविः डा. के. सुधाकररावः |
सन्दर्भ: विष्णुः नृसिंहरूपेण स्तम्भात् निर्गत्य हिरण्यकशिपुं नखैः विदार्य अहनत् । तदा देवाः आनन्दमग्नाः अभवन् । ते ननृतुः । हरिम् आराधयामासुः ।
भाव : वरदं हरिम् अर्चितवन्तः ।
6. द्वयोः ससंदर्भ व्याख्यानं लिखत । (गद्यभागात्) (2 × 3 = 6)
अ) यूयं मम वयस्या इति निर्दिष्टमेतैः भटैः ।
समाधान:
परिचय : एतत् वाक्यं सोमदत्तचरितम् इति पाठ्यभागात् स्वीकृतम् । अस्य कविः दण्डी । एषः पाठ्यभागः कवेः दशकुमारचरितात् गृहीतः ।
सन्दर्भ : विप्रेण निर्दिष्टं सोमदत्तं भटाः रज्जुभिः बद्ध्वा कारागारे न्यक्षिपन् । तत्रस्थान् अन्यान् पुरुषान् सोमदत्तः अपृच्छत् यत् ते के, किमर्थं ते सोमदत्तस्य वयस्याः इति भटाः उक्तवन्तः इति ।
भाव : भवन्तः मम मित्राणि इति भटाः किम् उक्तवन्तः ?
आ) कथमसौ मां जिघांसुर्ज्ञातव्यः ?
समाधान:
परिचय : एतत् वाक्यं सुहृद्भेदः इति पाठ्यभागात् स्वीकृतम् । अस्य कविः नारायणपण्डितः । एषः पाठ्यभागः हितोपदेशात् स्वीकृतः ।
सन्दर्भ : दमनक सञ्जीवकस्य सकाशं गत्वा पिङ्गलकः तं हत्वा परिवारेण सह खादितुं योचयति इति उक्तवान् । तदा सञ्जीवकः अपृच्छत् यत् कथं सः मां हन्तुम् उद्यक्तः इति ज्ञातुं शक्यते इति ।
भाव : स मां हन्तुम् इच्छति इति कथं ज्ञातुं शक्यते ?
इ) स बालः न कोऽप्यन्यः तस्य पुत्रः सुरेशः एव ।
समाधान:
परिचय : एतत् वाक्यं भिषजः भैषज्यम् इति पाठ्यभागात् स्वीकृतम् । अस्य रचयिता श्रीमान् पुल्लेल श्रीरामचन्द्रमहोदयः ।
सन्दर्भ : मञ्जुहासिन्या आहूतः वेङ्कटरावः सर्वकारचिकित्सालयं गतः । तत्र ये ग्रमीणाः अर्धघण्टायाः पूर्वम् तस्य समीपम् आगताः ते दृष्टाः । तेषां समीपे एकः बालः शायितः । सः तस्य कुमारः सुरेशः एव ।
भाव : तत्र शायितः बालः कुमारः सुरेशः एव ।
ई) सत्वरं सज्जीक्रियतां चिताम् ।
समाधान:
परिचय : एतत् वाक्यं भारतभूषा वीरयोषा इति पाठ्यभागात् स्वीकृतम् । अस्य रचयिता गलगरीरामाचार्यः ।
सन्दर्भ : रत्नसिंहः युद्धम् अकृत्वा गतवान् । तेन चिन्तादेव्याः सैन्यं पराजितम् । सर्वसैन्यक्षयं शत्रूणां दुर्गाक्रमणं च श्रुत्वा चिन्तादेवी चितां सज्जीकर्तुम् आदिदेश ।
भाव : शीघ्रं चितां परिकल्पयत ।
7. द्वौ लघुप्रश्नौ समाधत्त । (पद्यभागात्) (2 × 3 = 6)
अ) सोमदेवे सति विक्रमाङ्कदेवस्य किं नास्ति ?
समाधान:
सोमदेवे सति विक्रमाङ्कदेवस्य यौवराज्ये अधिकारः नास्ति ।
आ) दैत्यं निहत्य चतुर्भुजः कथं रराज ?
समाधान:
दैत्यं निहत्य चतुर्भुजः सायंकालीनः महान् अरुणः सूर्यः इव रराज |
इ) कस्मै दानं मोघं स्यात् ?
