Telangana SCERT TS 10th Class Hindi Study Material 12th Lesson धरती के सवाल अंतरिक्ष के जवाब Textbook Questions and Answers.
TS 10th Class Hindi 12th Lesson Questions and Answers Telangana धरती के सवाल अंतरिक्ष के जवाब
प्रश्न उत्तर :
प्रश्न 1.
हवाई जहाज़ का आविष्कार किसने किया ?
(విమానాన్నిఎవరు కనుగొన్నారు ?)
उत्तर :
हवाई जहाज़ का आविष्कार विलबर राइट और ओरोविन राइट नामवाले दो भाइयों ने किया।
(విమానాన్ని విల్బర్ రాయిట్ మరియు ఓరోవిన్ రాయిట్ పేరు గల్గిన ఇద్దరు సోదరులు కనుగొన్నారు.)
प्रश्न 2.
उड़ते हवाई जहाज़ को देखकर आपको क्या लगता है? क्यों ?
(ఎగురుతున్న విమానాన్ని చూసి మీకు ఏమి అనిపిస్తుంది ? ఎందుకు?)
उत्तर :
उड़ते हवाई जहाज को देखकर मुझे लगता है कि मैं भी उसमें बैठकर पक्षी की तरह आकाश में विचरण कर लूँ। क्योंकि पक्षी आकाश में चक्तर लगाता है और बहुत खुश होता है।
(ఎగురుతున్న విమానమును చూసి, నేను కూడ అందులో కూర్చుని పక్షివలె ఆకాశంలో విహించనా అనిపిస్తుంది. ఎందుకంటే పక్షి ఆకాశంలో చక్కర్లు కొడుతుంది. మరియు చాలా ఆనందిస్తుంది.)
प्रश्न 3.
पशु – पक्षी और मानव गुणों में क्या अंतर है ?
(పశు – పక్ష్వాదులు మర్యు మానవ గుణాలలో భేదమేమి?)
उत्तर :
पशु – पक्षी और मानव गुणों में बहुत अंतर है। क्योंकि पशु – पक्षी को भगवान ने बुद्धि नहीं दी। इसलिए उस में सोचने की और समझने की शक्ति नहीं है। परंतु मानव को भगवान ने सोचने और समझने की शक्ति दी है। अतः वह समाज के हित के कुछ कार्य कर सकता है।
(పశు – హక్ష్యాదులు మరియు మానవ గుణాలలో చాలా భేదముంది. ఎండుకంటే పశు – పక్షలకు భగవంతుడు తెలివిని ఇవ్వలేదు. అందువలన వాటిలో ఆలోచించెడి, అర్థము చేసుకొనెడి శక్తి లేదు. కాని మనిషి భగవంతుడు ఆలోచించెడి, అర్థము చేసుకొనే శక్తి ఇచ్చాడు. అందువలన అతడు సమాజ హితము కోసం కొన్ని పనులు చేయగలుగుచున్నాడు.)
प्रश्न (ప్రశ్నలు) :
प्रश्न 1.
निरक्षरों को सांक्षर बनाने के लिए सरकार द्वारा क्या – क्या कंदम उठाये जा रहे हैं?
(నిరక్షరాస్యులను అక్షరాస్యులుగా చేయుటకు ప్రభుత్వం ద్వారా ఏఏ అడుగులు వేయబడుచూ ఉన్నవి ?)
उत्तर :
निरक्षरों को साक्षर बनाने के लिए सरकार द्वारा ये क़दम उठाये जा रहे हैं –
- 6 से 14 वर्ष के बच्चों के लिए शिक्षा पाने का अधिकार मौलिक अधिकार बना दिया गया है।
- अभिभावकों को नशा – खोरी से मुक्ति दिलाने के लिए अभियान चला।
- प्रौढ शिक्षा केंद्र चलाकर. उन्हें साक्षर बनाया जा रहा है।
- उम्र के अनुसार बच्चों को या प्रौढों को परीक्षाएँ लिखने की सुविधा दी जा रही है।
(నిరక్షరాస్యులను అక్షరాస్యులుగా చేయుటకు ప్రభుత్వం ద్వారా ఈ అడుగులు వేయబడుచూ ఉన్నవి –
6 నుండి 14 సం॥రముల పిల్లలకు విద్యను అభ్యసించెడి అధికారము మౌలిక అధికారంగా చేసినది. సంరక్షకులను మద్యపానము నుండి విముక్తి కలిగించుటకు కఠిన నిర్ణయం తీసుకొనబడినది. వయోజన విద్యా కేంద్రములు పారాధించి వారిని అక్షరాస్యులుగా చేయబడుచున్నది. వయస్సు అనుసారంగా పిల్లలకు, పెద్దలకు పరీక్షలు వ్రాసెడి సౌకర్యము చేయబడుచున్నది.)
प्रश्न 2.
एक छात्र में कौन – कौन से महत्वपूर्ण गुण होने चाहिए ? (ఒక విద్యార్థిలో ఎటువంటి గొత్పగుణాలు ఉండవలెను ?)
उत्तर :
एक छात्र में अपने प्रति ईमानदारी और दूसरों के प्रति आदर गुण जैसे महत्वृपूर्ण गुण होने चाहिए।
(ఒక విద్యార్థిలో తన పట్ల నిజాయితీ మరియు ఇతరుల పట్ల ఆదర భావం వంటి గాప్ప గుణాలు ఉండవలెను.)
प्रश्न 3.
बच्चों के लिए टेसी जी का संदेश क्या है?
(పిల్లలకు టేసీ గారి యొక్కసందేశమేమి ?)
उत्तर :
बच्चों के लिए टेसी थॉमस का यह संदेश है कि – “वे जो भी पढ़े, ध्यान से पढ़े, मेहनत करें और लक्ष्य प्राप्त करने तक रुके नहीं। जो उन्हें पसंद है उसमें अपना जी जान लगा दें। कमर कसकर तैयारी करें। सफलता अवश्य उनके क़दम चूमेगी।”
(పిల్లలకు టేసీ థామస్ ఈ విధంగా సందేశమిచ్చింది – వారు ఏది చదివిన, ఏకాగ్గతతో చదవాలి, కష్టపడాలి మరియు లక్ష్మాన్ని పొందే వరకు ఆగకూడదు. వారికి నచ్చిన దాంట్లో మనస్సు నిమగ్నం చేయాలి. కఠిన పరిక్రమ చేయాలి. విజయం తప్పక వారి పాదాలను ముద్దాడుతుంది.)
प्रश्न 4.
टेसी जी को ‘अभ्नि पुत्री’ क्यों कहा गया होगा ?
