Telangana SCERT TS 9th Class Hindi Study Material Pdf 2nd Lesson गाने वाली चिड़िया Textbook Questions and Answers.
TS 9th Class Hindi 2nd Lesson Questions and Answers Telangana गाने वाली चिड़िया
प्रश्न – ప్రశ్నలు :
प्रश्न 1.
चित्र में क्या – क्या दिखाई दे रहे हैं?
(చిత్రంలో ఏమేమి కనపడుతూ ఉన్నవి?)
उत्तर :
चित्र में एक किसान और दो बैल दिखाई दे रहे हैं। केसान इन बैलों से खेती करने के काम में निमग्न है। बैल भी शक्तिभर इस पवित्र काम में लगे हुऐ हैं।
प्रश्न 2.
वे क्या कर रहे हैं?
(అవి ఏమి చేయుచూ ఉన్నవి?)
उत्तर :
वे खेत जोत रहे हैं।
प्रश्न 3.
इनकी मेहनत पर अपने विचार बताइए।
(వీటి శ్రమ పై మీ ఆలోచనలు తెలపండి.)
उत्तर :
मानव समाज में अनेक प्रकार के काम करनेवाले त.नोग एहते हैं। उन सभी में किसानों का स्थान महत्वपूर्ण है। उनकी मेहनत से हमें खाने भोज़न और तरकारिटाँ मिलते हैं। वे हमारे अन्नदाता हैं। वे ही हमारे सुखदाता हैं। उनके प्रति प्रेम, आदर, स्नेह और सहा नुभूति रखना हमारा कर्तव्य है।
अर्थवाहतात-प्रतिक्रिया (అర్థమును తెలుసుకోవటం – జవాబు ఇవ్వటం)
अ. प्रश्नों के उत्तर बताइए। (ప్రశ్నలకు జవాబులు చెప్పండి.)
प्रश्न 1.
कुछ पक्षियों के नाम बताइए। (కొన్ని పక్షుల. పేర్లు తెలపండి.)
उत्तर :
विश्व में अनेक पक्षी हैं। हमारे यहाँ तो कबूतर, कौआ, कौयल, गिद्ध, मैना, तोता, बटेर, बेहया, मुर्गी, हंस, बगुला, गौरैया, तीतर, बुलबुल, उल्लू, मोर, चकोर, सारस, पपीहा, (चातक) खंजन आदि है।
(ప్రపంచంలో అనేక పక్షులు ఉన్నాయి. మన దేశంలో అయితే పావురం, కాకి, కోకిల, గ్రద్ద, మైనా, చిలుక, కోలంకి పిట్ట, వడ్రంగి పిట్ట, కోడి, హంస, కొంగ, పిచ్చుక, తీతువు పిట్ట, బుల్ బుల్ పిట్ట, గుడ్లగూబ, నెమలి, చకోర పక్షి, సారస పక్షి, వానకోయిల (చాతక పక్షి), కాటుక పిట్ట మొదలగునవి ఉన్నవి.)
प्रश्न 2.
“संगीत मनोरंजन का एक साधन है।” इसके बारे में अपने विचार बताइए।
(“సంగీతం, మానసిక ఆనందం కలిగించే ఒక సాధనము” దీని గురించి మీ అభిప్రాయము చెప్పండి.)
उत्तर :
संगीत भी एक ललित कला है। यह तो स्वरों से बनता है। ये स्वर सात हैं। सामवेद से संगीत का सृजन हुआ। संगीत इतना महत्वशाली है कि पेड-पौधे, पशु, साँप आदि ही नहीं छोटे शिशु भी संगीत सुनकर मुग्ध हो जाते हैं। संगीत में बीमारियों को दूर करने की ताकत है। रोनेवाला शिशु भी एक लोरी सुनकर आराम से सो जाता है। पशु भी जो हमारी भाषा समझ नहीं सकते हैं, अगर अच्छा संगीत सुनाते हैं तो वे रोज़ देनेवाले दूध से अधिक दूध देते हैं। साँप भी नादस्वर के अनुरूप अपना सिर हिलाते खेलना हम देखते ही रहते हैं। जब हमारा दिल दुःखों से भर जाता है तो उन दुःखों को दूर करने संगीत सुनना ही उत्तम रास्ता है। संगीत साधना एक अच्छी आदत है। इस गुण से हमारी एकाग्रता एवं यादगार की शक्ति बढ जाती है। अतः हम कह सकते हैं कि सचमुच संगीत मनोरंजन का एक प्रभावशाली साधन है।
(సంగీతం కూడా ఒక లలిత కళే. ఇది స్వరాలతో ఏర్పడుతుంది. ఈ స్వరాలు ఏడు. సామవేదం నుండి సంగీతం సృష్టించబడినది. చెట్లు-మొక్కలు, పశువులు, పాములు మొదలైనవే కాక పసిపిల్లలు కూడా సంగీతం విని ముగ్ధులైపోయేటంత గొప్పది సంగీతం. సంగీతంలో జబ్బులను నయం చేసే శక్తి ఉంది. ఏడ్చే శిశువు కూడా ఒక జోలపాట వినగానే ఆదమరచి నిద్రపోతాడు. పశువులకు మన భాష అర్థం కాదు అయినప్పటికీ మంచి సంగీతం వినిపించినట్లయితే అవి రోజూ ఇచ్చే పాలకన్నా ఎక్కువ పాలు ఇస్తాయి. పాము కూడ నాదస్వరానికి అనుగుణంగా తన తలను ఆడిస్తూ ఉండటం మనం చూస్తూనే ఉంటాము. మన మనస్సు బాధలతో నిండి పోయినప్పుడు, ఆ బాధలను దూరం చేయుటకు సంగీతం వినడమే ఉత్తమ మార్గం. సంగీత సాధన మంచి అలవాటు. ఈ గుణం వలన మన ఏకాగ్రత, జ్ఞాపకశక్తి పెరుగుతాయి. కనుక నిజంగా సంగీతం మానసిక ఆనందం కలిగించు గొప్ప సాధనం అని మనం చెప్పవచ్చు.)
आ. पाठ के आधार पर वाक्यों को सही क्रम में लिखिए।
(పాఠము ఆధారంగా వాక్యములను సరియైన క్రమంలో రాయండి.)
