Srinivas

AP State Syllabus AP Board 6th Class Hindi Textbook Solutions Chapter 8 दो मित्र Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 6th Class Hindi Solutions Chapter 8 दो मित्र

6th Class Hindi Chapter 8 जन्म दिन Textbook Questions and Answers

Improve Your Learning

सुनिए-बोलिए

प्रश्न 1.
कहानी के बारे में बातचीत कीजिए। (కథ గురించి సంభాషించండి.)
उत्तर:
दो मित्र जंगल में जा रहे थे। अचानक एक भालू सामने आया। एक मित्र पेड़ पर चढ़कर छुप गया। दूसरा मित्र एक क्षण सोचकर ज़मीन पर लेट गया और अचल रह गया। भालू उसके पास आया। मुँह और कान सूंघा। मरा समझकर चला गया।

थोड़ी देर बाद पहला मित्र पेड़ से उतर आया। दूसरे से पूछा, “श्रीमान ! लगता है, भालू से आपको कुछ उपदेश मिला है। ज़रा हमें भी बताइए।” झट दूसरा कहने लगा, “भालू का कहना है कि मुसीबत में जो मित्र साथ छोड़कर भाग जाता है, उस पर भरोसा करना मूर्खता है।” यह बात सुनकर पहला मित्र पछताया। कुछ क्षण बाद मित्र से उसे क्षमा मिली । दोनों खुशी से घर लौटे।

नीतिः जो सच्चा मित्र है वह हमेशा मुसीबतों में हमारे साथ रहता है।

प्रश्न 2.
मित्र कहाँ जा रहे थे? (మిత్రులు ఎక్కడికి వెళ్ళుచున్నారు?)
उत्तर:
मित्र जंगल में जा रहे थे।

प्रश्न 3.
सचे मित्र कैसे होते हैं? (నిజమైన మిత్రుడు ఎలా ఉంటాడు?)
उत्तर:

• सच्चे मित्र मुसीबतों में हमारे साथ रहता है।
• सच्चे मित्र हम पर भरोसा रखता है।

शिक्षण बिंदु – (क्ष, त्र, ज्ञ, श्र)

शब्दार्थ (అర్థములు) (Meanings)

दो = ఇద్దరు, two
जंगल = అడవి, forest
में = లో, లోపల in, into
मित्र = స్నేహితుడు, friends
जाना = వెళ్ళుట, to go
अचानक = అకస్మాత్తుగా, suddenly
भालू = ఎలుగు, bear
सामने = ముందుకు, infront of
पेड़ = చెట్టు, a tree
चढ़ना = ఎక్కుట, to climb
छुप जाना = దాగుకొనుట, hide
दूसरा = రెండవ, the second one
क्षण = క్షణం, second
सोचना = ఆలోచించుట, to think
जमीन = నేల, floor
लेटना = పడుకొనుట, recumbency
अचल = స్థిరముగా, కదలక ఉండుట, stable
के पास = దగ్గర, near
मुँह = ముఖము, face
कान = చెవి, ear
सूंघना = వాసన చూచుట, to smell
मरा = చనిపోయిన, dead
समझना = భావించుట, to expectation
चल गया = వెళ్లిపోయిన, to went away
थोडी देर = కొంచెం సమయం తర్వాత, after a little time
उतर आना = దిగి వచ్చుట, descend
पूछना = అడుగుట, to ask

कुछ = కొంచెం, a little, a few
उपदेश = ఉపదేశం, preaching
मिलना = కలియుట, meet
ज़रा = కొంచెము, a little
हमें = మాకు, to us
बताना = చెప్పుట, to tell
झट = వెంటనే, at once
कहना = చెప్పుట, to tell
मुसीबत = కష్టము, difficulty
साथ = తో, with
छोडना = విడిచిపెట్టుట, to leave
भाग जाना = పారిపోవుట, to escape
उस = అది, ఆ, that
भरोसा = భరోసా, believe
मूर्खता = మూర్ఖత్వం, stupidity
बात = మాట, saying
सुनना = వినుట, to hear
पछताना = పశ్చాత్తాప పడుట, repent
बाद = తర్వాత, after
क्षमा = క్షమాపణ, forgiveness
माँगना = అడుగుట, solicit
खुशी = సంతోషం, happiness
घर = ఇల్లు, home
लौटना = తిరిగివెళ్ళుట, to returned

अन्य शब्द (అర్థములు) (Meanings)

कक्षा = తరగతి, class
पक्षी = పక్షి, a bird
यज्ञ = యజ్ఞం, yaga
छात्र = విద్యార్థి, student
पत्र = ఉత్తరం, letter
विज्ञान = విజ్ఞానము, science
ज्ञानी = తిలివిగలవాడు, ఋషి Sage
पुत्र = పుత్రుడు, కుమారుడు, son
शत्रु = శత్రువు, enemy
पक्ष = పక్షము, favour
मित्र = స్నేహితుడు, friend
साक्षी = సాక్షి, corroborator
कॉर = కారు, car
माँ = అమ్మ, mother
डॉक्टर = డాక్టర్, a doctor
लॉन = గడ్డితో ఉన్న మైదానం, lawn
कारवाँ = కాలినడకన వెళ్ళువారి సమూహం, గుంపు, caravan
माँगा = కోరిక, desire
आँख = కన్ను, eye
ऊँट = ఒంటె, a camel
मॉंडल = నమూనా, model
गाँव = గ్రామము, a village
चाँद = చంద్రుడు, the moon
कॉपी = ప్రతి, copy

इन्हें पढ़िए बोलिए पहचानिए (వీటిని చదవండి చెప్పండి గుర్తించండి)

क्ष (క్ష) त्र (త్ర) ज्ञ (జ్ఞ) श्र (శ్ర)

पढ़िए। अंतर पहचानिए (చదవండి తేడా గుర్తించండి)

कासा = గిన్నె, bowl ; काँसा = అందరికంటే చిన్న, youngest, smallest
चाक = చక్రం, wheel ; चॉक = సుద్దముక్క, chalk
मुह = ముఖము, face ; मुँह = నోరు, mouth
बाग = తోట, garden ; बाँग = శబ్దము, ధ్వని, barge
डाट = బాటిల్ మూత, stopper ; डाँट = తిట్టు, rebuke

इन्हें पढ़िए और समझिए (వీటిని చదవండి అర్థం చేసుకొనండి)

क् + ष = क्ष
त् + र = त्र
ज् + ञ = ज्ञ
श् + र = श्र

ऊपर दिये गये वर्ण दो वर्गों के मेल से बने हैं। ऐसे अक्षर संयुक्ताक्षर कहलाते हैं। इन्हें पढ़ो।

क्षण चित्र यज्ञ श्रम

पढ़ो – समझो।
क् + य = क्य,
ग् + व = ग्व,
म् + य = म्य

इन्हें पढ़ो।
क्या ग्वाला म्यान

जान लीजिए। (తెలుసుకోండి)

का, के, की = యొక్క, ఈ ముడున్నా షష్ఠీ విభక్తి ప్రత్యయములు. వీటి వివరణ :
का – పుంలింగం, ఏక వచన శబ్దములకు ముందర వచ్చును.
के – పుంలింగ బహువచన శబ్దములకు ముందర వచ్చును.
की – స్త్రీలింగం ఉభయవచనములకు ముంద వచ్చును.

ఇవి సర్వనామ శబ్దములకు కలుపునపుడు रा, रे, री గా మారును.

उदा : मैं + का = मेरा = నాయొక్క పుంలింగం. my, mine
मैं + के = मेरे = నాయొక్క పుంలింగ బహువచన ముందు my, mine
मैं + की = मेरी = స్త్రీలింగ ఉభయ వచనములందు my, mine

हम + का = हमारा – మన యొక్క – ours, our
हम + के = हमारे – మన యొక్క – ours, our
हम + की = हमारी – మన యొక్క – ours, our
तू + का = तुम्हारा – నీ యొక్క మీ యొక్క – your, yours
तू + के = నీ యొక్క మీ యొక్క – your, yours
तू + की = तुम्हारी – నీ యొక్క మీ యొక్క – your, yours
तू + का = तेरा – నీ యొక్క – your, yours
तु + के = तेरे – నీ యొక్క – your, yours
तू + की = तेरी – నీ యొక్క – your, yours
आप + का . = आपका – తమ యొక్క – your, yours
आप + के . = आपके – తమ యొక్క – your, yours
आप + की = आपकी – తమ యొక్క – your, yours

ఈ విధంగానే
वह + का, के, की = उसका, उसके, उसकी
यह + का, के, की = इसका, इसके, इसकी
वे + का, के, की = उनका, उनके, उनकी
ये + का, के, की = इनका, इनके, इनकी
कौन + का, के, की = किनका, किसका, किनके, किसके, किनकी, किसकी

ఈ శబ్దమును ఉపయోగించి వ్రాయవలెను.
चाहिए = వలెను, కావలెను.

हर एक शब्द से तीन – तीन वाक्य बनाइए। (ఒక్కొక్క శబ్దముతో మూడేసి వాక్యాలు వ్రాయవలెను.)

i) हमें : – మమ్ము, మాకు to us
1. हमें छाता चाहिए।
2. हमें रुपये चाहिए।
3. हमें कपड़े चाहिए।

ii) तुम्हें : – నిన్ను, నీకు, మీకు, to you
1. तुम्हें पढ़ना चाहिए।
2. तुम्हें काकिनाडा जाना चाहिए।
3. तुम्हें समय पर भोजन करना चाहिए।

iii) इनको :- వీరిని, వీరికి to these person
1. इनको क्या चाहिए?
2. इनको रुपये चाहिए।
3. इनको खाना चाहिए।

iv) इन्हें :- వీరికి, వీటిని to these person
1. इन्हें बाज़ार जाना चाहिए।
2. इन्हें खेलना चाहिए।
3. इन्हें पीने के लिए दूध चाहिए।

v) आपको : – తమరికి to you
1. आपको कल मद्रास जाना चाहिए।
2. आपको पाठ पढाना चाहिए।
3. आपको बोर्ड पर लिखना चाहिए।

vi) मुझे :- నన్ను, నాకు In to me
1. मूझे किताब चाहिए।
2. मुझे कलम चाहिए।
3. मुझे दूध चाहिए।

संबंध सूचक अव्यय

के ऊपर = పైన – up, on
के नीचे = క్రింద – under
बीच में మధ్య లో between
आगे ముందు before
पीछे = వెనుక behind
दाये = కుడివైపు right side
बाये = ఎడమవైపు left side

कहानी

दो मित्र जंगल में जा रहे थे। अचानक एक भालू सामने आया। एक मित्र पेड़ पर चढ़कर छुप गया। दूसरा मित्र एक क्षण सोचकर ज़मीन पर लेट गया और अचल रह गया। भालू उसके पास आया। मुँह और कान सूंघा। मरा समझकर चला गया।

थोड़ी देर बाद पहला मित्र पेड़ से उतर आया। दूसरे से पूछा, “श्रीमान ! लगता है, भालू से आपको कुछ उपदेश मिला है। ज़रा हमें भी बताइए।” झट दूसरा कहने लगा, “भालू का कहना है कि मुसीबत में जो मित्र साथ छोड़कर भाग जाता है, उस पर भरोसा करना मूर्खता है।” यह बात सुनकर पहला मित्र पछताया। कुछ क्षण ‘बाद मित्र से उसे क्षमा मिली । दोनों खुशी से घर लौटे।

కథాంశం!

ఇద్దరు మిత్రులు అడవిలో వెళుతూ ఉన్నారు. అకస్మాత్తుగా ఒక ఎలుగు వారికి ఎదురుగా వచ్చినది. ఒక స్నేహితుడు చెట్టు ఎక్కి దాక్కొనెను. రెండవ స్నేహితుడు ఒక క్షణం ఆలోచించి నేలపై పడుకొని కదలక స్థిరంగా ఉండెను. ఎలుగు అతని వద్దకు వచ్చెను. అది ముఖము మరియు చెవుల వాసన చూసెను. చనిపోయిన వ్యక్తి అని , భావించి అక్కడి నుండి వెళ్ళిపోయెను.

కొంచెం సేపటి తర్వాత మొదటి మిత్రుడు చెట్టు దిగి క్రిందకు వచ్చెను. మొదటి మిత్రుడు రెండవ వానితో “మహాశయా ! ఎలుగు ఏదో నీ చెవిలో ఉపదేశించినట్లు ఉన్నదే. కొంచే మాకు కూడా చెప్పండి” – అని అడిగెను. వెంటనే రెండవ మిత్రుడు “ఎలుగు ఏమన్నదంటే కష్టసమయంలో ఏ మిత్రుడైతే స్నేహితులను వదలి వెళ్ళి పోతాడో, అతనిపై భరోసా ఉంచడం మంచిది కాదు, మూర్ఖత్వం ” అని చెప్పెను. ఇది విన్న తర్వాత మొదటి స్నేహితుడు చాలా పశ్చాత్తాపపడెను. కొద్ది క్షణముల తర్వాత మొదటి మిత్రుడు తన మిత్రునకు క్షమాపణలు తెలిపెను. ఆ తదుపరి ఇద్దరూ సంతోషంగా ఇంటికి చేరిరి.

Story in English

Two friends were travelling through a forest. Suddenly they came across a bear. One of them climbed a nearby tree and hid himself. Second friend thought for a while and threw himself flat down unmoving, upon the ground. The bear came to him. It smelt his face and ears. It thought that he was dead and left the

Some time later the first friend climbed down the tree. He said to the second friend, “Oh dear! It seems the bear has whispered something in your ear. Friend,
“let me also know what it is.” At once, the second friend said, “What the bear told me is that it is foolish and not good to trust a friend who deserts his friends in times of need.” Listening to his words, the first friend repented a lot. After a while, he apologized to the second friend later, they both went back home happily.

पढ़िए (क्ष, त्र, ज्ञ, श्र)

अ) चित्र देखिए। शब्द पढ़िए।

आ) पढ़िए – समझिए।

क् + ष = क्ष
त् + र = त्र
ज् + ञ = ज्ञ
श् + र = श्र
ऊपर दिये गये अभर दो वर्गों के मेल से बने हैं। ऐसे अक्षर संयुक्ताक्षर कहलाते हैं। इन्हें पढ़िए।
क्षण चित्र यज्ञ श्रम

इ) पढ़िए। अंतर पहचानिए।

कासा – काँसा
चाक – चॉक
मुह – मुँह
बाग – बाँग
डाट – डाँट

कासा = గిన్నె, bowl ; काँसा = అందరికంటే చిన్న, youngest, smallest
चाक = చక్రం, wheel ; चॉक = సుద్దముక్క, chalk
मुह = ముఖము, face ; मुँह = నోరు, mouth
बाग = తోట, garden ; बाँग = శబ్దము, ధ్వని, barge
डाट = బాటిల్ మూత, stopper ; डाँट = తిట్టు, rebuke

ई) शब्द पढ़िए। अक्षर पढ़िए। इन अक्षरों को वर्णमाला में पहचानिए।

उ) इनको पढ़िए।

लिखिए

अ) सूचना के अनुसार लिखिए।

आ) लेखन अभ्यास

इ) खाली जगह भरिए।

ई) चित्र के आधार पर वर्तनी सही करके लिखिए।

उ) मिलाकर पढ़िए और लिखिए।

सृजनात्मकता

किसी जानवर का चित्र बनाइये। रंग भरिए। नाम लिखिए।

नीचे दिये गये अक्षरों से शब्दों को मिलाइए।

चित्र देखिए। चित्र में क्या – क्या है? पहचानिए।

उत्तर:
पेड, पौधे, फूल, दो लडके, भालू आदि। एक लडका पेड पर चढ़कर बैठा हुआ है और दूसरा जमीन पर लेटा हुआ है और भालू लेटा हुआ लडका को सुंघ रहा है।

नीचे दिये गये शब्दों को सही ढंग से लिखिए।

शुद्ध वर्तनीवाले शब्दों पर गोल लगाइए।

हिन्दी अक्षरों में लिखिए।

1) 36 – छत्तीस
2) 37 – सैंतीस
4) 39 – उनतालीस
5) 40 – चालीस

शब्द के अंतिम अक्षर से एक और शब्द बनाइए।

1. पक्षी → क्षीर → रण
2. अश्रु → श्रम → मग
3. नश्रत्र → त्राण
4. पेड → डमरू → रूमाल
5. यज्ञ → ज्ञान → नाच
6. वृक्ष → क्षत्रप → पत्र

सही चित्र से जोडिए।

चित्रों को देखकर उचित शब्द से रिक्त स्थान भरिए।

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर लिखिए।

प्रश्न 1.
कौन जंगल में जा रहे थे? (అడవిలో ఎవరు వెళ్ళుచున్నారు?)
उत्तर:
दो मित्र जंगल में जा रहे थे।

प्रश्न 2.
अचानक उन्हें क्या सामने आया? (అకస్మాత్తుగా వారికి ఎవరు ఎదురు వచ్చిరి?)
उत्तर:
अचानक एक भालू उनके सामने आया।

प्रश्न 3.
दूसरा मित्र क्या किया ? (రెండవ మిత్రుడు ఏమి చేసెను?)
उत्तर:
दूसरा मित्र जमीन पर लेट गया और अचल रह गया।

प्रश्न 4.
भालू ने क्या किया? (ఎలుగు ఏమి చేసినది?)
उत्तर:
भालू ने उसका मुँह और कान सूंघा| मरा समझकर चला गया।

प्रश्न 5.
‘दो मित्र’ कहानी में अंत में कौन पछताया? (ఇద్దరు మిత్రులు కథలో చివరకు ఎవరు పశ్చాత్తపపడిరి?)
उत्तर:
‘दो मित्र’ कहानी में अंत में पहला मित्र पछताया।

प्रश्न 6.
“दो मित्र’ कहानी का सारांश अपने शब्दों में लिखिए। (‘ఇద్దరు మిత్రులు’ కథను సారాంశం మీ మాటలలో రాయండి.)
उत्तर:
दो मित्र जंगल में जा रहे थे। अचानक एक भालू सामने आया। एक मित्र पेड़ पर चढ़कर छुप गया। दूसरा मित्र एक क्षण सोचकर ज़मीन पर लेट गया और अचल रह गया। भालू उसके पास आया। मुँह और कान सूंघा। मरा समझकर चला गया।

थोड़ी देर बाद पहला मित्र पेड़ से उतर आया। दूसरे से पूछा, “श्रीमान ! लगता है, भालू से आपको कुछ उपदेश मिला है। ज़रा हमें भी बताइए।” झट दूसरा कहने लगा, “भालू का कहना है कि मुसीबत में जो मित्र साथ छोड़कर भाग जाता है, उस पर भरोसा करना मूर्खता है।” यह बात सुनकर पहला मित्र पछताया। कुछ क्षण बाद मित्र से उसे क्षमा मिली । दोनों खुशी से घर लौटे।

नीतिः
जो सच्चा मित्र है वह हमेशा मुसीबतों में हमारे साथ रहता है।

शब्दों को सही क्रम में रखकर वाक्य बनाइए।

1. जंगल में रहे थे जा दो मित्र
उत्तर:
दो मित्र जंगल में जा रहे थे।

2. बताइए जरा भी हमें
उत्तर:
हमें भी जरा बताइए।

3. एक भालू सामने आया अचानक
उत्तर:
अचानक एक भालू सामने आया।

4. है नक्षत्र यह।
उत्तर:
यह नक्षत्र है।

5. खुशी से घर दोनों लौटे
उत्तर:
दोनों खुशी से घर लौटे।

6. सूंघा और मुँह कान।उत्तर:
मुँह और कान सुँघा।

निम्न लिखित गद्यांश पढ़कर दिये गये प्रश्नों के सही उत्तर विकल्पों में से चुनकर लिखिए।

दो मित्र जंगल में जा रहे थे। अचानक एक भालू सामने आया। एक मित्र पेड़ पर चढ़कर छुप गया। दूसरा मित्र एक क्षण सोचकर ज़मीन पर लेट गया और अचल रह गया। भालू उसके पास आया। मुँह और कान सूंघा। मरा समझकर चला गया।

प्रश्न:
1. दो मित्र इस में जा रहे थे?
A) जंगल
B) बस
C) कार
D) गाडी
उत्तर:
A) जंगल

2. अचानक यह सामने आया –
A) बाघ
B) शेर
C) हाथी
D) भालू
उत्तर:
D) भालू

3. यह मित्र जमीन पर लेट गया –
A) पहला
B) दूसरा
C) तीसरा
D) चौथा
उत्तर:
B) दूसरा

4. एक मित्र इस पर चढ़कर छुप गया।
A) टापू
B) पहाड
C) पेड़
D) मंदिर
उत्तर:
C) पेड़

5. यह अनुच्छेद इस पाठ से दिया गया है।
A) दो मित्र
B) जन्मदिन
C) खिलौनेवाला
D) बारिश
उत्तर:
A) दो मित्र

उचित शब्दों से रिक्त स्थान भरिए।

1. ज़रा हमें भी ………… |
उत्तर:
बताइए

2. थोडी देर बाद ……. मित्र पेड से उतर आया।
उत्तर:
पहला

3. दोनों …….. से घर लौटे।
उत्तर:
खुशी

4. दो मित्र …….. में जा रहे थे।
उत्तर:
जंगल

5. ……. उसके पास आया।
उत्तर:
भालू

6. मरा ……… कर चला गया।
उत्तर:
समझ

रेखांकित शब्दों के अर्थ अपनी मात्रुभाषा या अंग्रेज़ी में लिखिए।

1. उसे मित्र से क्षमा मिली।
उत्तर:
క్షమాపణ, forgiveness, pardon

2. वह जमीन पर लेट गया।
उत्तर:
నేల, the earth

3. उस पर भरोसा करना मूर्खता है।
उत्तर:
మూర్ఖత్వం, stupidity

4. वन में कई वृक्ष हैं।
उत्तर:
వృక్షములు/చెట్లు, trees

5. आसमान में रात के समय नक्षत्र चमकते हैं।
उत्तर:
నక్షత్రములు, stars

6. अचानक एक भालू सामने आया।
उत्तर:
అకస్మాత్తుగా, suddenly

7. आप को कुछ उपदेश मिला है।
उत्तर:
ఉపదేశం, preaching

8. वे जंगल में जा रहे थे।
उत्तर:
అడవి, forest

विलोम शब्द लिखिए।

मित्र × शत्रु
छुप × प्रकट
पास × दूर
प्रश्न × उत्तर
मूर्ख × पंडित
सुख × दुख
मरना × जीना
जाना × आना
जमीन × आकाश
समझ × ना समझ
सुनना × बोलना
सामने × पीछे
चल × अचल
चढ़ना × उतरना
छोडना × पकडना
सुखी × दुखी

निम्न लिखित शब्दों को वाक्यों में प्रयोग कीजिए।

1. मित्र. : हम दोनों मित्र है।
2. जंगल : जंगल में कई प्रकार के जानवर रहते हैं।
3. उपदेश : हमें अध्यापक उपदेश देते हैं।
4. जमीन : वह जमीन पर लेटता है।
5. वृक्ष : जंगल में कई वृक्ष हैं।
6. खुशी : वह खुशी से घर लौटा।

नीचे दिये गये वाक्यों को घटना क्रम के आधार पर पहचानकर रिक्त स्थान में उचित संख्या लिखिए।

1. अचानक एक भालू सामने आया।
उत्तर: 2

2. दो मित्र जंगल में जा रहे थे।
उत्तर: 1

3. दूसरा मित्र जमीन पर लेट गया।
उत्तर: 4

4. एक मित्र पेड पर चढ़कर छुप गया।
उत्तर: 3

5. भालू उसके पास आया।
उत्तर: 5

नीचे दिये गये संकेतों के आधार पर चार वाक्य लिखिए।

उत्तर:

1. दो मित्र जंगल में जा रहे थे।
2. उसके सामने एक भालू आया।
3. एक मित्र ने पेड़ पर चढ़ गया।
4. दूसरे मित्र जमीन पर लेट गया।
5. भालू सूंघकर मरा समझकर चला गया।

रेखांकित शब्दों के लिंग बदलकर वाक्य फिर से लिखिए।

1. माँ रसोई बनाती है।
उत्तर:
बाप रसोई बनाता है।

2. शिक्षक पाठ पढ़ाता है।
उत्तर:
शिक्षिका पाठ पढ़ाती है।

3. पंडित जा रहा है।
उत्तर:
पंडिताइन जा रही है।

4. गाय इधर – उधर घूमती है।
उत्तर:
बैल इधर – उधर घूमता है।

5. छात्र नाचता है।
उत्तर:
छात्रा नाचती है।

6. मोर कूकती है।
उत्तर:
मोरनी कूकती है।

7. श्रीमान जा रहा है।
उत्तर:
श्रीमती जा रही है।

रेखांकित शब्दों के वचन बदलकर वाक्य फिर से लिखिए।

1. यहाँ एक पेड़ है।
उत्तर:
यहाँ अनेक पेड़ हैं।

2. बच्चा खेलता है।
उत्तर:
बच्चे खलते हैं।

3. डालियाँ सुंदर लगती हैं।
उत्तर:
डाली सुंदर लगती है।

4. वह जमीन पर लेट गया।
उत्तर:
वे जमीन पर लेट गये।

5. जरा हमें भी बताइए।
उत्तर:
जरा मुझे भी बताइए।

6. उस पर भरोसा करना मूर्खता है।
उत्तर:
उन पर भरोसा करना मूर्खता है।

7. वृक्ष हमें फ़ल देता है।
उत्तर:
वृक्ष हमें फ़ल देते हैं।

नीचे दिये गये वर्गों को लिखने का अभ्यास कीजिए। (క్రింద ఇచ్చిన అక్షరములను వ్రాసెడి సాధన చేయండి.)

