Access to a variety of AP Inter 2nd Year Sanskrit Model Papers Set 8 allows students to familiarize themselves with different question patterns.
AP Inter 2nd Year Sanskrit Model Paper Set 8 with Solutions
Time : 3 Hours
Max.Marks : 100
Note :
- All questions should be attempted.
- Question Nos. 1, 2 and 3 should be answered either in the medium of instructions of the candidate or in Sanskrit (Devanagari Script) only.
- The remaining questions should be answered in Sanskrit (Devanagari Script) only.
सूचना :
प्रथम, द्वितीय, तृतीय प्रश्नान् विहाय अन्ये सर्वेऽपि प्रश्नाः संस्कृत भाषायामेव समाधातव्याः ।
1. एकस्य श्लोकस्य प्रतिपदार्थं भावं च लिखत |
अ) परोक्षे कार्यहन्तारं प्रत्यक्षे प्रियवादिनम् ।
वर्जयेत्तादृशं मित्रं विषकुम्भं पयोमुखम् ॥
समाधान:
पदच्छेद (Word Division) : परोक्षे, कार्यहन्तारं, प्रत्यक्षे, प्रियवादिनम्, वर्जयेत्, तादृशं, मित्रं, विषकुम्भं, पयोमुखम् ।
अन्वयक्रम : परोक्षे, कार्यहन्तारं प्रत्यक्षे, प्रियवादिनम्, तादृशं, मित्रं, पयोमुखं, विषकुम्भं इव, वर्जयेत् ।
अर्था (Meanings) : परोक्षे = behind, कार्यहन्तारं = one who spoils our work, प्रत्यक्षे in front of us, प्रियवादिनम् = who speaks sweetly, तादृशम= such, मित्रम् = friend, पयोमुखम = milk topped, with milk at rim, विषकुम्भम् = pitcher of poison, वर्जयेत् = should abandon.
भाव (Substance) : One should abandon such a friend who spoils our work at our back, but speaks sweetly in front of us as he is a vessel filled with poison but having milk at rim.
आ) उद्यमं साहसं धैर्यं बुद्धिः शक्तिः पराक्रमः ।
षडेते यत्र वर्तन्ते तत्र देवः सहायकृत् ॥
समाधान:
पदच्छेद (Word Division) : उद्यमं, साहस, धैर्य, बुद्धिः, शक्तिः, पराक्रमः, षडेते, यत्र, वर्तन्ते तत्र देवः, सहायकृतः ।
अन्वयक्रम : उद्यमं, साहस, धैर्यं, बुद्धिः, शक्तिः, पराक्रमः, षडेते, यत्र, वर्तन्ते, तत्र, देवः, सहायकृत् ।
अर्थ (Meanings) : उद्यमम् = effort; साहसं = adventure; धैर्यं = courage; बुद्धिः = intellect; शक्तिः = = strength; पराक्रमः = valour; एतेषद् = these six qualities; यत्र = where; वर्तन्ते = exist; तत्र-देवः =there the god; सहायकृत् = does help.
भाव (Substance) : Where these six qualities namely effort, adventure, courage, intellect, strength and valour are there, god will be a help there.
2. एकं निबन्धप्रश्नं समाधत्त ।
अ) धर्मनिष्ठा इति पाठ्यांशस्य सारांशं संज्ञेपेण लिखत ?
Answer:
Introduction: The lesson Dharmanishta is an extract from the 2nd canto of Raghuvamsa, written by Kalidasa. This lesson describes the moral and devotional character of king Dilipa.
A Lion attacks Nandini: The childless king Dilipa his wife Sudakshina were engaged in the service of Nandini, the cow of sage Vasishta. One day Nandini which went to the forest guarded by the king wished to test the devotion of the king, and entered a Himalayan cave. Thinking that the cow was unassailable to any wild animal, the king took his eyes off her to watch the beauty of the mountain. Then a lion attacked her. Alerted by her cry, the king became ready to kill the lion by shooting an arrow at it. But his hand got fixed on the shaft of the arrow. चित्रार्पितारम्भ इवावतस्थे ।
Then the lion told him that he was a servant of Lord Siva. He was appointed there to protect the Devadaru tree grown by Parvathi. He was made a lion, and any animal that arrived there when he was hungry would become his food.