(టోస గారిని “అగ్ని పుత్ర” అని ఎందుకు అని యుండవచ్చు?)
उत्तर :
रक्षा अनुसंधान और विज्ञान को पुरुषों का क्षेत्र माना जाता था। मगर टेसी थॉमस अपनी मेहनत, लगन और दृढ़ निश्चय से रक्षा अनुसंधान और विकास संगठन (डी.आर.डी.ओ) के अग्नि – 5 कार्यक्रम की निर्देशक बनीं। उन्होंने देश के किसी मिज़ाइल प्रॉजेक्ट की पहली महिला प्रमुख बनने का गौरव प्राप्त किया। इसलिए टेसी ज़ी को “अग्नि पुत्री” कहा गया होगा।
(రక్షణ – పరిశోధన మరియు శాస్త్ర జ్ఞానమును పురుషుల రంగంగా భావించేవారు. కాని టేసీ థామస్ తన యొక్క శ్రమ, పట్టుదల, మరియు దృఢ నిశ్చయముతో రక్షణ పరిశోధన మరియు అభివ్దద్ధి సంస్థ (డి.ఆర్. డి. వో) యొక్క అగ్ని – 5 కార్యక్రమ డైరెక్టర్ అయ్యారు. వారు దేశం యొక్క ఏదైనా మిసాయిల్ ప్రాజెక్టు యొక్క మొదటి మహిళగా ఖ్యాతినాందే గౌరవాన్ని పొందిరి. ఇందువల్ల టేసీ గారిని “అగ్ని పుత్రి” అని అనియుండవచ్చు.)
अर्थग्राहयता – प्रतिक्रिया (అర్థగ్రహణ – ప్రతిస్పందనన) :
अ. प्रश्नों के उत्तर दीजिए। (ప్రశ్నలకు జవాబులు ఇవ్వండి.)
प्रश्न 1.
ए.पी.जे. अद्दुल कलाम जैसे कुछ और महापुरुषों के नाम बताइए।
(ఏ.పి.జే అబ్దుల్ కలాం వంటి కొంతమంది మహాపురుషుల పేర్లు తెల్పండి.)
उत्तर :
महात्मा गाँधी, पंडित जवाहरलाल नेहरु, डॉ.बी.आर. अम्बेड्कर, सर्वेपक्लि राधाकृष्णन, सरं.सी.वी. रामन आदि।
(మహాత్మాగాంధీ, పండిట్ జవహర్ లాల్ నెహ్రూ, డా. బి.ఆర్. అంటేద్కర్, సర్వేపల్లి రాధాకృష్ణస్, సర్. సి.వి. రామన్ మొదలైనవారు.)
प्रश्न 2.
ए.पी.जे अब्दुल कलाम और टेसी थॉमस में आपको सबसे अच्छी बात कौनसी लगी और क्यों?
(ఏ.పి.జే అబ్దుల్ కలాం మరయు టోసి ధామస్ల మీకు అన్నిటి కంటే మంచిమాట (విషయం) ఏదనపించింది, ఎందుకు ?)
उत्तर :
ए.पी.जे. अब्दुल कलाम में मुझे सबसे यह बात अच्छी लगी कि उन्होंने भारत में भ्रष्टाचार का उन्मूलन बहुत आवश्यक समझा है। क्योंकि हर क्षेत्र में इसका भयानक रूप आज हम देख सकते हैं। देश के विकास में यह प्रतिबंधक है। अतः लोगों को और बच्चों को ईमानदार बनना बहुत आवश्यक है।
टेसी थॉमस में मुझे सबसे यह बात अच्छी लगी कि – उन्होंने लक्ष्य प्राप्त करने तक परिश्रम करना और जो पसंद है, उसमें जी जान लगा देने पर बल दिया है। क्योंकि इसके अभाव में मानव उन्नति के सोपान पर नहीं पहुँच सकता।
(ఏ. పి. జే. అబ్దుల్ కలాంలో నాకు అన్నిటికంటే “వారు భారతదేశంలో అవినీతి నిర్మూలన చాలా అవసరమని భావించిన మాట (విషయం) మంచిదనిపించింది. ఎందుకంటే ప్రతీ రంగంలో దీని భయంకరమైన రూపాన్ని మనం నేడు చూడగలం. దేశాభిచృద్ధిలో ఇది ఆటంకం. ఇందువలన పెద్దలను మరియు పిల్లలను నిజాయితీపరులుగా తీర్చి దిద్దడం చాలా అవసరం.
టేసీ థామస్ లో నాకు అన్నింటి కంటే వారు లక్ష్యాన్ని పొందేవరకు శ్రమించాలని మరియు అభిరుచి ఉన్న రంగంలో మనస్సును లగ్నం చేయాలని వక్కాణించిన విషయం మంచిదనిపించింది” ఎందుకంటే ఇవి లేకుండా మానవుడు పురోగతి సోపానంపై చేరలేడు.)
प्रश्न 1.
ए.पी.जे अब्दुल कलाम का साक्षात्कार किसने लिया ?
(ఏ.ప.జే అబ్దుల్ కలాం యొక్క ఇంటర్యూ ఎవరు తీసుకున్నారు? ఎవరు చేశారు?)
उत्तर :
ए.पी,जी. अब्दुल कलाम का साक्षात्कार एक बालक ने लिया।
(ఏ. పి. జే. అబ్దుల్ కలాం మొక్క ఇంటర్వ్యూ ఒక బాలుడు తీసుకున్నారు.)
प्रश्न 2.
टेसी थॉमस का साक्षात्कार किसने लिया ?
(టేస్ థామస్ యొక్క ఇంటర్వ్యూ ఎవరీ తీసుకున్నారు ?
उत्तर :
टेसी थॉमस का साक्षात्कार साक्षात्कार कर्त्ता ने लिया।
(టేస్ థామస్ మొక్క ఇంటర్వ్యూ ఇంటర్వ్యూ చేసే వ్యక్తి తీసుకొన్నాడు.)
प्रश्न 3.
ए.पी.जे अब्दुल कलाम ने बाल मज़ूरी को समाप्त करने के लिए क्या उपाय बताये ?
(ఏ.పి.జె. అబ్దుల్ కలాం బాలకార్మిక వ్యవస్థను అంతమొందించటానికి ఏ ఉపాయాలు తెల్పిరి ? (సూచించిరి.)