समान उचारणवाले शब्दों को जोड़ी बनाइए।

उत्तर:
1. नाना – मामा
2. पीला – नीला
3. आम मामा
4. चाय – हाय
5. टरटर – चरचर

नीचे दिये गये वाक्यों में रेखांकित शब्द गलत है। सही शब्द को सामने लिखिए।

1. दो मित्र झंगल में जा रहे थे।
उत्तर:
जंगल

2. मुँह और कान सँगा।
उत्तर:
सूंघा

3. मरा समजकर चला गया।
उत्तर:
समझकर

4. झरा हमें भी बताइए।
उत्तर:
जरा

5. यह सुनकर पहला मित्र पचताया।
उत्तर:
पछताया

सही शब्द से रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए।
(उतर, मित्र, भालू, भरोसा, खुशी)

1. अचानक एक ………… सामने आया।
उत्तर:
भालू

2. पहला मित्र पेड़ से ………. आया।
उत्तर:
उतर

3. दोनों ……… से घर लौटे।
उत्तर:
खुशी

4. दो ……… जंगल में जा रहे थे।
उत्तर:
मित्र

5. उस पर ……… करना मूर्खता है।
उत्तर:
भरोसा

चित्र देखकर पाँच शब्द लिखिए।

उत्तर:
पेड, भालू, फूल, पौधे, लडके, घास

पढ़िए और सुंदर अक्षरों में लिखिए।

क्या मैं ये कर सकता हूँ?	हाँ (✓)	नहीं (✗)
1. चित्र के बारे में बातचीत कर सकता हूँ। कहानी समझ सकता हूँ।	✓
2. ‘क्ष, त्र, ज्ञ, श्री अक्षरों से बने शब्द पढ़ सकता हूँ, बिना देखे लिख सकता हूँ।	✓

शरीर के अंग (శరీర భాగాలు)
Parts of the Body

AP State Syllabus AP Board 6th Class Hindi Textbook Solutions Chapter 7 तरकारी दरबार Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 6th Class Hindi Solutions Chapter 7 तरकारी दरबार

6th Class Hindi Chapter 7 दो मित्र Textbook Questions and Answers

Improve Your Learning

प्रश्न 1.
चित्र में कौन – कौन सी तरकारियाँ हैं? (చిత్రంలో ఏ ఏ కూరగాయలు కలవు?)
उतर:
चित्र में टमाटर, मूली, गोभी, बैंगन, प्याज, भिंडी आदि तरकारियाँ हैं।

प्रश्न 2.
आपके गाँव में कौन – कौन सी तरकारियाँ आती हैं? (మీ గ్రామమునకు ఏ ఏ కూరగాయలు వచ్చును?)
उतर:
हमारे गाँव में भिंडी, बैंगन, टमाटर, मूली, गोभी, प्याज, शलजम, पालक, मेंथी, आलू, केरला, केले और चिचन्डे आदि तरकारियाँ आती हैं।

प्रश्न 3.
आपके मनपसंदी तरकारी के बारे में बताइए। (మీకు ఇష్టమైన కూరగాయ గురించి తెల్పండి.)
उतर:

• मेरे मनपसंदी तरकारी बैंगन है। आँध्रप्रदेश में इसे बड़ी चाव से खाते हैं।
• बैंगन पोषक तत्वों का खजाना है।
• यह कोलेस्ट्राल को नियंत्रित करता है।
• बैंगन खाने में बहुत रुचि उत्पन्न होती है।
• रोग प्रतिरोधक क्षमता इसमें अधिक है।
• इस में कई विटामिन भी मिलते हैं।
• बैंगन को रसोई का राजा कहते हैं।

शिक्षण बिंदु – (द, ठ, ढ, व, ‘अं – ं’ ‘अ: – ः’)

शब्दार्थ (అర్థములు) (Meanings)

तरकारी = కూరగాయలు, vegetables
सिंहासन = సింహాసనం, throne
पर = పైన, మీద, కాని, on, but
लाल = ఎర్రని, red
पंखा = పంకా, a fan
झलना = ఊపుట, to swing
मूली = ముల్లంగి, radish
दरबार = రాజసభ, darbar
गाजर = కారెట్, carrot
गोभी= క్యాబేజీ, cabbage
दरबारी = రాజుగారి సభ నందలి సభ్యుడు, courtier
आलू = బంగాళదుంప, potato
बैंगन = వంకాయ, brinjal
शलजम = కంద, turnip
प्याज = ఉల్లిపాయ, onions
कचालू = చామదుంప, taro
लौंकी = గుమ్మడికాయ, pumpkin
भिंडी = బెండకాయ, ladies finger
तोरी = బీరకాయ, luffa
टिंडे = ఆనపజాతికి చెందిన ఉత్తర భారతదేశపు కూరగాయ, round gourd
मटर = బఠాణి, pea
लोबिया = అలసందులు, బొబ్బర్లు, cow pea
सेम = బీన్స్, చిక్కుళ్ళు, beans
चिचिंडे = పొట్లకాయ, snake gourd
मेथी = మెంతులు, fenugreek
पालाक = పాలకూర, spinach
मिर्ची = మిరపకాయ, chilly
परमल = పరవలు (కిరగాయ) parwal
पहरा = కాపలా, watch
देना= ఇచ్చట, to give
पेठा = కాశీఫలం, petha
कटहल = పనసకాయ, jack fruit

इन्हें पढ़िए और बोलिये पहचानिए। (వీటిని చదవండి చెప్పండి గుర్తించండి)
द (ద) ठ (ఠ) ढ़ (ఢ) व (వ) अं (అం) अः (అః)

अन्य शब्द (ఇతర శబ్దములు)

संगीत = సంగీతం, music
दुःख = దుఃఖము, sorrowness
खंजर = చిన్నకత్తి, poniard
चंपक = సంపంగి పూలు, champak
रंक = పేదవాడు, poor
जंजीर = గొలుసు, a chain
ठंडा = చల్లని, cool
शंख = శంఖము, a conch
संकट = ఆపద, విపత్తి, trouble
नंदन = కుమారుడు, son
नंबर = అంకె (నంబరు), number
संगत = కలసి ఉండు, స్నేహం, compatible
पंडित = పండితుడు, scholar
मंजरी = పూలతీగ, spica
अंबर = ఆకాశం, the sky
अंगूर = ద్రాక్ష, grapes
पंकज = తామరపువ్వు, a lotus
संगमरमर = పాలరాయి, marble
अंतःपुर = అంతఃపురం, harem
अतः = అందువలన, that’s why
मनः पटल = మనోపటలం, favorite

अंतर पहचानिए (తేడాలను గుర్తించండి)

डाल = శాఖ, కొమ్మ, a branch ; ढाल = ఒంపు నేల, slope
टन = గంట మ్రోగు శబ్దం, bell sound ; ठन = గిన్నె/రూపాయి శబ్దం, a sound of a rupee coin or a bowl
दान = దానము, donation ; धान = ధాన్యము, peddy
दाम = వెల, rate, prise ; धाम = నివసించు, ప్రదేశం, residence
वदन = వదనం, Swpo, face ; वंदन = వందనం, salutation
दगा = మోసం, deceitfulness ; दंगा = కొట్లాట, riot
वश = వశము, control ; वंश = వంశం, race
गज = గజం (ఏనుగు), elephant ; गंज = తల వెంట్రుకలు, a comia

मात्रा जोड़कर लिरिवाए और पढ़िए।

बालगीत

सिंहासन पर लाल टमाटर,
पंखा झलते मूली गाजर।
दरबारी हैं गोभी आलू,
बैंगन, शलजम, प्याज, कचालू।
लौकी, भिंडी, तोरी, टिंडे, मटर,
लोबिया, सेम, चिचिंडे।
मेथी, पालक, मिर्ची, परमल,
पहरा देते पेठा व कटहल।

బాలగీతం

సింహాసనం మీద ఎర్రని టమోటా
వీవెన (విసనకర్ర)తో గాలి ఊపుతున్న ముల్లంగి క్యారెట్
రాజుగారి సభాసదులు క్యాబేజీ,
బంగాళదుంప, వంకాయ, కంద, ఉల్లిపాయ, చామదుంప.

గుమ్మడికాయ, బెండ, బీరకాయ, ఆనపకాయ,
బఠాణి, సోయాబీన్స్, చికుళ్ళు, పొట్లకాయ
మెంతులు, పాలకూర, మిర్చి, పరవలు (కీరకాయ)
కాపలాదారులు కాశీఫలం పనస కాయ

Rhyme in English

Red tomato on the throne
Radish and carrot are fanning it
Courtiers are cabbage
Potato, brinjal, elephant yam onion and arum
Pumpkin, ladies finger, angular gourd, round gourd
Peas, soyabeans, beans, snake gourd
Fenugreeks, spinach, chillies and courgette
Gatekeepers are petha (soft candy) and jockefruit.

पढ़िए (न द ठ ढ व ‘अं – ं ‘ ‘अः – ः’)

अ) पाठ में ‘ं’ वाले शब्दों पर ‘O’ लगाइए।

आ) चित्र देखिए। शब्द पढ़िए।

इ) शब्द पढ़िए। इन अक्षरों को वर्णमाला चार्ट में ‘O’ लगाइए।

ई) चित्र वाले शब्द पर ‘O’ लगाइए।।

उ) इन्हें पढ़िए।

ऊ) रेखांकित अक्षरों से मात्राएँ जोडकर लिखिए।

ं – ककड वदन नदन बधन ककण चंदन टकण पकज
उदा : – कंकड वंदन नंदन बंधन कंकण चंदन टंकण पंकज

ः -. अत अंतत छ फलत अध पन
उदा : – अतः अततः छ: फलतः अधः पुनः

ऋ) पढ़िए। अंतर पहचानिए।

डाल – ढाल
टन – ठन
दान – धान
दाम – धाम
वदन – वंदन
दगा – दंगा
वश – वंश
गज – गंज

डाल = శాఖ, కొమ్మ, a branch ; ढाल = ఒంపు నేల, slope
टन = గంట మ్రోగు శబ్దం, bell sound ; ठन = గిన్నె/రూపాయి శబ్దం, a sound of a rupee coin or a bowl
दान = దానము, donation ; धान = ధాన్యము, peddy
दाम = వెల, rate, prise ; धाम = నివసించు, ప్రదేశం, residence
वदन = వదనం, Swpo, face ; वंदन = వందనం, salutation
दगा = మోసం, deceitfulness ; दंगा = కొట్లాట, riot
वश = వశము, control ; वंश = వంశం, race
गज = గజం (ఏనుగు), elephant ; गंज = తల వెంట్రుకలు, a comia

ए) सही वर्तनीवाले शब्द पहचानकर ‘O’ लगाइए।

लिरिवाए

अ) सूचना के अनुसार लिखिए।

आ) लेखन अभ्यास

इ) खाली स्थान भरिए।

ई) तरकारियों के नाम और चित्र।

उ) मात्रा जोडकर लिखए।”

ऊ) तालिका में से वर्ण चुनकर शब्द बनाइए। लिखिए।

1. जंजीर
2. संकट
3. कंकड
4. संगत
5. हंस
6. पर
7. अतः
8. दुःख

ऋ) चित्र देखकर वर्तनी सही करके लिखिए।

ए) चित्र देखिए। नाम लिखिए।

ऐ) ‘अं – ं’ मात्रावले वर्गों को ‘दर’ के साथ जोडकर लिखिए।

ओ) मात्रायुक्त व्यंजनों को उनकी मात्रा के अनुसार दी गयी तालिका में लिखिए।
कि, गु, थू, सू, लै, णि, टा, भी, तो, री, दा, लं, वो, हु, डे, गै, नः, जौ, रू, ठे, गौ, सं, शः, धृ।

औ) प्रश्न :
प्रश्न 1.
कुछ तरकारियों के नाम लिखिए। (కొన్ని కూరగాయల పేర్లను వ్రాయండి.)
उत्तर:
बैंगन, भिंडी, करेला, आलू, टमाटर, तुराई, कुम्हडा, मटर, लौकी, बंदगोभी, फूल गोभी, करेला, सेम, पालक, गाजर, चौलाई, चिचिंडा, शकरकंद और हरी धनिया आदि कुछ तरकारियों के नाम हैं।

प्रश्न 2.
आपको कौन – कौन सी तरकारियों पसंद हैं? (మీకు ఏ ఏ కూరగాయలు ఇష్టము?)
उत्तर:
हमें बैंगन, भिंडी, पालक, आलू, केला, करेला, टमाटर, मूली, गोभी आदि तरकारियाँ पसंद है।

प्रश्न 3.
तरकारी दरबार में कौन पहरा देते हैं? (కూరగాయల సభలో ఎవరు కాపలా కాస్తున్నారు?)
उत्तर:
तरकारी दरबार में पेठा व कटहल पहरा देते हैं।

सृजनात्मकता

अ) कुछ तरकारियाँ संग्रहित करके उनके नाम हिंदी में लिखकर कक्षा में प्रदर्शित कीजिए।

आ) आपकी मनपसंद तरकारी का चित्र बनाइए। रंग भरिए। नया लिखिए।

नीचे दिये गये अक्षरों से शब्दों को मिलाइए।

उत्तर:
1. लंगूर
2. चंदा
3. संतरी
4. हँसिया
5. तंबूरा

उत्तर:
1. टमाटर
2. पंखा
3. घंटी
4. शंख
5. हमारा

नीचे दिये गये अक्षरों को सही ढंग से लिखिए।

शब्द के अंतिम अक्षर से और एक शब्द बनाइए।

1. लंगूर → रात → तन
2. चंदा → दान → नाप
3. शंख → खत → तप
4. हँसिया → यह → हल
5. हंस → सर → राग

सही शब्दों से रिक्तस्थान भरिए।

निम्न लिखित बालगीत पढ़कर दिये गये प्रश्नों के उत्तर विकल्पों में से चुनकर लिखिए।

सिंहासन पर लाल टमाटर,
पंखा झलते मूली गाजर ।
दरबारी हैं गोभी आलू,
बैंगन, शलजम, प्याज, कचालू

लौंकी, भिंडी, तोरी, टिंडे,
मटर, लोबिया, सेम, चिचिंडे।
मेथी, पालक, मिर्ची, परमल,
पहरा देते पेठा व कटहल।
प्रश्न :
प्रश्न 1.
सिंहासन पर कौन है?
उत्तर:
सिंहासन पर लाल टमाटर है।

प्रश्न 2.
कौन पहरा दे रहे है?
उत्तर:
पेठा और कटहल पहरे दे रहे हैं।

प्रश्न 3.
कौन पंखा झलते हैं?
उत्तर:
मूली और गाजर पंखा झलते हैं।

प्रश्न 4.
यह किसका दरबार है?
उत्तर:
यह तरकारी का दरबार है।

* ‘तरकारी दरबार’ बालगीत का भाव लिखिए।
उत्तर:
सिंहासन पर लाल टमाटर बैठा हुआ है । मूली और गाजर पंखा झलने लगे। उसके दरबारी हैं गोभी, आलू, बैंगन, शलजम, प्याज, कचालू, लौकी, भिंडी, तोरी, टिंडे, मटर, लोबिया, सेम, चिचिंडे आदि। पेठा और कटहल उनके पहरेदार हैं।

निम्न लिखित वाक्यों में से रेखांकित शब्दों का लिंग बदलकर फिर से पूरा वाक्य लिखिए।

1. माँ घर में पकवान बनाती है।
उत्तर:
पिता घर में पकवान बनाता है।

2. अध्यापक पाठ पढ़ाते हैं।
उत्तर:
अध्यापिका पाठ पढ़ाती हैं।

3. गाय घास चरती है।
उत्तर:
बैल घास चरता है।

4. पेड़ के नीचे बकरा है।
उत्तर:
पेड़ के नीचे बकरी है।

5. बालक पाठ लिखता है।
उत्तर:
बालिका पाठ लिखती है।

अक्षरों में लिखिए।

1) 31 – एक्तीस
2) 32 – बत्तीस
3) 33 – तैंतीस
4) 34 – चौंतीस
5) 35 – पैंतीस

रेखांकित शब्द का वचन बदलकर फिर से वाक्य लिखिए।

1. यह बडा पेड है।
उत्तर:
ये बडे पेड हैं।

2. यह अंगूर का गुच्छा है।
उत्तर:
ये अंगूर के गुच्छे हैं।

3. उस पेड का एक डाल है।
उत्तर:
उस पेड के अनेक डाल हैं।

4. मैं पाठशाला में पढ़ता हूँ।
उत्तर:
हम पाठशाला में पढ़ते हैं।

5. लडका मैदान में खेलता है।
उत्तर:
लडके मैदान में खेलते हैं।

चित्र देखिए। चित्र में क्या – क्या हैं? लिखिए।

उत्तर:

• इस चित्र में एक सिंहासन है।
• चित्र में सिंहासन पर लाल टमाटर बैठा हुआ हैं।
• मूली और गाजर पंखा झलते दिखाई दे रहे हैं।
• इस चित्र में बैंगन, भिंडी, प्याज, गोभी, लौकी आदि तरकारियाँ हैं।

निम्न लिखित अनुच्छेद ध्यान से पढ़कर दिये गये प्रश्नों के सही उत्तर कोष्ठक में लिखिए।

सिंहासन पर लाल टमाटर बैठा हुआ है । मूली और गाजर पंखा झलने लगे। उसके दरबारी हैं गोभी, आलू, बैंगन, शलजम, प्याज, कचालू, लौकी, भिंडी, तोरी, टिंडे, मटर, लोबिया, सेम, चिचिंडे आदि। पेटा और कटहल उनके पहरेदार हैं।
प्रश्न :
1. लाल टमाटर यहाँ बैठा हुआ है?
A) सिंहासन पर
B) सिंहासन के नीचे
C) मेज पर
D) दीवार पर
उत्तर:
A) सिंहासन पर

2. ये पहरेदार हैं
A) बैंगन-भिंडी
B) करेला-गोभी
C) पठा-कटहल
D) चिचिडं-बैंगन
उत्तर:
C) पठा-कटहल

3. ये पंखा झलते हैं
A) मूली-गाजर
B) बैंगन-टमाटर
C) आलू-कंचालू
D) मूली-आलू
उत्तर:
A) मूली-गाजर

4. यह किस का दरबार है?
A) चिड़ियों का
B) जानवरों का
C) राजा का
D) तरकारी
उत्तर:
D) तरकारी

रेखांकित शब्दों के अर्थ अपनी मात्रुभाषा या अंग्रेज़ी में लिखिए।

1. यह तरकारी दरबार है।
उत्तर:
కూరగాయలు, vegetables

2. मूली पंखा झलता है।
उत्तर:
వీవేన, a fan

3. पेठा पहरा देता है।
उत्तर:
కాపలా, watch

4. यह लंगूर है।
उत्तर:
కొండముచ్చు, baboon

5. संतरी बाजार से आ रहा है।
उत्तर:
కాపలాదారుడు, watch man

नीचे दिये गये वाक्यों को घटना क्रम के आधार पर पहचानकर रिक्त स्थान में उचित संख्या लिखिए ।

1. पंखा झलते मूली गाजर।
उत्तर: 2

2. सिंहासन पर लाल टमाटर
उत्तर: 1

3. बैंगन, शलजम, प्याज, कचालू
उत्तर: 4

4. दरबारी हैं गोभी आलू।
उत्तर: 3

सही चित्र से जोडिए।

शब्दों को सही क्रम में रखकर वाक्य बनाइए ।

1. लाल सिंहासन टमाटर पर
उत्तर:
सिंहासन पर लाल टमाटर

2. पेठा पहरा देते व कटहल
उत्तर:
पहरा देते पेठा व कटहल

3. गोभी है दरबारी आलु
उत्तर:
दरबारी हैं गोभी आलू

4. चंदा यह है।
उत्तर:
यह चंदा है।

5. संतरी है यह
उत्तर:
यह संतरी है।

6. लंगूर यह है
उत्तर:
यह लंगूर है।

निम्न लिखित शब्दों को वाक्यों में प्रयोग कीजिए।

1. हँसिया : किसान के हाथ में हँसिया है।
2. संतरी : संतरी दरवाजे के पास खड़ा हुआ है।
3. लंगूर : लंगूर डाली पर बैठा है।
4. बैंगन : बैंगन मुझे बहुत पसंद है।
5. दरबारी : राज दरबार में कई दरबारियाँ हैं।
6. चंदा : आसमान में चंदा चमक रहा है।

निम्न लिखित शब्दों में से वर्तनी की दृष्टि से ठीक शब्द क्या है? ठीक शब्द पर गोला ‘O’ लगाइए।

नीचे दिये गये संकेतों के आधार पर चार वाक्य लिखिए।

उत्तर:

• हम तरकारियों के बिना भोजन नहीं खाते।
• गोभी, टमाटर, आलू, भिंडी, बैंगन आदि कुछ तरकारियों के नाम हैं।
• टमाटर लाल रंग का होता है।
• तरकारियों में से हमें कई विटामिन मिलते हैं।

AP State Syllabus AP Board 6th Class Hindi Textbook Solutions Chapter 6 खिलौनेवाला Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 6th Class Hindi Solutions Chapter 6 खिलौनेवाला

6th Class Hindi Chapter 6 खिलौनेवाला Textbook Questions and Answers

Improve Your Learning

सुनिए-बोलिए

प्रश्न 1.
चित्र के बारे में बातचीत कीजिए। (చిత్రం గురించి సంభాషించండి.)
उतर:
इस चित्र में एक खिलौनेवाला तरह – तरह के नए – नए खिलौने बेच रहा है।

प्रश्न 2.
चित्र में कौन – कौन से खिलौने हैं? (చిత్రంలో ఏమేమి ఆట వస్తువులు (బొమ్మలు) ఉన్నవి?)
उतर:
चित्र में तरह – तरह के नये – नये खिलौने हैं। जैसे : गुब्बारे, साँप, गेंद, तलवार, क्रिकेट बल्ला (बैट), . झोपडी, हाथी, हवाई जहाज, एक लडकी, सेलफोन और तितली आदि के खिलौने हैं।

प्रश्न 3.
आप को कौन से खिलौने पसंद है? (మీకు ఏ ఆట బొమ్మంటే ఇష్టము?)
उतर:
मुझे हवाई जहाज का खिलौना बहुत पसंद है।

शिक्षण बिंदु – (झ, श, ह, ण, य, ‘ओ – ो, ‘औ – ौ’)

शब्दार्थ (అర్థములు) (Meanings)

वह = అతడు, అది, ఆమె, he, it, she
आज = ఈ రోజు, today
देखना = చూచుట, to see
माँ = అమ్మ, mother
खिलौनेवाला = ఆటబొమ్మలు అమ్మువాడు, ‘the mer-chant of playing dolls
फिर = మరలా, again
आया = వచ్చెను, came
कई = ఎన్నో, a lot of
तरह = రకముల, kinds
सुंदर = అందమైన, beautiful
नये = క్రొత్త, new
लाना = తెచ్చుట, to bring
एक = ఒక, one
हरा तोता = ఆకుపచ్చని చిలుక, agreen parrot
पिंजरा = పంజరం, cage
गेंद = బంతి, a ball
छोटी = చిన్న, a small
मोटर गाडी = మోటార్ బండి, motor car
चलना = కదులుట, to move
धनुष = ధనుస్సు, a bow
बाण = బాణము, an arrow
तलवार = కత్తి, sword
लेलो = తీసుకో, to take
भैया = సోదరుడు, brother
पुकार = పిలుపు, to call

पहचानिए और बोलिए (గుర్తించండి చెప్పండి)

झोपडी = గుడిసె, a hut
झष = చేప, a fish
मोर = నెమలి, a peacock
गौतम = బుద్ధుడు, buddha
कोयल = కోకిల, a cuckoo
पौधा = మొక్క, aplant
खिलौना = ఆటబొమ్మ, a playing toy or doll
औरत = స్త్రీ, a woman

अन्य शब्द (ఇతర శబ్దములు)

ओले = మంచి బిందువులు, snow
ओस = మంచు, dew
औज़ार = పనిముట్లు, implement tools
औरत = స్త్రీ, a woman
औषध = మందు, medicine
हौसला = ధైర్యము, courage
झोपडा = గుడిసె, a hut
झोली = చిన్న సంచి, wallet
पौधा = మొక్క, a plant
शोभा= అందం, beautiful
शौकीन = సొగసుకాడు, a fashionable person
शैर = సమూహం, crowed
यौगिक = కలిసినట్టువంటి, derivative
खिलौना = ఆటబొమ్మ, doll or toy
शोक = శోకం, దుఃఖం, sorrowness
होड़ = పందెం, competition
बौर = మామిడి సువాసన, blossom
लौकी = గుమ్మడికాయ, pumpkin
नौकर = పనివాడు, servant
सौ = వంద, hundred

अंतर पहचानिए (తేడాలను గుర్తించండి)

ओर = వైపు, towards, side ; और = మరియు, and
तोल = తూకం, weight ; तौल = త్రాసు, weight
मोजा = మేజోళ్ళు, socks ; मौज = అల, wave
बोना = నాటుట, to sow ; बौना = పొట్టివాడు, dwarf
जोर = బలం, శక్తి, ఉత్సాహం, force ; झोर = కట్టుచారు, soup
शोक = శోకం, sorrowness ; शैक = ఇష్టం, like
लोट = దొర్లుట, welter ; लौट = తిరిగివచ్చుట, returned
सोर = చెట్టు, మూలం, tire ; सौर = సౌర (సూర్యునికి సంబంధించి) solar

इन्हें जानलीजिए (వీటిని తెలుసుకోండి)

1.मिठाईवाला (మిఠాయి అమ్మేవాడు)
2. दूधवाला (పాలవాడు)
3. फूलवाला (పూలవాడు)
4. फलवाला (పండ్లవాడు )
5. खिलौनेवाला (ఆటబొమ్మలు అమ్మేవాడు)
6. गाडीवाला (వాహనదారుడు)

अक्षरों को पहचानिए और बोलिए (అక్షరాలను గుర్తించండి, చెప్పండి)

झ (ఝ) श (శ) ह (హ) ण (ణ) य (య) ओ (ఓ) औ (ఔ)

बालगीत

वह देखो माँ आज
खिलौनेवाला फिर से आया है।
कई तरह के सुंदर – सुंदर
नए खिलौने लाया है।
हरा – हरा तोता पिंजरे में
गेंद एक पैसे वाली
छोटी – सी मोटर गाड़ी है
सर – सर – सर चलने वाली॥
छोटे – छोटे धनुष – बाण हैं।
हैं छोटी – छोटी तलवार ।
नए खिलौने ले लो भैया
ज़ोर – ज़ोर वह रहा पुकार॥

బాలగీతం

అమ్మా చూడమ్మా ఈ రోజు
ఆటబొమ్మలమ్మేవాడు మరలా వచ్చాడు.
ఎన్నో రకాల అందమైన
క్రొత్త ఆట బొమ్మలు తెచ్చాడు
పచ్చ పచ్చని చిలుక
పంజరంలో
ఒక్క పైసా బంతి
చిన్న మోటర్ బండి
సరేసర్ మంటూ
వెళ్ళే బండి
చిన్న చిన్న ధనస్సు బాణాలు
చిన్న చిన్న కత్తులు ఉన్నాయి.
క్రొత్త ఆట బొమ్మలు తీసుకో సోదరా
అంటూ అతడు పెద్ద పెద్దగా
పిలుస్తున్నాడు

Rhyme in English

Mother! Look over there! Today
Again came the toy – seller
Brought various
Beautiful new toys
A green parrot
in a cage
A ball worth one praise
A tiny motor vehicle
that moves very fast
Small bow, arrows
and small knives are there
He is shouting aloud
“New toys, come and take brother.”

पढ़िए (झ श ह ण य ‘ओ – ो, ‘औ – ौ’)

अ) गीत में से ‘ मात्रावाले शब्दों पर ‘O’ ‘य’ अक्षरवाले शब्दों पर ‘[ ]’, ‘ह’ अक्षरवाले शब्दों पर ‘( )’ लगाइए।

आ) चित्र देखिए। शब्द पढ़िए।

इ) शब्द पढ़िए। अक्षर पढ़िए। इन वर्गों को वर्णमाला चार्ट में पहचानिए।

ई) चित्र वाले शब्द पर ‘ ‘ लगाइए।

उ) इनको पढ़िए।

ऊ) पढ़िए। अंतर पहचानिए।
ओर – और
तोल – तौल
मोज – मौज़
बोना – बौना
ज़ोर – झोर
शोक – शौक
लोट- लौट
सोर – सौर

ओर = వైపు, towards, side ; और = మరియు, and
तोल = తూకం, weight ; तौल = త్రాసు, weight
मोजा = మేజోళ్ళు, socks ; मौज = అల, wave
बोना = నాటుట, to sow ; बौना = పొట్టివాడు, dwarf
जोर = బలం, శక్తి, ఉత్సాహం, force ; झोर = కట్టుచారు, soup
शोक = శోకం, sorrowness ; शैक = ఇష్టం, like
लोट = దొర్లుట, welter ; लौट = తిరిగివచ్చుట, returned
सोर = చెట్టు, మూలం, tire ; सौर = సౌర (సూర్యునికి సంబంధించి) solar

ऋ) सही वर्तनीवाले शब्द पहचानकर ‘ ‘ लगाइए।

ए) जानवर -आवाज़

बंदर – किच-किचाना
घोडा – हिन हिनाना
भालू – गुर्राना
खरगोश – किकियाना
शेर – दहाड़ना
बकरी – मिमयाना
हाथी – चिंघाड़ना

पक्षी – आवाज़

कोयल – कू- कू
बतख – क्वाँक – क्वाँक
तोता – टैं – टैं
कंबूतर – गुटरगू
मोर – म्यव – म्यव
कौआ – कांव – कांव

लिखिए

अ) सूचना के अनुसार लिखिए।

आ) लेखन अभ्यास

इ) खाली जगह भरिए। झरना औज़ार

ई) मात्रा जोडिए। लिखए।

उ) चित्र के आधार पर वर्तनी सही करके लिखिए।

ऊ) ओ – ो मात्रावाले वर्गों को ‘र’ के साथ जोड़कर लिखिए।

औ-मात्रावाले वर्गों को ‘र’ के साथ जोड़कर लिखिए।

ऋ) फल और पूलों के नाम अलग कर तालिका में लिखिए।
गुलाब, आम, चमेली, अनार, सेब, कमल, गेंदा, संतरा, केला, सूरजमुखी।

अध्यापक वाक्य बोलेंगे और बच्चे सुनेंगे। छात्र उन्हें सुनकर दोहरायेंगे। (ఉపాధ్యాయుడు వాక్యాలు చెప్పెదరు. విద్యార్థులు తిరిగి వాటిని చెప్పెదరు.)

