Andhra Pradesh BIEAP AP Inter 1st Year Sanskrit Study Material पद्यभागः 5th Poem अमरवाणीप्रशस्तिः Textbook Questions and Answers, Summary.
AP Inter 1st Year Sanskrit Study Material 5th Poem अमरवाणीप्रशस्तिः
निबन्ध प्रश्नः Essay Questions
प्रश्न 1.
शठकोपाचार्योंक्तरीया ‘अमरवाणीप्रशस्तिम्’ विवृणुत।
Explain the greatness of Sanskrit language as told by Sathakopacharya.
2. ‘अमरवाणीप्रशस्तिः’ इत्यस्य पठ्यभागस्य सारांशं लिखत।
उत्तर:
Introduction: The lesson अमरवाणीप्रशस्तिः is taken from सुरवाणीमणिहारः written by Sri E. Sathakopacharya. The greatness of Sanskrit, the language of the gods is described in a beautiful way in this lesson.
Salutations to Amaravani:
The poet salutes to Sanskrit, which is affectionately fondled by Brahma and other gods, praised by Valmiki, Vyasa and other poets, and decorated by Kalidasa and other poets.
The poet says that the speech of the gods has descended to the earth showing compassion on humans, who cannot roam in the heaven or enjoy with the celestial damsels. धरणिममरवाणि प्राप्य नाकीकरोषि।
He further says that had not the goddess come down thus, men would have fallen in the well of birth and death. Because they would not have known god.
The greatness of Sanskrit: The poet says that Sanskrit is the mother of all languages. भवसि सकलभाषाजन्मदात्री यत्स्तवम्। Other language s shine by their association with Sanskrit just as moon lotuses bloom because of their association with the moon. This language shines with many meanings in every syllable like the ocean with gems. विराजसे अनल्परत्नाद्याश्रयः सगरो यथा। Even if some people criticize her, it does not diminish her greatness. Bursting meteors do not dry up the ocean.
It the greatness of Sanskrit that even after ages passed, one still remembers Valmiki, Vyasa, and Kalidasa.
None equals the goddess of speech: Men may make rockets, travel in space reaching the moon or go to the heaven with human bodies, still they pray for the grace of the mother of speech. She subdues the suffering of birth by teaching Brahma vidya, delights with the poems of Kalidasa, etc. and leads to the path of prosperity by preaching dharma. There is none equal to her. त्वत्समा कास्ति मान्या।
There may be many languages in the world. But they are of no use. A river which quenches the thirst of the traveller in summer is the best.
The poet asks man that what happens to him if the bombs he is making explode. If one wants to follow the panchasheel of Nehru, then one should resort to Sanskrit that develops the spiritual knowledge.
लघुसमाधान प्रश्ना: Short Answer Questions
प्रश्न 1.
कविभिः कीदृशी अलड्कारशोभा आनीता?
उत्तर:
कालिदासादिकविभिः अनुपमा अलङ्कारशोभा आनीता।
प्रश्न 2.
सकलभाषाजन्मदात्री का?
उत्तर:
सकलभाषा जन्मदात्री अमरवाणी।
प्रश्न 3.
विबुधवासात् अमरवाणी नागता चेत् तदा मानवाः किं भवेयुः?
उत्तर:
विबुधवासात् अमरवाणी नागता चेत् तदा मानवाः जननमरणकूपे पतिताः भवेयुः।
प्रश्न 4.
कालेऽतीतेऽपि कान् स्मरामः?
उत्तर:
काले अतीते अपि व्यासवाल्मीकि कालिदासादीन् स्मरामः।
एकपदसमाधान प्रश्ना: One Word Answer Question
प्रश्न 1.
अमरवाणी प्रशस्तिः केन विरचिता?
उत्तर:
अमरवाणी प्रशस्तिः ई. शठकोपाचार्येण विरचिता।
प्रश्न 2.
नेहबोधितः सिध्दान्तः कः?
उत्तर:
नेहूबोधितः सिध्दान्तः पञ्चशीलः।
प्रश्न 3.
विबुधवाणी कैः भवतापं शमयति?