Dilipa’s offer: Then the king said that Siva was to be respected, and at the same time, the property of the teacher was to be saved. He offered his own body as food to the lion requesting the release of the cow. But the lion said that the king was young and an emperor. He seemed to be imprudent in giving up more for little. By showing compassion to the cow, she alone would be saved. But if he lived, he could always save his people from calamities. The king said that a king should protect his subjects. राज्येन कि तद्विपरीतवृत्तेः, प्राणैः उपक्रोशमलीमसैर्वा | He could not offer other cows for Nandini, the daughter of Surabhi to his preceptor. He pleaded with the lion that how he could stand before his teacher when the cow was lost and himself was unhurt. He further said that people like him did not care for physical bodies. पिण्डेष्वनास्था खलु भौतिकेषु ।
The lion agreed and released the cow. But when the king bent his head before the lion, he received a shower of flowers from the Vidyadharas. The delighted cow, followed by the king returned safely to the hermitage.
आ) गीर्वाणवाण्याः वैभवं लिखत ।
Answer:
Introduction:
The lesson Chitravimsati was written by Sri Jatavallabhula Purushottama Sastry. It is an extract from his work Chitra-satakam. There are two topics in this lesson Girvanavani and Chitraloka. The first part describes the greatness of Sanskrit language.
Girvanabhasha :
The nectar oozing Sanskrit language is spoken by the gods. It is the ocean of the gems of good sayings and the treasure trove of great literature, and is acquired only by the meritorious. संस्कृताख्या सुकृतैकलभ्या । It is the ladder to liberation and the staircase to the heaven. It is relished by people of different tastes. Just as the children inherit the virtues of the mother, so also all the languages inherit the qualities of the divine mother language. In Sanskrit as the words are formed from the roots, they are naturally pure.
A language is the mother because she spreads in the world, and also she protects the dependents like a mother. On this earth, such a mother tongue is Sanskrit only, how can other languages have the title of mother ? वाच्याः कथं मातृपदेन चान्या: ? Even now, those who are experts in that language make the non-learners of the language ashamed by reciting the ancient verses. Lakhs of people speak it, and lakhs understand it. Lakhs of books in that language are sold every year. How can we live abandoning that language which is always in our body like life, and which is used
during marriage ceremony, rituals of manes and gods, and in poetry recitals and philosophical discourses? Our history is before us with life. How is it dead? In this world, beautiful poetry is removed from dharma and righteous poetry is not beautiful. Except in Sanskrit where else is poetry that is golden and fragrant ?
3. एकं निबन्धप्रश्नं समाधत्त ।
अ) मन्दविषसर्पकथां सङ्ग्रहेण लिखत ।
Answer:
Introduction: The lesson Mandavishasarpakatha is an extract from the Hitopadesa written by Narayana Pandita. This tells the story of an old serpent that devoured the frogs making friendship with them.
The old serpent: There was a serpent named Mandavisha in a ruined forest. Because of its old age, it became unable to search for food, and remained on the bank of a pond. A frog asked him why he did not take food. Then the serpent told his story.
Kapila’s advice: Once Mandavisha had bitten the son of Kaundinya, a Brahmin from Brahmapura. When the father was crying rolling on the ground, an educated Brahmin Kapila advised him not to weep like that. He said. “Death is certain for those who are born, and birth is certain for those dead. Death is certain, now or hundred years after. मृत्युर्वै प्राणिनां ध्रुवः | Death approaches nearer and nearer day by day. One will not have permanent association with anything, even with his body. “On hearing that, Kaundinya decided to retire to the forests. But Kapila objected to it, saying that there would be evils even in a forest. To the detached one, the house itself would be a hermitage. निवृत्तंरागस्य गृहं तपोवनम् | He said that there was pain only, and not happiness in the world.
Kapila advised Kaundinya to renounce all the associations. If it was not possible, he should associate with the good only. सतां सङ्गो हि भेषजम् | Then the Brahmin cursed the serpent to become a vehicle of the frogs. Hence, Mandavisha arrived there.