उत्तर :
ए.पी.जे. अब्दुल कलाम ने बाल मजदूरी को समाप्त करने के लिए निम्न उपाय बताये –
- बाल मज़ूरी करवाना कानूनन अपराध है।
- बच्चों के अभिभावकों को नशाखोरी से मुक्ति दिलाने के लिए अभियान चलायें।
- अभिभावकों को प्रौढ़ शिक्षा केंद्रों के माध्यम से शिक्षित करने की व्यवस्था करें।
(ఏ. ఏీ. జే. అబ్దుల్ కలాం బాల కార్మిక వ్యవస్థను అంశమెందించటానికి క్రింది ఉపాయాలు తెప్పిరి –
- జాలార చేత కూలి పని చేయించటం చట్టరీత్యా. నేరం.
- పల్లల సంరక్షకులను మత్తు పదార్థాలను సేవించటం నుండి విముక్తి కల్గించుటకు దండయూర్ర (దాడి) చేయవలెను.
- సంరక్షకులను వడోజన విద్యా కేంద్రాల ద్వారా అక్షరాస్యులగా చేసే ఏర్వాటు చేయవవలెను.)
प्रश्न 4.
टेसी थॉमस की स्कूली पढ़ाई कहाँ हुई? उन्हें किन विषयों में रुचि थी?
उत्तर :
टेसी थॉमस की स्कूली पढ़ाई केरल स्थित अलपुझा में हुई। उन्हें गणित और विज्ञान विषयों में रुचि थी।
(టేసీ థామస్ మొక్కపాఠశాల విద్య’ కేరకలోనున్న “అలప్పుఝా” లో జరిగింది. వారికి గణితం మరియు విజ్ఞాన విషయాలంటే ఇష్టం.)
इ. निम्नलिखित पंक्तियों की व्याख्या कीजिए।
(క్రింద పంక్తుల యొక్క వివరణలు ఇవ్వండి)
प्रश्न 1.
सार्वजनिक जीवन में अष्टाचार उन्मूलन के लिए व्यापक आंदोलन की आवश्यकता है।
(సార్వజనికమైన (సాధారణమైన) జీవితంలో అవినీతి నిర్మూలనోద్యమం యొక్క అవసరం ఉంది.)
ज.
संदर्भ : यह वाक्य “धरती के सवाल अंतरिक्ष के जवाब” के अब्दुल कलाम के हम होंगे कामयाब से दिया गया है। इसमें बालक अब्दुल कलाम का साक्षात्कार लेता है।
व्याख्या : बालक के उपयुक्त प्रश्न का उत्तर देते हुए कलाम जी कहते हैं कि – सार्वजनिक जीवन में भ्रष्टाचार पग – पग पर फैला हुआ है। हर एक क्षेत्र में इसकी धाक है। इसलिए भ्रष्टाचार उन्मूलन आंदोलन का अपने घर और विद्यालय से आरंभ होना चाहिए। नहीं तो देश का विकास नहीं होगा।
(సందర్ధం : ఈ వాక్యము “భూమి మొక్క ప్రశ్నలు అంతరిక్షం యొక్క జవాబులు” అనే అబ్దల్ కలాం గారి “మనం. విజయాన్ని సాధిస్తాం” అనే పాఠం నుండి ఇవ్వబడింది. ఇందులో ఒక బాలుడు అబ్దుల్ కలాం గారితో ఇంటర్వ్యూ తీసుకుంటాడు.
వ్యాఖ్య : బాలునిపై ప్రశ్నకు కలాంగారు సమాధానమిస్తూ “సాధారణ జీవితంలో అవినీతి అడుగడుగన వ్యాపించియున్నది. ప్రతి ఒక్క రంగంలో ఇది తన ప్రభావాన్ని, పలుకుబడిని వ్యాపింపచేసి యున్నది. ఇందువలన అవినీతి నిర్మూలన ఉద్యమం తన ఇంటి నుండి మరియు పాఠశాల నుండి ఆరంభం కావలెను లేకపోతే దేశం అభివృద్ధి చెందదు.)
प्रश्न 2.
सच्चे अर्थों में वे देश के ही नहीं बल्कि पूरी दुनिया के आदर्श हैं।
(యదార్థంగా వారు దేశానికే కాదు, కాని సంపూర్ణ ప్రపంచానికే ఆదర్శం.)
उत्तर :
संदर्भ : यह वाक्य “धरती के सवाल अंतरिक्ष के जवाब” से लिया गया है। साक्षात्कार कर्ता टेसी थॉमस से साक्षात्कार लेते समय अपने गुरु ए. पी. जे. अब्दुल कलाम के बारे में टेसी थॉमस उपर्युक्त वाक्य कहती हैं-
व्याख्या : टेसी थॉमस का कहना है कि आज हमारे यहाँ जब भी अंतरिक्ष विज्ञान और मिज़ाइल की बात की जाती है, तो सभी के दिमाग़ में ए. पी. जे. अब्दुल कलाम का नाम लिया जाता है। क्योंकि उन्होंने भारत के मान को विश्व में बढ़ाया है। उन्होंने मुझे प्रेरणा भी दी है। इसलिए वे सच्चे अर्थ में देश के ही नहीं, बल्कि पूरी दुनिया के आदर्श है।
వ్యాఖ్య : ఈ వాక్యము “భూమి యొక్క ప్రశ్నలు అంతరిక్షం యొక్క జవాబులు” అనే పాఠం నుండి గ్రహింపబడినది. టేసీ థామస్ ఇంటర్వ్యూ చేసిన సమయంలో తన గురువైన ఏ.పి.జే. అబ్దుల్ కలాం గురించి టేసీ థామస్ పై విధంగా చెప్పుచున్నది.
(సందర్భం : టేసీ థామస్ “నేడు మన వద్ద ఎప్పుడైన అంతరిక్ష విజ్ఞానం మరియు మిసాయిల్ యొక్క విషయం ప్రస్తావనకొస్తే, అందరి మెదడులో ఏ.పి.జె. అబ్దుల్ కలాం యొక్క పేరు జ్ఞప్తికొస్తుంది. ఎందుకంటే వారు భారతదేశం ప్రతిష్ఠను ప్రపంచంలో పెంచారు. వారు నాకు ప్రేరణ కూడా ఇచ్చారు. ఇందువల్ల వారు యదార్థంగా దేశానికే కాదు. ప్రపంచానికే ఆదర్శమని చెప్పబడెను.)
ई. ग्यांश पढ़कर प्रश्नों के उत्तर दीजिए।
(గద్యాంశాన్ని చదివి ప్రశ్నలకు జవాబులు ఇవ్వండి.)