उत्तर:
विबुधवाणी ब्रह्मविद्याप्रबोधैः भवतापं शमयति।
प्रश्न 4.
अमरवाणी सर्वमानवान् शुभमार्गे कैः गमयति?
उत्तर:
अमरवाणी सर्वमानवान् शुभमार्गे धर्मसूत्रैः गमयति।
सन्दर्भवाक्यानि Annotations
1. धरणिममरवाणि! प्राप्य नाकीकरोषि ।
परिचयः –
एतत् वाक्यं अमरवाणीप्रशस्तिः इति पाठ्यभागात् स्वीकृतम्। अस्य कविः श्रीमान् ई. शठकोपाचार्यः।
सन्दर्भः –
कविः अमरवाणी प्रशंसन् एवं वदति।
भावः –
देववाणि! भुवम् आगत्य दिवं करोषि ।
विवरणम् –
मानवानां कृते स्वर्गलोकविहारः नास्ति इति दयया भुवम् आगत्य दिवं करोषि इति कविः अमरवाणीप्रशंसाम् करोति।
2. विराजसेऽनल्परताधाश्रयः सागरो यथा ।
परिचयः –
एतत् वाक्यं अमरवाणीप्रशस्तिः इति पाठ्यभागात् स्वीकृतम्। अस्य कविः श्रीमान् ई. शठकोपाचार्यः।
सन्दर्भः –
कविः अमरवाणी प्रशंसन् एवं वदंति।
भावः –
यथा समुद्रः अनेकरत्नानां आश्रयः भवति तथा अमरवाणी अपि ।
विवरणम् –
प्रत्यक्षरं अनेकार्थेः समन्विता अमरवाणी रत्नैः समुद्रः इव विराजते।
3. भवसि सकलभाषाजन्मदात्री यतस्त्वम्।
परिचयः –
एतत् वाक्यं अमरवाणीप्रशस्तिः इति पाठ्यभागात् स्वीकृतम्। अस्य कविः श्रीमान् ई. शठकोपाचार्यः।
सन्दर्भः –
कविः अमरवाणी प्रशंसन् एवं वदति ।
भावः –
त्वम् सकलभाषाणां जननी।
विवरणम् –
जगति सर्वाः भाषाः संस्कृतसंपर्केण विराजन्ते। संस्कृतभाषा सकलभाषाजननी।
4. जगति विबुधवाणि ! त्वत्समा कास्ति मान्या।
परिचयः –
एतत् वाक्यं अमरवाणीप्रशस्तिः इति पाठ्यभागात् स्वीकृतम् | अस्य कविः श्रीमान् ई. शठकोपाचार्यः।
सन्दर्भः –
कविः अमरवाणी प्रशंसन् एवं वदति।
भावः –
जगति संस्कृतभाषासमा अन्या भाषा नास्ति । विवरणम् – संस्कृतभाषा भवतापं शमयति, आनन्दं जनयति तथा शुभगार्ग दर्शयति। संस्कृतसमा अन्या भाषा नास्ति।
विशेषतो ज्ञेयाः
सन्धयः
काले + अतीते = कालेऽतीते – पूर्वरूपसन्धिः
तत्र + अपि = तत्रापि – सवर्णदीर्घसन्धिः
प्रति + अक्षरम् = प्रत्यक्षरम् – यणादेशसन्धिः
ते + अस्ति = तेऽस्ति – पूर्वरूपसन्धिः
सा + उत्तमा = सोत्तमा – गुणसन्धि
व्योम्नि + उड्डीय = व्योम्न्युड्डीय – यणादेशसन्धिः
तस्य + एव = तस्यैव – वृद्धिसन्धिः
का + अस्ति = कास्ति – सवर्णदीर्घसन्धिः
कः + अपि = कोऽपि – पूर्वरूपसन्धिः
अपि + अम्ब = अप्यम्ब – यणादेशसन्धिः
अमरवाणीप्रशस्तिः Poem Summary in English
अमरवाणीप्रशस्तिः Poem Introduction:
अयं पाठ्यभागः सुरवाणीमणिहारः इत्यस्मात् ग्रन्थात् स्वीकृतः । सुरवाणीमणिहारः इत्ययं ग्रन्थः श्रीमद्भिः ई. शठकोपाचार्यमहोदयैः विरचितः । सुरवाणीमणिहारे प्रकरणानि सरोरूपेण विभक्तानि । अत्र च पद्यात्मकं कवित्वम्, गद्यात्मकं कवित्वम्, दृश्यात्मकं कवित्वम् इति त्रीणि सरांसि विद्यन्ते । तत्र कवितात्मकानि भागानि मणिरूपेण प्रकाश्यन्ते । अतः तासु सरस्सु स्थिताः मणयः पद्य-गद्य-दृश्यमणयः इति कविना विभक्तानि ।।
This lesson is taken from the work “Suravani-manihara” written by Sriman E. Sathakopacharya. The chapters in Suravani-maniharaare arranged as chains. Here three lakes namely poetry in verse, poetry in prose and poetry in drama. There the poetic parts shine like jewels. Hence the jewel in those chains are divided into poetry, prose and drama by the poet.