Killing the frogs: When the frog informed this to their king, he came and rode on the back of the serpent for some time. The next day, the frog-king permitted the serpent to have the frogs as his food, as he was weak. Then the serpent killed all the frogs one by one, and at last ate the frog-king too.
क्रमशः खादितवान् । मण्डूकनाथमपि भक्षितवान् ।
जातस्य हि ध्रुवो मृत्युः
ध्रुवं जन्म मृतस्य चः
अपि स्वेन शरीरेण
किमुतान्येन केननित् ।
निवृत्तरागस्य गृहं तपोवनम्
सतां सङ्गो हि भेषजाम्
स्कन्धेनापि कहेत् शत्रून्
कार्यमासाद्य बुहिमान्
जातस्य हि ध्रुवो मृत्युः
ध्रुवं जन्म मृतस्य च
संभोगो हि वियोगस्य
संच्वचयति सम्भवम्
आ) अप्पय्यदीक्षितस्य जीवितचरितं संज्ञेपेण लिखत ।
Answer:
Introduction: The lesson Appayyadikshitendra was written by Sanka Usharani. This lesson narrates the story of the great scholar and devotee Appayya Dikshita.
Family of scholars : Appayya Dikshita was born in the family of scholars. His father was Rangarajadhwari was a genius. His grandfather was in the court of Acchana Dikshita. Appayya was born in 1554 in Virinnchipura in Tamilnadu.
Appayya was a poet, philosopher, scholar, devotee, Grammarian, Mimamsaka, Logician, Ritualist etc. He studied all the fourteen branches of knowledge at the feet of his teacher Nrisimha Ramaswamy.
Marriage and works: A scholar named Ratnakheta Srinivasa wanted to defeat Appayya with the grace of the goddess Kamakshi. However, the goddess advised him to give his daughter in marriage to Appayya. अप्पय्यः असाधारणः वादे जेतुमशक्तः । He did so. Appayya had two daughters and three son.
Many students came to him to receive education. Bhattoji Dikshita came to him to learn Mimamsa and Vedanta.
Appayya wrote 104 works on many subjects like Vyakarana, Vedanta, Alankara etc. Among the Vedanta works Siddhanta lesasangraha and Parimala vyakhya were famous. Sivakarna mritam and Sivarchanachandrika were his famous works devoted to Siva. Kuvalayananda and Chitramimamsa were Alankara works.
Appayya was invited by Vellore Chinabommanayaka to adorn his court. Appayya was epileptic. But when the king came to his house to observe his disease, Appayya transferred his disease on to his upper garment. Dikshita means one who performed sacrifices. Appayya performed more than 104 sacrifices including Somayaga, Vajapeya etc. He even performed Viswajit. Once while he was performing a sacrifice, the king arrived there and offered him clothes, ornaments etc. Which he immediately put in the fire. The fire god appeared wearing them.
Devotion of Siva: Appayya was a devotee of Siva. To test his devotion, he ate dattura leaves and became mad. In that state, he recited Unmattapanchasat. The king honoured him with a shower of gold coins when Appayya completed his Sivarkamanidipika. राजा चं कनकाभिषेकेण सत्कृतवान् | Appayya built a temple for Siva with that gold in his native village. Though Appayya was a Tamilian he used Telugu idioms and proverbs. He praised Telugu language thus: Being born in Andhra, knowing the language of Telugu, studying Prabhakara’s Mimamsa work, and belonging to the Yajurveda School are the fruit of not less penance.
Though the householder Appayya was in the path of action, his mind was in the path of detachment only. He spent his last days in the presence of Nataraja of Chidambara. He became one with Siva at the age of 72 in the year of 16261 He was considered the incarnation of Siva Himself. अप्पय्यः साक्षात् परमशिवस्य अवतारः ।
4. त्रयाणां प्रश्नानां समाधानानि लिखत ।
अ) कीदृशं वस्तु तथैव तिष्ठति ?
समाधान:
हुतं दत्तं च वस्तु तथैव तिष्ठति ।
आ) भृगुवंशकेतुः कः ?
समाधान:
भृगुवंशकेतुः परशुरामः ।
इ) केन द्रुपदः गर्वान्धः जातः ?