1. तुरंत वह राजा को अपना संगीत सुनाने आ पहुँची। ( )
2. धीरे – धीरे राजा की अस्वस्थता दूर हो गयी। ( )
3. किसानों के द्वारा चिड़िया ने राजा की असवस्थता के बारे में सुन लिया था। ( )
4. जैसे – जैसे वह गाना गाती वैसे वैसे राजा की अस्वस्थता दूर होती। ( )
उत्तर :
1. 3
2. 1
3. 4
4. 2
इ. किसने किससे कहा? (ఎవరు ఎవరితో అన్నారు?)
प्रश्न 1.
तुम लोगों ने कभी मुझे गाने वाली चिड़िया के विषय में नहीं बताया।
उत्तर :
यह वाक्य राजा ने अपने सेवकों से कहा।
प्रश्न 2.
हमारे राजा तुम्हारा मधुर संगीत सुनना चाहते हैं।
उत्तर :
यह वाक्य लडकी ने गाने वाली चिड़िया से कहा।
प्रश्न 3.
मुझे अपना संगीत मेहनत करने वालों को भी सुनाना है।
जं.
यह वाक्य गाने वाली चिड़िया ने महाराज से कहा।
ई. अनुच्छेद पढकर प्रश्नों के उत्तर दीजिए।
भारत सरकार ने वन्य जीवों के संरक्षण के लिए सन् 1972 में ‘वन्य प्राणी सुरक्षा अधिनियम 1972’ बनाकर सभी राज्यों में वन्य प्राणियों के शिकार पर प्रतिबंध लगा दिया है एवं वन्य जीवों के स्वच्छंद विचरण के लिए देश के विभिन्न भागों में 69 राष्ट्रीय उद्यानों, 399 अभयारण्यों एवं 35 प्राणी उद्यानों का निर्माण किया गया है। इसके साथ ही दुर्लभ प्रजाति के वन्य जीवों की सुरक्षा के लिए प्रोजेक्ट टाइगर जैसी योजनाएँ आरंभ की गयी हैं।
प्रश्न 1.
भारत सरकार ने वन्य जीवों के संरक्षण के लिए कौनसा अधिनियम बनाया है?
उत्तर :
भारत सरकार ने वन्य जीवों के संरक्षण के लिए 1972 में ” वन्य प्राणी सुरक्षा अधिनियम 1972 बनाया है।
प्रश्न 2.
यहाँ पर कितने राष्ट्रीय उद्यानों की संख्या बतायी गयी है ?
उत्तर :
यहाँ पर 69 राष्ट्रीय उद्यानों की संख्या बतायी गयी है।
प्रश्न 3.
बाघों की सुरक्षा के लिए कौनसी योजना कार्य कर रही है ?
उत्तर :
बाघों की सुरक्षा के लिए “प्रोजेक्ट टाइगर” योजना कार्य कर रही है।
अभिव्यक्ति – सृजनात्मकता (వ్యక్తీకరణ – నిర్మాణాత్మకత) :
अ. इन प्रश्नों के उत्तर दो तीन वाक्यों में दीजिए।
(ఈ ప్రశ్నలకు జవాబులు రెండు-మూడు వాక్యములలో ఇవ్వండి.)
प्रश्न 1.
मज़दूरों और किसानों की दशा सुधारने के लिए हमें क्या करना चाहिए?
(కూలీలు మరియు రైతుల స్థితిని సంస్కరించుటకు మనం ఏమి చేయవలెను ?)
उत्तर :
मज़दूरों और किसानों की दशा सुधारने के लिए हमें ये करना चाहिए।
मज़दूरों को अधिक वेतन देना चाहिए।
मज़दूरों से ज्यादा से ज्यादा घंटे काम न लेना चाहिए।
दिन में केवल आठ घंटे काम करवाना चाहिए।
मज़दूरों और किसानों के बारे में सोचना और उनकी सहायता करना चाहिए।
किसानों को साक्षर बनाने के लिए प्रौढ़ शिक्षा केंद्र बड़ी मात्रा में खोलना चाहिए।
किसानों को वैज्ञानिक उपकरण जैसे कल, बीज, खाद आदि भी सस्ते मूल्य पर देना चाहिए।
उन्हें कम सूद पर ऋण देने सहकारी समितियों की स्थापना करनी चाहिए।
(కూలీలు, రైతుల దశను ఉద్ధరించడానికి మనం ఈ పనులు చేయవలెను.
కూలీలకు ఎక్కువ వేతనాలను మంజూరు చేయవలెను.
కూలీలచేత ఎక్కువ గంటలు పని చేయించకుండా చూడవలెను.
రోజుకి కేవలం ఎనిమిది గంటలు మాత్రమే వారిచేత పని చేయించుకొనవలెను.
కూలీలు మరియు రైతులను గురించి ఆలోజించడం వారికి సహాయం చేయడం మున్నగు పనులు చేయవలెను.
రైతులను అక్షరాస్యులుగా చేయుటకు వయోజన విద్యా కేంద్రాలను ఎక్కువగా తెరువవలెను.
రైతులకు యంత్రాలు, విత్తనాలు, ఎరువులు మొ||గు వైజ్ఞానిక ఉపకరణాలను తక్కువ ధరలకు అందించవలెను.
వారికి తక్కువ వడ్డీకి ఋణాలను అందించుటకు సహాయ పరపతి సంఘాలను ఏర్పాటు చేయవలెను.)
प्रश्न 2.
राजा ने चिड़िया के लिए सोने का पिंजरा बनवाया था। आपकी नज़र में चिड़िया को पिंजरे में रखना उचित था ? क्यों ?
(రాజుగారు పక్షి కోసం బంగారు పంజరాన్ని తయారు చేయించెను. మీ దృష్టిలో పక్షిని పంజరంలో ఉంచడం సబబేనా? ఎందుకు ?)