1. यह मोर है। – ఇది నెమలి. – It is a peacock.
2. यह कोयल है। – ఇది కోకిల. – It is a cuckoo.
3. मोर नाचता है। – నెమలి నాట్యం చేయుచున్నది. – The peacock is dancing.
4. यह झोपडी है। – ఇది గుడిసె. – It is a hut.
5. यह खिलौना है। – ఇది ఆట బొమ్మ – It is a dall
6. यह औरत है। – ఈమె స్త్రీ – She is a woman.
7. पौधा लगाओ। – మొక్కను నాటు. – Plant a tree

अध्यापक इन शब्दों के अर्थ बताते हुए उच्चारण करेंगे सभी छात्र उन्हें सुनकर दोहरायेंगे। (ఉపాధ్యాయులు ఈ పదములకు అర్థములు తెల్పుతూ ఉచ్చరించెదరు. విద్యార్థులందరూ తిరిగి వాటిని చెప్పెదరు.)

औरत = స్త్రీ, a woman
खिलौना = ఆటబొమ్మ, a playing toy or doll
झोपडी = గుడిసె, hut
कोयल = కోకిల, cuckoo
पौधा = మొక్క, a plant
झष = చేప, a fish

सही चित्र से जोडिए।

निम्न लिखित शब्दों के विलोम शब्द लिखिए।

आज × कल
नया × पुराना
कई × कुछ
आया × गया
छोटी × बडी
एक × अनेक
सुंदर × असुंदर
यह × वह
लेना × देना

अध्यापक कुछ शब्दों के अर्थ बतायेंगे छात्र उन्हें सुनकर बोलेंगे।

रिश्तेदार

माँ – बाप = Mother – Father – తల్లి, తండ్రి
सास – ससुर = Aunt – Uncle – అత్త, మామ
नाना – नानी = Grandfather – Grandmother – తాత, అమ్మమ్మ
दादा – दादी = Grandfather – Grandmother – తాత, నానమ్మ
चाचा – चाची = Aunt – Uncle – పిన్ని, బాబాయి
ताऊ – ताई = Aunt – Uncle – పెదనాన్న, పెద్దమ్మ
मामा – मामी = Aunt – Uncle – మేనమామ, అత్త
देवर – देवरानी = Brother-in-law, Co-daughter-in-law – మరిది, తోడికోడలు

नीचे दिये गये अक्षरों से शब्दों को मिलाइए।

उतर:
1. औरत
2. कोयल
3. झष
4. झोपडी
5. पौधा
6. खिलौना

उतर:
1. मोर
2. ओस
3. धनुष
4. तलवार
5. गेंद
6. हरा

चित्र देखकर उचित शब्द से रिक्त स्थान भरिए।

नीचे दिये गये प्रश्नों के उत्तर लिखिए।

1. आज फिर से कौन आया है?
उतर:
आज फिर से खिलौनेवाला आया है।

2. खिलौनेवाला क्या लाया है?
उतर:
खिलौनेवाला सुंदर खिलौने लाया हैं।

3. सर – सर – सर चलनेवाली क्या है?
उतर:
मोटर गाडी सर – सर – सर चलनेवाली है।

4. खिलौनेवाला क्या बेचता हैं?
उतर:
खिलौनेवाला तरह तरह के खिलौने बेचता है।

‘खिलौनेवाला’ बालगीत का भाव बताइए।

एक बच्चा अपनी माँ से बताता है कि माँ आज फिर से खिलौनेवाला आया है। वह कई तरह के सुंदर और नये – नये खिलौने लाये हैं। उस के पास पिंजरे में हरे तोता की खिलौना, गेंद, मोटर गाडी आदि हैं। उसके पास छोटे – छोटे धनुष – बाण भी हैं। उसके पास छोटी तलवार भी है। खिलौनेवाला जोर – जोर से खिलौने खरीदने को बुलाते हैं।

निम्न लिखित शब्दों के लिंग बदलकर लिखिए।

माँ – बाप
लडका – लडकी
चाचा – चाची
नौकर – नौकरानी
कौआ – मादा कौआ
बैया – बहन
बच्चा – बच्ची
मोर – मोरनी
बकरा – बकरी
हाथी – हाथिन
बेटा – बेटी
पुत्र – पुत्री
औरत – आदमी
घोडा – घोडी
शेर – शेरनी

अपने मनपसंद पशु-पक्षियों के नाम लिखो।

नीचे दिये गये अक्षरों को सही ढंग से लिखिए।

नीचे दिये गये वाक्यों को घटना क्रम के आधार पर पहचानकर रिक्त स्थान में उचित संख्या लिखिए ।
1. खिलौनेवाला फिर से आया है।
उतर: 2

2. नए खिलौने लाया है।
उतर: 4

3. कई तरह के सुंदर – सुंदर
उतर: 3

4. वह देखो माँ आज
उतर: 1

निम्न लिखित बालगीत पढ़कर दिये गये प्रश्न के उत्तर विकल्पों में से चुनकर लिखिए।

वह देखो माँ आज
खिलौनेवाला फिर से आया है।
कई तरह के सुंदर – सुंदर
नए खिलौने लाया है।।
हरा – हरा तोता पिंजरे में
गेंद एक पैसे वाली
छोटी-सी मोटर गाड़ी है
सर – सर – सर चलने वाली ॥

प्रश्न :
1. गेंद का दाम क्या है?
A) एक पैसा
B) दो पैसे
C) तीन पैसे
D) चार पैसे
उत्तर:
A) एक पैसा

2. खिलौने कैसे हैं?
A) पुराने
B) असुंदर
C) सुंदर
D) ये सब
उत्तर:
C) सुंदर

3. आज फिर से ये आये है
A) खिलौनेवाला
B) दूध वाला
C) मिठाईवाला
D) फलवाला
उत्तर:
A) खिलौनेवाला

4. तोता कहाँ है?
A) हाथ में
B) पिंजरे में
C) जेब में
D) झोंपडी पर
उत्तर:
B) पिंजरे में

शब्दों के अंतिम अक्षर से और एक शब्द बनाइए।

1. झोंपडी → डमरू → रूमाल
2. मोर → राम → मामा
3. पौधा → धनुष → षटपद
4. कोयल → लव → वन
5. औरत → तैराक → कनक

निम्न लिखित शब्दों के वचन बदलकर लाइए।

यह – ये
एक – अनेक
धनुष – धनुष
पौधा – पौधे
वह – वे
गेंद – गेंद
बाण – बाण
औरत – औरतें
खिलौना – खिलौने
गाडी – गाड़ियाँ
तलवार – तलवारें

नीचे दिये गये संकेतों के आधार पर चार वाक्य लिखिए।

उतर:

• खिलौनेवाला तरह – तरह के खिलौने लाया है।
• उसके पास एक तोता पिंजरे में है जो खिलौना ही है।
• उसके पास एक खिलौना मोटर गाडी भी है।
• सारे खिलौने रंग बिरंगे हैं।

अक्षरों में लिखिए।

1) 26 – छब्बीस
2) 27 – सत्तास
3 ) 28 – अट्ठाईस
4) 29 – उनतीस
5) 30 – तीस

रेखांकित शब्दों के अर्थ अपनी मात्रुभाषा या अंग्रेज़ी में लिखिए।

1. पिंजरे में हरा – हरा तोता है।
उतर:
చిలుక, a parrot

2. उसके पास सुंदर खिलौने हैं।
उतर:
అందమైన, beautiful

3. यह छोटी तलवार है।
उतर:
కత్తి, sword

4. ज़ोर जोर से वह पुकार रहा है।
उतर:
పిలుపు, to call

5. उसके पास एक गेंद है।
उतर:
బంతి, a ball

सही शब्दों से रिक्तस्थानों की पूर्ति कीजिए।
(मोटर, खिलौनेवाला, तोता, सुंदर, तलवार)

1. उसके पास छोटी – छोटी … है।
उतर:
तलवार

2. हरा – हरा …….. पिंजरे में है।
उतर:
तोता

3. ……. गाडी सर – सर – सर चलती है।
उतर:
मोटर

4. कई तरह के ………… सुंदर खिलौने हैं।
उतर:
सुंदर

5. आज़ …. फिर से आया है।
उतर:
खिलौनेवाला

निम्न लिखित शब्दों को अपनी वाक्यों में प्रयोग कीजिए।

1. सुंदर : वह सुंदर लडका है।
2. खिलौना : खिलौनेवाला यह खिलौना लाया है।
3. डाली : डाली पर कोयल है।
4. पौधा : हर एक एक पौधा लगाइए।
5. झोपडी : गरीब आदमी झोंपड़ी में रहता है।

शब्दों को सही क्रम में रखकर वाक्य बनाइए।

1. छोटे-छोटे उसके धनुष पास बाण हैं।
उतर:
उसके पास छोटे – छोटे धनुष बाण है।

2. यह मोटर गाडी सी छोटी एक है।
उतर:
यह एक छोटी सी मोटर घडी है।

3. जोर पुकरा जोर वह रहा है।
उतर:
वह जोर – जोर पुकार रहा है।

4. नये खिलौने खिलौनेवाला है लाया।
उतर:
खिलौनेवाला नये खिलौने लाया हैं।

5. है नाचता मोर वह
उतर:
वह मोर नाचता है।

उचित शब्द से रिक्तस्थान भरिए।

1. गेंद एक ……… वाली।
उतर:
पैसा

2. खिलौनेवाला ………. से आया है।
उतर:
फिर

3. खिलौनेवाला ……. खिलौने लाया है।
उतर:
नए

4. उस के पास छोटी ………. गाडी है।
उतर:
मोटर

5. जोर ……… वह पुकार रहा है।
उतर:
जोर

नीचे दिये गये शब्द पढ़िए, द्वित्वाक्षर वाले शब्दों पर गोला ‘O’ लगाइए। संयुक्ताक्षरवाले शब्दों पर ‘[ ]’ बाक्स गाइए।

नीचे दिये गये वाक्यों में रेखांकित शब्द गलत है। सही शब्द सामने लिखिए।

1. वह नए किलौने लाये हैं?
उतर:
खिलौने

2. यह सर-सर-सर सलने वाली गाडी है।
उतर:
चलने

3. किलौनेवाला फिर से आया है।
उतर:
खिलौनेवाला

4. छोटे – छोटे धनुष – भाण हैं।
उतर:
बाण

5. गेंध एक पैसेवाली है।
उतर:
गेंद

निम्न लिखित बालगीत पढ़कर दिये गये प्रश्नों के उत्तर विकल्पों में से चुनकर लिखिए।

वह देखो माँ आज
खिलौनेवाला फिर से आया है।
कई तरह के सुंदर – सुंदर
नए खिलौने लाया है।।
हरा – हरा तोता पिंजरे में
गेंद एक पैसे वाली
छोटी – सी मोटर गाड़ी है
सर – सर – सल चलने वाली॥
छोटे – छोटे धनुष – बाण हैं।
हैं छोटी – छोटी तलवार।
नए खिलौने ले लो भैया
ज़ोर – ज़ोर बह रहा पुकार॥

प्रश्न:
1. गेंद का दाम कितने पैसे हैं?
A) एक
B) दो
C) तीन
D) चार
उत्तर:
A) एक

2. धनुष – बाण कैसे हैं?
A) छोटे – छोटे
B) बडे – बड़े
C) लंब – लंबे
D) चौडे – चौडे
उत्तर:
A) छोटे – छोटे

3. पिंजरे में किस रंग के तोता है?
A) लाल-लाल
B) हरा – हरा
C) नीला – नीला
D) काला – काला
उत्तर:
B) हरा – हरा

4. खिलौनेवाला ऐसे खिलौने लाये हैं?
A) नए – नए
B) पुराने
C) ताजे – ताजे
D) काले – काले
उत्तर:
A) नए – नए

5. फिर से कौन आया है?
A) गाडीवाला
B) दूधवाला
C) फलवाला
D) खिलौनेवाला
उत्तर:
D) खिलौनेवाला

पढ़िए और सुंदर अक्षरों में लिखिए।

क्या मैं ये कर सकता हूँ?	हाँ (✓)	नहीं (✗)
1. चित्र के बारे में बातचीत कर सकता हूँ। कहानी बता सकता हूँ।	✓
2. ‘झ, श, ह, ण, य, ओ, औ’ वर्गों से बने शब्द पढ़ सकता हूँ। . बिना देखे लिख सकता हूँ।	✓

AP State Syllabus AP Board 6th Class Hindi Textbook Solutions Chapter 5 मेरी बहना Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 6th Class Hindi Solutions Chapter 5 मेरी बहना

6th Class Hindi Chapter 5 मेरी बहना Textbook Questions and Answers

Improve Your Learning

सुनिए-बोलिए

प्रश्न 1.
गीत गाइए। बातचीत कीजिए। (గీతం పాడండి. సంభాషించండి.)
उतर:
मेरी प्यारी – प्यारी बह।,
मानो पूरे घर का गहना,
दिन भर माँ का हाथ बँटाती
संग पिता के हँसती – गाती।
प्यार बहुत भैया को करती,

सखियों की वह पीड़ा हरती।
सभी पड़ोसी उसको चाहें,
वह आसान बनाती राहें।
अच्छा है उस जैसा होना,
हँसी – खुशी के सपने संजोना।

इस गीत में बहिन का प्यार के बारे में बताते है। बहिन पूरे घर का गहना है। वह दिन भर माँ का हाथ बाँटती है। पिता से हँसती – गाती रहती है। भैया को बहुत प्यार करती है। वह सखियों की पीड़ा हरती है। सभी पडोसी उसको चाहते हैं।

प्रश्न 2.
घर में बहन क्या – क्या काम करती है? (ఇంటిలో సొదరి ఏఏ పనులు చేస్తుంది?)
उतर:
घर में बहन दिन भर माँ का हाथ बँटाती। पिता के संग हँसती – गाती रहती। भैया को प्यार करती।

प्रश्न 3.
आपकी बहन का जन्मदिन कब है? (మీ యొక్క సోదరి యొక్క పుట్టినరోజు ఎప్పుడు?)
उतर:
मेरी बहन का जन्मदिन 21 नवंबर।

शिक्षण बिंदु- ग, त, थ, ध, प, ‘ए – े’, ‘ऐ – ै’

शब्दार्थ (అర్థములు) (Meanings)

मेरी = నా యొక్క, mine
प्यारी = ప్రియమైన, lovable
बहना = సోదరి, sister
पूरा = పూర్తిగా, totally
गहना = నగ, ornament
दिन = రోజు, day
दिन भर = రోజంతా, full day
माँ = అమ్మ, mother
हाथ = చెయ్యి, hand
बाँटना = పంచుట, distribute
संग = స్నేహం, friendship
पिता = తండ్రి, father
हँसना = నవ్వుట, laughing
गाना = పాడుట, singing
प्यार = ప్రేమ, love
बहुत = చాలా, a lot of
भैया = అన్నయ్య, brother
सखियाँ = స్నేహితురాళ్ళు, friends
पीडा = భాద, pain
हरना = తొలగించుట, దూరం చేయుట, defeat
सभी = అందరూ, all
पडोसी = పొరుగువారు, neighbours
आसान = తేలిక, easy
राह = దారి, way
बनाना = తయారు చేయుట, to make
अच्छा = మంచి, good
हँसती – गाती = నవ్వుతు-పాడుతూ laughing – singing
सपना = కల, dream
संजोना = అలంకరించుట, decorate cherish

पहचानिए और बोलिए (గుర్తించండి చెప్పండి)
ग (గ) त (త) थ (థ) ध (ధ) प (ప) ए (ఎ) ऐ (ఐ)

तैराक = ఈతగాడు, swimmer
पैर = పాదములు, legs
पैसे = పైసలు, paise
धेनु = ఆవు, cow
बेलन = అప్పడాల కర్ర, a roti roller pin
मेज = మేజాబల్ల, table
रेल = రైలు, train
केला = అరటికాయ, banana

अन्य शब्द (ఇతర శబ్దములు)

गरम = వేడి, hot
तमस = చీకటి, darkness
थल = స్థలము, dry land
धन = ధనము, money
गेरुआ = నారింజ రంగు, orange colour
गैर = ఇతరులు, others
तेजाब = ఆమ్లము, acid
तैनात = ఏదేని పనికోసం నియమించుట, posted
तेल = నూనె, oil
तैल = నూనె, oil
थैली = సంచి, bag
धेनु = ఆవు, cow
सेमल = ఒకరకమైన దారం ఇచ్చు చెట్టు, semal
मैना = మైనాపిట్ట, starling
नैनन = కన్ను, eye
पैगाम = సందేశం, వార్త, news, message
सैर = షికారు, outing
पैसे = పైసలు, paise
केकडा = ఎండ్రకాయ, crab
घृत = నెయ్యి, ghee
कृत = చేయబడిన, made

अंतर पहचानिए (తేడాలను గుర్తించండి)

तल = పాతాళం, bottom ; थल = స్థలము, dry land
पल = సెకను, second ; फल = పండు, ఫలితం, fruit, result
तन = శరీరం, body ; थन = పొదుగు, udder
ताली = కరతాళధ్వని, clapps ; थली = పళ్ళెము, plate
मेल = కలయిక, meet ; मैल = మురికి, scum, smut
बेर = బేర్పండు, jujube aa ; बैर = శత్రుభావం, hate spite
बेल = ద్రాక్ష గుత్తి, vine ; बैल = ఎద్దు, ox
चेत = చేతన, conciousness ; चैत = చైత్రమాసం, chait

पढ़िए समझिए और लिखिए। (చదవండి, అర్థం చేసుకోండి, వ్రాయండి.)

मैं = నేను, I
तू = నీవు, you
तुम = నీవు, you
वह = అది, అతడు, ఆమె, ఆ, that
यह = ఇది, ఇతడు, ఈమె, ఈ, it
हम = మేము, మనము, మీరు, we
आप = మీరు, తమరు, you
वे = వారు, అవి, ఆ, those
ये = వీరు, ఇవి, ఈ, these
मेरा = నా యొక్క (मै + का)
तेरा = నీ యొక్క (చిన్నవారికి) (तू + की)
तुम्हारा = నీ యొక్క (तुम + का) (సమాన వయస్సు కల వారికి)
उसका = అతని యొక్క (वह + का) ఆమె యొక్క దాని యొక్క
इसका = దీని యొక్క ఇతని యొక్క ఈమె యొక్క (यह + का)
हमारा = మన యొక్క / మా యొక్క (हम + का)
आपका = మన యొక్క / తమరి యొక్క (आप + का)
उनका = వారి యొక్క / వాటి యొక్క (वे + का)
इनका = వీరి యొక్క / వీటి యొక్క (ये + का)

बालगीत

मेरी प्यारी – प्यारी बहना,
मानो पूरे घर का गहना,
दिन भर माँ का हाथ बँटाती
संग पिता के हँसती – गाती।
प्यार बहुत भैया को करती,
सखियों की वह पीड़ा हरती।
सभी पड़ोसी उसको चाहें,
वह आसान बनाती राहें।
अच्छा है उस जैसा होना,
हँसी-खुशी के सपने संजोना।

బాలగీతం

నా ప్రియాతి ప్రియమైన సోదరీ
నీవు మా యింటి నగవు.
రోజంతా అమ్మకు చేయి అందిస్తావు
నాన్నగారితో నవ్వుతూ పాడుతూ స్నేహంగా ఉంటావు
సోదరుణ్ణి బాగా ప్రేమిస్తావు
స్నేహితురాళ్ళ బాధలు తొలగిస్తావు
ఇరుగు పొరుగు పాళ్ళందరూ నిన్నే కోరతారు,
దారులన్నీ తేలిక చేస్తావు
అలా ఉండటం చాలా మంచిది
నవ్వుతూ సంతోషంతో కలలు సాకారం కావాలి !!

Rhyme in English

My dear and loving sister!
You are our house’s ornament.
You help mother all the day.
You are affectionate to father laughing and singing
You love your brother a lot
You removed the worries of your friends
All the neighbours want you alone
You make all the ways easy
Being so is quite good
May your dreams come true laughingly and joyfully

पढ़िए (ग त थ ध प ‘ए – े’, ‘ऐ – ै’)

अ) गीत में से ” मात्रावाले शब्दों पर ‘O और ‘ै’ मात्रावाले शब्दों पर ‘[ ]’ लगाइए।
उतर:

आ) चित्र देखिए। शब्द पढ़िए। अक्षरों को वर्णमाला में पहचानिए। ‘O’ लगाइए।

इ) चित्र देखिए। शब्द पढ़िए।

ई) पढ़िए। अंतर पहचानिए।

तल – थल
पल – फल
तन – थन
ताली – थाली
मेल – मैल
बेर – बैर
बेल – बैल
चेत – चैत

तल = పాతాళం, bottom ; थल = స్థలము, dry land
पल = సెకను, second ; फल = పండు, ఫలితం, fruit, result
तन = శరీరం, body ; थन = పొదుగు, udder
ताली = కరతాళధ్వని, clapps ; थली = పళ్ళెము, plate
मेल = కలయిక, meet ; मैल = మురికి, scum, smut
बेर = బేర్పండు, jujube aa ; बैर = శత్రుభావం, hate spite
बेल = ద్రాక్ష గుత్తి, vine ; बैल = ఎద్దు, ox
चेत = చేతన, conciousness ; चैत = చైత్రమాసం, chait

उ) इनको पढ़िए।

ऊ) सही वर्तनीवाले शब्द पहचानकर ‘O’ लगाइए।

लिरिवए

अ) सूचना के अनुसार लिखिए।

आ) लेखन अभ्यास

इ) मात्र लगाकर लिखिए।

ई) खाली जगह भरिए।

उ) ‘ए – े’, ‘ऐ – ै’ मात्रावाले शब्दों को अलग करके लिखिए।
मैसूर  पेपर  पैजामा  बेलन  पैगाम  पैसा
तैराक  रेल  तेलुगु  मेला  तेरह  थैली

ऊ) चित्र के आधार पर वर्तनी सही करके लिखिए।

ऋ) ‘ए – े’ मात्रा वाले वर्गों को ‘त’ ‘ल’ के साथ जोड़कर पढ़िए और लिखिए।

सृजनात्मकता

चित्र देखिए। रंग भरिए।

सुनिए-बोलिए

प्रश्न 1.
चित्र में क्या – क्या दिखाई दे रहा है?
उतर:
चित्र में एक औरत, लड़की, लड़का और पुरुष है। स्टॉव, कुकर, कुर्सी है।

प्रश्न 2.
लड़की (बहन) क्या कर रही है?
उतर:
बहन माँ के काम में सहायता कर रही है। पिता से बात – चीत कर रही है। हमेशा हँसते गाते रहती है।

प्रश्न 3.
घर की शोभा किससे बढ़ती है?
उतर:
लड़की से घर की शोभा बढ़ती है।

प्रश्न 4.
बहन की तुलना किस से की गयी है?
उतर:
बहन (लड़की) की तुलना एक सुंदर और मूल्यवान गहने से की गयी है।

प्रश्न 5.
भैया और बहन का संबंध (रिश्ता) कैसा रहना चाहिए?
उतर:
भैया और बहन का संबंध प्यार भरा रहना चाहिए।

प्रश्न 6.
दोस्तों (सखियों) के साथ बहन (लड़की) किस प्रकार का व्यवहार करती है?
उतर:
दोस्तों (सखियों) के साथ बहन (लड़की) प्यार भरा व्यवहार करती है। उनके दुख (पीड़ा) दूर करती

प्रश्न 7.
पड़ोसी किसको चाहते हैं?
उतर:
पड़ोसी लड़की (बहन) को चाहते हैं।

प्रश्न 8.
पड़ोसी लड़की को क्यों चाहते हैं?
उतर:
वह सब की परेशानियों (दुख) को दूर करने का उपाय बताती है।

प्रश्न 9.
हमें कैसे रहना चाहिए?
उतर:
हमें हमेशा हँसी – खुशी से रहना चाहिए।

प्रश्न 10.
किसके जैसा जीवन बिताना अच्छा लगता है?
उतर:
बहन के जैसे जीवन बिताना अच्छा लगता है।

प्रश्न 11.
अपने माता – पिता से किस प्रकार बरताव करना चाहिए?
उतर:
माता – पिता से हमेशा प्रेम व आदर्शपूर्वक बरताव करना चाहिए।

प्रश्न 12.
भाई – बहन हमेशा किस प्रकार रहना चाहिए?
उतर:
भाई – बहन हमेशा मिल – जुलकर एक – दूसरे की सहायता करते हुए प्यार से रहना चाहिए।

प्रश्न 13.
घर में बच्चों को क्या करना चाहिए?
उतर:
घर में बच्चे, काम में माँ की सहायता करनी चाहिए।

प्रश्न 14.
अड़ोस – पड़ोस से हमारा व्यवहार कैसे रहना चाहिए?
उतर:
अड़ोस – पड़ोस से मिल – जुलकर एक दूसरे के सुख – दुख को मिलकर बाँट लेना चाहिए।

प्रश्न 15.
अच्छा जीवन बिताने के लिए क्या – क्या करना चाहिए?
उतर:
अच्छा जीवन बिताने के लिए सब लोगों की सहायता करते हुए सबसे प्रेमपूर्वक, हँसी, खुशी से, परिवार के सदस्यों को एक कड़ी में बाँधकर दूसरों के कष्टों – मुसीबतों में मदद करते हुए रहना चाहिए।

प्रश्न 16.
बहन कैसी थी?
उतर:
बहन बुद्धिमान थी। क्योंकि उसके पास हर पीड़ा को हरने का उपाय था।

पढ़िए

इन्हें पढ़ो – समझो – बोलो।
ग त थ ध प ‘ए – े’, ‘ऐ – ै’
अ आ इ ई उ ऊ ऋ ए ए
ा ि ी ु ू ृ े ै

समरूपी अक्षरों को मिलाओ।

‘ै’ की मात्रा वाले शब्दों पर ‘O’ लगाइए।

चित्र देखिए शब्द जोड़िए।

हर पंक्ति के चित्र देखो और पहचानो जो चित्र समूह से अलग है, उस पर (✗) लगाओ।

बायी ओर दिए गए वर्ण/मात्रा को शब्दों में ढूँढो और ‘O’ लगाओ।

पढ़िए

अक्षर और मात्रा जोड़कर शब्द बनाओ।
1. ग + े + र + ू + आ = गेरुआ
2. प+ ै + ग + ा + म = पैगाम
3. ि + त + त + ल + ि = तितली
4. ऐ + न + क = ऐनक
5. त + ै + न + ा + त = तैनात

इन्हें पढ़ो। नये शब्द बनाओ।

पहेलियाँ बनाकर शब्द लिखिए।

नये शब्द बनाइए।

दिए गए वर्णमाला में जो अक्षर छूट गए उन्हें लिखिए।

खाली स्थान में सही शब्द लिखिए।

1. बाजार से सामान …… में लाते हैं। (थैली/भैली)
उतर:
थैली

2. हमारे देश में जल ….. नभ सैनिक हैं। (थल/तल)
उतर:
थल

3. धेनु दूध … से देती है। (धन/थन)
उतर:
थन

4. यह …. का पेड़ है। (बेर/बैर)
उतर:
बेर

5. भोजन …… में करते हैं। (ताली/थाली)
उतर:
थाली

अधूरे शब्दों को ‘ध’ से मिलाकर लिखिए।

धड़क ‘ धतुरा परिधन बुध धड़ा किधर
धवल बुधवार धन धरम धमाल धनुष

भाषा की बात

विलोम शब्द (उल्टे शब्द)