उत्तर :
विज्ञान की भी एक भाषा होती है। यदि आप ध्यान से देखें तो आपको पता चलेगा कि किस तरह ऋतुएँ बदलती रहती हैं। किस तरह किसी बीज से नन्हा पौधा निकलता है। किस तरह पानी पर कागज की नावें तैरती हैं। किस तरह पक्षी उडते हैं। किस तरह तितली फूल का रस पीती है। किस तरह गुब्बारा हवा से फूलता है। चारों ओर विज्ञान ही विज्ञान है। विज्ञान किताबों में कम आपकी समझ में ज्यादा बसता है। इसीलिए कुछ जानने की इच्छा हमेशा रहनी चाहिए। जो जानने की इच्छा नहीं रखता वह किताबें पढ़कर भी कुछ नहीं सीख सकता।
శాస్త్రానికి కూడా ఒక భాష ఉంది. మీరు శ్రద్ధగా గమనించినట్లయితే ఏ విధముగా ఋతువులు మారుతూ ఉన్నాయో, ఏ విధముగా విత్తనము నుండి చిన్న మొక్క వెలువడుతుందో, ఏ విధముగా నీటిపై కాగితపు పడవలు తేలుతాయో, ఏ విధముగా పక్షులు ఎగురుతున్నాయో, ఏ విధముగా తుమ్మెద పూల మకరందమును గ్రోలుతుందో, ఏ విధముగా బెలూను గాలితో ఉబ్బుతుందో మీకు తెలుస్తుంది. నలువైపులా శాస్త్రమే శాస్త్రము, శాస్త్రీయ పుస్తకాలలో తక్కువ, ఆలోచనలో (బుద్ధి) లో ఎక్కువగా ఉంటుంది. అందువలన ఎంతో కొంత తెలుసుకోవాలనే కోరిక ఎల్లప్పుడూ ఉండాలి. తెలుసుకోవాలనే కోరిక లేనివాడు పుస్తకములు చదివి కూడా ఏమీ నేర్చుకోలేడు.
(ప్రశ్నలు)
प्रश्न 1.
विज्ञान कैसा विषय है??
విజ్ఞానం ఎటువంటి విషయం?)
उत्तर :
विज्ञान एक भाषा का विषय है।
(విజ్ఞానం ఒక భాషకు చెందిన విషయం.)
प्रश्न 2.
विज्ञान के कुछ उदाहरण दीजिए।
(విజ్ఞానం యొక్క కొన్ని ఉదాహరణలు ఇవ్వండి.)
उत्तर :
किस तरह ऋतुएँ बदलती रहती है।
- किस तरह किसी बीज से नन्हा पौधा निकलता है।
- किस तरह पानी पर कागज की नावें तैरती हैं ।।
- किस तरह तितली फूल का रस लेती है।
- किस तरह गुब्बारा हवा से फूलता है।
(ఏ విధంగా ఋతువులు మారుతుంటాయి.
- ఏ విధంగా ఒక విత్తనం నుండి చిన్న మొక్క మొలకెత్తుతుంది.
- ఏ విధంగా నీటి మీద కాగితపు పడవలు తేలుతుంటాయి.
- ఏ విధంగా పక్షులు ఎగురుతాయి.
- ఏ విధంగా సీతాకోకచిలుక పూల యొక్క మకరందాన్ని (రసాన్ని) త్రాగుతుంది.
- ఏ విధంగా గాలి గుమ్మటం వల్ల బూర వ్యాకోచిస్తుంది.)
प्रश्न 3.
जानने की इच्छा न हो तो क्या होगा ?
తెలుసుకోవాలనే కోరిక లేనిచో ఏం జరుగుతుంది ?)
उत्तर :
जानने की इच्छा न हो, तो किताबें पढ़कर भी कुछ नहीं सीख सकते।
(తెలుసుకోవాలనే కోరిక లేనిచో పుస్తకాలు చదివి కూడ ఏమియు నేర్చుకొనజాలము.)
अभिव्यक्ति – सृजनात्मकता (వ్యక్తీకరణ/ప్రస్తుతీకరణ – నిర్మాణాత్మకత) :
अ. इन प्रश्नों के उत्तर तीन-चार पंक्तियों में लिखिए।
(ఈ ప్రశ్నలకు జవాబులు : మూడు – నాలుగు పంక్తులలో ఇవ్వండి.)
प्रश्न 1.
कलाम के विचार में “आदर्श छात्र’ के गुण क्या हैं?
(కలాం యొక్క ఆలోచనలో “ఆదర్శ విద్యార్థి యొక్క గుణములేవి ?
उत्तर :
कलाम के विचार में आदर्श छात्र के कुछ गुण हैं। वे हैं अपने प्रति ईमानदारी और दूसरों के प्रति आदर का गुण । ये गुण भविष्य में छात्र को आदर्श नागरिक बनायेंगे।
(కలాం యొక్క ఆలోచనలో ఆదర్శ విద్యార్థికి కొన్ని గుణాలున్నవి. అవి – తన పట్ల నిజాయితి మరియు ఇతరుల పట్ల గౌరవ భావం. ఈ గుణాలు భవిష్యత్తులో విద్యార్థిని ఆదర్శ పౌరుడుగా తయారుచేస్తాయి.)
प्रश्न 2.
टेसी थॉमस के जीवन से हमें क्या संदेश मिलता है?
(టేసీ థామస్ జీవితం నుండి మనకు ఏ సందేశం లభిస్తుంది ?)
उत्तर :
जहाँ कड़ी मेहनत, लगन और दृढ़ निश्चय होते हैं, वहाँ सफलता अवश्य मिलती है। टेसी थॉमस के जीवन से हमें यहीं संदेश मिलता है।
(కఠోర పరిశ్రమ, పట్టుదల మరియు దృఢ నిశ్చయములున్న చోట విజయం తప్పక లభిస్తుంది. టేసీ థామస్ జీవితము నుండి మనకు ఇదే సందేశం లభిస్తుంది.)
आ. इन प्रश्नों के उत्तर आठ-दस पंक्तियों में लिखिए।
(ఈ ప్రశ్నల యొక్క జవాబులు ఎనిమిది లేక పది పంక్తులలో వ్రాయండి.)
प्रश्न 1.
अच्छे नागरिक बनने के लिए कौन से गुण होने चाहिए?
(మంచి పౌరులు అగుటకు ఎటువంటి గుణములు కావలెను ?)
उत्तर :
अच्छे नागरिक बनने के लिए निम्न गुण होने चाहिए:
- अनुशासन से रहना चाहिए।
- ईमानदार बनना चाहिए।
- खूब पढ़ना चाहिए।
- कडी मेहनत करनी चाहिए।
- दूसरों के प्रति आदर भाव दिखाना चाहिए।
- जीवन में आगे बढ़ने के लिए खूब परिश्रम करना चाहिए।
- लक्ष्य को प्राप्त करने के लिए आवश्यक ज्ञान और अनुभव प्राप्त करना चाहिए।
- बाधाओं से लड़ते हुए उन पर विजय प्राप्त करना चाहिए।
- नैतिक मूल्यों को ग्रहण करना चाहिए।
(మంచి పౌరులు అగుటకు క్రింది గుణములు కలిగి యుండవలెను
- క్రమశిక్షతో ఉండవలెను.