उत्तर :
राजा ने चिड़िया के लिए सोने का पिंजरा बनवाया था। मेरी नज़र में चिड़िया को पिंजरे में रखना उचित नहीं था। यह बड़ा अनुचित था। मेरे उत्तर का कारण यह है कि एक चिड़िया को पिंजरे में बंद कर उसकी स्वतंत्रता में बाधा पहुँचाना बडी गलती है। उसी प्रकार एक चिड़िया के कारण सोने से पिंजरा बनाना धन को निरुपयोग करना है। उसे यदि मज़दूरों और किसानों की भलाई में खर्च करें तो बहुत अच्छा होगा।
(రాజుగారు పక్షి కోసం బంగారు పంజరం తయారు చేయించిరి. నా దృష్టిలో ఒక పక్షిని పంజరంలో ఉంచడం తగిన పని కాదు. ఇది చాలా పెద్ద తగని పని. నా సమాధానానికి కారణం ఏమనగా ఒక పక్షిని పంజరంలో : బందీగా బంధించడం దాని స్వాతంత్ర్యాన్ని హరించడమే, ఇది చాలా తప్పు. అదే విధంగా ఒక పక్షి కోసమని బంగారాన్ని వెచ్చించడం, బంగారు పంజరం తయారు చేయడం వ్యర్థం. దానిని (ఆ డబ్బును) కూలీలు, రైతుల మేలు కొరకు ఖర్చు చేసిన చాలా మంచి జరుగును.)
प्रश्न 3.
“दूसरों के काम आने में ही जीवन का सच्चा सुख निहित है।” इस बारे में अपने विचार बताइए।
(ఇతరులకు ఉపయోగపడటంలోనే జీవిత నిజమైన సుఖము దాగి ఉన్నది. దీనిని గురించి మీ అభిప్రాయము తెలపండి.)
उत्तर :
मानव सामाजिक प्राणी है। अपने हित के साथ-साथ उसे दूसरों की भलाई करने के बारे में भी सोचना है। संसार में अकेले एक व्यक्ति कोई काम पूरा नहीं कर सकता। इसके लिए लोगों की सहायता ज़रूर लेनी है। जीवन निर्वाह के लिए भी हम दूसरों पर आश्रित रहते हैं। ऐसी हालत में हम दूसरों का भी महत्व जानकर उनके काम आयें तो, सबका निर्वाह सुचारू रूप से हो सकता है। अपनी स्वार्थ भावना भूलकर दूसरों की सहायता करना मानव का प्रथम कर्तव्य है। इससे ही मानव सुखी और सार्थक व्यक्ति बन सकता है।
(మానవుడు సంఘజీవి. తన మేలుతో పాటు అతడు ఇతరుల మేలు గురించి కూడా ఆలోచించాలి. ప్రపంచములో ఒంటరిగా ఒక వ్యక్తి’ ఏ పనీ పూర్తి చేయగలుగలేదు. ఇందుకోసం ప్రజల సహాయము (సహకారము) తప్పక తీసుకోవాలి. జీవితము గడపడానికి కూడా మనము ఇతరులపై ఆధారపడి ఉంటాము. అట్టి పరిస్థితిలో మనము ఇతరుల గొప్పతనము కూడా తెలుసుకుని వీరికి ఉపయోగపడినట్లయితే అందరి జీవితము సాఫీగా చక్కగా సాగుతుంది. స్వార్థభావన మరచిపోయి ఇతరులకు సహాయపడుట మానవుని ప్రథమ కర్తవ్యము. దీనివలననే మానవుడు సుఖము పొంది, సార్థక వ్యక్తి అవగలుగుతాడు.)
आ. ‘गाने वाली चिड़िया’ पाठ का सारांश अपने शब्दों में लिखिए।
(‘పాట పాడే పక్షి’ పాఠ్య సారాంశమును స్వంత మాటలలో వ్రాయండి.)
उत्तर :
एक राजा था। वह एक बहुत ही सुंदर महल में रहता था। उसे अपने महल पर गर्व था। संसार के कोने- कोने से यात्री उस महल को देखने आते थे। यात्रियों ने अपने यात्रा वर्णन में महल की सुंदरता और महल के पास जंगल में मधुर स्वर में गानेवाली चिड़िया के बारे में लिखा। यात्रा वर्णन पढने से राजा को गाने वाली चिड़िया के बारे में पता चला। उसने चिड़िया का गाना सुनना चाहा। इसलिए अपने सेवकों को जाकर उस चिड़िया को पकडलाने की आज्ञा दी। सैनिकों को चिड़िया को ढूँढते समय चिड़िया के बारे में जाननेवाली एक लडकी मिली। सैनिकों के अनुरोध पर लड़की ने चिड़िया को आवाज़ देते हुए कहा हमारे राजा तुम्हारा गाना सुनना चाहते हैं, क्या तुम उन्हें अपना गाना सुनाओगी।
चिड़िया ने लड़की की बात मान ली। दूसरे दिन उसने राज दरबार में अपने मीठे स्वर में गाना सुनाया। सब लोगों के साथ राजा भी मुग्ध हो गया। उसकी आँखों खुशी के आँसू भी आ गये। राजा के अनुरोध पर चिड़िया राजमहल में सुख से रहने लगी। चिडिया के संगीत की धूम मच गयी।
एक दिन चिड़िया को खेतों में मेहनत करनेवाले किसानों की याद आयी। उनसे मिलने वह खोतों की ओर निकल पडी। चिड़िया के न दिखाई देने से राजा अस्वस्थ हो गया। वह चिड़िया का गाना सुनने तड़पने लगा। चिड़िया को राजा की हालत किसानों द्वारा मालूम हुयी। तब चिड़िया ने राजमहल आकर अपना मधुर गान सुनाया। इससे राजा स्वस्थ हो गया। उसने खुशी से चिड़िया से कहा- प्यारी चिड़िया मेरे पास लौट आओ। मैं तुम्हें हमेशा राजमहल में रखूँगा।
यह सुनकर चिड़िया ने कहा नहीं महाराज मुझे अपना संगीत मेहनत करनेवालों को भी सुनाना है। मैं हर दिन आकर आपको भी गाना सुनाऊँगी। राजा पर चिड़िया की बातों का प्रभाव पडा। उसको सच्चाई मालूम हुई। मज़दूरों और किसानों के लिए राजमहल का सुख भी त्यागनेवाली चिड़िया राजा को महान लगी।, यह बात चिड़िया से कहने पर वह बोली- मज़दूरों और किसानों के बारे में सोचना और उनकी सहायता करना हमारा कर्तव्य है। वे हमारे सुखदाता और अन्नदाता हैं।
नीति: मज़दूर और किसान लोग हमारे जीवन के आधार स्तंभ हैं। उनके बारे में सोचना और उनकी सहायता करना हम मानवों का प्रथम एवं पावन कर्तव्य है। यही इस कहानी का महान संदेश है।
(ఒక రాజు ఉండెను. అతడు చాలా అందమైన భవనంలో నివసించెడివాడు. అతనికి తన భవనం అంటే చాలా.. గర్వము ఉండేది. ప్రపంచం నలుమూలల నుండి యాత్రికులు రాజభవనం దర్శించుటకు వచ్చేవారు. యాత్రికులు తమ యాత్రావర్ణనలో రాజభవనం గురించి, అడవిలో మధుర స్వరంతో పాడే పక్షి గురించి వ్రాశారు. యాత్రావర్ణన చదివిన రాజుకు పాడే పక్షి గురించి తెలిసి దానిని చూడదలచుకున్నాడు. అందువలన తన సైనికులను వెళ్ళి పక్షిని పట్టుకురమ్మని ఆజ్ఞాపించెను. సైనికులు పక్షి గురించి వెతుకుచుండగా, పక్షి గురించి తెలిసిన ఒక బాలిక కలిసింది. సైనికుల కోరిక మేరకు ఆ బాలిక పక్షిని పిలుస్తూ అనెను మన రాజు నీ గానాన్ని వినాలని అనుకుంటున్నారు. నీవు నీ గానాన్ని వారికి వినిపిస్తావా ?