मेरी × तेरी
पूरा × अधूरा
अच्छा × बुरा
प्यारा × द्वेष
बहुत × थोड़ा
खुशी × गम
दिन × रात
आसान × सरल
संग × असंग

पर्यायवाची शब्द

प्यार – प्रेम, स्नेह, अनुराग
गहना – आभूषण, अलंकार, जेवर
माँ – माता, अम्मा, जननी
पिता – बाप, जनक, पितृ
बहुत – अधिक, अपार
पीड़ा – दुख, कष्ट, वेदना
चाह – कामना, लालसा, इच्छा
बहन – सहोदरी, अनुजा, भगिनी
दिन – दिवस, वार, वासर
हाथ – कर, हस्त, पाणि पिता
खुशी – आनंद, हर्ष, सुख बहुत
सखी – सहेली, संगिनी, आली पीड़ा
आसान – सरल, सहज, सुगम
राह – पथ, रास्ता, मार्ग

शब्द पढ़िए और सुंदर अक्षरों में लिखिए।

क्या मैं ये कर सकता हूँ?	हाँ (✓)	नहीं (✗)
1. गीत का सकता हूँ।	✓
2. ‘ग, त, य, ध, प, ए, ऐ’ अक्षरों से बने शब्द पढ़ सकता हैं। बिना देखे लिख सकता हूँ।	✓
3. चित्र में रंग भर सकता हूँ।	✓

पशु – पक्षी (పశువులు – పక్షులు)

देखिए समझिए।

AP State Syllabus AP Board 6th Class Hindi Textbook Solutions Chapter 4 मेरा देश महान है Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 6th Class Hindi Solutions Chapter 4 मेरा देश महान है

6th Class Hindi Chapter 4 मेरा देश महान है Textbook Questions and Answers

Improve Your Learning

सुनिए-बोलिए।

प्रश्न 1.
गीत गाइए। (గీతం పాడండి.)
उतर:
कश्मीर का केसर जिसका
तिलक लगाता है।
जिसका पावन गंगा जल,
अमृत कहलाता है।
ऋषि – मुनियों का देश यही,

जग का पथदाता है।
भारत से मानवता का,
हुआ सदा उत्थान है।
मेरा देश महान है।
मेरा भारत महान है।

प्रश्न 2.
चित्र के बारे में बातचीत कीजिए। (చిత్రం గురించి సంభాషించండి.)
उतर:
चित्र में भारत का नक्शा है। कई अमर शहीद जैसे भगतसिंह, चंद्रशेखर आज़ाद, सुभाषचंद्रबोस, महात्मा गाँधी, सरदार वल्लभभाई पटेल और नेहरू जी के चित्र है। मंदिर, मस्जिद तथा गिरिजाघर है। बच्चे राष्ट्रीय तिरंगे को लेकर निनाद कर रहे है। संपूर्ण चित्र का मुख्य उद्धेश्य भारत की संस्कृति अखंड़ हैं। यह देश मानवता का प्रतीक है। अनेकता में एकता भारत की विशेषता है।

प्रश्न 3.
तिरंगे झंडे के बारे में बातचीत कीजिए। (మూడు రంగుల జండా గురించి సంభాషించండి.)
उतर:
तिरंगा भारत का राष्ट्रीय ध्वज है। इसमें सबसे ऊपर केसरिया त्याग का प्रतीक, बीच में सफेद शांति, सफेद रंग की पट्टी पर झंड़े के मध्य में नीले रंग का चक्र हैं जिसमें 24 तीलियाँ हैं। ये चक्र इस बात को दर्शित करता है कि जीवन गतिमान है। सबसे नीचे हरां रंग जो उर्वरता व हरियाली का परियाचक हैं।

शिक्षण बिंदु-ज, फ, ब, भ, ष, ऋ – ृ

शब्दार्थ (అర్థములు) (Meanings)

पावन = పవిత్రమైన, holy
तिलक = తిలకం, bindi
जल = నీరు, water
अमृत = అమృతం, ambrosia, nectar
ऋषि = ఋషి, saint
मुनि = ముని, saint, hermit
देश = దేశం, country
जग = ప్రపంచం, the world
पथ = మార్గము, way
मानवता = మానవత్వం, humanity
सदा = ఎల్లప్పుడు, always
मेरा = నా యొక్క, myself
उत्थान = అభివృద్ధి, progress
महान = గొప్ప, great
भारत = భారతదేశం, India

पहचानिए और बोलिए (గుర్తించండి – చెప్పండి)

ऋषि = ఋషి, sage
कृषक = రైతు, farmer
ऋषभ = ఎద్దు, ox
बस = బస్సు, bus
फाटक = ముఖద్వారం, main gate
जाल = వల, net
भालू = ఎలుగు, bear
षटभुज = షట్ భుజము, hexagon
बकरी = మేక, agoat

अन्य शब्द (ఇతర శబ్దములు)

बस = బస్సు, bus
फाटक = ముఖద్వారం, main gate
बकरी = మేక, a goat
जलज = తామరపువ్వు, lotus
फल = పండు, fruit
बालटी = బొక్కెన, bucket
भाषा = బాష. language
फसल = పంట, crop
षडानन = శివుని పెద్ద కుమారుడు 6 ముఖాలు కల్గిని కార్తికేయ, Karthikeya
बाजरा = సజ్జలు, millet
भट = భటుడు, soldier
जामुन = నేరేడుపండ్లు, black berries
फीका = రుచిలేని, faded
फूट = పగులుట, rift
आइना = అద్దము, mirror
फनी = పాము పడగ, crest
कमीज = చొక్కా, a shirt
भूमि = భూమి, the earth
भला = మంచి, good
भजन = భజన, chanting
भालू _= ఎలుగు, bear
षटभुज = షడ్బుజము, hexagon
भूख = ఆకలి, hunger
फरक = బేధము, తేడా, difference

पहचानिए और बोलिए। (గుర్తించండి – చెప్పండి)
(ब(బ) फ(ఫ) ज(జ) ष(ష) भ(భ) ऋ(ఋ))

ऋषभ = ఎద్దు, ox
बालक = బాలుడు, boy
फल = పండ్లు, fruits
जल = నీరు, water
कृषक = రైతు, farmer
बस = బస్సు, bus
ज़मीन = నేల, land
कमीज़ = చొక్కా, shirt
भूमि = నేల, భూమి, the earth, land
उषा = వేకువ, dawn
भालू = ఎలుగుబంటు, bear
बाज़ार = బజారు, market
ऋषि = ఋషి, saint
फूल = పువు, flower

इन्हें जानलीजिए। (వీటిని తెలుసుకోండి)

किसका = ఎవరియొక్క, Whose
कौन = ఎవరు, Who
कितना = ఎంత, How much
कैसे = ఎలా, How
क्या = ఏమి, ఏమిటి?, What
कब = ఎప్పుడు, When
कहाँ = ఎక్కడ , Where
कितने = ఎన్ని, How many

इन अक्षरों को पढ़िए और बोलिए।
(ఈ అక్షరాలను చదవండి చెప్పండి)

1. ज (జ) 2. फ (ఫ) 3. ब (బ) 4. भ (భ) 5. ष (ష) 6. ऋ (ఋ)

अंतर पहचानिए (తేడాలను గుర్తించండి)

बल = బలము, strength
जल = నీరు, water
कम = తక్కువ, few, less
भर = నిండా, fully
बाल = వెంట్రుకలు, hair
जाल = వల, net
काम = పని, work
भार = భారం, బరువు, weight, load

बालगीत

कश्मीर का केसर जिसका
तिलक लगाता है।
जिसका पावन गंगा जल,
अमृत कहलाता है।
ऋषि – मुनियों का देश यही,
जग का पथदाता है।
भारत से मानवता का,
हुआ सदा उत्थान है।
मेरा देश महान है।
मेरा भारत महान है।

బాలగీతం

ఏ దేశంలో పావనమైన కశ్మీరు తిలకాన్ని ధరిస్తారో
ఏ దేశపు గంగాజలం అమృతమని పిలువబడుతుందో
ఋషి, మనుల దేశం ఇదే మన భారతదేశం
ఇది ప్రపంచానికి పథ (మార్గ) దాత
భారతదేశంలో ఎల్లప్పుడూ
మానవత్వం ఉన్నతస్థితిలో ఉన్నది (ఉంటుంది)
నా దేశం చాలా గొప్పది.
నా భారతదేశం చాలా గొప్పది

Rhyme in English

Where the sacred Kashmir bindi is worn
Where water of the Ganges is called ambrosia
That is India .. the country of hermits and sages
It paved the way for the world.
In India always
Humanity is at its peak.
My nation is very great.
My India is very great

पढ़िए (ज फ ब भ षं ऋ ृ)

अ) गीत में ‘ऋ’ अक्षर और ‘ृ’ मात्रा पर ‘O’ लगाइए।
आ) गीत गाइए। ‘ज’ अक्षर वाले शब्दों पर ‘O’ और ‘[ ]’ अक्षर वाले शब्द पर लगाइए।
उतर:

इ) चित्र देखिए। शब्द पढ़िए। इनके अक्षर वर्णमाला में पहचानिए। ‘O’ लगाइए।

ई) वाक्य में ‘ऋ’ अक्षर और ‘:’ मात्रा पर ‘O’ लगाइए।

उ) पढ़िए। अंतर पहचानिए।
बल-बाल जल-जाल कम-काम भर भार

बल = బలము, strength
जल = నీరు, water
कम = తక్కువ, few, less
भर = నిండా, fully
बाल = వెంట్రుకలు, hair
जाल = వల, net
काम = పని, work
भार = భారం, బరువు, weight, load

ऊ) इनको पढ़िए।

ऋ) सही वर्तनीवाले शब्द पहचानकर ‘O’ लगाइए।

लिरिवाए

अ) सूचना के अनुसार लिखिए।

आ) लेखन अभ्यास

इ) मात्रा जोडकर लिखए।

ई) खाली स्थान भरिए।

उ) ‘उ – ु’, ‘ऊ – ू’ और ‘ऋ – ृ’ मात्रावाले शब्दों को अलग करके लिखिए।

ऊ) चित्र के आधार पर वर्तनी सही करके लिखिए।

ऋ) अक्षरों को मिलाकर पढ़िए। लिखिए।

ए) ज, फ, भ अक्षरों से आरंभ होनेवाले शब्दों को अलग-अलग तालिका में लिखिए।

सृजनात्मकता

रंग भरिए। नाम लिखिए।

सुनिए-बोलिए

प्रश्न 1.
इस उन्मुखीकरण चित्र में जिन नेताओं के चित्र है, उनके नाम बताओ?
उतर:
इस चित्र में गाँधीजी, नेहरूजी, सरदार वल्लभभाई पटेल जी, सुभाषचंद्र बोस जी, चंद्रशेखर आज़ाद जी, . भगतसिंह जी के चित्र है।

प्रश्न 2.
हमारे देश के झंड़े में कितने रंग है?
उतर:
हमारे देश के झंड़े में तीन रंग है।

प्रश्न 3.
इस चित्र में किन इमारतों के चित्र हैं?
उतर:
इस चित्र में मंदिर, मस्ज़िद, गिरिजाघर के चित्र हैं।

प्रश्न 4.
बच्चों के हाथ में क्या है?
उतर:
बच्चों के हाथ में तिरंगा झंड़ा है।

प्रश्न 5.
तिरंगे झंड़े में कौन से रंग होते हैं?
उतर:
तिरंगे झंडे में केसरिया, सफेद और हरा रंग होता है।

प्रश्न 6.
तिरंगे के बीच में सफेद रंग पर किसका चिहन रहता है?
उतर:
तिरंगे के बीच में सफेद रंग पर अशोक धर्म चक्र का चिह्न रहता है।

प्रश्न 7.
हिंदू लोग कौन से रंग का तिलक धारण करते हैं?
उतर:
हिंदू लोग लाल केसर, चंदन, सफेद, पीले, काले आदि रंग का तिलक धारण करते हैं।

प्रश्न 8.
गंगा नदी का जल किसके समान होता है?
उतर:
गंगा नदी का जल अमृत के समान होता है।

प्रश्न 9.
गंगा नदी का उद्गाम स्थल कहाँ है?
उतर:
गंगा नदी का उद्गाम स्थल हिमालय, गंगोत्री है।

प्रश्न 10.
किस नदी का जल पावन है?
उतर:
गंगा नदी का जल पावन है।

प्रश्न 11.
हमारे देश में किनका जन्म हुआ?
उतर:
हमारे देश में ऋषि – मुनियों का जन्म हुआ है।

प्रश्न 12.
भारत देश का क्या महत्व है?
उतर:
भारत देश जग (संसार) का पथदाता (मार्गदर्शक) है।

प्रश्न 13.
भारत देश किसका प्रतीक है?
उतर:
भारत देश मानवता का प्रतीक है।

प्रश्न 14.
इस बालगीत में किस देश की महानता के बारे में बात किया जा रहा है?
उतर:
इस बालगीत में भारत देश की महानता के बारे में बात किया जा रहा है।

प्रश्न 15.
भारत देश क्यों महान है?
उतर:

• भारत देश में ऋषि – मुनियों का जन्म हुआ है।
• पवित्र गंगा नदी का उद्गाम हिमालयों से हुआ है।
• संसार का मार्गदर्शक (पथदाता) भारत देश है।
• भारत देश का मुख्य सिद्धांत मानवता का कल्याण है।
• हमारा देश, कर्म, धर्म की पुण्य भूमि हैं।

प्रश्न 16.
भारत देश के उत्तरी भाग में कौन से पर्वत हैं?
उतर:
भारत देश के उत्तरी भाग में हिमालय पर्वत है।

प्रश्न 17.
“राष्ट्रपिता’ किसे कहते हैं?
उतर:
गाँधीजी को “राष्ट्रपिता” कहते है।

प्रश्न 18.
भारत के बच्चों के प्यारे चाचा कौन हैं?
उतर:
भारत के बच्चों के प्यारे चाचा पंडित जवाहरलाल नेहरू जी है।

प्रश्न 19.
भारत देश के “लोह पुरुष” कौन है?
उतर:
भारत देश के “लोह पुरुष सरदार वल्लभभाई पटेल जी हैं।

प्रश्न 20.
वीर क्रांतिकारी चंद्रशेखर का उपनाम क्या है?
उतर:
वीर क्रांतिकारी चंद्रशेखर का उपनाम “आज़ाद” है।

प्रश्न 21.
हम भगतसिंह जी को किस प्रकार सम्मान देते हैं?
उतर:
हम भगतसिंह जी को ‘शहीद’ संबोधित करके सम्मान देते हैं।

प्रश्न 22.
सुभाषचंद्र बोस जी को क्या कहते हैं?
उतर:
सुभाषचंद्र बोस जी को ‘नेताजी’ कहते हैं।

प्रश्न 23.
सुभाषचंद्र बोस जी के प्रमुख नारे क्या थे?
उतर:
“जय हिंद” और “तुम मुझे खून दो मैं तुम्हें आज़ादी दूंगा।” सुभाषचंद्र बोस जी के नारे थे।

प्रश्न 24.
‘इंकलाब जिंदाबाद’ किसका नारा था?
उतर:
‘इंकलाब जिंदाबाद’ भगतसिंह का नारा था।

प्रश्न 25.
दो ऋषि मुनियों के नाम बोलिए।
उतर:
ऋषि – वशिष्ठ, विश्वामित्र, कश्यप, अत्रि, जमदग्नि
मुनि – नारद, व्यास

प्रश्न 26.
गाँधीजी ने किस नारे से भारतीयों को जागृत किया था?
उतर:
गाँधीजी ने “करो या मरो’ नारे से भारतीयों को जागृत किया था।

प्रश्न 27.
भारत के प्रथम प्रधानमंत्री कौन थे?
उतर:
भारत के प्रथम प्रधानमंत्री पंडित जवाहरलाल नेहरू जी थे।

प्रश्न 28.
भारत देश में बहनेवाली नदियों के नाम बताइए।
उतर:
गंगा, यमुना, ब्रह्मपुत्र, कृष्णा, गोदावरी, कावेरी, तुंगभद्र, नर्मदा, महानदी आदि है।

प्रश्न 29.
गिरिजाघर में प्रार्थना कौन करते हैं?
उतर:
गिरिजाघर में जो लोग प्रार्थना करते हैं, उन्हें ईसाई कहते हैं।

प्रश्न 30.
मुसलमान नमाज़ कहाँ पढ़ते हैं?
उतर:
मुसलमान मस्ज़िद में नमाज़ पढ़ते हैं।

प्रश्न 31.
हिंदू कहाँ पूजा करते हैं?
उतर:
हिंदू मंदिरों में देवी – देवताओं की पूजा करते हैं।

प्रश्न 32.
हिंदूओं का पवित्र ग्रंथ क्या है?
उतर:
चारों वेद, पुराण, रामायण, महाभारत, भगवद्गीता, धर्म ग्रंथ हिंदूओं के पवित्र ग्रंथ हैं।

प्रश्न 33.
भारत देश में कितने प्रमुख धर्म हैं?
उतर:
भारत देश में हिंदू, इस्लाम, ईसाई, बौद्ध, जैन, सिख प्रमुख धर्म हैं।

प्रश्न 34.
ईसाईयों का पवित्र ग्रंथ क्या है?
उतर:
ईसाईयों का पवित्र ग्रंथ बाइबिल है।

प्रश्न 35.
मुसलमानों का पवित्र ग्रंथ क्या है?
उतर:
मुसलमानों का पवित्र ग्रंथ कुरान है।

पढ़िए

इन्हें पढ़ो – समझो – बोलो।

अ, आ – ा न, म, र
इ – ि, ई – ी क, ख, ल, स
उ – ऊ – घ, च, छ, ट, ड
ऋ – ृ ज, फ, ब, भ, ष

समरूपी अक्षरों को मिलाओ।

हर पंक्ति के चित्र देखो और पहचानो जो चित्र समूह से अलग है, उस पर (✗) लगाओ।

बायी ओर दिए गए वर्ण/मात्रा को शब्दों में ढूँढो और O लगाओ।

सही अर्थ वाले शब्द के साथ जोड़िए।

उतर:

सही वर्तनी वाले शब्द पहचानो ‘[ ]’ लगाओ।

चित्रों का नाम से मिलाइए।

अंतर समझिए। पढ़िए।
बल – ताकत, शक्ति ; बाल – केश, बालक
जल – पानी, नीर ; जाल – जाली, फंदा
कम – थोड़ा, सीमित ; काम – कार्य, नौकरी
भर – सब, कुल, पूरा ; भार – बोझ, ढेर, वज़न

सही उत्तर पर चिहन (✓) लगाओ।

अक्षर और मात्रा जोड़कर शब्द बनाओ।
1. ष + ट + भ + ु + ज = षटभुज
2. फ + ा +ट + क = फाटक
3. ज+ ा + म + ु + न = जामुन
4. ब + ा + ज + र + = बाजरा
5. आ + ई + न + ा = आईना
6. ष + ड + ा + न + न = षड़ानन
7. ब + ा + ल + ट + ी = बालटी

नीचे दिए गए शब्दों में उचित स्थान पर ‘ ि, ु, ा, की मात्रा लगाइए। नए शब्द बनाइए।

1. जामन – जामुन
2. भष – भाषा
3. फटक – फाटक
4. भर – भार
5. भूम – भूमि
6. भृकटी – भृकुटी
7. षटभज – षटभुज
8. सनार – सुनार
9. ऋष – ऋषि
10. चमटा – चिमटा

चित्र देखकर उनके नाम लिखिए।

इन्हें पढ़ो। नये शब्द बनाओ।

निम्न अक्षरों का उपयोग करके पहेलियाँ बनाइए।

‘ऊ – ू ई – ी, ऋ – ृ मात्रा वाले शब्दों पर ‘O’ लगाकर तालिका में लिखिए।

वर्णमाला चार्ट देखकर निम्न शब्दों को अकारादि क्रम में लिखिए।

उतर:

अक्षरों को मिलाकर लिखिए।

उतर:
ऋजिमा ऋषभी ऋभु ऋषि ऋषभ
ऋचा ऋजु ऋचीष ऋजीक ऋपु

चित्र देखकर शब्द पूरा करिए।

भाषा की बात

पर्यायवाची शब्द

पावन – पवित्र, शुद्ध, साफ
जल – वारि, पानी, नीर
देश – राष्ट्र, वर्तन, मुल्कं
पथ – राह, रास्ता, मार्ग
उत्थान – उन्नति, उत्कर्ष, विकास
गंगा – देवनदी, मंदाकिनी, भागीरथी
अमृत – पीयूष, सुधा अमी
जग – संसार, जगत, विश्व
सदा – हमेशा, सदैव, सर्वदा
महान – विशाल, बड़ा, विराट

विलोम शब्द (उल्टे शब्द)

अमृत × विष
महान × तुच्छ
सदा × कभी-कभी
उत्थान × पतन
मानवता × निर्दयता

अंतर समझिए।

उस + का = उसका
जिस + का = जिसका
उन + का = उनका
आप + का = आपका
इन + का = इनका
किन + का = किनका
इस + का = इसका
किस + का = किसका
जिन + का = जिनका

शब्द पढ़िए और सुंदर अक्षरों में लिखिए।

क्या मैं ये कर सकता हूँ?	हाँ (✓)	नहीं (✗)
1. चित्र के बारे में बातचीत कर सकता हूँ। गीत गा सकता हूँ।	✓
2. “ज, फ, ब, भ,ष, ऋ वर्णो से बने शब्द पढ़ सकता हूँ। बिना देखे लिख सकता हूँ।	✓
3. चित्र में रंग भर सकता हूँ। उसके बारे में बता सकता हैं।	✓

फुलों के नाम (పువ్వుల పేర్లు)

देखिए पढ़िए आनंद लीजिए।

AP State Syllabus AP Board 6th Class Hindi Textbook Solutions Chapter 3 ऊँट चला Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 6th Class Hindi Solutions Chapter 3 ऊँट चला

6th Class Hindi Chapter 3 ऊँट चला Textbook Questions and Answers

Improve Your Learning

सुनिए-बोलिए

प्रश्न 1.
गीत के बारे में बातचीत कीजिए। (గీతమును గూర్చి సంభాషించండి.)
उतर:
एक ऊँट चल रहा है। वह हिलता डुलता चल रहा है। वह बड़ा ऊँचा ऊँट है। हे भाई ऊँट चल रहा है। ऊँट बालू में भी चलता है। वह बोझ ढोता है। उसे ऊँची पीठ और ऊँची गर्दन है। भाई ऊँट चल रहा है।

प्रश्न 2.
पाठ के चित्र में क्या – क्या हैं? (పాఠ్య చిత్రంలో ఏమేమి ఉన్నాయి?)
उतर:
पाठ के चित्र में एक ऊँट है। एक अरब सेठ ने ऊँट को ले जा रहा है।

प्रश्न 3.
ऊँट के बारे में आप क्या जानते हैं? (ఒంటి గురించి మీకు ఏమి తెలియును?)
उतर:
ऊँट ऊँचा होता है। इसकी गर्दन ऊँची है। इसका पीठ भी ऊँचा है। ऊँट को रेगिस्तान का जहाज कहते हैं। यह कई दिन पानी के बिना रेगिस्तान में चल सकता है।

शिक्षण बिंदु (घ च छ ट ड ‘उ – ु’ ‘ऊ – ू’)

शब्दार्थ (అర్థములు) (Meanings)

ऊँट = ఒంటె, a camel
भई = సోదరుడు, a brother
चलना = వెళ్ళుట, నడచుట, to go, to walk
ऊँचा = ఎత్తైన, high
बालू = ఇసుక, sand
बोझ = బరువు, load
ढ़ना = మోయుట, to carry, to transport
गर्दन = మెడ, neck
पीठ = వీపు, back
हिलना = కదులుట, to move
डुलना = ఇటు – అటూ, todip
इतना = ఇంత, so, so much
उठाना = ఎత్తుడు, to lift

मात्रा जोडो। लिरवो।

पहचानिए और बोलिए। (గుర్తించండి, చెప్పండి.)

उमरा = ధనవంతుడు, aristocrat
ऊन = ఊలు, wool
चामर = వింజామర, corymb
डाली = చెట్టు కొమ్మ, a branch of a tree
खिडकी = కిటికీ, window
कुसुम = పువ్వు, పుష్పము, flower
मूली = ముల్లంగి, radish
सुई = సూది, a needle
आलू = బంగాళదుంప, potato
लडका = బాలుడు, a boy
डमरू = డమరుకం, tabor
कछुआ = తాబేలు, a tortoise
चूडी = గాజు, bangle

नीचे दिये गये बक्से में ‘ू’ और ‘ु’ मात्रा के अंतर को पहचानते हुए पढ़ो

अन्य शब्द (ఇతర శబ్దములు)

उर = ఛాతీ, chest
चुटकी = తొడపాశం పెట్టు, pinch or nip
खुर = గిట్ట, colven hoof
छुरी = చాకు, knife
सुई = సూది, needle
घूस = లంచం, birbe
घुटना = మోకాలు, knee
टुकडा = ముక్క, piece
ऊन = ఊలు, wool
टूक = ముక్క, bluntly, piece
मूली = ముల్లంగి, radish
चूना = సున్నం, lime
डमरू = డమరుకం, tabor
चूडी = గాజు, bangle
खुन = రక్తం, blood
डाकू = దొంగ, robber

अंतर पहचानिए (తేడాలను గుర్తించండి )

चुक = సహాయక క్రియ, helping verb ; चूक = తప్పు, mistake
सुर = దేవత, god ; सूर = వీరుడు, శూరుడు, warrior
टुक = కొంచెం, a little ; टूक = ముక్క, a piece
धुल = దుమ్ము, dust wash ; धूल = దుమ్ము, ధూళి, dust
धुम = తిరుగు, to move ; धूम = తిరుగు, to move
कुल = కులం, వంశం, race, caste ; कूल = ఒడ్డు, riverbank
जुट = అనేక వస్తువుల సమూహం, gather ; जूट = కేశములు, జుట్టు, jute
लुट = దోచుకొను, rob ; लूट = దోచుకొను, robbery

निम्न अक्षरों को पढ़िए और बोलिए। (క్రింద ఇవ్వబడిన అక్షరములను చదవండి, చెప్పండి)

1. घ(ఘ) 2. च (చ) 3. छ (ఛ) 4. ट (ట) 5. ड (డ) 6. उ (ఉ) 7. ऊ (ఊ)

बालगीत

ऊँट चला, भई ऊँट चला
हिलता डुलता ऊँट चला
इतना ऊँचा ऊँट चला
ऊँट चला, भई ऊँट चला।

बालू है, तो होने दो
बोझ ऊँट को ढोने दो।
ऊँची गर्दन, ऊँची पीठ
पीठ उठाए ऊँट चला।

బాలగీతం

ఒంటె వెళ్ళింది, సోదరా ఒంటె వెళ్ళింది
ఇటు అటు కదులుతూ ఒంటె వెళ్ళింది
ఇంత పెద్ద ఎత్తున ఉన్న ఒంటె వెళ్ళింది
ఒంటె వెళ్ళింది, సోదరా ఒంటె వెళ్ళింది

ఇసుకైతేనేమి? అవనీయండి,
ఒంటెను బరువు మోయనీయండి.
ఎత్తైన మెడ, ఎత్తైన వీపు.
వీపు ఎత్తుకుని ఒంటె వెళ్ళింది.

Rhyme in English

The camel went away, brother, the camel went away
Moving hither and thither the camel went away
The camel that is quite tall went away
The camel went away, brother, the camel went away.

What if it is sand? Let it be,
Let the camel carry the burden.
Longer neck, larger hump.
Raising its hump the camel went away.