- నిజాయితీపరుడు కావలెను.
- బాగుగా చదువవలెను.
- కఠోర పరిశ్రమ చేయవలెను.
- ఇతరుల పట్ల గౌరవ భావాన్ని చూపవలెను.
- జీవితంలో ముందుకు సాగాలంటే బాగా కష్టపడవలెను.
- లక్ష్యాన్ని చేరాలంటే అవసరమైన జ్ఞానాన్ని మరియు అనుభవాన్ని పొందవలెను.
- కష్టాల (సమస్యల)తో యుద్ధం చేస్తూ వాటిపై విజయాన్ని సాధించవలెను.
- నిరంతరం ప్రయత్నశీలురుగా ఉండవలెను.
- నైతిక విలువలను గ్రహించవలెను.)
प्रश्न 2.
टेसी थॉमस अब्दुल कलाम को अपना क्यों आदर्श मानती हैं ?
(టేసే థామస్ అబ్దుల్ కలాంని తనకు ఆదర్శంగా భావిస్తుంది. ఎందుకు ?)
उत्तर :
टेसी थॉमस अब्दुल कलाम के बारे में कहती हैं कि “आज हमारे यहाँ जब भी अंतरिक्ष विज्ञान और मिज़ाइल की बात की जाती है, तो सभी के मस्तिष्क में ए. पी. जी. अब्दुल कलाम का नाम गूंजता है। उन्होंने दुनिया के मानचित्र में भारत को जो स्थान दिलाया है, उसके लिए भारतवासी उनके ऋणी हैं। अतः सच्चे अर्थों में वे देश के ही नहीं बल्कि पूरी दुनिया के आदर्श हैं। मैं गर्व के साथ कहना चाहती हूँ कि वे मेरे गुरु हैं। वे महान थे, महान हैं और महान रहेंगे। उन्हें मैं अपना आदर्श मानने में गर्व अनुभव करती हूँ।
(నేడు మన వద్ద ఎప్పుడైన అంతరిక్ష విజ్ఞానం మరియు మిసాయిల్ యొక్క మాట ప్రస్తావనకు వస్తే అందరి యొక్క మెదడులో ఏ.పి.జే. అబ్దుల్ కలాం పేరు ప్రతిధ్వనిస్తుంది. వారు ప్రపంచం యొక్క పటంలో భారతదేశానికిచ్చిన స్థానం కొరకు భారతీయులందరు వారికి ఋణపడియున్నారు. ఇందువలన యదార్ధంగా వారు దేశానికే కాదు, సంపూర్ణ ప్రపంచానికి ఆదర్శప్రాయులని టేసీ థామస్, అబ్దుల్ కలాం గురించి చెప్పుచున్నారు. వారు నాకు గురువులు, వారు గొప్పవారు. వారెల్లప్పుడు గొప్పవారిగానే ఉంటారు. వారిని నేను ఆదర్శంగా స్వీకరించుటలో గర్వంగా అనుభూతిని పొందుచున్నాను.)
इ. किसी एक साक्षात्कार को उचित शीर्षक देते हुए निबंध के रूप में लिखिए ।
(ఏదైనా ఒక ఇంటర్వ్యూని సరియైన శీర్షికను సూచిస్తూ వ్యాసరూపం వ్రాయండి.)
उत्तर :
प्रथम मिज़ाइल वुमन (మొదటి మిసైల్ నారి)
प्रस्तावना : आज का युग वैज्ञानिक युग है। इस वैज्ञानिक युग में पुरुषों के समान नारियों का भी बड़ा महत्वपूर्ण स्थान है। इन्होंने भी बड़े – बड़े चमत्कार दिखाकर भारत के मान को ऊँचा किया। उनमें भारत की ” प्रथम मिज़ाइल वुमन” टेसी थॉमस एक है।
विषय प्रवेश : टेसी थॉमस का जन्म और शिक्षा दीक्षा केरल स्थित अलप्पुझा में हुई। उनको बचपन से ही गणित और विज्ञान के विषयों में बड़ी रुचि थी। आपने इंजीनियरिंग की पढाई पूरी की। थॉमस अपनी मेहनत, लगन और दृढ़ निश्चय से रक्षा अनुसंधान और विकास संगठन (डी.आर.डी.ओ) के अग्नि – कार्यक्रम की निर्देशक बनीं। आपको भारत सरकार ने “अग्नि-पुत्री” की उपाधि से भी सम्मान किया। तब थॉमस के खुशी की सीमा नहीं रही।
आपने मिज़ाइल मैन नाम से प्रसिद्ध “भारत रत्न” ए. पी. जे. अब्दुल कलाम को अपने गुरु तथा आदर्श मानती हैं। उनकी दृष्टि में वे महान हैं। बच्चों को कड़ी मेहनत करके लक्ष्य प्राप्त करने का संदेश दिया है। उपसंहार : इस प्रकार भारत की “प्रथम मिज़ाइल वुमन” और “अग्नि-पुत्री’ टेसी थॉमस का नाम भारतवासियों के लिए बड़े गर्व की बात है। आपका जीवन सबके लिए प्रेरणादायक है। विशेषकर नारियों के लिए और भी प्रेरणादायक है।
(ప్రస్తావన : ఈ వైజ్ఞానిక యుగంలో పురుషులతో సమానంగా స్త్రీలకు కూడా చాలా ముఖ్యమైన స్థానమున్నది. వీరు కూడా అనేక అద్భుతాలు చూపి భారతదేశ గౌరవాన్ని పెంచారు. వారిలో భారతదేశమునకు చెందిన మొదటి మిసాయిల్ నారి టేసీ థామస్ ఒకరు.
విషయము : టేసీ థామస్ జననము – విద్యాభ్యాసము కేరళకు చెందిన అలప్పుఝాలో జరిగింది. ఆమెకు బాల్యము నుండే గణితము – విజ్ఞాన (సైన్సు) విషయములంటే ఆసక్తి ఉండేది. ఆమె ఇంజినీరింగ్ చదువు పూర్తిచేసింది. థామస్ పరిశ్రమ, పట్టుదల, దృఢ నిర్ణయంతో పరిశోధన, అభివృద్ధి సంస్థకు చెందిన అగ్ని కార్యక్రమమునకు దర్శకురాలైనది. వీరిని భారత ప్రభుత్వము “అగ్ని పుత్రి” బిరుదుతో సన్మానించినది. థామస్ ఆనందానికి హద్దులేకుండా పోయింది.