పక్షి బాలిక మాట విని మరుసటి రోజు రాజసభలో తన పాట వినిపించెను. అందరితోపాటు రాజు కూడా సంతోషించెను. అతని కన్నుల నుండి ఆనందబాష్పాలు కురిసినవి. రాజు కోరిక మేరకు పక్షి రాజభవనంలో సుఖంగా ఉండసాగింది. పక్షి యొక్క సంగీతం మారు మ్రోగిపోయింది.
ఒకనాడు పక్షికి పొలములలో శ్రమించే రైతుల జ్ఞాపకం వచ్చెను. వారిని కలవడానికి అది పొలముల వైపు వెళ్ళింది. పక్షి కనిపించకపోవడం వలన రాజు జబ్బుపడ్డాడు. ఆయన పక్షి గానానికై తపించసాగాడు. రైతుల ద్వారా రాజు స్థితి తెలుసుకున్న పక్షి రాజమహలుకి వచ్చి తన పాటను వినిపించెను. దీనితో రాజు ఆరోగ్యవంతుడు అయ్యెను. ఆనందంతో ఆయన ఈ విధముగ చెప్పెను – ప్రియ పక్షి నా వద్దకు తిరిగి రా, నేను నిన్ను ఎల్లప్పటికీ రాజమహల్లో ఉంచుతాను.
‘రాజు మాటలు విన్న పక్షి ఈ విధముగా అనెను – లేదు మహారాజా ! నాకు నా సంగీతం శ్రామికులకు కూడా వినిపించాల్సి ఉంది. నేను ప్రతిరోజు వచ్చి మీకు కూడా నా సంగీతం వినిపిస్తాను. రాజుపై పక్షి మాటల గట్టి ప్రభావం పడింది. ఆయనకు నిజం తెలిసింది. శ్రామికుల కోసం రాజభవనంలోని సుఖాలను త్యాగం చేసిన పక్షి విలువ రాజుకు తెలిసింది. ఇదే మాటను పక్షితో అన్నప్పుడు అది రాజునకు ఇట్లు ఉపదేశం చేసింది – శ్రామికులు, రైతుల గురించి ఆలోచించడం, వారికి సహాయం చేయడం మన కర్తవ్యం. వారు మన సుఖదాతలు, అన్నదాతలు.
నీతి : శ్రామికులు, రైతులు మన జీవిత ఆధార స్తంభాలు. వారి గురించి ఆలోచించడం వారికి సహాయపడటం మానవుల ముఖ్యమైన పవిత్ర కార్యం. ఇదే ఈ కథలోని గొప్ప సందేశం. )
इ. “गाने वाली चिड़िया” पाठ का कोई एक अनुच्छेद संवाद के रूप में लिखिए।
(“గానే వాలీ చిడియా” (పాట పాడే పక్షి) పాఠంలోని ఏదేని ఒక గద్యాంశమును సంభాషణ రూపంలో వ్రాయండి.)
उत्तर :
किसान : गानेवाली चिड़िया ! ओ गानेवाली चिड़िया तेरे वियोग में राजा अस्वस्थ हो गये।
चिड़िया : मैं अभी आऊँगी।
(चिड़िया राजा के पास आकर गाती रहती है। राजा की अस्वस्थता क्रमशः दूर हो जाती है।
राजा : मेरी प्यारी चिड़िया मेरे पास लौट आओ। मैं तुम्हें हमेशा राजमहल में रखूँगा।
चिड़िया : नहीं महाराज! मुझे अपना संगीत मेहनत करनेवालों को भी सुनाना है। मैं हर दिन यहाँ आऊँगी। आपको भी अपना संगीत सुनाऊँगी।
राजा : वाह ! तुम महान हो चिडिया। तुम मज़दूरों और किसानों के लिए राजमहल का सुख त्याग सकती हो, तो क्या मैं उनके लिए कुछ नहीं कर सकता ?
चिड़िया क्यों नहीं महाराज ! मज़दूरों और किसानों के बारे में सोचना और उनकी सहायता करना
हमारा कर्तव्य है। क्योंकि वे हमारे सुखदाता और अन्नदाता हैं।
(రైతులు : పాట పాడే పక్షి ! పాట పాడే ఓ పక్షి ! రాజుగారు ‘నీ వియోగంతో అస్వస్థులైరి.
పక్షి : నేను ఇప్పుడే వస్తున్నా.
(పక్షి రాజుగారి వద్దకు వచ్చి పాడుతూ ఉంటుంది. రాజుగారి అనారోగ్యం క్రమక్రమంగా దూరమౌతుంది.)
రాజు : నా ప్రియమైన పక్షి! నీవు నా వద్దకు తిరిగి వచ్చేయ్. నేను నిన్ను ఎల్లప్పుడు నా రాజభవనంలోనే ఉంచుకుంటాను.
పక్షి : లేదు రాజుగారు. నేను నా పాటను పరిశ్రమించే వారికి కూడా వినిపించాలి. నేను ప్రతిరోజూ ఇక్కడకు వస్తాను. మీకు కూడా నా సంగీతాన్ని వినిపిస్తాను.