समाधान:
द्रुपदः धनश्रिया गर्वान्धः जातः । एवम् अर्जुनः उक्तवान् ।
ई) कृपी गोक्षीरं ददामीत्युक्त्वा पुत्राय किं दत्तवती ?
समाधान:
कृपी गोक्षीरं ददामीत्युक्त्वा पुत्राय -पिष्टमिश्रितजलं दत्तवती । तत् पीत्वा अश्वत्थामा तुष्टः अभवत् ।
उ) कालिदासः महाराजं कथं सन्तोषितवान् ?
समाधान:
भोजस्य मनोगतस्य यथोचितम् उत्तरं दत्त्वा कालिदासः भोजं संतोषितवान् ।
ऊ) भोजः कोशाध्यक्षं प्रति किं सूचितवान् ?
समाधान:
कविकुलगुरोः कालिदासस्य सदनं एकलक्षसुवर्णमुद्राः प्रेष्यन्ताम् इति भोजः कोशाध्यक्षं सूचितवान् ।
5. द्वयोः संदर्भ व्याख्यानं लिखत ।
अ) वदेत् क्षमं स्वामिहितं मन्त्री ।
समाधान:
परिचयः – एतत् वाक्यं विभीषणोपदेशः इति पाठ्यभागात् स्वीकृतम् । एषः पाठः रामायणस्य युद्धकाण्डात् गृहीतः । अस्य कविः वाल्मीकिः ।
सन्दर्भः – प्रदीयतां दाशरथाय मैथिली इति रावणं प्रति उपदिशन् विभीषणः एवं वदति ।
भावः – स्वामिहितं वदेत् । परबलं, स्वबलं तथा क्षयं वृद्धिं च बुद्ध्या समीक्ष्य मन्त्री
आ) पिण्डेष्वनास्था खलु भौतिकेषु ।
समाधान:
परिचयः एतत् वाक्यं ‘धर्मनिष्ठा’ इति पाठ्यभागात् स्वीकृतम्, एषःभागः कालिदासस्य रघुवंश महाकाव्ये पञ्चमसर्गात् स्वीकृतः ।
सन्दर्भः दिलीपः सिंहं प्रति एवं उक्तवान् ।
भावः पृथिव्यादि भूतविकारेषु शरीरेषु अनपेक्षा खलु ।
विवरणम्ः हे सिंह ! मम थशोरुप शरीरे दयालुः भव । देहं अशाश्वतम्, कीर्तिरेव शाश्वतम् ।
इ) ग्रामे यत्र गृहे समैक्यपरता सा धर्मभूमिर्मम ।
समाधान:
परिचयः – एतत् वाक्यं सां मातृभूमिर्मम इति पाठ्यभागात् स्वीकृतम् । अस्य कविः श्रीमान् दोर्बल प्रभाकर शर्मा ।
सन्दर्भः – मातृभूमेः वैशिष्ट्यं वर्णयन् मम मातृभूमिः ज्ञानभूमिः धर्मभूमिः इति वदन् कविः एवं वर्णयति ।
भावः – यत्र गृहे माता भर्तुः सुतानां च इष्टवस्तूनि परिवेषति, पिता वृत्तिप्रदः, भ्रातरः स्नेहसम्पन्नाः ग्रामे शोभायात्राः, गृहे एक्यता इत्यादीनि सन्ति, सा मम धर्मभूमिः इति कविः वदति ।
ई) सा संस्कृताख्या सुकृतैकलभ्या ।
समाधान:
परिचय : गतत् वाक्यं ‘नित्रविंशतिः’ इति पाठ्यभागात् स्वीकृतम्’ अस्य पाठ्यभागस्य रचयिता जटावल्लभपुरुषोत्तम शास्त्री ।
सन्दर्भ : गीर्वाणवाण्याः वैभवं वर्णयनन् कविः एवं वदति । संस्कृतभाषा सुधास्रवन्ती, सुरभाषिता, सूच्चारिता, सूक्तिरत्नवार्धिः च ।
भाव : संस्कृतभाषा पुण्यैफलेन एव लभ्या ।
विवरणम् : संस्कृतभाषा अतिप्राचीना, सुधास्रवन्ती च सूक्तिरत्नै सुशोभिता।