ఆమె మిసాయిల్ మెన్గా ప్రసిద్ధిచెందిన భారతరత్న ఎ.పి.జె. అబ్దుల్ కలామ్ గారిని తన గురువుగాను ఆదర్శంగా భావిస్తున్నారు. వారి దృష్టిలో ఆయన గొప్పవారు. పిల్లలకు గట్టి శ్రమ చేసి లక్ష్యమును సాధించమని సందేశము ఇచ్చారు.
ఉపసంహరణ : ఈ విధంగా భారతదేశ మొదటి మిసాయిల్ స్త్రీ, అగ్నిపుత్రి టేసీ థామస్ పేరు భారతవాసులకు మిక్కిలి గర్వించదగ్గ విషయము. వీరి జీవితం అందరికీ ప్రేరణ కలిగించునది. ప్రత్యేకించి స్త్రీలకు మిక్కిలి ప్రేరణదాయకము.).
ई. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम के विचार आदर्श योग्य हैं। इन विचारों को अमल में लाने के लिए आप क्या करेंगे?
(ఏ.పి.జె. అబ్దుల్ కలాం యొక్క ఆలోచనలు ఆదర్శ యోగ్యమైనవి. ఈ ఆలోచనలను అమలులో తీసుకురావటానికి మీరేమి చేస్తారు ?)
उत्तर :
वास्तव में ए.पी.जे. अब्दुल कलाम के विचार आदर्श योग्य हैं। क्योंकि उनके विचारों में ईमानदारी और सच्चाई हैं।
उनके विचारों को अमल में लाने के लिए मैं ये उपाय बताऊँगा।
महिला साक्षरता दर बढ़ाकर जनसंख्या को नियंत्रित करूँगा।
बाल मज़दूरी करवाना कानूनन अपराध है। उसके लिए बच्चों, महिलाओं और बड़ों को सचेत करूँगा।
बच्चों के अभिभावकों को नशाखोरी से होनेवाले बुरे परिणामों को समझाऊँगा।
निरक्षर अभिभावकों को साक्षर बनाने के लिए प्रौढ़ शिक्षा केंद्रों का आयोजन करूँगा।
सार्वजनिक जीवन में भ्रष्टाचार उन्मूलन के लिए आँदोलन चलाऊँगा। इसके लिए माता-पिता और प्राथमिक विद्यालय के शिक्षकों को इसके द्वारा होने वाले दृष्परिणामों की जानकारी दूँगा।
बच्चों में ईमानदारी और दूसरों के लिए आदर गुण बढ़ाने के लिए नैतिक मूल्यों पर ज़ोर डालूँगा।
(వాస్తవంగా ఏ.పి.జె. అబ్దుల్ కలాం ఆలోచనలు ఆదర్శయోగ్యమైనవి. ఎందుకంటే వారి ఆలోచనలో నిజాయితీ మరియు సత్యం (వాస్తవికత) ఉన్నాయి.
వారి ఆలోచనలను అమలులో తీసుకురావటానికి నేను ఈ ఉపాయములు తెల్పుతున్నాను.
బాల కార్మికులచే పని చేయించటం చట్టరీత్యా నేరం. దీని కొరకు పిల్లలను, మహిళలను మరియు పెద్దలను చైతన్యవంతులుగా చేస్తాను.
పిల్లలందు సంరక్షకులకు మత్తు పదార్థాలు సేవించటం వల్ల కలిగే చెడు పరిణామాల గురించి తెలియజేస్తాను.
నిరక్షరాస్యులైన సంరక్షకులను అక్షరాస్యులుగా తయారు చేయుటకు వయోజన విద్యా కేంద్రాలు నెలకొల్పుతాను.
సాధారణ జీవితంలో అవినీతి నిర్మూలన కొరకు ఉద్యమాన్ని నలువైపుల వ్యాపింపచేస్తాను. దీని కొరకు తల్లిదండ్రులు మరియు ఉపాధ్యాయులకు దీని ద్వారా వచ్చే దుష్పరిణామాలను తెలియజేస్తాను.
పిల్లల్లో నిజాయితీ మరియు పెద్దవారి పట్ల గౌరవభావం పెంచటానికి నైతిక విలువలపై ఒత్తిడి తెస్తాను.)
भाषा की बात (భాషా విషయము) :
अ. कोष्ठक में दी गयी सूचना पढ़िए और उसके अनुसार कीजिए।
(బ్రాకెట్టులోని ఇచ్చిన సూచన చదవండి. దాని ప్రకారము వ్రాయండి.)
1. प्रतिभा, परिश्रम, छात्र, शिक्षा (पर्याय शब्द लिखिए।) (పర్యాయపదాలు వ్రాయండి.)
उत्तर :
- प्रतिभा (ప్రతిభ) – बुद्धि, निपुणता (బుద్ధి)
- परिश्रम (పరిశ్రమ) – मेहनत (శ్రమ)
- छात्र (విద్యార్ధి) – विद्यार्थी (విద్యార్ధి)
- शिक्षा (చదువు) – विद्या (విద్య)
2. संभव, ज्ञान, बढ़िया, साकार (बिलोम शब्द लिखिए।) (వ్యతిరేక పదాలు వ్రాయండి.)
उत्तर :
- संभव (సంభవం) × असंभव (అసంభవం)
- ज्ञान (జ్ఞానం) × अज्ञान (అజ్ఞానం)
- बढ़िया (మంచి) × घटिया (చెడు)
- साकार (సహకారం) × निराकार (నిరాకారం)
3. छात्रा, छुट्टी, पौधा, बात (वचन बदलिए।) (వచనములు మార్చండి.)
- छुट्टी (విద్యార్థిని) – छात्राएँ (విద్యార్థినులు)
- छुट्टि (సెలవు) – छुट्टियाँ (సెలవులు)
- पौधा (మొక్క) – पौधे – (మొక్కలు)
- बात (మాట) – बातें (మాటలు)
आ. सूचना पढ़िए। उसके अनुसार कीजिए। (సూచన చావండి దాని ప్రకారము చేయండి.)
1. निर्धन, संकल्प (संधि विच्छेद कीजिए।) (సంధి విడదీయండి.)
ज.
निर्धन = निः + धन
संकल्प = सम् + कल्प
2. सुबह- शाम, युवाशक्ति (समास पहचानिए।) (సమాసాన్ని గుర్తించండి.)
ज.