पढ़िए (घ च छ ट ड ‘उ – ु’ ‘ ‘ऊ – ू’)

इ) चित्र देखिए। शब्द पढ़िए। इनके अक्षर वर्णमाला में पहचानिए ‘O’ लगाइए।

ई) चित्र देखिए। पढ़िए।

उ) पढ़िए। अंतर समझिए।

चुक – चूक
सुर – सूर
टुक – टूक
धुल- धूल
घुम-घूम
कुल – कूल
जुट – जूट
लुट – लूट

चुक = సహాయక క్రియ, helping verb ; चूक = తప్పు, mistake
सुर = దేవత, god ; सूर = వీరుడు, శూరుడు, warrior
टुक = కొంచెం, a little ; टूक = ముక్క, a piece
धुल = దుమ్ము, dust wash ; धूल = దుమ్ము, ధూళి, dust
धुम = తిరుగు, to move ; धूम = తిరుగు, to move
कुल = కులం, వంశం, race, caste ; कूल = ఒడ్డు, riverbank
जुट = అనేక వస్తువుల సమూహం, gather ; जूट = కేశములు, జుట్టు, jute
लुट = దోచుకొను, rob ; लूट = దోచుకొను, robbery

ऊ) पढ़िए – समझिए।

चल – चलना
हिल – हिलना
डुल – डुलना
उठ – उठना
घूम – घूमना
टूट – टूटना

चला = నడుచు, walk
चलना = నడుచుట, walking
हिल = కదలు, move
हिलना = కదలుట, moving
डुल = కదలు, dip
डुलना = కదలుట, to dip
उठ = లేచు, stand
उठना = లేచుట, standing
घूम = తిరుగు, to move
घूमना = తిరుగుట, moving
टूट = విరుగు, break
टूटना = విరుగుట, to break

लिखिए

अ) सूचना के अनुसार लिखिए।

आ) लेखन अभ्यास

इ) मात्राएँ जोडकर लिखए।

ई) खाली जगह भरिए।

उ) चित्र को देखकर सही अक्षर क्रम में लिखिए।

ऊ) इन वर्गों और मात्राओं से शब्द बनाइए।

उतर:
1. आईना
2. मकर
3. कलम
4. अनार
5. ऊखली
6. घास
7. नमक
8. अमर
9. मच्छर
10. ईख
11. इमली
12. इनाम
13. आराम
14. ऊन
15. नमन

सृजनात्मकता

रंग भरिए। नाम लिखिए।

सुनिए-बोलिस

प्रश्न 1.
पाठ के चित्र में आदमी कैसे दिखाई दे रहा है?
उतर:
पाठ के चित्र में अरब देश का आदमी दिखाई दे रहा है।

प्रश्न 2.
ऊँट ज्यादा कहाँ दिखाई देते हैं?
उतर:
ऊँट ज्यादा रेगिस्तान में दिखाई देते हैं।

प्रश्न 3.
आपने कभी ऊँट को देखा है?
उतर:
हाँ, मैं ऊँट हमारे गाँव में देखा हूँ। सर्कस और फ़िल्मों में टी.वी में देखा हूँ।

प्रश्न 4.
ऊँट के बारे में दो पंक्तयाँ बोलो?
उतर:
ऊँट रेगिस्तान में आसानी से चल और दौड़ सकता है, इसलिए इसे रेगिस्तान का जहाज कहते हैं। ऊँट को पसीना नहीं आता है। ऊँट के पीठ पर कूबड़ रहता है। यह बिना पानी पीये अधिक दिन रह सकचा

प्रश्न 5.
रेगिस्तान में ऊँट को किस काम के लिए उपयोग किया जाता है?
उतर:
रेगिस्तान में ऊँट को यातायात के काम के लिए उपयोग किया जाता है।

प्रश्न 6.
क्या आपको ऊँट अच्छा लगता है? क्यों बताओ।
उतर:
हाँ, मुझे ऊँट अच्छा लगता है। क्योंकि वह देखने में संदर, दृढ़ और ऊँचा रहता है। उसके पीठ पर बैठने पर झूलें के समान हिलता है।

प्रश्न 7.
लंबी गर्दन, ऊँची पीठ, बालू में मैं चलता हूँ। कौन हूँ ? मैं कोन हूँ?
उतर:
लंबी गर्दन, ऊँची पीठ, बालू में चलते हो तुम, नाम तुम्हारा ऊँट है।

प्रश्न 8.
ऊँट कहाँ – चल सकता है?
उतर:
ऊँट अधिकतर रेत में चलता है। पहाड़ों में और मैदानों में सड़क पर भी चलता है।

प्रश्न 9.
ऊँट कैसे चलता है?
उतर:
ऊँट हिलते – डुलते चलता है।

प्रश्न 10.
ऊँट किस प्रकार का काम करता है?
उतर:
ऊँट सवारी और सामान ढोने का काम करता है।

प्रश्न 11.
रेगिस्तान में क्या – क्या रहते हैं?
उतर:
रेगिस्तान में ऊँट, रेगिस्तान चीता, लोमड़ी, जंगली कुत्ते, शुतुरमुर्ग, बकरियाँ आदि रहते हैं।

प्रश्न 12.
ऊँट कहाँ चलते हैं?
उतर:
ऊँट बालू में चलते हैं।

प्रश्न 13.
ऊँट का पैर कहाँ नहीं फँसता है?
उतर:
ऊँट का पैर बालू में नहीं फँसता है।

प्रश्न 14.
बालू का अर्थ क्या है?
उतर:
बालू का अर्थ रेत है।

प्रश्न 15.
रेत कहाँ – कहाँ पाये जाते हैं?
उतर:
रेत समुद्र के किनारे, नदी के किनारे और रेगिस्तान में मिलता है।

प्रश्न 16.
बोझ उठाने के लिए किन पशुओं का उपयोग करते हैं?
उतर:
बोझ उठाने के लिए घोड़े, गधे, हाथी, ऊँट, बैल, खच्चर आदि पशुओं का उपयोग करते हैं।

प्रश्न 17.
ऊँची गर्दन किन पशुओं की होती है?
उतर:
ऊँची गर्दन वाले पशु जिराफ़, ऊँट, शुतुरमुर्ग है।

प्रश्न 18.
ऊँट कहाँ ज्यादा हिलता – डुलता चलता है?
उतर:
ऊँट रेत में ज्यादा हिलता – डुलता चलता है।

प्रश्न 19.
ऊँट की क्या विशेषता है?
उतर:
ऊँट ऊँचा रहता है, बोझ ढोता है। ऊँची गर्दन, ऊँची पीठ होती है। बालू में चलता है।

प्रश्न 20.
हमारे देश में ऊँट ज्यादा कहाँ पाये जाते हैं?
उतर:
हमारे देश में ऊँट ज्यादा राजस्थान में पाये जाते हैं।

प्रश्न 21.
ऊँट क्या खाता है?
उतर:
ऊँट शाखाहारी पशु है। हरे पत्ते, मूंग, हरी घास, कटीली झड़ी आदि खाता है।

प्रश्न 22.
ऊँट पानी कहाँ जमा करके रखता है?
उतर:
ऊँट पानी अपने कूबड़ में जमा करके रखता है।

प्रश्न 23.
ऊँट एक बार में कितना पानी पी सकता है?
उतर:
ऊँट एक बार 100 – 150 लीटर पानी पी लेता है।

प्रश्न 24.
उंटनी का दूध कैसा होता है?
उतर:
उंटनी के दूध में पानी, वसा और प्रोटीन होते हैं।

प्रश्न 25.
ऊँट की अधिकतम भागने की गति कितनी है?
उतर:
ऊँट की अधिकतम भागने की गति 65 किमी प्रति घंटा के आसपास होती है।

पढ़िए

समरुपी अक्षरों को मिलाओ।

हर पंक्ति के चित्र देखो और पहचानो जो चित्र समूह से अलग है, उस पर (✗) लगाओ।

बायी ओर दिए गए वर्ण/मात्रा को शब्दों में ढूँढो और O लगाओ।

पढ़ो और जोड़ो

उतर:

चित्रों को दिए गए नामों से मिलाओ।

तुक वाले शब्दों को रेखा से मिलाओ।

लिखिए

अक्षर और मात्रा जोड़कर शब्द बनाओ।

1. ि + ख + इ + क + ी = खिड़की
2. च + ु + ट + क + ी = चुटकी
3. ट + ु + क + ड़ + ा = टुकड़ा
4. ि + क + स + ा + न = किसान
5. ि + त + त + ल + ी = तितली
6. म+ न + ा + न + ा = मनाना
7. अ + ा + र + + म = आराम

चित्र देखकर उनके नाम लिखिए।

नीचे दिए गए शब्दों में उचित स्थान पर ‘ई’ और ‘ऊ की मात्रा लगाइए और नये शब्द बनाइए।

1. मन – मीना
2. मुल – मूली
3. डाक – डाक
4. पठ – पीठ
5. चना – चूना
6. गत – गीत
7. कला – कीला
8. नम – नीम
9. मली – मूली
10. डमर – डमरू

नीचे दिए गए शब्दों के मात्रा निकालकर नये शब्द लिखिए।

1. तीन – तन
2. कुल – कल
3. कुसुम – कसम
4. बालू – बाल
5. कमरा – कमर
6. नीली नल
7. मोर – मर
8. खेल – खल
9. कमाल -कमल
10. जाल – जल

नये शब्द बनाओ।

निम्न अक्षरों का उपयोग करके पहेलियाँ बनाइए।

‘आ – ा’, इ – ि, ‘उ – ु’, वाले शब्द चयन करके लिखिए।

कुत्ता, शेर, ऊँट, बकरी, सियार, बिल्ली, खरगोश, घोड़ा, बाघ, चीता, हाथी, भेड़, तोता, साँप, गाय, गधा, रीछ, भालू।

पालतू जानवर	जंगली जानवर
कुत्ता	शेर
तोता	सियार
गाय	चीता
गधा	हाथी
बिल्ली	रीछ
ऊँट	भालू
घोड़ा	बाघ
बकरी	खरगोश
भेड	साँप

इन्हें – पढ़ो – इन वर्गों और मात्राओं से शब्द बनाओ।

घ च छ ट ड उ ु ऊ ू क ख ल स न म र
अ आ । इ – ि ई – ी

अमर  रईस  समर  रसम  मकर
रखना  नाटक  कलाई  सड़क  खनिक
कलसा  सखी  खीर  लचीला  लालच
चमकनी  नीचा  चालू  कीड़ा  डाली
लीन  घड़घड़  टिकट  राई  इलिका
आम  अनार  ईख  आघ  चडतरा

इन शब्दों को अकारादि क्रम में लिखिए।

अनार  कलाई  चालू  नीचा  लचीला
अमर  कलसा  चडतरा  मकर  लालच
आघ  कीड़ा  चमकनी  रईस  लीन
आम  खनिक  टिकट  रसम  समर
इलिका  खीर  डाली  रखना  सड़क
ईख  घड़घड़  नाटक  राई  साखी

अक्षरों को सही क्रम में रखकर शब्द बनाइए।

1. ता + ज + ग + र = गरजता
2. शा + ठ + ला + पा = पाठशाला
3. गी + बा + त + ल = बालगीत
4. छु + क + आ. = कछुआ
5. रु+ ल + मा = रूमाल
6. डा + टु + का = टुकड़ा
7. का + ल + ड़ = लड़का
8. र + ना + अ = अनार
9. सा + न + कि = किसान
10. त + ली + ति = तितली

पढ़ो – समजो – लिखो

आलू  टमाटर  प्याज़  गाजर  मूली
खीरा  बीन्स  पत्ता  गोभी  मशरूम  फूल  गोभी
भिंड़ी  शिमला  मिर्च  लौकी  करेला  चुकंदर
पेठा  अरबी  कुम्हडा  कदू  जिमीकंद  कच्चा  केला

खाली स्थान में चित्र देखकर शब्द लिखए।

मूली चूड़ी नीम कछुआ किसान

अधूरे शब्दों को ‘ल’ से जोड़कर लिखिए।

दो और चार अक्षर वाले शब्द बनाइए।
घ र क स अच छ न त प थ म ट व

दो अक्षर वाले शब्द	चार अक्षर वाले शब्द
घर	अचकन
कम	थरमस
सर	कसरत
छत	वनचर
तप	टमटम

खाली स्थान में सही शब्द भरिए।

1. मीना ………. तितली आयी मिलकर देखें। (आ/जा)
उतर:
आ

2. अनार …….. दाना लाल है। (खा/का)
उतर:
का

3. एक ….. था। (कौआ/खोवा)
उतर:
कौआ

4. ….. पुराना है। (किला/कीला)
उतर:
किला

5. सड़क पर …….. आ| (घुम/घूम)
उतर:
घूम

इन्हें पढ़िए – लिखिए।

इन वर्गों और मात्रा वाले शब्दों को
अ, आ, न, म, र, इ, ई, क, ख, ल, स, उ, ऊ, च, छ, घ, ट, ड, ा, ि, ी, ु, ू

सही अक्षर पर ‘ऊ – ू’ की मात्रा लगाइए। नया शब्द बनाइए।

बाल – बालू
सट – सूट
चना – चूना
चाक – चाकू
कल – कूल
डाक – डाकू
नर – नूर
कड़ा – कूड़ा
लट – लूट
मल – मूल
डमर – डमरू

चित्र पहचानकर सही शब्द पर गोला ‘O’ लगाइए।

शब्दों के साथ गोले में लिखा शब्दांश मिलाओ और नये शब्द बनाओ।

उतर:
सुनना
चलना
हिलना
उठना
घूमना
बोलना

भाषा की बात

विलोम शब्द (उल्टे शब्द)

चलना × रुकना
उठाना × बैठाना
इतना × ‘उतना
ऊँची × नीची

पर्यायवाची शब्द

ऊँट – उष्ट्र, लंबोष्ठ, शुतुर
बोझ – भारण, भार, भर
गर्दन – कण्ठ, गला, ग्रीवा
भई – भाई, भ्राता, अनुज

अंतर समझिए। (एक – अनेक)

ऊँचा – ऊँचे
चला – चले
इतना – इतने
हिल – हिले
डल – डुले

शब्द पढ़िए और सुंदर अक्षरों में लिखिए।

क्या मैं ये कर सकता हूँ?	हाँ (✓)	नहीं (✗)
1. चित्र के बारे में बातचीत कर सकता हूँ। गीत गा सकता हूँ।	✓
2. ‘घ, च, छ, ट, ड, उ, ऊ’ अक्षरों से बने शब्द पढ़ सकता हूँ बिना देखे लिख सकता हूँ।	✓
3. चित्र में रंग भर सकता हूँ।	✓

फलों के नाम (పండ్ల పేర్లు)

देखिए समझिए।

AP State Syllabus AP Board 6th Class Hindi Textbook Solutions Chapter 2 तितली Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 6th Class Hindi Solutions Chapter 2 तितली

6th Class Hindi Chapter 2 तितली Textbook Questions and Answers

Improve Your Learning

सुनिए-बोलिए

प्रश्न 1.
गीत के बारे में बातचीत कीजिए। (గీతమును గూర్చి సంభాషించండి.)
उतर:
रंग बिरंगी तितली आती है। उसे देखकर बच्चे चिल्लाते हैं कि मीना और रीना जल्दी आइए कि नीली पीली तितली आयी है। तितली नील गगन से उडती आयी। वह फूलों का रस पीने आयी।

प्रश्न 2.
पाठ के चित्र में क्या – क्या दिखायी दे रहे हैं? (పాఠం చిత్రంలో ఏమేమి కన్పించుచున్నవి?)
उतर:
पाठ के चित्र में दो लडकें और एक लडकी, कुछ पक्षी, कुछ तितलियाँ, बगीचे में रंग बिरंगे फूल, पौधे आदि दिखाई दे रहे हैं।

प्रश्न 3.
लड़के क्या कर रहे हैं? (బాలురు ఏమి చేయుచున్నారు?)
उतर:
लड़के तितलियों को देखकर बहुत खुशी से चिल्ला रहे हैं और उन्हें पकडने की कोशिश कर रहे हैं।

शिक्षण बिंदु (क, ख, ल, स, ‘इ – ि’ ‘ई- ी’)

शब्दार्थ (అర్థములు) (Meanings)

तितली = సీతాకోక చిలుక, butterfly
आना = వచ్చెను, to come
आयी = వచ్చెను, came
रंग बिरंगी = రంగురంగుల, multy colours
नीली = నీలిరంగు, blue
पीली = పచ్చనిరంగు, yellow colour
गगन = ఆకాశం, the sky
उडना = ఎగురుట, fly
फूल = పూలు, flowers
फूलों का रस = పులా మకరందం, nectar
पीना = త్రాగుట, to drink
नील = సిరా రంగు, blue colour

पहचानिए और बोलिए। (గుర్తించండి, చెప్పండి.)

किसान = రైతు, farmer
कीला = సీల / మేకు, nail
ईख = చెరకు, sugarcane
इमली = చింతకాయ, tamarind
नीम = వేప, neem
मीन = చేప, fish
सिर = తల, head
कमल = కమలము, Lotus

बालगीत

तितली आयी, तितली आयी
रंग बिरंगी तितली आयी।
मीना आ जा, रीना आ जा
नीली पीली तितली आयी।

नील गगन से उड़ती आयी
फूलों का रस पीने आयी।
तितली आयी, तितली आयी
रंग बिरंगी तितली आयी।

బాలగీతం

సీతాకోకచిలుక వచ్చింది, సీతాకోకచిలుక వచ్చింది
రంగురంగుల సీతాకోకచిలుక వచ్చింది
మీనా రా, రీనా రా

నీలిరంగు పచ్చని రంగు సీతాకోకచిలుక వచ్చింది
నీలి ఆకాశం నుండి ఎగురుతూ వచ్చింది.
పూలమకరందం త్రాగ వచ్చింది
సీతాకోకచిలుక వచ్చింది, సీతాకోకచిలుక వచ్చింది
రంగురంగుల సీతాకోకచిలుక వచ్చింది

Rhyme in English

Arrived a butterfly, arrived a butterfly
Arrived a colourful butterfly
Come Meena, Come Reena
Arrived a bluish green butterfly

Arrived flying from the blue sky
Arrived to have flower’s nectar
Arrived a butterfly, arrived a butterfly
Arrived a colourful butterfly;

पढ़िए (क ख ल स ‘इ – ि’ ‘ई- ी’)

अ) गीत पढ़िए। ‘इ – ि’ ‘ई- ी’ मात्रावाले अक्षरों पर ‘( )’ लगाइए।
उतर:

आ) चित्र देखिए। शब्द पढ़िए। इनके अक्षर वर्णमाला में पहचानिए। ‘( )’ लगाइए।

इ) चित्र देखिए। पढ़िए।

ई) पढ़िए। अंतर समझिए।

सिर – सिरा
सीख – सिख
मिल – मील
किला – कीला

सिर = తల, head
सिख = సిక్కు, sikh
मिल = మిల్లు, a mill, factory
किला = కోట, fort
सिरा = అంచు, కొన, Tag, end Poogsikh
सीख = విద్య, పాఠము, broach, lesson
मील = మైలు, a mile
कीला = సిల/మేకు, a nail

लिरिवए

अ) सूचना के अनुसार लिखिए।

आ) लेखन अभ्यास

इ) मात्राएँ जोडकर पढ़िए। लिखिए।

ई) खाली जगह भरिए।

उ) चित्र देखकर अक्षर सही क्रम में लिखिए।

ऊ) अक्षर और मात्राओं से शब्द बनाइए।

उतर:
1. किला
2. खर
3. खीर
4. कलम
5. नर
6. रख
7. आम
8. सलाम
9. मिल
10. इनाम
11. कीर
12. मील
13. नीम
14. ईख
15. सामान

सृजनात्मकता

रंग भरिए। नाम लिखिए।

सुनिए-बोलिए

निम्न लिखत प्रश्नों के उत्तर लिखिए।

प्रश्न 1.
तितली कैसी है?
उतर:
तितली रंग-बिरंगी है।

प्रश्न 2.
तितली कितने रंगों में हैं?
उतर:
तितली नीली, पीली, काली रंगों में है।

प्रश्न 3.
लड़कों के दोस्तों के नाम क्या है?
उतर:
लड़कों के दोस्तों के नाम रीना, मीना है।

प्रश्न 4.
मीना और रीना क्या देखने दौड़े हैं?
उतर:
मीना और रीना रंग – बिरंगे तितली देखने दौड़े हैं।

प्रश्न 5.
बगीचे में क्या आयीं?
उतर:
बगीचे में रंग – बिरंगी तितलियाँ आयी।

प्रश्न 6.
नील गगन में क्या उड रही हैं?
उतर:
नील गगन में तितलियाँ उड़ रही हैं।

प्रश्न 7.
तितली बगीचे में क्यों आयी?
उतर:
तितली बगीचे में फूलों का रस पीने आयी।

प्रश्न 8.
बच्चे किसे देखकर खुश होते हैं?
उतर:
बच्चे रंग – बिरंगी तितली और फूलों को देखकर खुश होते है।

प्रश्न 9.
आसमान में रंग-बिरंगी तितलियों की ही तरह और क्या उडते हैं?
उतर:
आसमान में रंग-बिरंगी तितलियों की ही तरह रंगीन पतंगे उडती हैं।

प्रश्न 10.
बगीचे में किन पौधों को देख सकते हैं?
उतर:
बगीचे में मोगरा, गुलाब, चमेली, गेंदा आदि सुंदर फूलों को और पौधो को देख सकते हैं।

प्रश्न 11.
आप के घर में कौन – कौन से फूलों के पौधे हैं?
उतर:
गुलाब, चमेली, जुही, गुड़हल, गेंदा और पारिजात।

प्रश्न 12.
कौन – कौन से फूल खुशबूदार होते हैं?
उतर:
गुलाब, मोगरा, चमेली, केवड़ा खुशबूदार होते हैं।

प्रश्न 13.
आकाश में रंग-बिरंगे उड़ने वाले क्या- क्या देखे हैं?
उतर:
मैं आकाश में रंग – बिरंगे पक्षी, तितली, व्याध पतंग या ड्रगन फ्लाई और कागज़ के पतंग उड़ते देखा हूँ।

प्रश्न 14.
कुछ रंगों के नाम बताओ।’
उतर:
मैं हूरा, नीला, पीला, काला, सफेद, नारंगी, सुनहरा, गुलाबी, बैंगनी, केसलिया, भूरा आदि रंग जानता हूँ।

प्रश्न 15.
चित्र में बच्चे किस प्रकार हैं?
उतर:
चित्र में बच्चे खुश हैं।

प्रश्न 16.
लड़के क्या कर रहे हैं?
उतर:
लड़के तितली को पकड़ने का प्रयत्न कर रहे हैं। तितली, फूल, चिड़िया को देखकर खुश हो रहे हैं।

प्रश्न 17.
इस पाठ से आप क्या सीखते हैं?
उतर:
इस पाठ से प्राकृतिक सुंदरता को देखकर आनंदित होना, प्रकृति का रक्षा करना सीखते हैं।

प्रश्न 18.
बगीचे में जाना आपको कैसा लगता है?
उतर:
मैं बगीचे में जाकर बहुत खुश हो जाता हूँ। वहाँ स्वच्छ हवा और रंग – बिरंगे फूल, चिड़िया, पेड़- पौधे आदि को देखकर मन खुश होता है।

प्रश्न 19.
फूलों के रस कौन – कौन पीते हैं?
उतर:
तितली, भौरा, पक्षी आदि फूलों के रस पीते हैं।

प्रश्न 20.
आप ने कितने रंगों के पक्षी देखे हैं?
उतर:
मैं अनेक रंगों के पक्षी देखा हूँ जैसे – सफेद, काले, नीले, हरे, ताल, पीले, भूरे आदि।

प्रश्न 21.
आप खुश कब रहते हैं?
उतर:
मैं तितली, पशु – पक्षी, दोस्तों को देखकर, माता – पिता भाई – बहन, चाचा – चाची, नाना – नानी दादा – दादी, त्यौहारों के समय नये कपड़े पहनकर, खेलते समय, मिठाइयाँ, फल खाकर खुश होता हूँ।

प्रश्न 22.
चित्र में कितनी तितलियाँ हैं? गिनती करके बोलिए।
उतर:
चित्र में नौ (9) तितलियाँ हैं।

पढ़िए

इन्हें पढ़ो
(क ख ल स इ – ि अ आ – ा न म र)
क
कल कलम कलर कलमा कला
कई कइन ककना कमाल कमानी
कमी कनक कनन कन कनारा
कनारी कनसार कनका कनी कर
करक कलकल कलन कलवार कलाकार
कलिका कसार कसर कसीस कसना

ख
खई खखरा खनक खन खनिक
खनी खर खरक खरकना खरखरा
खरका खरल खरली खरा खरस
खराई खरी खलना खलखल खलाई
खलान खली खलासी खसखस खसकना
खाना खाम खारा खिलखिल खिलना

ल
लकीर लकरी लकार लखलखा लखन
लखी लिखन लनी लरका लरकाना
ललक ललन ललरी ललना लाला
लाल लरम ललाई लसम ललनिका
लसना लसीला लसिका लसा लसलसाना
लाइ लाइक लाई लाइन लीख

स
सई सइ सक सकना सकरना
सकर सकल सकाम सख सकसकाना
सखा सखी सखरी सखर सनसन
सन सनसनी सनई सनक सनकना
सनना सनमान सनिकार सनि सम
समअ समकर समकाल समरा समल

इ
इकइस इक इकराम इकरारी इकार
इन इनाम इकली इमाम इमारत
इनसान इरा इराक़ इल इलाका
इलिका इस इसरार इसलामी इलाम
इला इखलास इकसर इकरार इकाई

ई
ईख ईखना ईकार ईमा ईमान
ईरानी ईसन ईसाई ईसान ईसार

ि
अनिल अनिमा अनिमक अनिस अमिख
अमिली अरि अलि अलिक अखिला
अखिल अनिआई अनिलसख अमिख
आसिक आकिल आख़िर आख़िरी आमिर
आमिल आरि आसिख इटिका किलना
किलकी किलकिला किसान किसी किसका

ी
अखीरी अनी अनीक अनीकिनी अमी
अमीकर अमीन अमीर अमीरी अरी
अली अलीक अलीकी अलीन अख़ीर
अखीरी अनीस असीर असीम असीरी
असील असीस आमीन आमी आरी
आसीन आसीस कीला कीर कील

वर्ग पहेली बनाओ।
1.

उतर:
कमाल, लकीर, रख, खरस, सखा, खाई, ईख, खनक, कनक, कलम

2.