अमरवाणीप्रशस्तिः Poem Translation in English
पाठ्यभागपरिचय :
प्रकृते अमरवाणीप्रशस्तिः इति पाठ्यभागः प्रथमसरसि स्थितेषु दशसु पद्यमणिषु तृतीयस्थानम् अधितिष्ठति। श्रीमान् ई. शठकोपाचार्यमहोदयः आन्ध्रदेशीयः, आधुनिकः, संस्कृतकविपण्डितः प्रमुखेषु अन्यतमश्च। अयं सुरवाणीमणिहारः यथार्थतया सुरसरस्वत्याः कण्ठाभरणं भवत्येवेति विदुषामभिप्रायः।
श्रीमतः
ई शठकोपाचार्यमहोदयस्य रचनारीतिः सरला सुन्दरा च सती सकलपाठकानां हृदयङ्गमा भवतीति-प्रशस्यते साहित्यविमर्शकैः।
About the Lesson:
The lesson Amaravani-prasasti occupies third place among the ten jewels of the first chain. Sri E. Sathakopacharya Sri E. Sathakopacharya belonged to Andhra Pradesh. He was a modern Sanskrit poet and scholar. Critics consider that this suravani-manihara is indeed a necklace for Goddess Saraswati. Sri Sathakopachrya’s style is simple and beautiful, and pleases the readers.
1. मातः! गीर्वाणवाणि! त्वममरनगरीप्राङ्गणे ब्रह्ममुख्यैः
देवैस्संलाल्यमाना चिरमवनितले स्तूयमाना सुहृद्भिः।
वाल्मीकिव्यासमुख्यैर्मुनिभिरनुदिनं कालिदासादिभिश्च
आनीतालङ्कारशोभा कविभिरनुपमा सन्तु नस्ते नमांसि ||
Mother, Goddess Saraswathi, you are affectionately fondled by Brahma and others in the courtyard of the celestial city. On earth, the good hearted seers like Valmiki and Vyasa praised you. Poets like Kalidasa and others decorated you with inimitable ornaments. Our salutations unto you.
2. न खलु विबुधलोके मानवानां विहारः
न च सुररमणीभिस्सौख्यभोगप्रसक्तिः।
इति किल करुणार्टीभूतचित्ता स्वयं त्वं
धरणिममरवाणि! प्राप्य नाकीकरोषि ||
For humans there is no possibility of wandering in heaven nor any enjoyment with the celestial damsels. Thus thinking, your heart filled with compassion, you have come to earth, and have turned it into heaven.
3. यदि विबुधनिवासात् नागता त्वं हि देवि!
भगवत इह तत्त्वं कोऽपि न ज्ञातवान् स्यात्।
कृतनिरयनिवासा उज्झितात्मस्वरूपा
जननमरणकूपे मानवाः पातिताः स्युः ।।
O Goddess! Had you not came down from the heavenly abode, no one here could have understood the nature of god. Having made hell their residence, abandoning their real self, humans would have fell in the well of birth and death.