सुबह-शाम – द्वंद्व समास
युवाशक्ति – तत्पुरुष समास
इ. रेखांकित शब्दों पर ध्यान दीजिए और इन्हें समझिए।
(గీత గీచిన పదములపై ధ్యానము పెట్టండి. మరియు వీటిని అర్థం చేసుకోండి.)
1. राष्ट्रपति कार्यकाल के दौरान कुछ बालकों ने उनका साक्षात्कार लिया था।
ज.
कार्यालय – कार्य + आलय
कुछ – अनिश्चय परिमाणवाचक विशेषण
उनका – सर्वनाम, अन्य पुरुष
2. निरंतर प्रयत्नशील रहते हुए सबसे बढ़िया काम करने की ओर बढ़ते रहें।
ज.
निरंतर – अवधि वाचक क्रिया विशेषण
बढ़िया – तुलनावाचक क्रिया विशेषण
की ओर – दिशावाचक क्रिया विशेषण
ई. रेखांकित शब्दों के स्थान पर कोष्ठक में दिये गये शब्दों का प्रयोग कर वाक्य बनाइए। एक छात्र होने के नाते आप जिस कक्षा में पढ़ते हों, उसमें आगे बढ़ने के लिए खूब परिश्रम करें। (नागरिक-देश, खिलाड़ी-खेल, कलाकार-कला, अध्यापक-विषय, परीक्षार्थी-परीक्षा)
ज.
- एक नागरिक होने के नाते आप जिस देश में भी रहते हों, उसमें आगे बढ़ने के लिए खूब परिश्रम करें।
- एक खिलाडी होने के नाते आप जिस खेल में भी खेलते हों, उसमें आगे बढ़ने के लिए खूब परिश्रम करें।
- एक कलाकार होने के नाते आप जिस कला में भी हों, उसमें आगे बढ़ने के लिए खूब परिश्रम करें।
- एक अध्यापक होने के नाते आप जो विषय पढ़ाते हों, उसमें आगे बढ़ने के लिए खूब परिश्रम करें।
- एक परीक्षार्थी होने के नाते आप जो परीक्षा लिखते हों, उसमें आगे बढ़ने के लिए खूंब परिश्रम करें।
परियोजना कार्य (నిర్మాణాత్మక పని/ప్రాజెక్ట్ పని) :
किसी एक वैज्ञानिक के बारे में जानकारी संकलित कीजिए।
(ఎవరైనా ఒక శాస్త్రవేత్త గురించి సమాచారం సేకరించండి.)
उ.
सर सि. वि. रामन एक महान वैज्ञानिक थे। वे पहले भारतीय और वैज्ञानिक थे जिन्हें विज्ञान में सन् 1930 नोबेल पुरस्कार से सम्मानित किया गया था। यह सम्मान उन्हें अपने एक महत्वपूर्ण आविष्कार ‘रामन प्रभाव’ के लिए दिया गया था।
लेसर के आविष्कार ने रामन प्रभाव को महत्व और भी बढ़ा दिया। सर रामन ने चुम्बक और संगीत के क्षेत्र में भी अनेक अनुसंधान किये। उनका पूरा नाम चन्द्रशेखर वेंकट रामन था। सी.वी. रामन का जन्म त्रिचनापल्ली स्थान पर 7 नवंबर सन् 1888 को हुआ था। रामन बचपन से ही पढ़ने लिखने में गहरी रुचि लेते थे। इनके पिता भौतिक विज्ञान के प्राध्यापक थे।
अपने विद्यार्थी जीवन में भी रामन ने भौतिक विज्ञान के कई नये और प्रशंसनीय कार्य किये। प्रकाश विवर्तन पर उनका पहला शोधपत्र सन् 1906 में प्रकाश में आया। सन् 1907 में उन्होंने डिप्टी एकाउंटेंट के पद पर कलकत्ता में नियुक्त किया गया। इस पद पर रहते हुए भी वे वैज्ञानिक अध्ययन और अनुसंधान में लगे रहे।
सन् 1921 में वे यूरोप की यात्रा पर गये। वहाँ से लौटकर वे अपने प्रयोगों में पुनः लग गये और कई महत्वपूर्ण निष्कर्ष निकाले। सन् 1924 में रामन को रॉयल सोसायटी ऑफ लंदन का सदस्य बनाया गया। यह अपने आप में एक बहुत बड़ा सम्मान था। सन् 1954 में उन्हें भारत रत्न प्रदान किया गया।
सर रामन ने सन् 1943 में बैंगलोर के समीप रामन रिसर्च इंस्टीट्यूट की स्थापना की। इसी संस्थान में जीवन के अंत तक अपने प्रयोग करते रहे और अद्ययन रत है। 21 नवंबर सन् 1970 में इस महान भारतीय और वैज्ञानिक का देहांत हो गया। हम सब को सर रामन के कार्यों और उपलब्धियों पर बड़ा गर्व है।
(సర్ సి.వి. రామన్ ఒక గొప్ప శాస్త్రవేత్త. 1930లో భౌతికశాస్త్రంలో నోబెల్ పురస్కారం పొందిన తొలి భారతీయ శాస్త్రవేత్త. ఆయన చేసిన ఒక గొప్ప ఆవిష్కరణ ‘రామన్ ఎఫెక్ట్’కు ఆ గౌరవం లభించింది. లేజర్ ఆవిష్కరణ రామన్ ఎఫెక్ట్ గొప్పదనాన్ని మరింత పెంచింది. సర్ రామన్ అయస్కాంతం మరియు సంగీత రంగాలలో అనేక పరిశోధనలు చేశారు. ఆయన పూర్తి పేరు చంద్రశేఖర్ వెంకట రామన్. సి.వి. రామన్ తిరుచినాపల్లిలో 1880 నవంబర్ 7న జన్మించారు. రామన్ బాల్యం నుండే చదువులు, ఆటలలో ఆసక్తి కనబరచేవారు. ఆయన తండ్రి భౌతికశాస్త్రంలో ఉపన్యాసకుడు.
తన విద్యార్థి జీవితంలో రామన్ భౌతిక శాస్త్రానికి సంబంధించిన అనేక నూతన మరియు ప్రశంసనీయమైన పనులు నిర్వహించారు. కాంతి వివర్తనంపై 1906లో ఆయన తొలి పరిశోధనాపత్రం వెలుగులోకి వచ్చింది. 1907లో ఆయనను కలకత్తాలో ఆర్థిక మంత్రిత్వశాఖలో డిప్యూటీ అకౌంటెంట్ గా నియమించారు. ఈ ఉద్యోగం చేస్తూనే ఆయన భౌతికశాస్త్ర అధ్యయనం మరియు పరిశోధనలు కొనసాగించారు.