उतर:
खरक, कसीस, सखी, खीर, रस, समल, लसिका, काली, लीख

नीचे लिखे शब्दों में नाम (संज्ञा) वाले शब्दों रेखांकित कीजिए।

ईखं पीना इमली उड़ना कीला आना सिर

तितली लड़का माला मिलना कमरा लिखना पढ़ना

लिखिए

नीचे लिखे शब्दों को आ – ा या इ- ि, ई – ी की मात्रा से जोड़कर लिखो।
1. माल ……
2. म ….. न
3. इमल ……
4. कमर ……
5. …… मलन
उतर:
1. माला
2. मीन
3. इमली
4. कमरा
5. मिलन

चित्र देखकर दिए गए नाम (संज्ञा) से खाली स्थान भरिए।
(किसान कमल नीम ईख मछली/मीना)

शब्द को चित्र से जोड़ी बनाइए।

वर्णों को जोडकर शब्द लिखिए।

1. ि + क + स + ा + न = किसान
2. ि + स + र = सिर
3. क + ी + ल + ा = कीला
4. ि + म + ल + न = मिलन
5. स + ी + ख = सीख

चित्र पहचानकर सही शब्द पर गोला ‘O’ लगाओ।

चित्र देखकर खाली जगह भरिए।

दिए गए वर्ण को सही स्थान में लिखिए।
म ल सा र ख

नीचे लिखे अक्षरों में आ – ा तथा इ- ि, ई- ी मात्रा जोड़कर लिखो और पढ़ो।

संकेत के अनुसार लिखिए।

उतर:
1. लकार
2. ललाई
3. लकीर
4. लखन
5. ललन
6. लड़का

इन्हें जोड़कर नए शब्द बनाओ।

उतर:

निम्न लिखित प्रश्नों के उत्तर विकल्पों में से चुनकर लिखिए।

1. जो पानी में रहता है
A) मीन
B) बैल
C) ईख
D) किसान
उतर:
A) मीन

2. दीवार में मारने / टोकने के काम में आता है
A) किला
B) कीला
C) सिर
D) मिला
उतर:
B) कीला

3. जिसमें रह नहीं सकते
A) किला
B) कमरा
C) मकान
D) कीला
उतर:
D) कीला

4. जिसे पीते नहीं है
A) नीर
B) रस
C) समीर
D) सलील
उतर:
C) समीर

5. जिसमें ‘ख’ नहीं है, उस शब्द को पहचानो।
A) लिखना
B) सिखाना
C) खिलाना
D) मिलाना
उतर:
D) मिलाना

सही अक्षरों से रिक्त स्थान भरिये।

गोले में दिए गए वर्ण को शब्दों से जोड़कर लिखिए।

भाषा की बात

पर्यायवाची शब्द

गगन – आसमान, आकाश, नभ
फूल – पुष्प, सुमन, कुसुम
रस – शहद, मकरंद, मधु
अब – अभी, आज, इस वक्त

वचन बदलिए।

तितली – तितलियाँ
किला – किले
नाला – नीले
माला – मालाएँ
पीला – पीले
कीला – कीले

इन्हें पढ़िए।

शब्द पढ़िए और सुंदर अक्षरों में लिखिए।

क्या मैं ये कर सकता हूँ?	हाँ (✓)	नहीं (✗)
1. गीत गा सकता हूँ। चित्र के बारे में बातचीत कर सकता हूँ।	✓
2. क, ख, ल, स, इ, ई’ अक्षरों से बने शब्द पढ़ सकता हूँ और लिख सकता हूँ।	✓
3. सूचना के अनुसार चित्र में रंग भर सकता हूँ।	✓

AP State Syllabus AP Board 6th Class Hindi Textbook Solutions Chapter 1 बारिश Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 6th Class Hindi Solutions Chapter 1 बारिश

6th Class Hindi Chapter 1 बारिश Textbook Questions and Answers

Improve Your Learning

सुनिए – बोलिए

प्रश्न 1.
गीत के बारे में बातचीत कीजिए। (గీతమును గూర్చి సంభాషించండి.)
उतर :
बच्चे, गीत में बारिश से प्राप्त होने वाले आनंदमय विषयों के बारे में चर्चा किये हैं।

प्रश्न 2.
बच्चे क्या कर रहे हैं? (పిల్లలు ఏమి చేయుచున్నారు?)
उतर :
बच्चे बारिश में भीगते हुए नाच रहे हैं।

प्रश्न 3.
चित्र में कौन – कौन से पशु-पक्षी दिखायी दे रहे हैं? (చిత్రంలో ఏఏ పశు – పక్షులు కనిపిస్తున్నాయి?)
उतर :
चित्र में मोर, बतख, मेंड़क दिखायी दे रहे हैं।

शिक्षण बिंदु-अ, आ-.T, न, म, र

शब्दार्थ (అర్థములు) (Meanings)

बरसा = बरसना, వర్షించుట, raining
पानी = जल, కురియుట, pour in raining
खेलें = खेलना, ఆట, play
मेघ = बादल, మేఘములు, clouds
डर = भय, భయము, fear
नाच = नृत्य, నాట్యము చేయుట, to make a dance
ताल-तलैया = ताला, पोखर, చెరువులు – కుంటలు, a pool
बारिश = वर्षा, వర్షం
टर-टर-टर = मेंढ़क की आवाज़ కప్పలు చేయు ధ్వని, making sound of frogs
आना = వచ్చుట, to come
गरजना = గర్జించుట, roar of clouds
मोर = నెమలి, a peacock
मेंढ़क = కప్ప, a frog
बोलना = మాట్లాడుట, to speak
अब = ఎప్పుడు, now
मुझे = నాకు, నేను, mine, myself, to me
भर जाना = నిండుట, fill
मिलकर = కలిసి, together
हम = మేము, మనము, we
घड घड = మేఘాలు గర్జించు ధ్వని, roaring sound of clouds
छम छम = నెమళ్ళ నృత్యపు శబ్దం, a sound of dancing peackocks

पहचानिए और बोलिए (గుర్తించండి, చెప్పండి.)

अन्य शब्द (ఇతర శబ్దములు)

नम = తడిచిన, wet
नर = మనిషి, man
नाना = తల్లి యొక్క తండ్రి(తాత), maternal grandfather
नमन = నమస్కారము, salutation
नारा = నినాదము, slogan

अंतर पहचानिए (తేడాలను గుర్తించండి.)

नारा = నినాదము, slogan
नाला = కాలువ, canal
मान = ప్రతిష్ఠ, fame
नाम = పేరు, name
मनन = చింతన, contemplation
नर = మనిషి, man
नल = కొళాయి, tap
मन = మనస్సు, heart
नम = తడిచిన, wet
मनाना = ఒప్పుకొనునట్లు చేయుట, to cause to agree

6. निम्न अक्षरों को पहनचानिए बोलिए (క్రింది అక్షరాలను గుర్తించండి, చెప్పండి)
अ (అ) आ (ఆ) न (న) म (మ) र (ర)

बालगीत

बरसा पानी रिमझिम रिमझिम
खेलें आओ मिलकर हम।
मेघ गरजता घड घड घड
मोर नाचता छम – छम – छम

मेंढ़क बोला टर – टर – टर,
लगता नहीं मुझे अब डर।
भर गये सारे ताल – तलैया,
नाच रहे मिल ता – ता -थैया।

బాలగీతం

రిమ్ జిమ్ రిమ్ జిమ్ అంటూ వర్షం కురిసింది
రండి మనమందరం, కలసి ఆడుకుందాం
ఘడ ఘడ ఘడ మేఘాలు గర్జిస్తున్నాయి
ఛమ్ ఛమ్ ఛమ్ నెమళ్ళు నాట్యం చేస్తున్నాయి.
కప్పలు బెక బెక మంటున్నాయి
నాకిప్పుడు భయం లేదు
చెరువులు కుంటలు నీటితో నిండాయి
అందరం కలసి తా – త – థైయా అంటూ
నాట్యం చేద్దాం

Rhyme in English

It rained pitter – patter
Come, let’s play together.
Clouds are roaring thunderously
Peacocks are dancing joyfully.

Frogs are croaking
Now I fear nothing.
Ponds and puddles are filled with water
Come, let’s happily dance together.

पढ़िए (अ अ – | न म र)

ऊ) वर्ण बोलिए और संख्याओं के अनुसार जोड़कर शब्द बनाइए।

अक्षर ‘1’ क्या है?
उतर:
न

अक्षर ‘3’ क्या है?
उतर:
ना

अक्षर ‘4’ क्या है?
उतर:
आ

अक्षर ‘5’ क्या है?
उतर:
रा

अक्षर ‘1, 2’ जोडिए, पढ़िए।
उतर:
नम

अक्षर ‘2, 3’ जोडिए, पढ़िए।
उतर:
मना

अक्षर ‘4, 5’ जोडिए, पढ़िए।
उतर:
आरा

अक्षर ‘4, 2’ जोडिए, पढ़िए।
उतर :
आम

अक्षर ‘3, 5’ जोडिए, पढ़िए।
उतर:
नारा

अक्षर ‘3, 2’ जोडिए, पढ़िए।
उतर:
नाम

लिरिवाए

अ) सूचना के अनुसार लिखिए।

आ) लेखन अभ्यास।

इ) खाली स्थान भरिए।

ई) शब्द पढ़िए और लिखिए।

उ) खाली स्थान चित्र के नाम से भरिए।

ऊ) निम्न शब्दों को वर्ग पहेली में पहचानकर गोला लगाइए।

ऋ) न, म, र, अ, आ, ‘ा’- से शब्द बनाइए।

उतर:

सृजनात्मकता

अपने मनपसंद फल के चित्र बनाइए। नाम लिखिए।

सुनिए – बोलिए

निम्न लिखत प्रश्नों के उत्तर लिखिए।

प्रश्न 1.
मोर क्या कर रहा है?
उतर:
मोर खुशी से नाच रहा है।

प्रश्न 2.
मेंढ़क क्या करता है?
उतर:
मेंढ़क बारिश होने के कारण खुशी से टर्राता है।

प्रश्न 3.
बतख पानी में क्या कर रहा है?
उतर:
बतख पानी में तैर रहा है।

प्रश्न 4.
पानी कैसे बरस रहा है?
उतर:
पानी रिमझिम -रिमझिम बरस रहा है।

प्रश्न 5.
बारिश में बच्चे क्या करते हैं?
उतर:
बच्चे वर्षा के पानी में भीगते हुए नाचते हैं।

प्रश्न 6.
‘घड़ – घड़ – घड़’ किसकी आवाज़ है?
उतर:
मेघ गरजते समय घड़ – घड़- -घड़ आवाज आती है।

प्रश्न 7.
मेघ कैसे गरजता है?
उतर:
मेघ ‘घड़ – घड़ – घड़’ गड़गड़ाते हुए गरजते हैं।

प्रश्न 8.
बारिश से पहले क्या गरजते हैं?
उतर:
बारिश से पहले मेघ गरजते हैं।

प्रश्न 9.
मोर कैसे नाचता हैं?
उतर:
मोर छम – छम नाचता है।

प्रश्न 10.
मेंढक की आवाज़ कैसी होती है?
उतर:
मेंढ़क टर – टर – टर – टर करता है।

प्रश्न 11.
मेंढ़क की आवाज़ को क्या कहते हैं?
उतर:
मेंढ़क की आवाज को टर्राना कहते हैं।

प्रश्न 12.
डर किसको नहीं लगता ?
उतर:
वर्षा के पानी को देखकर मेंढक को डर नहीं लगता।

प्रश्न 13.
बारिश होने से क्या – क्या होता है?
उतर:
बारिश होने से ताल – तलैया पानी से भर जाते हैं। पशु – पक्षी, बच्चे आनंदित होकर नाचते हैं।

प्रश्न 14.
बारिश के पानी से क्या – क्या भर गये?
उतर:
बारिश के पानी से ताल – तलैया, नदी, समुद्र भर गये।

प्रश्न 15.
सभी दोस्त बारिश के पानी में क्या-क्या करते हैं?
उतर:
सभी दोस्त बारिश के पानी में आनंदित होकर नाचते हैं।

प्रश्न 16.
आप मोती को कहाँ – कहाँ पहनते हैं?
उतर:
गले में मौतियों का हार, कान में झुमके, हाथों में चूडियों के रूप में पहनते हैं।

प्रश्न 17.
इस पाठ का नाम क्या है?
उतर:
इस पाठ का नाम बारिश है।

प्रश्न 18.
पानी में कौन से फूल खिले है?
उतर:
पानी में कमल के फूल खिले हैं।

प्रश्न 19.
बच्चों की अभिलाषा क्या है?
उतर:
बच्चों की अभिलाषा है, बारिश में भीगते हए खेलना।

प्रश्न 20.
कौन – कौन बारिश के पानी का आनंद ले रहे हैं?
उतर:
पशु – पक्षी और बच्चे बारिश के पानी का आनंद ले रहे हैं।

प्रश्न 21.
मेंढ़क का डर क्या देखकर दूर हो गया?
उतर:
मेंढ़क का डर बारिश को देखकर दूर हो गया।

प्रश्न 22.
मेंढ़क किस बात से डरता था?
उतर:
अगर बारिश न हो तो, ताल – तलैया सूख जाने का मेंढ़क को डर था। .

पढ़िए

इन्हें पढ़ो
अ आ – न म र

वर्ग पहेली बनाओ

1.

उतर:
राम, मरम, मरार, रनना, नारा, रामना, नाम, माना

2.

उतर:
अन, नर, नरम, मर, रसना, नारा, रामराम, मन

चित्र देखकर नाम (संज्ञा) से खाली स्थान भरिए।
अनार, आम, पेड़, मोर आरा

नीचे लिखे शब्दों में से नाम (संज्ञा) वालों शब्द रेखांकित करें।

शब्दों के चित्र से जोड़िए।

चित्र पहचानकर सही शब्द पर गोला लगाओ।

इन्हें मिलाकर पढ़िए।

1. बरस + आ = बरसा
2. बोल + आ = बोला
3. नाच + ता = नाचता
4. लग + ता = लगता
5. गरज + ता = गरजता
6. मिल + कर मिलकर

इन्हें सीखिएँ। (लिंग बदलना)

1. बच्चा – बच्ची
2. लडका – लड़की
3. मोर – मोरनी
4. मामा – मामी

इन पुनरुक्ति शब्दों को दोहरइए।

1. रिमझिम-रिमझिम
2. घड़ – घड़ – घड़
3. छम – छम – छम
4. टर – टर – टर
5. ता – ता

लिखिए

चित्र देखकर पहला अक्षर लिखाओ।

खाली जगह भरिए।

वर्गों को जोड़कर शब्द लिखिए।

1. र +1+ म = राम
2. अ + न + 1 + र = अनार
3. न + र + म = नरम
4. आ + म = आम
5. र + म + 1 = रमा

चित्र देखकर अंतिम वर्ण लिखो।

गोल में दिए गए अक्षर को बाहर दिए गए अक्षरों के साथ जोड़कर शब्द बनाओ।

1. आनन
2. आना
3. आमन
4. आरा
5. आराम
6. आन
7. आट
8. आनल

मात्रा अलग करके लिखिए।

उदाहरण:
का = क् + ा
ना = न +1
रा = र् +1
मा = म +1

सही जगह (आ-ा) मात्रा लगाकर शब्द लिखिए।
उदाहरण :
मम = म I म I = मामा
1. मन = म ा न = मान
2. रम = र ! म = राम
3. अन = अ न = आन
4. नम = न ! म = नाम

मात्रा जोड़कर लिखिए।

उदाहरण :
म + ओ = मो
1. म + आ = मा
2. र + आ = रा
3. ब + ओ = बो
4. झ + ए = झे
5. इ + म = मि
6. न + ई = नी
7. ल + ऐ = ले
8. म + उ = मु
9. ह + ए = हे
10. न + आ = ना

नीचे लिखे अधूरे शब्दों को अक्षर और (आ -ा) मात्रा लगाकर पूरा कीजिए।

‘र’ जोड़िए।
डर नर नरम मरन अनार

‘म’ जोड़िए।
आम नरम नाम राम नमन

‘न’ जोड़िए।
नमन रमन नर नम नरम

‘आ’ जोड़िए।
आना आराम आम आओ

‘अ’ जोड़िए।
अनार अमन अनमन अरमान अमर

‘आ – ा’ जोडिए।
नारा रामा अनार आना आरा

चित्र देखकर रिक्त स्थान भरिए (आ) में चित्र देखकर नाम लिखिए।

इन अक्षरों को सही क्रम में जोड़कर शब्द बनाइए।
उदाहरण :

गोले में दिए गए वर्ण को शब्दों से जोड़कर लिखिए।

सही अक्षरों से रिक्त स्थान भरिए।

भाषा की बात

शब्द बनाइए।

उतर:

निम्न लिखित शब्दों को वचन बदलिए।

गरजता – गरजते
गया – गये
बच्चा – बच्चे
बोला – बोले
लगता – लगते
सारा – सारे
रहा – रहे
नाच- नाचे
नाचता – नाचते
मिला – मिले

निम्न लिखित शब्दों के विलोम बदलिए।

आओ × जाओ
नाच × गान
डर × निड़र
गीत × संगीत
पानी × हवा
अब × तब

पर्यायवाची शब्द

पानी – जल, वारि, उदक
मोर – मयूर, सारंग, नीलकंठ
बच्चा – शिशु, बालक, पुत्र
अब – अभी, आज, इस वक्त
मेंढक – मंडूक, दादुर, भेक
तलैया – तालाब, पोखर, जलाशय
नाच – नृत्य, ठुमका, अभिनय
मेघ – बादल, जलधर, घन

शब्द पढ़िए और सुंदर अक्षरों में लिखिए।

क्या मैं ये कर सकता हूँ?	हाँ (✓)	नहीं (✗)
1. गीत गा सकता हूँ। चित्र के बारे में बातचीत कर सकता हूँ।	✓
2.”न, म, र, अ आ – T से बने शब्दों को पढ़ सकता हूँ। बिना देखे लिख सकता हूँ।	✓
3. सूचना के अनुसार चित्र बना सकता है। हाँ	✓

AP State Syllabus AP Board 9th Class Telugu Textbook Solutions 9th Class Telugu Grammar Notes, Questions and Answers.

AP State Syllabus 9th Class Telugu Grammar

తెలుగు సంధులు

నా చిన్నప్పుడు చేసిన పనులు గుర్తుకు వచ్చాయి.

గమనిక :
పై వాక్యంలో “చిన్నప్పుడు” అనే పదం, చిన్న + అప్పుడు అనే రెండు పదాలు కలవడం వల్ల వచ్చింది. దీనినే “సంధి పదం” అంటారు. ఉచ్చరించడంలో సౌలభ్యం కోసం, రెండు పదాలను వెంట వెంటనే కలిపి మాట్లాడవలసినప్పుడు,

లేదా రాయవలసినప్పుడు, “సంధి పదం” ఏర్పడుతుంది.

తెలుగు సంధులు :
రెండు తెలుగుపదాల మధ్య జరిగే సంధులను “తెలుగు సంధులు” అంటారు.

సంధి :
వ్యాకరణ పరిభాషలో రెండు స్వరాల (అచ్చుల) కలయికను “సంధి” అని పిలుస్తారు.

సంధి కార్యం :
రెండు అచ్చుల మధ్య జరిగే మార్పును “సంధి కార్యం” అని పిలుస్తారు.

పూర్వ స్వరం :
సంధి జరిగే మొదటి పదం చివరి అక్షరంలోని అచ్చును, (స్వరాన్ని) “పూర్వ స్వరం” అని పిలుస్తారు.

పర స్వరం :
సంధి జరిగే రెండవ పదము మొదటి అక్షరములోని అచ్చును (స్వరాన్ని) “పర స్వరం” అని పిలుస్తారు.
ఉదా :
రామ + అయ్య : ‘మ’ లో ‘అ’, పూర్వ స్వరం; ‘అయ్య’ లోని ‘అ’ పర స్వరం.

1. అత్వ సంధి
సూత్రం : అత్తునకు సంధి బహుళము.

ఈ కింది పదాలను విడదీయండి.
ఉదా :
మేనల్లుడు = మేన + అల్లుడు = (న్ +) అ + అ = అ = (అత్వ సంధి)
1) ఒకప్పుడు = ఒక + అప్పుడు = (అ + అ = అ) = (అత్వ సంధి)
2) వచ్చినందుకు = వచ్చిన + అందుకు = (అ + అ = అ) = (అత్వ సంధి)
3) రాకుంటే = రాక + ఉంటే = (అ + ఉ = ఉ) = (అత్వ సంధి)
4) లేకేమి = లేక + ఏమి = (అ + ఏ = ఏ) = (అత్వ సంధి)
5) పోవుటెట్లు = పోవుట + ఎట్లు = (అ + ఎ = ఎ) = (అత్వ సంధి)

గమనిక :
పై సంధి పదాలలోని పూర్వ స్వరం ‘అ’. అది పర స్వరంలోని అచ్చుతో కలిస్తే పూర్వ స్వరం ‘అ’ లోపిస్తుంది. ‘అ’ లోపించింది కాబట్టి ‘అత్వ సంధి’.

అత్వసంధి లేక ‘అకారసంధి’ అంటారు. పొట్టి ‘అ’ అనే అక్షరానికి అచ్చు పరమైతే ‘అత్వ సంధి’ వస్తుంది.

* అత్వ సంధి (అకార సంధి) సూత్రం :అత్తునకు సంధి బహుళము.

2. ఇత్వ సంధి
సూత్రం :ఏమ్యాదుల ఇత్తునకు సంధి వైకల్పికముగానగు.
ఈ కింది పదాలను విడదీయండి.
ఉదా :
అ) ఏమంటివి = ఏమి + అంటివి = (ఇ + అ = అ) = (ఇత్వ సంధి)
సంధి జరుగనప్పుడు “య కారం” ఆగమంగా వస్తుంది. దానినే ‘యడాగమం’ అని పిలుస్తారు.

ఆ) ఏమియంటివి = ఏమి + య్ + అంటివి = (ఇ + అ = య) : (ఇకారసంధి రాని యడాగమరూపం)

గమనిక :
ప్రథమ, ఉత్తమ పురుష బహువచన క్రియల ఇకారమునకు సంధి వైకల్పికంగా జరుగుతుంది.
వచ్చిరిపుడు = వచ్చిరి + ఇపుడు – (ఇ + ఇ + ఇ) – (ఇత్వ సంధి)
వచ్చిరియిపుడు = వచ్చిరి + య్ + ఇపుడు – (ఇ + ఇ + యి) (యడాగమం వచ్చిన రూపం)

గమనిక :
పై ఉదాహరణములలో హ్రస్వ ఇకారానికి అచ్చు కలిసినపుడు సంధి జరిగింది. దీనిని “ఇత్వసంధి” అంటారు. ఇత్వ సంధి తప్పక జరుగాలన్న నియమం లేదు.

వైకల్పికం :
ఇత్వ సంధి జరుగవచ్చు లేక జరుగకపోవచ్చు. వ్యాకరణంలో ఈ పరిస్థితిని “వైకల్పికం” అని పిలుస్తారు.
అభ్యాసము :
ఉదా :
1) ఏమంటివి = ఏమి + అంటివి = (మ్ + ఇ + అ = మ)
2) పైకెత్తినారు = పైకి + ఎత్తినారు – (ఇ + ఎ = ఎ) = ఇత్వ సంధి
3) మనిషన్నవాడు = మనిషి + అన్నవాడు = (ఇ + అ = అ) = ఇత్వ సంధి

3. ఉత్వ సంధి
ఉకారసంధి సూత్రం : ఉత్తునకు అచ్చు పరమగునపుడు సంధి నిత్యం.

ఈ కింది పదాలను విడదీయండి.
ఉదా :
రాముడతడు = రాముడు + అతడు = (డ్ + ఉ + అ = డ) = (ఉత్వ సంధి)
1) అతడెక్కడ = అతడు + ఎక్కడ = (ఉ + ఎ = ఎ) = (ఉత్వ సంధి)
2) మనమున్నాము = మనము + ఉన్నాము = (ఉ + ఉ = ఉ) = (ఉత్వ సంధి)
3) మనసైన = మనసు + ఐన = (ఉ + ఐ = ఐ) = (ఉత్వ సంధి)

గమనిక :
హ్రస్వ ఉకారానికి, అనగా ఉత్తుకు, అచ్చు కలిసినప్పుడు, పూర్వ స్వరం ఉకారం లోపించి, పర స్వరం కనిపిస్తుంది. లోపించిన పూర్వ స్వరం ‘ఉ’ కాబట్టి, ఇది “ఉత్వ సంధి” అని పిలువబడుతుంది.

ఉత్వ సంధి సూత్రం : ఉత్తునకు అచ్చు పరమైనపుడు సంధి నిత్యం.
నిత్యం : నిత్యం అంటే, తప్పక సంధికార్యం జరుగుతుందని అర్థం

4. యడాగమం సంధి
సూత్రం : సంధి లేనిచోట అచ్చుల మధ్య “య్” వచ్చి చేరడాన్ని “యడాగమం” అని పిలుస్తారు.

ఈ కింది పదాలను విడదీయండి.
ఉదా :
అ) మాయమ్మ = మా + అమ్మ = మాయమ్మ
ఆ) మాయిల్లు = మా + ఇల్లు = మాయిల్లు
ఇ) హరియతడు = హరి + అతడు = హరియతడు

గమనిక :
పై ఉదాహరణలలో సంధి జరుగలేదు. కాని కొత్తగా ‘య్’ వచ్చి చేరింది. అలా చేరడం వల్ల ఈ కింది విధంగా మార్పు జరిగింది.
అ)మా + య్ + అమ్మ = మా ‘య’ మ్మ
ఆ)మా + య్ + ఇల్లు = మా ‘ఋ’ ల్లు
ఇ) హరి + య్ + అతడు = హరి ‘య’ తడు

యడాగమం :
సంధి లేనిచోట అచ్చుల మధ్య “య్” వచ్చి చేరడాన్ని “యడాగమం” అంటారు.

5. ఆమ్రేడిత సంధి
సూత్రం : అచ్చునకు ఆమ్రేడితం పరమైతే సంధి తరుచుగా వస్తుంది.

ఆమ్రేడితం :
మొదట పలికిన పదమునే తిరిగి పలుకుతాము. అలా రెండవమారు పలికిన పదాన్ని ‘ఆమ్రేడితం’ అంటాము.
ఉదా :
1) ‘ఆహా + ఆహా ఆహా అనే పదం రెండుసార్లు వచ్చింది. అందులో రెండవ ఆహా అనే దాన్ని ఆమ్రేడితం అని పిలవాలి.
2) అరెరె – అరె + అరె : రెండవసారి వచ్చిన ‘అరె’ ఆమ్రేడితం.
3) ఔరౌర = ఔర + ఔర – రెండవసారి వచ్చిన ‘ఔర’ ఆమ్రేడితం.

గమనిక :
పై ఉదాహరణములలో ఒక్కొక్క పదం రెండుసార్లు వచ్చింది. రెండవసారి వచ్చిన పదాన్ని ‘ఆమ్రేడితం’ అంటారు.
ఆమ్రేడిత సంధికి ఉదాహరణములు :
ఔర + ఔర = ఔర్ + అ
ఆహా + ఆహా ఆహ్ + ఆ
ఓహో + ఓహో = ఓహ్ + ఓ

గమనిక :
పై ఉదాహరణములలో పూర్వ పదం అనగా మొదటి పదం చివర, అ, ఆ, ఓ వంటి అచ్చులున్నాయి. ఈ అచ్చులకు ఆమ్రేడితం పరమైతే, సంధి వస్తుంది.
ఔర + ఔర = ఔరౌర = (అ + ఔ = ఔ)
ఆహా + ఆహా ఆహాహా – (ఆ + ఆ = ఆ)
ఓహో + ఓహో : ఓహోహో = (ఓ + ఓ = ఓ)
ఏమి + ఏమి = ఏమేమి = (ఇ + ఏ = ఏ)
ఎట్లు + ఎట్లు : ఎట్లెట్లు = (ఉ + ఎ = ఎ)
ఏమిటి + ఏమిటి = ఏమిటేమిటి = (ఇ + ఏ = ఏ)
అరె అరె . . అరెరె : (ఎ + అ = అ)
పై విషయాలను గమనిస్తే ఆమ్రేడిత సంధి సూత్రాన్ని ఇలా తయారుచేయవచ్చు.

ఆమ్రేడిత సంధి సూత్రం :
అచ్చునకు ఆమ్రేడితం పరమైతే, సంధి తరుచుగా అవుతుంది.

గమనిక :
అమ్రేడిత సంధి, కింది ఉదాహరణములలో వికల్పంగా జరుగుతుంది. ఈ కింది ఉదాహరణలను గమనిస్తే, సంధి జరిగిన రూపం, సంధిరాని రూపమూ కనబడతాయి.
ఉదా :
ఏమి + ఏమి = ఏమేమి, ఏమియేమి (సంధి వైకల్పికం)
ఎట్లు + ఎట్లు = ఎట్లెట్లు, ఎట్లు, ఎట్లు (సంధి వైకల్పికం)
ఎంత + ఎంత = ఎంతెంత, ఎంతయెంత (సంధి వైకల్పికం)

6. ఆమ్రేడిత ద్విరుక్తటకారాదేశ సంధి
సూత్రం :ఆమ్రేడితం పరమగునపుడు, కడాదుల, తొలి యచ్చు మీది వర్ణముల కెల్ల అదంతంబగు ద్విరుక్తటకారంబగు.
కింది ఉదాహరణలను గమనించండి.
1) పగలు + పగలు = పట్టపగలు
2) చివర + చివర = చిట్టచివర
3) కడ + కడ = కట్టకడ

గమనిక :
1) పగలు + పగలు : పట్టపగలు అవుతోంది. అంటే ‘ప’ తర్వాత ఉన్న ‘గలు’ అన్న అక్షరాలకు బదులుగా, ‘ట్ట’ వచ్చింది. ‘ట్ట’ వచ్చి, ‘పట్టపగలు’ అయింది.