రాజు : వాహ్ ! నీవు గొప్ప దానివి పక్షి! నీవు శ్రామికుల కోసం, రైతుల కోసం రాజమహల్లో లభించే సుఖాన్ని త్యాగం చేస్తే నేను వారికోసం ఏమీ చేయలేనా ?
పక్షి : ఎందుకు చేయలేరు మహారాజా! కూలీలు రైతులను గురించి ఆలోచించడం మరియు వారికి సహాయం చేయడం మన కర్తవ్యం. ఎందుకంటే వారు మన సుఖదాతలు మరియు అన్నదాతలు.
ई. गीत और संगीत का हमारे जीवन में बड़ा महत्व है। इस पर अपने विचार लिखिए।
(పాటలు మరియు సంగీతానికి మన జీవితంలో గొప్ప మహత్యం కలదు. దీనిపై అభిప్రాయాన్ని వ్రాయండి.)
उत्तर :
गीत और संगीत का हमारे जीवन में बड़ा महत्व है।
गीत और संगीत से हमें मनोरंजन मिलता है।
इनके सहारे हमारे दैनिक जीवन की मानसिक थकावट दूर हो जाती है।
इनके द्वारा जीवन में नीरसता दूर हो जाती है।
गीत और संगीत में हमारी संस्कृति निहित रहती है।
गीत और संगीत के द्वारा जीवन ताज़ा बनता है।
इनके द्वारा हमारे समय का सदुपयोग भी होता है।
इनके द्वारा हमारी सृजनात्मक शक्ति कां विकास होता है।
कहा जाता है कि गीत और संगीत के द्वारा शिशु, पशु और साँप भी आकर्षित होते हैं।
(పాటలు మరియు సంగీతానికి మన జీవితంలో ఎంతో మహత్యం కలదు.
పాటలు, సంగీతం ద్వారా మనకు మానసిక ఉల్లాసం కలుగుతుంది.
వీటిద్వారా మన దైనందిన జీవితంలోని మానసిక అలసట దూరమవుతుంది.
పాటలు, సంగీతం అనునవి కళలు. దీని ద్వారా మన జీవితంలోని నీరసం పోతుంది.
పాటలు మరియు సంగీతంలో మన సంస్కృతి ఇమిడి ఉంది.
పాటలు, సంగీతం ద్వారా మన జీవితం తాజాగా మారుతుంది.
వీటి ద్వారా మన సమయం సద్వినియోగం అవుతుంది.
వీటి ద్వారా సృజన్మాతక శక్తి వికసిస్తుంది.
వీటి ద్వారా మనకు సుఖం, ఆనందం, ఉత్సాహం కల్గుతాయి.
వీటి ద్వారా పశువులు, శిశువులు మరియు పాములు కూడా ఆకర్షించబడతాయని చెప్పబడుచున్నది.)
भाषा की बात (భాషా విషయము) :
अ. नीचे दिये गये मुहावरों के भाव समझिए और उनका वाक्यों में प्रयोग कीजिए।)
(క్రింది ఇవ్వబడిన జాతీయముల భావము తెలుసుకోండి వాటిని వాక్యములలో ప్రయోగించండి.)
1. जान में जान आना – ప్రాణం కుదుటపడుట, मन स्थिर होना, निश्चित होना गीत सुनकर मुझे जाम में जान आगया ।
2. खुशी के आसू आना – ఆనందబాష్పాలు కురియుట, गद्गद् होना
आ. अनुच्छेद पढिए। रेखांकित विभक्तियों पर ध्यान दीजिए।
(పేరా చదవండి. గీత గీసిన విభక్తులను గమనించండి.)
उत्तर :
ई. रिक्त स्थानों की पूर्ति उचित विभक्तियों से कीजिए।
(ఖాళీలను సరియైన విభక్తులతో పూరించండి.)
1. राजा …… चिड़िया ….. कभी नहीं देखा।
उत्तर :
(ने, को)
2. चिड़िया …… सोने ….. पिंजरा बनवाया गया।
उत्तर :
(के लिए, का)
परियोजना कार्य (నిర్మాణాత్మక పని/ప్రాజెక్ట్ పని) :
इस विश्व में तरह- तरह के पक्षी हैं। किसी एक पक्षी के बारे में जानकारी इकट्ठा कर कक्षा प्रस्तुत कीजिए।
(ఈ విశ్వంలో రకరకాల పక్షులు ఉన్నాయి. ఏదేని ఒక పక్షిని గూర్చిన సమాచారం సేకరించి తరగతి. గదిలో ప్రదర్శించండి.)
उत्तर :
तोता (చిలుక) भारत के सब पक्षियों में तोते का विशिष्ट स्थान है। यह पक्षी हरे रंग में रहकर सुंदर दिखता है। चोंच तो तीखी और लाल रंग में होता है। पडे के पत्तों से वह पूरी तरह हिल मिल जाता है।
तोता तो सब जगहों में पाया जाता है। यह पक्षी अधिकतर फल और धान खाता है। तोती तो एक बार चार या छः अंडे देती हैं। फरवरी और अप्रैल महीनों के बीच में तोती अंडे किसी पेड की कोखली जगह में देती हैं। तोता तो पालतू भी है।
प्रश्न-II
प्रश्न 1.
राजा को चिड़िया से लगाव क्यों था?
(రాజుకు పక్షిపై ఎందుకు ప్రేమ కలిగింది?)
उत्तर :
यात्रियों के यात्रा वर्णन पढने से राजा को गाने वाली चिड़िया का पता चला। अपने सैनिकों के प्रयत्न से किसी तरह वह चिड़िया दरबार में आयी। अपने मीठे स्वर से उसने गाना सुनाया। उसका गाना सुनकर राजा की आँखों से खुशी के आँसू आ गये। इसलिए राजा को चिड़िया से लगाव था।
(యాత్రికుల యాత్రావర్ణన చదువుట వలన రాజుకు పాడే పక్షి గురించి తెలిసింది. తన సైనికుల ప్రయత్నముతో ఏదో విధముగా ఆ పక్షి రాజు దర్బారుకు వచ్చినది. తన తియ్యని కంఠముతో అది పాటపాడింది. దాని పాట విని రాజు కళ్ళ నుండి ఆనందబాష్పాలు కురిసినవి. ఇందువల్ల రాజుకు పక్షిపై ప్రేమ కలిగింది.)
प्रश्न 2.