4. तव जननि! जगत्यां प्राप्य सम्पर्कमन्याः।
विधुमिव कुमुदिन्यो भान्ति भाषा नितान्तम् |
न भवति खलु शक्तस्त्वां विना कोऽपि वक्तुं
भवसि सकलभाषाजन्मदात्री यतस्त्वम् ||
O Mother, having obtained your association, other languages shine just as the moon lotuses shine by the association of the moon. No one is able to speak without you as you are the mother of all languages.
5. प्रत्यक्षरं बहूनानाश्रित्यामरभारति।
विराजसेऽनल्परन्नाद्याश्रयः सागरो यथा ।।
O Language of the gods! You shine with manifold meanings in every syllable just as the ocean with many gems.
6. निन्दन्तु केचिदनिशं भवतीं पुमांसः
मातस्तथाप्यपचयो न हि तेऽस्ति नूनम्।
उल्का दिवानिशमपि स्फुरतु प्रकामं
वारानिधिर्न खलु शुष्यति तावतासौ।
Omother! Some people may criticize you always. But that does decrease your status. Meteors may flash day and night in many numbers. But the ocean does not dry up by that.
7. को वाल्मीकिः कश्च वा कालिदासः
को वा व्यासो नास्ति चेत्तेऽनुकम्पा।
कालेऽतीतेऽप्यम्ब यत्तान् स्मरामः
दैवीवाक् ते सन्तनोति प्रभावम् ।।
Who is Valmiki, who is Kalidasa or who is Vyasa, if there was not your grace? O speech of the gods! That we remember them even after so much time has passed is the manifestation of your greatness.
8. राकेटाख्यविमाननिर्मितिकलापारङ्गताः सन्तु वा
व्योम्नुड्डीय सुधांशुमण्डलमथो वेगेन ते यान्तु वा ।
स्वर्ग वा सशरीरमेव मनुजा गच्छन्तु गीर्वाणवाक्
तत्राप्यम्ब! तव प्रसादमतुलं कांक्षेयुरूच्चैस्तमाम् ।।
O speech of the gods! Let them master the art of making flying machines called rockets or let them speedily reach the planet of moon flying in the space or let the humans go to the heaven with their bodies, mother! There also they seek your highest and incomparable grace.
9. शमयसि भवतापं ब्रह्मविद्याप्रबोधैः
जनयसि हृदिमोदं कालिदासादिकाव्यैः।
गमयसि शुभमार्गे मानवान् धर्मसूत्रैः।
जगति विबुधवाणि! त्वत्समा कास्ति मान्या ॥
You subdue the suffering of birth by the teachings of the Brahmavidya. You generate joy in the hearts by the poems of Kalidasa and others. You lead people in the auspicious path by aphorisms of dharma. O language of the gods! Which other venerable one equals you?
10. कामं सन्तु सहस्रशो भुवि गिरः कस्ताभिरर्थोऽस्ति नः
शक्ता तोषयितुं त्वमेव मनुजान् शब्दैः सुधास्यन्दिभिः।
वर्षासु प्रवहन्तु नाम सरितः कूलङ्कषाः किं फलम्
ग्रीष्मे या पथिकान् नदी खलु जलैस्सन्तर्पयत्सोत्तमा ||
Let there be thousands of languages on this earth. What is the use with them to us? You alone is capable of pleasing the people with nectar oozing words. Let the rivers flow overwhelming the banks during the rains. But that river which satisfies the travellers with its waters is the best.
11. रे रे मानव! मारणायुधविनिर्माणे यदि श्राम्यसि
स्वात्मा किं भविता विचारय मनाक् तस्यैव विस्फोरणात्।
नेहबोधितपञ्चशीलविषये यद्यस्ति वाञ्छा तव
अध्यात्मज्ञानविवर्धिनी सुरगिरं भ्रातर्भजेस्सत्वरम्।।
O man, if you put effort in making terrible bombs, what happens to yourself by their explosion, think a little. If you are interested in the Panchaseela propounded by Nehru, brother, quickly resort to the language of the gods that develops spiritual knowledge.