6. द्वयोः ससंदर्भ व्याख्यानं लिखत ।
अ) सतां सङ्गो हि भेषजम् ।
समाधान:
परिचयः – एतत-वाक्यं, “मन्दविषसर्पकथा” इति पाठ्यभागात् स्वीकृतम् अस्य पाठ्यभागस्य रचयिता नारायणपण्डितः ।
सन्दर्भः – शोकाविष्टं कौण्डिन्यं पति कपिलः एवं अवदत् ।
भावः – सज्जनसांगत्यं एव सज्जनां भेषजम् ।
विवरणम्ः -सर्वे सज्जनसाङ्गत्यं करणीयम् तदा एव जीवनं सुखमयं भवेत् ।
आ) सत्पुत्रेण कुलं नृपेण वसुधा लोकत्रयं भानुना ।
समाधान:
परिचय : इदं वाक्यं “विक्रमस्य औदार्यम्” इति पाठ्यभागात् स्वीकृतम् । अस्य पाठस्य रचयित शिवदास ।
सन्दर्भ : ब्राह्मणस्य पत्नी स्व भर्तारं प्रति एवं अवदत् ।
भाव : सत्कुमारिण वशं राज्ञा वसुधा सूर्येण भुवनत्रयं प्रकाश्यन्ते !
विवरणम् : वाणी व्याकरणेन, हंसमिधुनैः पद्यः, पण्डितैः सभा सुपुत्रेण कुलं, राज्ञा, भूमिः, सूर्येण लोकत्रयं विराजन्ते ।
इ) विवाहो नाम वणिग्व्यवहार एव ।
समाधान:
परिचयः वेङ्कटरावस्य भिषजो भैषज्यम् इति पाठ असित अस्य पाठस्य रचयित, श्री पुल्लेल श्रीरामचन्द्रः ।
सन्दर्भः एकः वृद्धः युवकं उद्दिश्य एवं अवदत् ।
भावः परिणयः नाम केवलं वाणिज्यव्यवहारः ।
विवरणम्ः सर्वस्य धनं प्रधानं, सर्वेगुणाः धनं आश्रयन्ति । तद्दत् विवाहः अपि केवलं वाणिज्यमेव ।
ई) अप्पय्यः साक्षात् परमशिवस्य अवतारः ।
समाधान:
परिचय : एतत् वाक्यम् अप्पय्यदीक्षितेन्द्र इति पाठ्यभागात् स्वीकृतम् । अस्य रचयित्री सङ्का उषाराणी ।
सन्दर्भ : केचन जनाः अन्तिमसमये अप्पय्यदीक्षितम् चिदम्बरे नटराज- प्रतिमायां लीयमानम् अपश्यन् । तस्मिन्नेव समये गृहे अप्पय्यः प्राणविहीनः अभवत् । तेन सः परमेश्वरस्य अवतारः इति विज्ञाः मन्यन्ते स्म ।
भाव : अप्पय्यः साक्षात् परमेश्वरस्य अपरः अवतारः एव ।
7. त्रयाणां प्रश्नानां समाधानानि लिखत ।
अ) नराः क इव रणे सीदन्ति ?
समाधान:
शूराः अपि नराः वालुकासेतवः इव रणे सीदन्ति ।
आ) सुदक्षिणादिलीपौ किमर्थं नन्दिनीधेनोः सेवाम् अकरुताम् ।
समाधान:
सुदक्षिमादिलीपौ सन्तानार्थं नन्दिनीधेनोः सेवाम् अकुरुताम् ।
इ) व्याधितस्य मित्रं किम् ?
समाधान:
व्याधितस्य औषधं मित्रम् |
ई) अस्पृशन्नेव वित्तानि कः परेभ्यः प्रयच्छति ?
समाधान:
अस्पृशन्नेव वित्तानि कृपणः परेभ्यः प्रयच्छति ।
उ) संस्कृताख्या वाणी कीदृशी ?
समाधान:
संस्कृताख्या वाणी सुधासवन्ती, सूक्तिसुरत्नर्वार्धः, सुकाव्यसंदोहनिधिः ।
ऊ) मानवानां प्रकृतिशुभगुणाः के ?