चिड़िया ने राजा को क्या सीख दी ?
(పక్షి, రాజుకు ఏమి ఉపదేశమ ఇచ్చెను ?)
उत्तर :
एक दिन चिड़िया को खेतों में मेहनत करनेवाले किसानों की याद आयी। वह उनसे मिलने निकल गयी। चिड़िया के न दिखाई देने से राजा अस्वस्थ हो गया। किसानों द्वारा राजा के अस्वस्थ होने की बात जानकर चिड़िया महल में आयी और गाना सुनाया। जब राजा ने उसे अपने पास रख लेना चाहा तो चिड़िया ने राजा को यह सीख दी कि मज़दूरों और किसानों के बारे में सोचना और उनकी सहायता करना हमारा कर्तव्य है। वे हमारे सुखदाता और अन्नदाता हैं।
(ఒకనాడు పక్షికి పొలాలలో శ్రమ చేసెడి రైతులు గుర్తుకు వచ్చిరి. అది వారిని కలవటానికి వెళ్ళింది. పక్షి కనపడకపోవడంతో రాజు అస్వస్థుడు అయ్యాడు. రైతుల వలన రాజు అస్వస్థుడైన విషయము తెలుసుకొని పక్షి మహలుకి వచ్చి పాట వినిపించెను. రాజు ఆ పక్షిని తన దగ్గర ఉండాలని అన్నప్పుడు శ్రామికులు, రైతుల గురించి ఆలోచించుట, వారికి సహాయము చేయుట మన కర్తవ్యము. వారు మనల్ని సుఖంగా ఉంచేవారు. మరియు అన్నదాతలు అని పక్షి రాజుకు ఉపదేశము ఇచ్చెను.)
प्रश्न-II
प्रश्न 1.
“गाने वाली चिड़िया” कहानी आगे बढाइए।
(“పాట పాడే పక్షి” కథను ముందుకు కొనసాగించండి.)
उत्तर :
चिड़िया की बातें सुनकर राजा की आँखें खुल गयीं। उसको सच्चाई मालूम हुयी। उसी दिन से मज़दूरों और किसानों के बारे में सोचना, उनकी भलाई के लिए आवश्यक कदम उठाने का उसने निर्णय लिया। उसने अपने मंत्रिमंडल से बहस की। उनसे सम्मति भी ली। तब से मज़दूरों और किसानों की भलाई के अनेक काम राजा ने संपन्न किए। फल स्वरूप मज़दूरों और किसानों के श्रम फल से राज्य सुसंपन्न हुआ। सभी लोग सुख से जीवन बिताने लगे। राजा का नाम भी अमर हो गया !
(పక్షి మాటలు విని రాజుకు జ్ఞానోదయము అయింది. ఆయనకు వాస్తవం అర్ధమయింది. అదే రోజు నుండి శ్రామికులు, రైతుల గురించి ఆలోచించడం, వారి మేలు కోసం అవసరమైన పనులు వేగముగా చేసెడి నిర్ణయాన్ని తీసుకున్నాడు. ఆయన మంత్రి మండలితో చర్చించాడు. వారి సమ్మతి కూడ తీసుకున్నాడు. అప్పటి నుండి శ్రామికులు, రైతుల మేలుకై అనేక పనులు రాజు సుసంపన్నం చేసెను. ఫలితంగా శ్రామికుల, రైతుల శ్రమఫలంతో రాజ్యం సుభిక్షం అయ్యెను. అందరూ సుఖంగా జీవితం గడపసాగిరి. రాజు పేరు కూడా అమరం అయ్యెను.)
अर्थग्राह्यता-प्रतिक्रिया
अवठित – गद्यांश
निम्न लिखित गद्यांश पुदकर दिये गये प्रश्नों के उत्तर एक वाक्य में दीजिए।
I. अम्बेडकर की प्रारंभिक शिक्षा महाराष्ट्र के कोंकण क्षेत्र में दपोली में हुई थी। हाईस्कूल की शिक्षा सतारा में हुई थी। महार जाति में जन्म लेने के कारण वर्ग में उनको जमीन पर बैठना पड़ता था। लेकिन स्कूल के सभी बच्चे बेंचों पर बैठतें थे।
एक बार डॉ. भीमराव अम्बेड़कर को बडी प्यास लगी। उन्होंने कुएँ से पानी पी लिया। जब इसका पता लोगों को चला तो उनको निर्दयता से पीटा गया। बे बहुत देर तक रोते रहे। बे सन् 1912 में बी.ए. की परीक्षा में उत्तीर्ण हुए।
प्रश्न :
1. अम्बेडकर की हाईस्कूल की शिक्षा कहाँ हुई?
2. अम्बेंडकर बी.ए. परीक्षा में कब उत्तीर्ण हुए?
3. अम्बेडकर की प्रारंभिक शिक्षा कहाँ हुई?
4. अम्बेडकर को वर्ग में जमीन पर क्यों बैठना पडता था ?
5. अम्बेडकर ने कहाँ से पानी पी लिया?
उत्तरः
1. अम्बेडकर की हाईस्कूल की शिक्षा सतारा में हुई थी।
2. सन् 1912 में अम्बेडकर बी.ए. की परीक्षा में उत्तीर्ण हुए।
3. अम्बेडकर की प्रारंभिक शिक्षा महाराष्ट्र के कोंकण क्षेत्र में दपोली में हुई थी।
4. महार जाति में जन्म लेने के कारण वर्ग में अम्बेडकर को जमीन पर बैठना पड़ता था।
5. अम्बेडकर ने कुएँ से. पानी पी लिया।
II. हमारे पर्वतों में सब से प्रसिद्ध, ऊँचे और विशाल पर्वत हिमालय हैं। ये हमारे देश की उत्तरी सीमा पर हैं। ये बहुत सुंदर हैं। हमेशा हिम से ढ़के रहते हैं। हिम मानी बरफ़ है। हिम से ढ़के रहने के कारण ही इन्हें हिमालय कहते हैं। हिमालय की पर्वत मालाएँ भारतीयों के लिए पवित्र हैं। ये भारतीय संस्कृति और जीवन से जुड़े हुए हैं। अनेक नदियों के उद्ग़म स्थान इन्हीं पहाड़ों में है। गंगा, जमुना, ब्रह्मपुत्रा आदि जीव – नदियाँ इन्हीं से जन्म लेती हैं। इन नदियों से उत्तर भारत की विस्तृत भूमि सींची जाती है। विश्व में सबसे ऊँचा शिखर ‘एवरेस्ट’ हिमालय में ही है।
प्रश्न :
1. हमारे देश की उत्तरी सीमा पर, क्या हैं?