2) చివర + చివర అన్నప్పుడు ‘చి’ తర్వాత రెండక్షరాల మీద ‘మీ’ వచ్చి, ‘చిట్టచివర’ అయింది.
3) కడ + కడ అన్నప్పుడు ‘డ’ స్థానంలో ‘మీ’ వచ్చి ‘కట్టకడ’ అయింది. ఇప్పుడు కిందివాటిని కలిపి రాయండి.
ఎదురు + ఎదురు = ఎట్ట యెదురు
కొన + కొన = కొట్టకొను
మొదట + మొదట = మొట్టమొదట
బయలు + బయలు = బట్ట బయలు
తుద + తుద = తుట్టతుద

గమనిక :
ఆమ్రేడితం పరంగా ఉంటే, కడ మొదలైన శబ్దాల, మొదటి అచ్చు మీద అన్ని అక్షరాలకు ‘ట్ట’ వస్తుండడం గమనించాము.

సూత్రం :
ఆమ్రేడితం పరమగునపుడు, కడాదుల, తొలి యచ్చు మీది వర్ణముల కెల్ల అదంతంబగు ద్విరుక్తటకారంబగు.

7. ద్రుతప్రకృతిక సంధి
సరళాదేశ సంధి : ద్రుత ప్రకృతికము మీది పరుషములకు సరళములగు.

ఈ కింది పదాలు చదివి పదంలోని చివర అక్షరం కింద గీత గీయండి. 1) పూచెను 2) చూచెన్ 3) తినెను 4) చూచెన్ 5) ఉండెన్

గమనిక :
పై పదాలను గమనిస్తే పదాల చివర, ను, చ్ లు కనిపిస్తాయి. అంటే పదాల చివర నకారం ఉంది. ఈ నకారాన్ని ‘ద్రుతం’ అంటారు. ద్రుతము చివరన గల పదాలను, “ద్రుత ప్రకృతికములు” అంటారు.

గమనిక :
పూచెను, చూచెన్, తినెను, చూచెన్, ఉండెన్ – అనేవి ద్రుత ప్రకృతికములు.
కింది ఉదాహరణములను గమనించండి.
ఉదా :
అ) పూచెన్ + కలువలు = పూచెన్ + గలువలు
ఆ) దెసన్ + చూచి = దెసన్ + జూచి
ఇ) చేసెన్ + టక్కు = చేసెన్ + డక్కు
ఈ) పాటిన్ + తప్ప = పాటిన్ + దప్ప
ఉ) వడిన్ + పట్టి = వడిన్ + బట్టి
ఊ) చేసెను + తల్లీ : చేసెను + దల్లీ
ఋ) దెసను + చూసి = దెసను + జూసి

గమనిక :
ద్రుత ప్రకృతానికి ‘క’ పరమైతే ‘గ’, ‘చ’ పరమైతే ‘జ’, ‘ఓ’ పరమైతే ‘డ’, ‘త’ పరమైతే ‘ద’, ‘ప’ పరమైతే ‘బ’ ఆదేశంగా వస్తాయి.
1) క – ‘గ’ గా,
2) చ – ‘జ’ గా
3) ట – ‘డ’ గా
4) త – ‘ద’ గా
5) ప – ‘బ’ గా మార్పు వచ్చింది.

ఇందులో ‘క చట తప’ లకు, ‘పరుషములు’ అని పేరు, ‘గ జ డ ద బ’ లకు, ‘సరళములు’ అని పేరు. దీనిని బట్టి సరళాదేశ సంధి సూత్రం ఇలా ఉంటుంది.

సూత్రం :
ద్రుత ప్రకృతికము మీది పరుషములకు, సరళములగు.

గమనిక :
ఇప్పుడు పై ఉదాహరణలలో మార్పు గమనించండి.
ఉదా :
పూచెఁ గలువలు ; (ద్రుతం అరసున్నగా మారింది)
పూచెను + కలువలు (పూచెం గలువలు (ద్రుతం సున్నగా మారింది) పూచెనలువలు (ద్రుతం మీద హల్లుతో కలిసి సంశ్లేష రూపం అయ్యింది) పూచెను గలువలు. ద్రుతము మార్పు చెందలేదు) దీనికి సూత్రం చెపితే సూత్రం ఇలా ఉంటుంది.

2వ సూత్రం : ఆదేశ సరళానికి ముందున్న ద్రుతానికి, బిందు, సంశ్లేషలు విభాషగా వస్తాయి.
గమనిక :
అంటే ఒక్కోసారి బిందువు వస్తుంది. ఒక్కోసారి సంశ్లేష వస్తుంది.

8. గసడదవాదేశ సంధి
సూత్రం : ప్రథమ మీది పరుషములకు గసడదవలు బహుళంబుగానగు.

కింది పదాలను ఎలా విడదీశారో గమనించండి.
1) గొప్పవాడు గదా = గొప్పవాడు + కదా (డు + క)
2) కొలువు సేసి = కొలువు + చేసి (వు + చే)
3) వాడు డక్కరి = వాడు + టక్కరి (డు + ట)
4) నిజము దెలిసి = నిజము + తెలిసి (ము + 3)
5) పాలువోయక = పాలు + పోయక (లు + పో)

గమనిక :
పై ఉదాహరణలలో పూర్వపదం చివర ప్రథమా విభక్తి ప్రత్యయాలు ఉన్నాయి. పరపదం మొదట క, చ, ట, త, ప లు ఉన్నాయి. ఈ విధంగా ప్రథమావిభక్తి మీద, ప్రత్యయాలు క, చ, ట, త, ప లు పరమైతే, వాటి స్థానంలో గ, స, డ, ద, వ, లు ఆదేశంగా వస్తాయి. అంటే
1) క – గ – గా మారుతుంది
2) త – ద – గా మారుతుంది
3) చ – స గా మారుతుంది
4) ప – వ గా మారుతుంది
5) ట – డ గా మారుతుంది.

అంటే క, చ, ట, త, ప లకు, గ, స, డ, ద, వ లు ఆదేశంగా వస్తాయి.

గసడదవాదేశ సంధి సూత్రం :
ప్రథమ మీది పరుషములకు గ స డ ద వ లు బహుళంబుగానగు

ద్వంద్వ సమాసంలో : గ స డ ద వా దేశ సంధి.

కింది పదాలను గమనించండి
కూరగాయలు = కూర + కాయ + లు
కాలుసేతులు = కాలు + చేయి + లు
టక్కుడెక్కులు = టక్కు + టెక్కు + లు
తల్లి దండ్రులు = తల్లి + తండ్రి + లు
ఊరువల్లెలు = ఊరు + పల్లె + లు

గమనిక :
పై ఉదాహరణలు ద్వంద్వ సమాసపదాలు. పై ఉదాహరణలలో కూడా క చ ట త ప లకు గ స డ ద వ లు వచ్చాయి.
దీన్నే గ స డ ద వా దేశం అంటారు.

గసడదవాదేశ సంధి సూత్రం :
ద్వంద్వ సమాసంలో మొదటి పదంమీద ఉన్న క చ ట త ప లకు, గ స డ ద వలు క్రమంగా వస్తాయి.
కింది పదాలను కలపండి.
1) అక్క చెల్లి = అక్కాసెల్లెండ్లు
2) అన్న + తమ్ముడు – అన్నదమ్ములు

9. టుగాగమ సంధి
సూత్రం : కర్మధారయంబులందు ఉత్తునకు అచ్చుపరమగునపుడు టుగాగమంబగు.

ఈ కింది పదాలను పరిశీలించండి.
నిలువు + అద్దం = నిలువుటద్దం
తేనె + ఈగ = తేనెటీగ
పల్లె + ఊరు = పల్లెటూరు

గమనిక :
వీటిలో సంధి జరిగినపుడు ‘ట్’ అదనంగా చేరింది. ఇలా ‘ట్’ వర్ణం వచ్చే సంధిని ‘టుగాగమ సంధి’ అంటారు.
అలాగే కింది పదాలు కూడా గమనించండి.
1) చిగురు + ఆకు = చిగురుటాకు / చిగురాకు
2) పొదరు + ఇల్లు : పొదరుటిల్లు / పొదరిల్లు

గమనిక :
వీటిలో ‘ట్’ అనే వర్ణం, సంధి జరిగినపుడు రావచ్చు. ‘ట్’ వస్తే “టుగాగమం” అవుతుంది. ‘ట్’ రాకుంటే ‘ఉత్వ సంధి’ అవుతుంది.

టుగాగమ సంధి సూత్రం :
కర్మధారయములందు, ఉత్తునకు అచ్చు పరమైతే టుగాగమంబగు.

2) టుగాగమ సంధి (వికల్పం) :
కర్మధారయంబు నందు పేర్వాది శబ్దములకు అచ్చు పరమగునపుడు టుగాగమంబు విభాషనగు.
ఉదా :
1) పేరు + ఉరము = పేరు టురము / పేరురము
2) చిగురు + ఆకు = చిగురుటాకు / చిగురాకు
3) పొదరు + ఇల్లు = పొదరుటిల్లు / పొదరిల్లు

10. లులన సంధి
సూత్రం : లులనలు పరమైనపుడు ఒక్కొక్కప్పుడు ముగాగమానికి లోపం, దాని పూర్వ స్వరానికి దీర్ఘం వస్తాయి.
ఈ కింది ఉదాహరణములు గమనించండి.
1) పుస్తకములు – పుస్తకాలు
2) దేశముల – దేశాల
3) జీవితమున – జీవితాన
4) గ్రంథములు – గ్రంథాలు
5) రాష్ట్రముల – రాష్ట్రాల
6) వృక్షమున – వృక్షాన

పై పదాల్లో మార్పును గమనించండి.
పుస్తకములు, గ్రంథములు, దేశములు, రాష్ట్రములు, జీవితమున, వృక్షమున – వీటినే మనం పుస్తకాలు, గ్రంథాలు, దేశాలు, రాష్ట్రాలు, జీవితాన, వృక్షాన అని కూడా అంటాం.

గమనిక :
ఈ మార్పులో లు, ల, న అనే అక్షరాల ముందున్న ‘ము’ పోయింది. ‘ము’ కంటే ముందున్న అక్షరానికి దీర్ఘం వచ్చింది.

లులన సంధి సూత్రం :
లు, ల, న లు పరమైనప్పుడు, ఒక్కొక్కప్పుడు మువర్ణానికి లోపము, దాని పూర్వ స్వరానికి దీర్ఘమూ వస్తాయి.

11. పడ్వాది సంధి
సూత్రం : పడ్వాదులు పరమగునపుడు ‘ము’ వర్ణకానికి లోపమూ, పూర్ణ బిందువూ (0) విభాషగా అవుతాయి.
ఈ కింది ఉదాహరణములు గమనించండి.
1) భయము + పడు = భయంపడు, భయపడు

విడదీసిన పదాలకూ, కలిపిన పదాలకూ తేడా గమనించండి. కలిపిన పదంలో ‘ము’ కు బదులుగా సున్న(0) వచ్చింది. మరో దానిలో ‘ము’ లోపించింది.

పడ్వాది సంధి సూత్రం :
పడ్వాదులు పరమగునపుడు ‘ము’ వర్ణకానికి లోపమూ, పూర్ణబిందువూ (0) విభాషగా అవుతాయి.

గమనిక :
పడ్వాదులు = పడు , పట్టె, పాటు అనేవి.

12. త్రికసంధి సూత్రం :
త్రికము మీది అసంయుక్త హల్లుకు ద్విత్వం బహుళంగా వస్తుంది.
ఈ కింది ఉదాహరణ చూడండి
అక్కొమరుండు = ఆ + కొమరుండు
ఆ + కొమరుడు = అనే దానిలో ‘ఆ’, త్రికంలో ఒకటి. ఇది ‘అ’ గా మారింది. సంయుక్తాక్షరం కాని హల్లు ‘కొ’ ద్విత్వంగా ‘క్కొ’ గా మారింది.

అలాగే ఈ, ఏలు అనే త్రికములు కూడా, ఇ, ఎలుగా మారుతాయి.
ఉదా :
ఈ + కాలము = ఇక్కాలము
ఏ + వాడు : ఎవ్వాడు

త్రికసంధి సూత్రం :
త్రికము మీది అసంయుక్త హల్లుకు ద్విత్వం బహుళంగా వస్తుంది.
ఉదా :
ఈ + క్కాలము
ఏ + వ్వాడు.

సూత్రం 2 : ద్విరుక్తమైన హల్లు పరమైనపుడు ఆచ్ఛిక దీర్ఘానికి హ్రస్వం అవుతుంది.
ఉదా :
1) ఇక్కాలము
2) ఎవ్వాడు

13. రుగాగమ సంధి
సూత్రం : పేదాది శబ్దాలకు ‘ఆలు’ శబ్దము పరమైతే కర్మధారయంలో రుగాగమం వస్తుంది.
ఉదా :
పేద + ఆలు = పేద + ర్ + ఆలు = పేదరాలు

పై రెండు పదాలకు మధ్య ” అనేది వచ్చి, ప్రక్కనున్న ‘ఆ’ అనే అచ్చుతో కలిస్తే ‘రా’ అయింది. అదెలా వస్తుందంటే, పేద, బీద, బాలింత ఇలాంటి పదాలకు ‘ఆలు’ అనే శబ్దం పరమైతే, ఇలా ‘రుగాగమం” అంటే ‘5’ వస్తుంది.

ఆగమం :
రెండు పదాలలో ఏ అక్షరాన్ని కొట్టివేయకుండా, కొత్తగా అక్షరం వస్తే “ఆగమం” అంటారు.

రుగాగమ సంధి సూత్రం (1) :
పేదాది శబ్దములకు ‘ఆలు’ శబ్దంపరమైతే, కర్మధారయంలో రుగాగమం వస్తుంది.
పేద (విశేషణం) – ఆలు (స్త్రీ) నామము
విశేషణం = నామం మనుమ + ఆలు = మనుమరాలు బాలింత + ఆలు = బాలింతరాలు

రుగాగమ సంధి సూత్రం (2) :
కర్మధారయంలో తత్సమ పదాలకు, ఆలు శబ్దం పరమైతే, పూర్వ పదం చివరనున్న అత్వానికి ఉత్వమూ, రుగాగమం వస్తాయి.
ఉదా :
ధీరురాలు = ధీర + ఆలు
గుణవంతురాలు = గుణవంత + ఆలు
విద్యావంతురాలు = విద్యావంత + ఆలు

సంస్కృత సంధులు

1. సవర్ణదీర్ఘ సంధి
సూత్రం : అ, ఇ, ఉ, ఋ అనే వర్ణాలకు అవే వర్ణాలు సవర్ణాలు కలిసినప్పుడు, దీర్ఘం తప్పనిసరిగా వస్తుంది.
గమనిక :
‘అ’ వర్ణానికి – ‘అ’, ఆ – లు సవర్ణాలు
‘ఇ’ వర్ణానికి – ‘ఇ, ఈ లు’ – సవర్ణాలు
‘ఉ’ వర్ణానికి – ‘ఉ, ఊ లు’ – సవర్ణాలు
‘ఋ’ వర్ణానికి – ‘ఋ, ౠ లు’ – సవర్ణాలు

ఉదా :
1) రామానుజుడు = రామ + అనుజుడు = (అ + అ = ఆ) = సవర్ణదీర్ఘ సంధి
2) రామాలయం = రామ + ఆలయం = అ + ఆ = ఆ) = సవర్ణదీర్ఘ సంధి
3) కవీంద్రుడు = కవి + ఇంద్రుడు = (ఇ + ఇ = ఈ) = సవర్ణదీర్ఘ సంధి
4) భానూదయం = భాను + ఉదయం = (ఉ + ఉ = ఊ) = సవర్ణదీర్ఘ సంధి
5) వధూపేతుడు = వధూ + ఉపేతుడు : (ఊ + ఉ = ఊ) = సవర్ణదీర్ఘ సంధి
6) పిత్రణం = పితృ + ఋణం = (ఋ + ఋ = ౠ) = సవర్ణదీర్ఘ సంధి
7) మాతౄణం = మాతృ + ఋణం = (ఋ + ఋ = ౠ) = సవర్ణదీర్ఘ సంధి

2. గుణ సంధి
సూత్రం : అకారానికి ఇ, ఉ, ఋ లు పరమైతే ఏ, ఓ, అర్ లు ఏకాదేశంగా వస్తాయి.
1. ఉదా :
రాజేంద్రుడు = రాజ + ఇంద్రుడు = (అ + ఇ = గుణ సంధి
మహేంద్రుడు = మహా + ఇంద్రుడు – (ఆ + ఇ = ఏ) = గుణ సంధి
నరేంద్రుడు : నర + ఇంద్రుడు = (అ + ఇ = ఏ) = గుణ సంధి

2. ఉదా :
పరోపకారం = పర + ఉపకారం = గుణ సంధి
మహోన్నతి = మహా + ఉన్నతి – (ఆ + ఉ + ఓ) గుణ సంధి
దేశోన్నతి = దేశ + ఉన్నతి = (ఆ + ఉ + ఓ) = గుణ సంధి
గృహోపకరణం = గృహ + ఉపకరణం = (అ + ఉ = ఓ) = గుణ సంధి

3. ఉదా :
రాజర్షి = రాజ + ఋషి – (అ + ఋ = అర్) – గుణ సంధి
మహర్షి = మహా + ఋషి – (ఆ + ఋ = అర్) – గుణ సంధి

గమనిక :
1) అ, ఆ లకు, ఇ, ఈ లు కలిసి ‘ఏ’ గా మారడం
2) అ, ఆ లకు, ఉ, ఊ లు కలిసి ‘ఓ’ గా మారడం
3) అ, ఆ లకు, ఋ, ౠ లు కలిసి ‘అర్’ గా మారడం.

పై మూడు సందర్భాల్లోనూ, పూర్వ స్వరం అంటే, సంధి విడదీసినపుడు, మొదటి పదం చివరి అచ్చు, అ, ఆ లుగా ఉంది. పర స్వరం, అంటే విడదీసిన రెండవ పదంలో మొదటి అచ్చులు ఇ, ఉ, ఋ – లుగా ఉన్నాయి.
గమనిక :
1) అ, ఆ లకు – ‘ఇ’ కలిస్తే ‘ఏ’ గా మారుతుంది.
2) అ, ఆ లకు – ‘ఉ’ కలిస్తే ‘ఓ’ గా మారుతుంది.
3) అ, ఆ లకు – ‘ఋ’ కలిస్తే ‘అర్’ గా మారుతుంది.

గమనిక :
ఏ, ఓ, అర్ అనే వాటిని గుణాలు అంటారు. ఇలా గుణాలు వచ్చే సంధిని “గుణ సంధి” అంటారు.

3. యణాదేశ సంధి
సూత్రం : ఇ, ఉ, ఋ, లకు, అసవర్ణాచ్చులు పరమైతే య, వ, ర లు ఆదేశంగా వస్తాయి.
ఈ కింది పదాలను విడదీయండి. మార్పును గమనించండి.
ఉదా :
అ) అత్యానందం. = అతి + ఆనందం = (త్ + ఇ + ఆ = యా) = యణాదేశ సంధి
1) అత్యంతం = అతి + అంతం = (అత్ + ఇ + అ + య) = యణాదేశ సంధి

ఉదా :
ఆ) అణ్వస్త్రం = అస్త్రం = (ణ్ + ఉ + అ = వ) = యణాదేశ సంధి
2) గుర్వాజ్ఞ = గురు + ఆజ్ఞ . : (ర్ + ఉ + ఆ = వ) = యణాదేశ సంధి

ఉదా :
ఇ) పిత్రాజ్ఞ = పితృ + ఆజ్ఞ = (ఋు + ఆ = రా) = యణాదేశ సంధి
3) మాత్రంశ = మాతృ + అంశ = (ఋ + అ = 6). = యణాదేశ సంధి

గమనిక :
ఇ, ఉ, ఋ లకు అసవర్ణాచ్చులు (వేరే అచ్చులు) పక్కన వచ్చినపుడు, క్రమంగా వాటికి య – వ – ర లు వచ్చాయి. యవరలను ‘యణులు’ అంటారు. యజ్ఞులు చేరితే వచ్చే సంధిని, యణాదేశ సంధి, అంటారు. యణాదేశ సంధిలో, ‘ఇ’ కి బదులుగా “య్”, ‘ఉ’ కి బదులుగా ‘ఏ’, ‘ఋ’ కి బదులుగా ‘5’ వచ్చాయి.

యణాదేశ సంధి సూత్రం : ఇ, ఉ, ఋ లకు, అసవర్ణాచ్చులు పరమైతే, య, వ, ర లు ఆదేశంగా వస్తాయి.

4. వృద్ధి సంధి
సూత్రం : అకారానికి ఏ, ఐలు పరమైతే ‘ఐ’ కారమూ, ఓ, ఔ లు పరమైతే ‘ఔ’ కారము వస్తాయి.

ఈ కింది పదాలను విడదీయండి.
1. ఉదా :
వసుధైక = వసుధా + ఏక = (ఆ + ఏ = ఐ) = వృద్ధి సంధి
అ) రసైక = రస + ఏక = (అ + ఏ = ఐ) = వృద్ధి సంధి
ఆ) సురైక ఏక = (అ + ఏ = ఐ) = వృద్ధి సంధి

2. సమైక్యం = సమ + ఐక్యం = (అ + ఐ = ఐ) = వృద్ధి సంధి
ఇ) అష్టైశ్వర్యం = అష్ట + ఐశ్వర్యం = (అ + ఐ = ఐ) = వృద్ధి సంధి
ఈ) దేవైశ్వర్యం = ఐశ్వర్యం = (అ + ఐ = ఐ) = వృద్ధి సంధి

3. పాపౌఘము = ఓఘము = (అ + ఓ = ఔ) = వృద్ధి సంధి
ఉ) వనౌకసులు = ఓకసులు = (అ + ఓ = ఔ) = వృద్ధి సంధి
ఊ) వనౌషధి = వన ఓషధి = (అ + ఓ = ఔ) = వృద్ధి సంధి

4. రసౌచిత్యం = రస + ఔచిత్యం = (అ + ఔ = ఔ) = వృద్ధి సంధి
ఋ) దివ్యాషధం = దివ్య + ఔషధం = (అ + ఔ = ఔ) = వృద్ధి సంధి
ఋ) దేశాన్నత్యం = దేశ + ఔన్నత్యం = (అ + ఔ = ఔ) = వృద్ధి సంధి

గమనిక :
పైన పేర్కొన్న పదాలను విడదీసినపుడు మీరు గమనింపదగిన విషయం ఇది.
1. వృద్ధి సంధి ఏర్పడేటప్పుడు, ప్రతిసారీ పూర్వ స్వరంగా ‘అ’ వచ్చింది.
2. పర స్వరం స్థానంలో వరుసగా “ఏ, ఐ, ఓ, ఔ” లు ఉన్నాయి.
3. అకారానికి ఏ, ఐ లు కలిపినపుడు ‘ఐ’ వచ్చింది.
4. అకారానికి ఓ, ఔ లు కలిపినపుడు ‘ఔ’ వచ్చింది.

వృద్ధి సంధి సూత్రం :
అకారానికి ఏ, ఐ లు పరమైనపుడు ఐకారమూ, ఓ, ఔ లు పరమైతే ఔ కారమూ వస్తాయి.
వృద్ధులు = ఐ, ఔ లను ‘వృద్ధులు’ అంటారు.

5. జశ్వ సంధి
సూత్రం : “పరుషములకు వర్గ ప్రథమ ద్వితీయాక్షరాలు, శ ష స లు తప్ప, మిగిలిన హల్లులు కానీ, అచ్చులు కానీ పరమైతే వరుసగా సరళాలు ఆదేశమవుతాయి.
ఉదా :
సత్ + భక్తులు = సద్ + భక్తులు = సద్భక్తులు
పై సంధి పదాలను పరిశీలించండి. మొదట విడదీసిన పదాలలోని ‘త’ కార స్థానములో ‘ద’ కారం ఆదేశంగా వచ్చి, ‘సద్భక్తులు’ అనే రూపం వచ్చింది.

గమనిక :
ఈ విధంగా మొదటి పదం చివర, క, చ, ట, త, ప (పరుషాలు) లలో ఏదైనా ఒక అక్షరం ఉండి, రెండవ పదం మొదట క ఖ, చ ఛ, ట ఠ, త థ, ప ఫ, లు మరియు శ ష స లు తప్ప, మిగిలిన హల్లులూ, అచ్చులలో ఏ అక్షరం ఉన్నా ‘గ, జ, డ, ద, బ’ లు వరుసగా ఆదేశం అవుతాయి.

కింది పదాలను విడదీయండి.
1) దిగంతము = దిక్ + అంతము = జశ్వ సంధి
2) మృదటము = మృత్ + ఘటము = జశ్వ సంధి
3) ఉదంచద్భక్తి = ఉదంచత్ + భక్తి = జశ్వ సంధి
4) వాగీశుడు = వాక్ + ఈశుడు = జశ్వ సంధి
5) వాగ్యుద్ధం = వాక్ + యుద్ధం = జ్వ సంధి
6) వాగ్వాదం = వాక్ + వాదం = జశ్వ సంధి
7) తద్విధం = తత్ + విధం = జశ్వ సంధి

జశ్వసంధి సూత్రం :
పరుషములకు వర్గ ప్రథమ ద్వితీయాక్షరాలు, శష స లు తప్ప, మిగిలిన హల్లులు కానీ, అచ్చులు కానీ పరమైతే వరుసగా సరళాలు ఆదేశమవుతాయి.

సమాసాలు

సమాసం :
వేరు వేరు అర్థాలు కల రెండు పదాలు కలసి, ఏకపదంగా ఏర్పడితే దాన్ని ‘సమాసం’ అంటారు.

గమనిక :
అర్థవంతమైన రెండు పదాలు కలిసి, క్రొత్త పదం ఏర్పడడాన్ని సమాసం అంటారు. సమాసంలో మొదటి పదాన్ని పూర్వ పదం అంటారు. రెండవ పదాన్ని “ఉత్తరపదం” అంటారు.
ఉదా :
‘రామ బాణము’ అనే సమాసంలో, ‘రామ’ అనేది పూర్వపదము. ‘బాణము’ అనేది ఉత్తరపదము.

ద్వంద్వ సమాసం :
రెండు కాని, అంతకంటే ఎక్కువ కాని, నామవాచకాల మధ్య ఏర్పడే సమాసాన్ని “ద్వంద్వ సమాసం” అంటారు. (సమాసంలోని రెండు పదముల అర్థానికి ప్రాధాన్యం కల సమాసము ద్వంద్వ సమాసము.)

ఈ కింది వాక్యాల్లోని ద్వంద్వ సమాస పదాలను గుర్తించి రాయండి.

1) ఈ అన్నదమ్ములు ఎంతో మంచివాళ్ళు.
జవాబు:
అన్నదమ్ములు

2) నేను మార్కెట్ కు వెళ్ళి కూరగాయలు తెచ్చాను.
జవాబు:
కూరగాయలు.