समाधान:
धनिने दानं मोघं स्यात् ।
ई) कानि करद्वयं वासयन्ति ?
समाधान:
अञ्जलिस्थानि पुष्पाणि करद्वयं वासयन्ति ।
8. द्वौ लघुप्रश्नौ समाधत्त । (गद्यभागात्) (2 × 3 = 6)
अ) निर्घातः कः ?
समाधान:
निर्घातः शबनसेनापतेः भूकम्पस्य स्वस्त्रीयः ।
आ) कः पानीयं पातुं यमुनाकच्छम् अगात् ?
समाधान:
पिङ्गलकः पानीयं पातुं यमुनाकच्छम् अगात् ।
इ) रत्नसिंहः किमर्थं चितां प्राविशत् ?
समाधान:
रत्नसिंहः आत्मनः अपराधस्य प्रायश्चित्तं कर्तुं चितां प्राविशत् ।
ई) वृक्षाः अस्मभ्यं किं किं प्रयच्छन्ति ?
समाधान:
वृक्षाः अस्मभ्यं स्वच्छां मृत्तिकां, स्वच्छं जलं, वायुं च प्रयच्छन्ति ।
9. सम्पूर्णेन वाक्येन समाधत्त । (पद्यभागात्) (5 × 1 = 5)
अ) कुमुद्वती परिणयः केन विरचितः ?
समाधान:
कालिदासेन
आ) राज्ञे आहवमल्लाय कः प्रसन्नः ?
समाधान:
परमशिवः
इ) रुद्रमया प्रयुक्तः खङ्गः कं जघान ?
समाधान:
देवगिरिराजस्य हस्तिपकं
नृसिंह: हिरण्यकशिपुं कैः ददार ।
समाधान:
प्रखरैः नखैः
उ) नीचः पुरः किं वक्ति ?
समाधान:
प्रियं
10. सम्पूर्णेन वाक्येन समाधत्त । (गद्यभागात्) (5 × 1 = 5)
अ) दिवाकरमित्रः कः ?
समाधान:
दिवाकरमित्रः बौद्धभिक्षुः ग्रहवर्मणः बालमित्रं च ।
आ) सञ्जीवकः कस्मिन् नियुक्तः ?
समाधान:
सञ्जीवकः अर्थाधिकारे नियुक्तः ।
इ) वेङ्कटरावः कीदृशे कुटुम्बे उदभूत् ?
समाधान:
वेङ्कटरावः कस्मिंचन निर्धनकुटुम्बे उदभूत् ।
ई) केसरसिंहः कथं धनम् आर्जितवान् ?
समाधान:
केसरसिंहः फलानि विक्रीय धनम् आर्जितवान् ।
उ) कुपितः मत्तकालः केन योद्धुम् अभ्यागात् ?
समाधान:
कुपितः मत्तकालः मानपालेन योद्धुम् अभ्यागात् ।
11. अधोनिर्दिष्टयोः एकं पत्रं लिखत । (1 × 5 = 5)
अ) धनयाचनार्थं पितरं प्रति पत्रम् ।
समाधान:
*छात्रावासात्
दिनाङ्कः 22-7-2019
आदरणीय पितृवर्य !
सादरं नमामि । अत्र कुशलं तत्रास्तु । अहं सश्रद्धं विद्याभ्यासं करोमि अहं कानिचन पुस्तकानि क्रेतुम् इच्छामि । एतदर्थं रूप्यकाणां सहस्त्रं कृपया प्रेषयतु भवान् ।
मातृचरणयोः मम प्रणामाः ।
भवदीयः पुत्र / भवदीया पुत्री
श्रीनिवासः / अहल्या
आ) पुस्तकक्रयणाय प्रबन्धकं प्रति पत्रम् |
समाधान:
दिनाङ्कः 22-7-2019
प्रबन्धकः
गीताप्रेस् मुद्रणालयः.
गौरखपुरम्
उत्तरप्रदेश:
आर्य !