2. हिम मानी क्या है?
3. हिमालय पर्वतों में कौन – कौन सी नदियाँ जन्म लेती हैं?
4. विश्व में सबसे ऊँचा शिखर क्या है?
5. भारतीय संस्कृति और जीवन से जुडे हुए पर्वतों का नाम क्या है?
उत्तरः
1. हमारे देश की उत्तरी सीमा पर हिमालय पर्वत हैं।
2. हिम मानी बरफ़ है।
3. गंगा, यमुना (जमुना), ब्रह्मपुत्रा आदि जीव – नदियाँ हिमालय पर्वतों में जन्म लेती हैं।
4. विश्व में सबसे ऊँचा शिखर “एवरेस्ट” है।
5. भारतीय संस्कृति और जीवन से जुडे हुए पर्वतों का नाम है – “हिमालय”
III. प्राचीन काल के गाँव स्वावलंबी और धन – धान्य संप्त हुआ करते थे। गाँव के लोग प्रेम से मिल – जुलकर रहते थे और अतिथियों का सत्कार करते थे। नगरों के कोलाहल से दूर शांत बाताबरण में रहते थे। गाँव में मुख्य रूप से किसान रहते थे। उनकी सहायता करने के लिए बढई, कुम्हार, सुनार, लोहार, नाई, जुलाहे वैद्य, पुजारी आदि रहते थे। पैसे का लेन देन कम था। किसान की सभी व्यवसायी सहायता करते थे।
प्रश्न :
1. प्राचीन काल में गाँव कैसे रहते थे ?
2. गाँव के लोग कैसे रहते थे ?
3. शहर का वातावरण कैसा होता था ?
4. गाँव में किसका लेन देन कम था ?
5. किसान की सहायता कौन करते थे ?
उत्तर:
1. प्राचीन काल में गाँव स्वावलंबी और धनधान्य संपन्न हुआ करते थे।
2. गाँव के लोग प्रेम से मिलजुलकर रहते थे और अतिथियों का सत्कार करते थे।
3. शहर का वातावरण कोलाहल युक्त होता था।
4. गाँव में पैसे का लेन – देन कम था।
5. किसान की सभी व्यवसायी सहायता करते थे।
IV. कोडैक्कनाल की झील बहुत प्रसिद्ध है। इसके किनारे – किनारे बहुत अच्छी सड़कें बनी हुई हैं। मौसम में इस पर सदा भीड़ रहती है। झील पर नावें भी चलती हैं। नाब चलाने में बड़ा आनंद आता है। कोडैक्कानल में एक वेदशाला भी है। इसमें सूर्य से संबन्ध में विशेष अनुसंधान करने का प्रबन्ध है। कोडैक्कनाल में देखने लायक स्थान बहुतसे हैं। सड़क से कोडैक्कानल शहर पहुँचने के पहले ‘सिल्वर कैसकेड’ नामक सुन्दर झरना है। यह सचमुच रजत प्रपात ही है। इसके आसपास सदा दर्शकों की भीड़ लगी रहती है।
प्रश्न :
1. कहाँ झील बहुत प्रसिद्ध है ?
2. झील पर क्या चलती हैं ?
3. किन्हें चलाने में बड़ा आनंद आता है ?
4. वेदशाला कहाँ है?
5. रजत प्रपात का नाम क्या है?
उत्तर :
1. कोडैक्केनाल की झील बहुत प्रसिद्ध है।
2. झील पर नावें चलती हैं।
3. नाव चलाने में बडा आनंद आता है।
4. कोडैक्केनाल में एक वेदशाला है।
5. रजन प्रपात का नाम है “सिल्वर कैसकेड”।
V. आज विश्व भर में दूरदर्शन का विस्तार हो गया है। इसके माध्यम से हम समाचार, शिक्षा, विज्ञान आदि की बातें सुन और देख सक्ते हैं। आज इसका प्रभाव बढ़ गया है। हमारे देश में आज लगभग 80 प्रतिशत जनता दूरदर्शन के प्रसार की सीमा में हैं। आज ऐसा कोई विषय नहीं जो इसके द्वारा प्रसारित नहीं किया जा सके। दूरदर्शन बास्तव में आज के विज्ञान के विकास का एक अद्भुत आबिष्कार है।
प्रश्न :
1. आज विश्व भर में किसका विस्तार हो गया है?
2. आज किसका प्रभाव बढ़ गया है ?
3. हमारे देश में आज लगभग कितने प्रतिशत जनता दूरदर्शन के प्रसार के सीमा में हैं ?
4. आज के विज्ञान के विकास का एक अद्धुत आविष्कार क्या है?
5. उपर्युक्त अनुच्छेद मे किसके बारे मे बताया गया ?
उत्तर :
1. आज विश्व भर में दूरदर्शन का विस्तार हो गया है।
2. आज दूरदर्शन का प्रभाव बढ़ गया है।
3. हमारे देश में आज लगभग 80 प्रतिशत जनता दूरदर्शन के प्रसार के सीमा में है।
4. आज के विज्ञान के विकास का एक अंद्भुत आविष्कार “दूरदर्शन” है।
5. उपर्युक्त अनुच्छेद में विज्ञान का एक अद्भुत आविष्कार दूरदर्शन के बारे में बताया गया है।
उद्देश्य (ఉద్దేశ్యము) :
कहानी पढ़कर समझना और कोई सरल कहानी लिखने का प्रयास करना।
(కథ చదివి అర్థం చేసుకొనుట మరియు ఏదైనా ఒక సరళమైన కథను వ్రాయుటకు ప్రయత్నం చేయుట.
సారాంశము :
ఒక రాజు ఉండెను. అతడు చాలా అందమైన భవనము (మహల్)లో నివసించేవాడు. అతడికి తన భవనమంటే చాలా గర్వము ఉండేది. ప్రపంచము నలుమూలల నుండి యాత్రికులు భవనము చూచుటకు వచ్చేవారు. యాత్రికులు తమ యాత్రావర్ణనలో భవనపు సౌందర్యము గురించి చాలా విషయములు వ్రాసిరి. వారు పాట పాడే ఒక పక్షి గురించి వ్రాసిరి. ఈ పక్షి భవనము దగ్గరలోని అడవిలో ఉండేది. చాలా మధుర స్వరంలో పాడేది.