समाधान:
क्षान्तिः, संस्कारगन्धः, संतृप्तिः, मृदुवाक् इत्यादयः मानवानां प्रकृतिगुणाः ।
8. त्रयाणां प्रश्नानां समाधानानि लिखत 1
अ) कौण्डिन्येन मन्दविषः किम् इति शप्तः ?
समाधान:
कौण्डिन्येन मन्दविषः इति शप्तः । ”अद्य आरभ्य मण्डूकानां वाहनं भविष्यसि”
आ) ब्राह्मणः पुत्रप्राप्त्यर्थं कीदृशं व्रतमाचरितवान् ?
समाधान:
ब्राह्मणः पुत्रप्रास्यर्थं प्रदोषव्रतमाचरितवान् । मार्गशीर्ष शुद्धत्रयोदश्यां मन्दवासरे कल्पोक्तप्रकारेण सः व्रतमाचरितवान् ।
इ) राजहंसः कः ? तस्य नगरी का ?
समाधान:
राजहंसः मगधदेशस्य राजा । तस्य नगरी पुष्पपुरी ।
ई) वैद्यः श्रीधरं प्रति किमुक्तवान् ?
समाधान:
अधिककार्यभारेण हृद्रोगः प्राप्तः, कञ्चित्कालं विश्रान्तिरपेक्षिता । नियतरूपेण औषधसेवनं करणीयम् इति वैद्यः श्रीधरम् उक्तवान् |
उ) वेङ्कटरावस्य पिता कः ?
समाधान:
वेङ्कटरावस्य पिता सुब्बरायशास्त्री ।
ऊ) रत्नखेटिश्रीनिवासस्य अभिलाषा का ?
समाधान:
रन्नखेटश्रीनिवासस्य अभिलाषा – अप्पय्यः जेतव्यः, स्वपादयोः पातनीयः च इति ।
9. एकेन वाक्येन समाधानं दत्त ।
अ) केषां बलानि अमेयानि ?
समाधान:
परेषां बलानि अमेयानि ।
आ) दिलीपस्य धर्मपत्नी का ?
समाधान:
सुदक्षिणा
इ) यावज्जीवं कः दहेत् ?
समाधान:
यावज्जीवं जडः दहेत् ।
ई) केन सर्वे वशाः भवन्ति ?
समाधान:
द्रव्येण सर्वे वशाः भवन्ति ।
उ) सर्वासु सुतासु कस्याः गुणाः भवन्ति ?
समाधान:
मातुः
10. एकेन वाक्येन समाधानं दत्त ।
अ) कौण्डिन्यस्य पुत्रः कः ?
समाधान:
सुशीलः
आ) कुमारमानीय राज्ञे कः ददौ ?
समाधान:
देवदत्तः
इ) दशकुमारचरितं केन विरचितम् ?
समाधान:
दण्डिना
ई) अपर्याप्तः समयः इति पाठ्यभागः केन विरचितः ?
समाधान:
अपर्याप्तः समयः इति पाठ्यभागः राणी सदाशिवमूर्तिना विरचितः ।
उ) अप्पय्यदीक्षित इति पाठ्यांशस्य रचयित्री का ?
समाधान:
अप्पय्यदीक्षित इति पाठ्यांशस्य रचयित्री सङ्का उषाराणी |
11. अधो निर्दिष्टं कथां पठित्वा प्रश्नानां समाधानानि दत्त |
कस्मिंश्चित् वनोद्देशे करालकेसरो नाम सिंहः प्रतिवसति स्म । तस्य धूसरको नाम सृगालः सदैवानुयायी परिचारकोऽस्ति । अथ कदाचित् तस्य हस्तिना सह युध्यमानस्य शरीरे गुरुतराः प्रहाराः सञ्जाताः यैः पदमेकमपि चलितुं न शक्नोति । तस्य अचलनाच्च धूसरकः क्षुत्क्षामकण्ठो दौर्बल्यं गतः । अन्यस्मिन्नहनि तमवोचत् – “स्वामिन् ! बुभुक्षया पीडितोऽहम् । पदात्पदमपि चलितुं न शक्नोमि । तत्कथं ते शुश्रूषां करोमि ” । सिंह आहे – ” भोः ! गच्छ अन्वेषय किञ्चित् सत्त्वम् । येनेमाम् अवस्थां गतोऽपि व्यापादयामि’ ।
प्रश्नाः
1. सिंहस्य नाम किम्
समाधान:
सिंहस्य नाम करालकेसरी ।
2. परिचारकः कः ?