1924లో రామన్కు ఆయన సేవలకు గుర్తింపుగా రాయల్ సొసైటీ ఆఫ్ లండన్లో సభ్యత్వం లభించింది. ఇది ఆయనకు లభించిన ఒక గొప్ప గౌరవం. 1954లో ఆయనకు ‘భారతరత్న’ పురస్కారం ప్రధానం చేయబడింది. సర్.సి.వి.రామన్ 1943లో బెంగళూరు సమీపంలో రామన్ రీసెర్స్ ఇన్స్టిట్యూట్ స్థాపించారు. ఈ సంస్థలో. ఆయన తన జీవిత పర్యాంతం ప్రయోగాలు కొనసాగించారు మరియు అధ్యయనం చేశారు. 1970 నవంబర్ 21న ఆయన తుదిశ్వాస విడిచారు. ఆయన చేసిన ఆవిష్కరణలు, ఘనకార్యాలు భారతీయులందరికీ గర్వకారణం.)
उद्देश्य (ఉద్దేశ్యము) :
(దేశాన్ని రక్షించే కార్యం చాలా గొప్ప కార్యం. దీనికొరకు అనేక రకాలైన క్రొత్త మరియు వైజ్ఞానిక సాధనాలు గొప్ప విశిష్టమైన బాధ్యతను నిర్వర్తిస్తున్నాయి. అందులో కృత్రిమ ఉపగ్రహాలు, రాకెట్లు, మిసాయిల్ మరియు రసాయనిక వాయువులు మొదలగునవి అన్వేషించబడినవి. ఈ పాఠం ద్వారా విద్యార్థులలో దేశాన్ని రక్షించాలనే భావన మేల్కొల్పుట మరియు సాధనాలను అన్వేషించిన శాస్త్రవేత్తల పరిచయం ఇవ్వటం ఈ పాఠం యొక్క ముఖ్య ఉద్దేశ్యము.)
विधा विशेष (విభాగ-విశేషము) :
(నేడు మన వద్దకు ఎప్పుడైన అంతరిక్ష విజ్ఞానం మరియు మిసాయిల్ గురించి ప్రస్తావనకి వచ్చినప్పుడు అందరి యొక్క మెడడులో ఒకే పేరు ప్రతిధ్వనిస్తుంది – ఏ.పి.జె. అబ్దుల్ కలాం. యదార్థంగా వారు దేశానికే కాదు పూర్తి ప్రపంచానికే ఆదర్శం. వారు ప్రపంచం యొక్క దేశ పటంలో భారతదేశానికి ఏ స్థానమైతే ఇప్పించినారో, దానికి భారతీయులు వారికి ఋణపడి ఉన్నార”ని నేను గర్వంగా చెప్పుచున్నాను. ఇంత మంచి ఆలోచనలు ఉంచుకొన్నటువంటి భారతదేశం యొక్క మొదటి (ప్రథమ) మిసాయిల్ వుమన్ (స్త్రీ) శిష్యురాలైన టేసీ థామస్ మరియు వారి గురువు ఏ.పీ.జె. అబ్దుల్ కలాం గురించి తెలుసుకోవటం కొరకు ముందుకు సాగుదాం. ……)
व्याकरणांश (వ్యాకరణాంశాలు) :
समास :
उपसर्ग :
- महामारी – महा
- योगदान – योग
- जनसंख्या – जन
- परिश्रम – परि
- असंभव – अ
- विचरण – वि
- संशोधन – सं
- उपकरण – उप
- प्रतिशत – प्रति
- संविधान – सं
- निर्धन – निर
- प्रसिद्ध – प्र
- विशिष्ट – वि
- प्रस्तुत – प्र
- प्रमुख – प्र
- प्रवृत्ति – प्र
- सुप्रसिद्ध – सु
- विज्ञान – वि
- मानचित्र – मान
प्रत्यय :
- राष्ट्रपति – पति
- शिक्षित – इत
- उड़नेवाले – वाले
- मज़दूरी – ई
- जरूरी – ई
- सार्वजनिक – इक
- समृद्धि – इ
- इंजीनियर्रिग – इंग
- नागरिक – इक
- ईमानदारी – ई
- सामाजिक – इक
- साक्षरता – ता
- प्राथमिक – इक
- कानूनन – न
- नशाखोरी – ई
- सचाई – ई
- ईमानदार – दार
- महत्वपूर्ण – पूर्ण
- विकसित – इत
उपसर्ग :
परिश्रम – परि
अभिभावक – अभि
संगठन – सं
बेमिसाल – बे
संकल्प – सं
बेमिसाल – बे
कार्यक्रम – कार्य
अधिनियम – अधि
अनुसंधान – अनु
अभियान – अभि
संधि :
- रामेश्वरम = राम + ईश्वरम
- प्रश्नोत्तर = प्रश्न + उत्तर
- निर्धन = नि: + धन
- अत्यंत = अति + अंत
- प्रश्नावली = प्रश्न + आंवली
- भ्रष्टाचार = भ्रष्ट + आचार
- विद्यालय = विद्या + आलय
- निरंतर = नि: + अंतर
- हैदराबाद = हैदर + आबाद
- निस्संदेह = नि: + संदेह
- अन्मूलन=उत् + मूलन
वचन :
- समस्या – समस्याएँ
- सुविधा – सुविधाएँ
- अध्यापक – अध्यापक
- बुलंदी – बुलंदियाँ
- याद – यादें
- महिला – महिलाएँ
- बच्चा – बच्चे
- पाठशाला – पाठशालाएँ
- सपना – सपने
- पुरुष – पुरुष
- बालक – बालक
- पंख – पंख
- सच्चा – सच्चे
- सीमा – सीमाएँ
- सफलता – सफलताएँ
विलोम शब्द :
- बेमिसाल × मिसाल
- आरंभिक × अंतिम
- प्रथम × अंतिम
- निरंतर × कभी – कभी
- जीवन × मरण
- लक्ष्य × निर्लक्ष्य
- अव्रश्य × अनावश्य
- सफलता × असफलता
- अव्रश्य × अनावश्य
- सफलता × असफलता
मुहावरे :
कमर कसना = काम करने के लिए तैयार होना
जी – जान लगाना = भरपूर प्रयत्न करना
पर्यायवाची शब्द :
- राय = सलाह, सम्मानित, विचार
- छात्र = विद्यार्थी
- सफलता = कामयाबी, विजय, जीत
- गरीब = निर्धन, दींन, दरिद्र, कंगाल
- दृष्टि = नजर, निगाह, चितवन
शब्दार्थ (శబ్దార్ధములు) Meanings :