विषयः – भगवद्गीतापुस्तकक्रयणम् ।
नमस्कारः । सविनयं निवेदयामि यत् मम कलाशालायां सद्यः भगवद्गीताश्लोकपठनस्पर्धा भविष्यति । अतः एकं भगवद्गीतापुस्तकं न्यूनेन मूल्येन अधः प्रदत्तं सङ्केतं प्रति कृपया प्रेषयतु भवान् ।
भवद्विधेयः / भवद्विधेया
श्रीनिवासः | अहल्या
द्वितीयवर्षम्
राजकीयमाध्यमिककलाशाला
भाग्यनगरम्,
तेलङ्गाणाराज्यम्
Note : नगरनाम न परिवर्तितव्यम् ।
12. चत्वारि सन्धिनामनिर्देशसहितं विघटयत । (4 × 2 = 8)
1) रामश्चिनोति
समाधान:
रामस् + चिनोति = श्चुत्व सन्धिः
2) शिवोऽहम्
समाधान:
शिवः + अहम् = विसर्ग सन्धिः
3) चक्रिण्ढौकसे
समाधान:
चक्रिन् + ढौकसे = ष्टुत्व सन्धिः
4) षडाननः
समाधान:
षट् + आननः = जश्त्व सन्धिः
5) ककुम्नेता
समाधान:
ककुप् + नेता = अनुनासिक सन्धि
6) बालः पचति
समाधान:
बालः + पंचति = विसर्ग सन्धिः
7) शरच्चन्द्रः
समाधान:
शरत् + चन्द्रः = श्चुत्व सन्धिः
8) अब्जम्
समाधान:
अप् + जम् = जश्त्व सन्धिः
13. चत्वारि सन्धिनामनिर्देशसहितं सन्धत्त | (4 × 2 = 8)
1) हरिस् +
समाधान:
हरिश्शेते = श्चुत्व सन्धिः
2) इष् + तः
समाधान:
इष्टः = ष्टुत्व सन्धिः
3) सत् + धर्मः
समाधान:
सद्धर्मः = जश्त्व सन्धिः
4) अच् + अन्तः
समाधान:
अजन्तः = अनुनासिक सन्धिः
5) षट् + मासाः
समाधान:
षण्मासाः = अनुनासिक सन्धिः
6) शिवः + अहम्
समाधान:
शिवोऽहम् = विसर्ग सन्धिः
7) अरीन् + जयति
समाधान:
अरीञ्जयति = श्चुत्व सन्धिः
8) वृक्ष: + फलति
समाधान:
वृक्षः फलति = विसर्ग सन्धिः
14. द्वयोः शब्दयोः अन्त – लिङ्ग – वचनमात्रनिर्देशसहितं रूपाणि लिखत । (2 × 4 = 8)
अ) मरुत्
तकारान्तः पुंलिङ्गः ‘मरुत्’ शब्दः (WIND)
समाधान:
आ) सक्
जकारान्तः स्त्रीलिङ्गः ‘स्रक्’ शब्दः (GARLAND)
समाधान:
इ) कर्मन्
नकारान्तः नपुंसकलिङ्गो ‘कर्मन्’ शब्दः (ACTION)
समाधान:
15. त्रयाणां समासनामनिर्देशसहितं विग्रहवाक्यानि लिखत । (3 × 2 = 6)
अ) अनुगङ्गम्
समाधान:
गंगायाः अनु = अव्ययीभाव समासः
आ) दानशौण्डः
समाधान:
दाने शौण्डः = सप्तमीतत्पुरुष समासः
इ) स्नातानुलिप्ताः
समाधान:
स्नाताश्च ते अनुलिप्ताः च = कर्मधारय समासः
ई) नवरात्रम्
समाधान:
नवानां रात्रीणां समाहारः = द्विगु समासः
उ) शीतोष्णम्
समाधान:
शीतं च उष्णं च तयोः समाहारः = द्वन्द्व समासः
ऊ) पिनाकपाणिः
समाधान:
पिनाकं पाणौ यस्य सः = बहुव्रीहि समासः
16. अधोरेखाङ्कितपदानि शुद्धीकृत्य वाक्यानि लिखत । (5 × 1 = 5)
1. कविः काव्ये लिखतः ।
समाधान:
कवी काव्ये लिखतः ।
2. गौः वत्सान् पश्यन्ति ।
समाधान:
गावः वत्सान् पश्यन्ति ।
3. वनं वायुप्रदूषणं परिहरन्ति ।
समाधान:
वनानि वायुप्रदूषणं परिहरन्ति ।
4. मनांसि चञ्चलं भवति ।
समाधान:
मनः चञ्चलं भवति ।
5. प्राचीदिशः मार्गं दर्शयति ।
समाधान:
प्राक्दिक् मार्गं दर्शयति ।