समाधान:
परिचारकः धूसरको नाम सृगालः ।
3. सृगालः येन सह युद्धं कृतवान् ?
समाधान:
सृगालः हस्तिना सह युद्धं कृतवान् ।
4. धूसरकः सिंहं प्रति किमब्रवीत् ?
समाधान:
धूसरकः सिंहं प्रति ‘स्वामिन्! बुभुक्षया पीडितोऽहम् पदात्पदमपि चलितुं न शक्नोमि । तत्कथं ते शुश्रूषां करोमि ” इति अब्रवीत ।
5. सिंहः सृगालं प्रति किमाह ?
समाधान:
सिंहः सृगालं प्रति भोः ! गच्छः अन्वेषय किंञ्चित्, सत्त्वम् । येनेमाम् अवस्थां गतोऽपि व्यापादयामि” ।
12. नामनिर्देशपूर्वकं त्रीणि सन्धत्त ।
अ) मनस् + चलति
समाधान:
मनश्चलति = श्चुत्व सन्धिः
आ) पेष् + टा
समाधान:
पेष्टा = ष्टुत्व सन्धिः
इ) तत् + अपि
समाधान:
तदपि = जश्त्व सन्धिः
ई) तत् + मात्रम्
समाधान:
तन्मात्रम् = अनुनासिक सन्धिः
उ) सः + अपि
समाधान:
सोऽपि = विसर्ग सन्धिः
ऊ) नृपतिः + जयति
समाधान:
नृपतिर्जयति = विसर्गरेफादेश सन्धिः
13. नामनिर्देशपूर्वकं त्रीणि विघटयत ।
अ) जगज्जननी
समाधान:
जगद् + जननी = श्चुत्व – सन्धिः
आ) रामष्टीकते
समाधान:
रामस् + टीकते = ष्टुत्व सन्धिः
इ) षडाननः
समाधान:
षट् + आननः = जश्त्व सन्धिः
ई) षण्मुखः
समाधान:
षट् + मुखः =
उ) शिवोऽहम्
अनुनासिक सन्धिः
समाधान:
शिवः + अहम् = विसर्ग सन्धिः
ऊ) कविरायाति
समाधान:
कविः + आयाति = विसर्गरेफादेश सन्धिः
14. द्वयोः शब्दयोः सर्वविभक्तिरूपाणि लिखत ।
अ) भवत्
समाधान:
आ) सरित्
समाधान:
इ) जगत्
समाधान:
ई) एतद् (पुं)
समाधान:
15. समासनामनिर्देशपूर्वकं त्रयाणां विग्रहवाक्यानि लिखत ।
अ) उत्तरकाय:
समा. उत्तरं कायस्य = प्रथमातत्पुरुष समासः
आ) पुरुषव्याघ्रः
समाधान:
पुरुषः व्याघ्रः इव = उपमानोत्तरपदकर्मधारय समासः
इ) सप्तर्षयः
समाधान:
सप्त च ते ऋषयश्च = द्विगु समासः
ई) कंसकृष्णौ
समाधान:
कंसः च कृष्णः च = द्वन्द्व समासः
उ) प्रत्यक्षम्
समाधान:
अक्ष्णोः समीपे = अव्ययीभाव समासः
ऊ) दक्षिणपूर्वा
समाधान:
दक्षिणस्याश्च पूर्वस्याश्चदिशः अन्तराले = दिगन्तराललक्षण बहुव्रीहि समासः
16. अधो निर्दिष्ट पट्टिकामाधारीकृत्य पञ्चसाधुवाक्यानि लिखत ।
समाधान:
प्रश्ना:
1. वयं सत्यं पठिष्यामः ।
2. यूयं समाधानं लेखिष्यथ ।
3. ते ग्रामं गमिष्यन्ति ।
4. ताः पाकं करिष्यन्ति ।
5. दावा: सत्यं वदिष्यन्ति ।