రాజు ఈ పక్షిని ఎన్నడూ చూడలేదు. యాత్రికుల ద్వారా వ్రాయబడిన యాత్రావర్ణన చదువుటచే రాజుకు పక్షి గురించి తెలిసింది. రాజు ఆ పక్షిని చూడదలచెను. అందువలన తమ సేవకులను పిలిచి మీరు ఎప్పుడూ నాకు పాడే పక్షి గురించి చెప్పలేదు. వెళ్ళండి అడవి నుండి ఆ పక్షిని పట్టుకురండి. నేను దాని పాటను వినదలచుకున్నాను అని అనెను.
రాజ సేవకులు కూడా ఆ పక్షిని ఎన్నడూ చూడలేదు. ఇంకనూ దర్బారులో ఎవరూ ఈ విషయము గురించి ఎరుగరు. పక్షిని వెతకటానికి సైనికులు అడవికి వెళ్ళిరి. వెతుకుతూ ఉండగా వారిని పక్షి పాడుతుండగా చూచిన బాలిక కలిసింది. పాడే పక్షి గురించి వినగానే ఆమె అవునవును ఆ పాడే పక్షిని ఎరుగుదును. ఆహా! అది ఎంత మధురంగా పాడుతుందో. నేను ఇక్కడి నుండి పని పూర్తి చేసుకుని సాయంత్రం సమయంలో ఇంటికి వెళ్ళేటప్పుడైతే అది నాకు మార్గమంతా తన తియ్యని పాట వినిపిస్తుంది. దీనితో నా యావత్తు అలసట దూరము అవుతుంది. అని అనెను.
సైనికుల కోరిక మేరకు బాలిక పక్షిని పిలిచింది. నా అందమైన చిన్న పక్షి, మన రాజు నీ మధురమైన సంగీతం వినతలుచుచున్నారు. నీవు వారికి నీ పాటను వినిపిస్తావా ? అని అన్నది. బాలిక మాటలు విని నా సంగీతమైతే ఈ పచ్చని అడవులలో, పొలాలలో బాగుంటుంది. అయినప్పటికీ నేను రాజుకు నా పాటను తప్పక వినిపిస్తాను. అని అన్నది.
మరుసటి రోజు సభ తీరి ఉండెను. బాలికతోపాటు అందరూ హాజరై ఉండిరి. అప్పుడే ఎగురుతున్న పక్షి అక్కడికి వచ్చి తన మధుర కంఠంతో పాడసాగెను. దాని పాటకు అందరూ ముగ్ధులైరి. రాజు కళ్ళ నుండి ఆనందబాష్పాలు కురిసినవి. ప్రియమైన పక్షి, నీవు ఇక్కడే మా వద్ద ఉండు. నీవు కోరుకున్నది లభిస్తుంది అని ఆయన పలికిరి. మహారాజా, నేను మీ దగ్గర ఉంటాను. నేను మీ కళ్ళలో సంతోషపు కన్నీళ్ళను చూశాను. అని పక్షి అన్నది. పక్షి కోసం బంగారపు పంజరం తయారు చేయబడెను. అది కోరుకున్న దానిని రాజు పూర్తి చేసేవాడు. రాజ్యమంతటా ఆ పక్షి సంగీతము ప్రసిద్ధి చెందింది.
ఒకరోజు పక్షికి పొలములలో పనిచేసెడి రైతులు గుర్తుకు వచ్చారు. వారినందరిని కలవటానికి అది పొలముల వైపు బయలుదేరింది. రాజుకు పక్షి కనబడకపోయేసరికి దుఃఖముతో జబ్బుపడ్డాడు. ప్రజలందరు రాజు అనారోగ్యము గురించి దుఃఖించారు. రాజును ఎలా కాపాడాలా ? అని అందరూ ఆలోచించసాగిరి.
ఒకరోజు రాజు బలహీనమైన స్వరముతో సంగీతం, సంగీతం, పక్షి పాట వినిపించండి అని అనెను. సభికులు అందరూ పక్షిని ఎలా పిలవాలా అని ఆలోచించసాగిరి. అప్పుడే వారికి మధురమైన సంగీతం వినిపించింది. వారు అందరూ ధ్వని వినిపించిన వైపు చూడసాగిరి. పక్షి తన మధుర కంఠంతో పాడుచూ ఉండెను. ఇది చూడగానే అందరికీ ప్రాణము లేచి వచ్చింది.
రైతుల ద్వారా పక్షి, రాజు అనారోగ్యము గురించి విన్నది. వెంటనే అది రాజుకు తన సంగీతం వినిపించుటకు వచ్చెను. అది పాడుతున్నట్లుగానే రాజు అనారోగ్యము దూరమయింది. నెమ్మది, నెమ్మదిగా రాజు ఆరోగ్యవంతులైరి. ఆయన పక్షితో ప్రియమైన పక్షి, నా వద్దకు తిరిగి వచ్చేయి. నేను నిన్ను ఎల్లప్పటికీ రాజభవనంలో ఉంచుతాను అనిరి. లేదు మహారాజా, నేను నా సంగీతాన్ని శ్రమపడేవారికి కూడా వినిపించాలి. నేను ప్రతిరోజూ ఇక్కడికి వస్తాను. మీకు కూడా నా సంగీతం వినిపిస్తాను అని అన్నది.
పక్షి మాటలు రాజుపై గట్టి ప్రభావాన్ని కలిగించాయి. ఆహా! పక్షి నీవు గొప్పదానివి. నీవు శ్రామికులు, రైతుల కోసం రాజమహలు సుఖాన్ని త్యాగము చేయగలిగినప్పుడు నేను వారికోసం ఏమీ చేయలేనా ? అని రాజు అనిరి. ఎందుకు చేయలేరు మహారాజా, శ్రామికులు, రైతుల గురించి ఆలోచించుట, వారికి సహాయము చేయుట మన కర్తవ్యము. ఎందుకంటే వారు మనకు సుఖాన్ని కలిగించెడి, అన్నదాతలు అని పక్షి అన్నది.
शब्दार्थ (అర్థములు) (Meanings) :