3) ప్రమాదంలో నా కాలుసేతులకు గాయాలయ్యాయి.
జవాబు:
కాలుసేతులు

I. ఈ కింది ద్వంద్వ సమాసాలను వివరించండి. విగ్రహవాక్యం రాయండి.

సమాస పదాలు	విగ్రహవాక్యాలు
1) ఎండవానలు	ఎండా, వానా
2) తల్లిదండ్రులు	తల్లి, తండ్రి
3) గంగా యమునలు	గంగ, యమున

II. ఈ కింది విగ్రహవాక్యాలను సమాస పదాలుగా మార్చండి.

విగ్రహవాక్యం	సమాసపదం
1) కుజనుడూ, సజ్జనుడూ	కుజన జనులు
2) మంచి, చెడూ	మంచిచెడులు
3) కష్టమూ, సుఖమూ	కష్టసుఖములు

2. ద్విగు సమాసం: సమాసంలో మొదటి (పూర్వ) పదంలో సంఖ్య గల సమాసాలను ద్విగు సమాసాలు అంటారు.
అభ్యాసం :
కింది సమాస పదాలను ఉదాహరణలలో చూపిన విధంగా వివరించండి.
ఉదా :
నవరసాలు – నవ (9) సంఖ్య గల రసాలు
1) రెండు జడలు – రెండు (2) సంఖ్య గల జడలు
2) దశావతారాలు — దశ (10) సంఖ్య గల అవతారాలు
3) ఏడురోజులు – ఏడు (7) సంఖ్య గల రోజులు
4) నాలుగువేదాలు – నాలుగు (4) సంఖ్య గల వేదాలు

గమనిక :
పైన పేర్కొన్న సమాసాలలో సంఖ్యావాచకం పూర్వ పదంగా ఉండటాన్ని గమనించండి. ఇలా మొదటి పదంలో సంఖ్య గల సమాసాలు “ద్విగు సమాసాలు”.

3. తత్పురుష సమాసం :
విభక్తి ప్రత్యయాలు విగ్రహవాక్యంలో ఉపయోగించే సమాసాలు తత్పురుష సమాసాలు.

అభ్యాసం :
కింది పదాలను చదివి, విగ్రహ వాక్యాలు రాయండి.

సమాసం	విగ్రహవాక్యం
1) రాజభటుడు	రాజు యొక్క భటుడు
2) తిండి గింజలు	తిండి కొఱకు గింజలు
3) పాపభీతి	పాపము వల్ల భీతి

గమనిక :
‘రాజ భటుడు’ అనే సమాసంలో ‘రాజు’ పూర్వ పదం. ‘భటుడు’ అనే పదం ఉత్తర పదం. ‘రాజభటుడు’ కు విగ్రహవాక్యం రాస్తే, ‘రాజు యొక్క భటుడు’ అవుతుంది. దీంట్లో యొక్క అనేది షష్ఠీవిభక్తి ప్రత్యయం. భటుడు, రాజుకు చెందినవాడు అని చెప్పడానికి ష విభక్తి ప్రత్యయాన్ని వాడారు. ఈ విధంగా ప్రత్యయాలు విగ్రహవాక్యంలో ఉపయోగించే సమాసాలు “తత్పురుష సమాసాలు”.

గమనిక :
పూర్వ పదం చివర ఉండే విభక్తిని బట్టి తత్పురుష సమాసాలు వస్తాయి.

తత్పురుష సమాసం రకాలు	విభక్తులు	ఉదాహరణ, విగ్రహవాక్యం
1) ప్రథమా తత్పురుష సమాసం	డు, ము, వు, లు	మధ్యాహ్నము – అహ్నము యొక్క మధ్య
2) ద్వితీయా తత్పురుష సమాసం	ని, ను, ల, కూర్చి, గురించి	జలధరం – జలమును ధరించినది
3) తృతీయా తత్పురుష సమాసం	చేత, చే, తోడ, తో	బుద్ధిహీనుడు – బుద్ధిచేత హీనుడు
4) చతుర్థి తత్పురుష సమాసం	కొఱకు, కై	వంట కట్టెలు – వంట కొఱకు కట్టెలు
5) పంచమీ తత్పురుష సమాసం	వలన, (వల్ల) కంటె, పట్టి	దొంగభయం – దొంగ వల్ల భయం
6) షష్ఠీ తత్పురుష సమాసం	కి, కు, యొక్క లో, లోపల	రామబాణం – రాముని యొక్క బాణం
7) సప్తమీ తత్పురుష సమాసం	అందు, న	దేశభక్తి – దేశము నందు భక్తి
8) నఞ్ తత్పురుష సమాసం	నఞ్ అంటే వ్యతిరేకము	అసత్యం – సత్యం కానిది

అభ్యాసం : కింది సమాసాలు చదివి, విగ్రహవాక్యాలు రాయండి. అవి ఏ తత్పురుష సమాసాలో తెలపండి.

సమాసం	విగ్రహవాక్యం	సమాసం పేరు
అ) రాజ పూజితుడు	రాజుచే పూజితుడు	తృతీయా తత్పురుషము
ఆ) ధనాశ	ధనము నందు ఆశ	సప్తమీ తత్పురుషము
ఇ) పురజనులు	పురమందు జనులు	సప్తమీ తత్పురుషము
ఈ) జటాధారి	జడలను ధరించినవాడు	ద్వితీయా తత్పురుషము
ఉ) భుజబలం	భుజముల యొక్క బలం	షష్ఠీ తత్పురుషము
ఊ) అగ్నిభయం	అగ్ని వల్ల భయం	పంచమీ తత్పురుషము
ఋ) అన్యాయం	న్యాయం కానిది	నఞ్ తత్పురుష సమాసం

తత్పురుష సమాసాలు :
విభక్తులు ఆధారంగా ఏర్పడే తత్పురుష సమాసాలను గూర్చి తెలిసికొన్నారు. కింది వాటిని కూడా పరిశీలించండి.
1) మధ్యాహ్నము – అహ్నము యొక్క మధ్యము (మధ్య భాగము)
2) పూర్వకాలము – కాలము యొక్క పూర్వము (పూర్వ భాగము)

గమనిక :
పై వాటిలో మొదటి పదాలైన మధ్య, పూర్వ అనే పదాలకు ‘ము’ అనే ప్రథమా విభక్తి ప్రత్యయం చేరడం వల్ల ‘మధ్యము’, ‘పూర్వము’గా మారతాయి. ఇలా పూర్వపదానికి ప్రథమా విభక్తి ప్రత్యయం రావడాన్ని ‘ప్రథమా తత్పురుష సమాసం’ అంటాము.

కింది వాటిని పరిశీలించండి.
1) నఞ్ + సత్యం = అసత్యం – సత్యం కానిది
2) నఞ్ + భయం = అభయం – భయం కానిది
3) నఞ్ + అంతము = అనంతము – అంతము కానిది
4) నఞ్ + ఉచితం = అనుచితం – ఉచితము కానిది

గమనిక :
సంస్కృతంలో ‘నః’ అనే అవ్యయం వ్యతిరేకార్థక బోధకము. దీనికి బదులు తెలుగులో అ, అన్, అనే ప్రత్యయాలు వాడతారు. పై ఉదాహరణల్లో వాడిన ‘నఞ్’ అనే అవ్యయాన్ని బట్టి, దీన్ని “నఞ్ తత్పురుష సమాసం” అంటారు. అభ్యాసము : కింది పదాలకు విగ్రహవాక్యాలు రాసి, సమాస నామము పేర్కొనండి.

సమాసం	విగ్రహవాక్యం	సమాసం పేరు
అ) అర్ధ రాత్రి	రాత్రి యొక్క అర్ధము	ప్రథమా తత్పురుషము
ఆ) అనూహ్యము	ఊహ్యము కానిది	నఞ్ తత్పురుషము
ఇ) అక్రమం	క్రమము కానిది	నఞ్ తత్పురుషము
ఈ) అవినయం	వినయం కానిది	నఞ్ తత్పురుషము

4. కర్మధారయ సమాసం :
‘నల్లకలువ’ అనే సమాస పదంలో ‘నల్ల’, ‘కలువ’ అనే రెండు పదాలున్నాయి. మొదటి పదం ‘నల్ల’ అనేది, “విశేషణం”. రెండో పదం ‘కలువ’ అనేది, “నామవాచకం”; ఇలా విశేషణానికీ, నామవాచకానికీ (విశేష్యానికీ) సమాసం జరిగితే, దాన్ని కర్మధారయ సమాసం అంటారు.

4. అ) విశేషణ పూర్వపద కర్మధారయ సమాసం :
విశేషణం పూర్వపదంగా (మొదటి పదంగా) ఉంటే, ఆ సమాసాన్ని ‘విశ్లేషణ పూర్వపద కర్మధారయ సమాసం’ అంటారు.
ఉదా :
1) తెల్ల గుర్రం – తెల్లదైన గుర్రం.
తెలుపు (విశేషణం) (పూర్వపదం) – (మొదటి పదం) గుర్రం – నామవాచకం (ఉత్తరపదం) – రెండవ పదం

4. ఆ) విశేషణ ఉత్తరపద కర్మధారయ సమాసం :
‘మామిడి గున్న’ అనే సమాసంలో, మామిడి, గున్న అనే రెండు పదాలున్నాయి. మొదటి పదం (పూర్వపదం) ‘మామిడి’ నామవాచకం, రెండో పదం (ఉత్తరపదం) గున్న అనేది విశేషణం. ఇందులో విశేషణమైన ‘గున్న’ అనే పదం ఉత్తరపదంగా – అంటే రెండో పదంగా ఉండడం వల్ల, దీన్ని ‘విశేషణ ఉత్తరపద కర్మధారయ సమాసం’ అంటారు.

అభ్యాసం :
కింది పదాలను చదివి, విగ్రహ వాక్యాలు రాసి, ఏ సమాసమో రాయండి.
1) పుణ్యభూమి – పుణ్యమైన భూమి – విశేషణ పూర్వపద కర్మధారయ సమాసం
2) మంచిరాజు – మంచి వాడైన రాజు – విశేషణ పూర్వపద కర్మధారయ సమాసం
3) కొత్త పుస్తకం – కొత్తదైన పుస్తకం – విశేషణ పూర్వపద కర్మధారయ సమాసం
4) పురుషోత్తముడు – ఉత్తముడైన పురుషుడు – విశేషణ ఉత్తరపద కర్మధారయ సమాసం

4.ఇ) సంభావనా పూర్వపద కర్మధారయ సమాసం :
‘తమ్మివిరులు’ అనే సమాసంలో, మొదటి పదమైన ‘తమ్మి’, ఏ రకం విరులో తెలియజేస్తుంది. ఇలా పూర్వపదం, నదులు, వృక్షములు, ప్రాంతాలు, మొదలైన వాటి పేర్లను సూచిస్తే దాన్ని ‘సంభావనా పూర్వపద కర్మధారయ సమాసం’ అంటారు.
ఉదా :
మఱ్ఱి చెట్టు – మట్టి అనే పేరుగల చెట్టు – సంభావనా పూర్వపద కర్మధారయ సమాసం
గంగానది – గంగ యనే పేరుగల నది – సంభావనా పూర్వపద కర్మధారయ సమాసం
భారతదేశం – ‘భారతము’ అనే పేరుగల దేశం – సంభావనా పూర్వపద కర్మధారయ సమాసం

4.ఈ) ఉపమాన పూర్వపద కర్మధారయ సమాసం:
‘కలువ కనులు’ అనే సమాసంలో కలువ, కనులు అనే రెండు పదాలున్నాయి. దీనికి ‘కలువల వంటి కన్నులు’ అని అర్థం. అంటే కన్నులను కలువలతో పోల్చడం జరిగింది. సమాసంలోని మొదటి పదం
(పూర్వపదం) ఇక్కడ ‘ఉపమానం’ కాబట్టి దీన్ని “ఉపమాన పూర్వపద కర్మధారయ సమాసం” అంటారు.

4.ఉ) ఉపమాన ఉత్తరపద కర్మధారయ సమాసం :
‘పదాబ్జము’ అనే సమాసంలో పద (పాదం) మరియు, అబ్జము (పద్మం) అనే రెండు పదాలున్నాయి. వీటి అర్థం పద్మము వంటి పాదము అని. ఇక్కడ పాదాన్ని పద్మం (తామరపూవు)తో పోల్చడం జరిగింది. కాబట్టి పాదం ఉపమేయం. పద్మం ఉపమానం. ఉపమానమైన అబ్జము అనే పదం, ఉత్తరపదంగా (రెండవపదం) గా ఉండడం వల్ల దీన్ని “ఉపమాన ఉత్తరపద కర్మధారయ సమాసం” అంటారు.

అభ్యాసము :
కింది సమాసములకు విగ్రహవాక్యాలు రాసి, సమాస నామములు పేర్కొనండి.

సమాసం	విగ్రహవాక్యం	సమాసం పేరు
1) తేనెమాట	తేనె వంటి మాట తేనె – ఉపమానం; మాట – ఉపమేయం	ఉపమాన పూర్వపద కర్మధారయం
2) తనూలత	లత వంటి తనువు తనువు – ఉపమేయం; లత – ఉపమానం	ఉపమాన ఉత్తరపద కర్మధారయం
3) చిగురుకేలు	చిగురు వంటి కేలు చిగురు – ఉపమానం; కేలు – ఉపమేయం	ఉపమాన పూర్వపద కర్మధారయం
4) కరకమలములు	కమలముల వంటి కరములు కరములు – ఉపమేయం కమలములు – ఉపమానం	ఉపమాన ఉత్తరపద కర్మధారయం

5. రూపక సమాసం :
‘విద్యాధనం’ – అనే సమాసంలో విద్య, ధనం అనే రెండు పదాలున్నాయి. పూర్వపదమైన విద్య, ధనంతో పోల్చబడింది. కాని ‘విద్య అనెడి ధనం’ అని దీని అర్థం కనుక, ఉపమాన, ఉపమేయాలకు భేదం లేనంత గొప్పగా చెప్పబడింది. ఈ విధంగా ఉపమాన, ఉపమేయాలకు భేదం లేనట్లు చెబితే అది ‘రూపక సమాసం’.
ఉదా :
1) హృదయ సారసం – హృదయం అనెడి సారసం
2) సంసార సాగరం – సంసారం అనెడి సాగరం
3) జ్ఞాన జ్యోతి – జ్ఞానము అనెడి జ్యోతి
4) అజ్ఞాన తిమిరం – అజ్ఞానము అనెడి తిమిరం

6. బహుప్రీహి సమాసం : అన్య పదార్థ ప్రాధాన్యం కలది.

కింది ఉదాహరణను గమనించండి.
చక్రపాణి – చక్రము పాణియందు (చేతిలో) కలవాడు. ‘విష్ణువు’ అని దీని అర్థము. దీంట్లో సమాసంలోని రెండు పదాలకు అనగా “చక్రానికి” కాని “పాణికి” కాని ప్రాధాన్యం లేకుండా, ఆ రెండూ మరో అర్థం ద్వారా “విష్ణువును” సూచిస్తున్నాయి. ఇలా సమాసంలో ఉన్న పదాల అర్థానికి ప్రాధాన్యం లేకుండా, అన్యపదముల అర్థాన్ని స్ఫూరింప జేసే దాన్ని బహుప్రీహి సమాసం అంటారు. అన్య పదార్థ ప్రాధాన్యం కలది. ‘బహుబ్లిహి సమాసం’.

అభ్యాసం :
కింది పదాలకు విగ్రహవాక్యాలు రాసి, సమాసం పేరు రాయండి.
1) నీలవేణి – నల్లని వేణి కలది – బహుప్రీహి సమాసం
2) నీలాంబరి – నల్లని అంబరము కలది – బహుప్రీహి సమాసం
3) ముక్కంటి – మూడు కన్నులు గలవాడు – బహుప్రీహి సమాసం
4) గరుడవాహనుడు – గరుత్మంతుడు వాహనంగా గలవాడు – బహుప్రీహి సమాసం
5) దయాంతరంగుడు – దయతో కూడిన అంతరంగము కలవాడు – బహుప్రీహి సమాసం
6) చతుర్ముఖుడు – నాలుగు ముఖములు గలవాడు – బహుబ్రీహి సమాసం

సమాపక – అసమాపక క్రియలు

ఈ కింది వాక్యాలలోని క్రియలను గమనించండి.
1) ఉదయ్ భోజనం చేసి సినిమాకు వెళ్ళాడు.
2) వైష్ణవి పుస్తకం చదివి నిద్రపోయింది.
3) అరుణ్ చిత్రాలు గీసి ప్రదర్శనకు పెట్టాడు.

అ) సమాపక క్రియలు :
పై వాక్యాలలో ప్రతివాక్యం చివరన ఉన్న వెళ్ళాడు, పెట్టాడు వంటి క్రియలు పని పూర్తి అయ్యిందని తెలుపుతున్నాయి. వీటిని సమాపక క్రియలు అంటారు.

ఆ) అసమాపక క్రియలు :
వాక్యం మధ్యలో ఉన్న ‘చేసి’ ‘గీసి’ ‘చదివి’ – అన్న క్రియలు పని పూర్తికాలేదని తెలుపుతున్నాయి. వీటిని అసమాపక క్రియలు అంటారు.

ఇ) అసమాపక క్రియా – భేదములు

1) క్వార్ధకం : (భూతకాలిక అసమాపక క్రియ)
భాస్కర్ ఆట ఆడి, అలసిపోయి ఇంటికివచ్చాడు. ఈ వాక్యంలో భాస్కర్ ‘కర్త’. ‘వచ్చాడు’ అనేది కర్త్య. వాచకానికి చెందిన ప్రధాన క్రియ.

ఆడి, అలసి అనేవి కర్బవాచక పదానికి చెందిన ఇతరక్రియలు. ఆడి, అలసి అనే పదాలు క్రియలే కాని, వాటితో పూర్తి భావం తెలియడం లేదు. ఆడి, అలసిపోయి అనే క్రియల తర్వాత, ఏం చేస్తాడు ? అనే ప్రశ్న వస్తోంది. ఆడి, అలసిపోయి అనే క్రియలు, భూతకాలంలోని పనిని సూచిస్తున్నాయి. వీటిని భూతకాలిక అసమాపక క్రియలని, ‘క్వార్థకం’ అని పిలుస్తారు.

ఈ క్రియలన్నీ ‘ఇ’ కారంతో అంతమవుతాయి. అంటే చివరి – ‘ఇ’ అనే ప్రత్యయం చేరిన క్రియారూపం ‘క్వార్థం’.

ఉదాహరణలు :
పుష్ప అన్నం తిని నిద్రపోయింది. ఇందులో ‘తిని’ అనేది క్త్వార్థం (అసమాపక క్రియ).

2) శత్రర్థకం : (వర్తమాన అసమాపక క్రియ)
అఖిలేశ్ మధుకర్ తో ‘మాట్లాడుతూ’ నడుస్తున్నాడు. ఈ వాక్యంలో ‘నడుస్తున్నాడు’ అనే ప్రధానక్రియకు, ‘మాట్లాడుతూ అనే ఉపక్రియ వర్తమాన కాలంలో ఉండి, అసమాపక క్రియను సూచిస్తుంది.

ఈ విధంగా ‘మాట్లాడు’ అనే ధాతువుకు ‘తూ’ అనే ప్రత్యయం చేరుతున్నది. ఇలా చేరడం వల్ల వర్తమాన అసమాపక క్రియగా మారుతుంది. వర్తమాన అసమాపక క్రియను ‘శత్రర్థకం’ అంటారు.
ఉదా :
1) జ్యోతిర్మయి కంప్యూటర్ లో ఏదో చదువుతూ ముఖ్యాంశాలు రాసుకుంది.
2) మాధవి ఆలోచిస్తూ పుస్తకం చదువుతున్నది.

గమనిక :
పై వాక్యాలలో 1) చదువుతూ 2) ఆలోచిస్తూ అనేవి శత్రర్థకములు.

3) చేదర్థకం : (ధాతువుకు తే, ఐతే అనే ప్రత్యయాలు చేరతాయి.)
కింది వాక్యం చదవండి.
“కష్టపడి పనిచేస్తే ఫలితం దానంతట అదే వస్తుంది.”
పై వాక్యంలో ప్రధాన క్రియ ‘వస్తుంది’ – ఇది ఫలితాన్ని సూచిస్తుంది. ఈ ఫలితం రావాలంటే షరతును విధించడానికి చేర్చే అసమాపక క్రియ చేస్తే ఇది కారణం. అది కార్యం . ఈ విధంగా సంక్లిష్ట వాక్యాల్లో ప్రధాన క్రియ సూచించే పని జరగటానికి షరతును సూచించే క్రియ ‘చేదర్థకం’ అంటారు. చేత్ అర్థాన్ని ఇచ్చేది – చేదర్థకం. వీటిలో ధాతువుకు తే, ఐతే అనే ప్రత్యయాలు చేరతాయి.
ఉదా :
మొక్కలు నాటితే అవి పర్యావరణానికి మేలు చేస్తాయి.

అభ్యాసం :
ఈ కింది వాక్యంలోని అసమాపక క్రియలను రాయండి.
1) రమ రోడ్డు మీద ఉన్న ఒక కాగితం ముక్కను తీసి దగ్గరలో ఉన్న చెత్తకుండీలో వేసి మళ్ళీ సైకిలెక్కి వెళ్ళిపోయింది.
జవాబు:
తీసి, వేసి, ఎక్కి అనేవి ‘క్వార్థం’ అనే అసమాపక క్రియలు.

తధర్మ క్రియలు :
ఒక వస్తువు స్వభావాన్నీ, ధర్మాన్ని తెలిపే క్రియలనూ, నిత్య సత్యాలను తెలిపే వాటినీ, ‘తద్దర్మ క్రియలు’ అంటారు.
ఉదా :
1) సూర్యుడు తూర్పున ఉదయిస్తాడు.
2) సూర్యుడు పడమట అస్తమిస్తాడు.
3) పక్షి ఆకాశంలో ఎగురుతుంది.

ప్రశ్నా వాక్యాలు :
ఎప్పుడు, ఎక్కడ, ఎందుకు, ఎవరు, ఏమిటి అనే పదాలను ఉపయోగించి, ప్రశ్నార్థక వాక్యాలు తయారుచేయవచ్చునని మీకు తెలుసు. వాక్యం చివరలో ‘ఆ’ అనే ప్రత్యయాన్ని చేర్చి కూడా ప్రశ్నా వాక్యంగా మార్చవచ్చు.
ఉదా :
1) మీరు బడికి వెళతారా?
2) దైన్య స్థితిని చూస్తారా?

అభ్యాసం :
కింది వాటిని జతపరచండి.

1) వాటిని ఇనప్పెట్టెలో పెట్టి తాళాలు వేసి	అ) చేదర్థకం
2) కాపలా కాస్తూ హాయిగా తిని కూర్చో	ఆ) శత్రర్థకం
3) మానసికంగా ఎదిగినట్లైతే	ఇ) ప్రశ్నార్థకం
4) నిర్భయంగా జీవించాలని ఆశించడం తప్పా	ఈ) క్వార్ధకం

జవాబు:

1) వాటిని ఇనప్పెట్టెలో పెట్టి తాళాలు వేసి	ఈ) క్వార్ధకం
2) కాపలా కాస్తూ హాయిగా తిని కూర్చో	ఆ) శత్రర్థకం
3) మానసికంగా ఎదిగినట్లైతే	అ) చేదర్థకం
4) నిర్భయంగా జీవించాలని ఆశించడం తప్పా	ఇ) ప్రశ్నార్థకం

వాక్య భేదములు

వాక్యాలు మూడు రకములు.
1) సామాన్య వాక్యం 2) సంక్లిష్ట వాక్యం 3) సంయుక్త వాక్యం
1) ఉష పాఠం చదువుతున్నది.
2) మురళి మంచి బాలుడు.

1) సామాన్య వాక్యం :
గమనిక :
మొదటి వాక్యంలో క్రియ ఉంది. రెండో వాక్యంలో క్రియలేదు. ఈ విధంగా క్రియ ఉన్నా, లేకున్నా ఒకే ఒక్క భావాన్ని ప్రకటించే వాక్యాలను సామాన్య వాక్యాలు అంటారు.

2) సంక్లిష్ట వాక్యం :
ఈ కింది సామాన్య వాక్యాలను కలిపి రాయండి.
ఉదా :
1) శ్రీకాంత్ అన్నం తిన్నాడు.
2) శ్రీకాంత్ బడికి వచ్చాడు.
జవాబు:
శ్రీకాంత్ అన్నం తిని, బడికి వచ్చాడు. (సంక్లిష్ట వాక్యం)

గమనిక :
పై వాక్యాలను కలిపినపుడు ఒక సమాపక క్రియ, ఒకటిగాని అంతకంటే ఎక్కువగాని అసమాపక క్రియలు ఉంటాయి. ఇటువంటి వాక్యాలను ‘సంక్లిష్ట వాక్యాలు’ అంటారు.

3) సంయుక్త వాక్యం :
సమ ప్రాధాన్యం కల వాక్యాలను కలపడం వల్ల ఏర్పడే వాక్యాలను ‘సంయుక్త వాక్యాలు’ అంటారు.
ఉదా :
1) సీత చదువుతుంది, పాడుతుంది.
2) అతడు నటుడు, రచయిత.
3) అశ్విని, జ్యోతి అక్కా చెల్లెండ్రు.

సామాన్య వాక్యాలు :
అ) రాజు అన్నం తిన్నాడు
ఆ) గోపి పరీక్ష రాశాడు
ఇ) గీత బడికి వెళ్ళింది

గమనిక :
పై వాక్యాల్లో తిన్నాడు, రాశాడు, వెళ్ళింది అనే క్రియలు సమాపక క్రియలు. ప్రతి వాక్యంలో ఒకే సమాపక క్రియ ఉంది. ఇలా ఒకే సమాపక క్రియ ఉంటే, ఆ వాక్యాలను ‘సామాన్య వాక్యాలు’ అంటారు.

కొన్ని సామాన్య వాక్యాలు క్రియ లేకుండా కూడా ఉంటాయి.
ఉదా :
హైదరాబాదు మన రాష్ట్ర రాజధాని.

సంక్లిష్ట వాక్యాలు :
గీత బజారుకు వెళ్ళింది. గీత కూరగాయలు కొన్నది.

గమనిక :
పై సామాన్య వాక్యాలలో రెంటిలోనూ ‘గీత’ అనే నామవాచకం ఉంది. ఈ విధంగా తిరిగి చెప్పబడిన నామవాచకాన్ని తొలగించి, మొదటి వాక్యంలోని క్రియ ‘వెళ్ళింది’ లోని క్రియ ‘వెళ్ళింది’ అనే దాన్ని ‘వెళ్ళి’ అనే అసమాపక క్రియగా మార్చి రాస్తే సంక్లిష్ట వాక్యం ఏర్పడుతుంది.
ఉదా :
గీత బజారుకు వెళ్ళి, కూరగాయలు కొన్నది. (సంక్లిష్ట వాక్యం)

అభ్యాసం :
కింది సామాన్య వాక్యాల్ని సంక్లిష్ట వాక్యాలుగా మార్చి రాయండి.
అ) 1) విమల వంట చేస్తుంది. విమల పాటలు వింటుంది.
జవాబు:
విమల వంట చేస్తూ, పాటలు వింటుంది (సంక్లిష్ట వాక్యం)

ఆ) అమ్మ నిద్ర లేచింది. అమ్మ ముఖం కడుక్కుంది.
జవాబు:
అమ్మ నిద్రలేచి, ముఖం కడుక్కుంది. (సంక్లిష్ట వాక్యం)

అభ్యాసం :
కింది సంక్లిష్ట వాక్యాలను, సామాన్య వాక్యాలుగా మార్చి రాయండి.
1) తాత భారతం చదివి, నిద్రపోయాడు. (సంక్లిష్ట వాక్యం)
జవాబు:
తాత భారతం చదివాడు. తాత నిద్రపోయాడు. (సామాన్య వాక్యాలు)

2) చెట్లు పూత పూస్తే, కాయలు కాస్తాయి. (సంక్లిష్ట వాక్యం)
జవాబు:
చెట్లు పూత పూయాలి. చెట్లు కాయలు కాయాలి. (సామాన్య వాక్యాలు)

3). రాముడు నడుచుకుంటూ వెళ్ళి తన ఊరు చేరాడు. (సంక్లిష్ట వాక్యం)
జవాబు:
రాముడు నడుచుకుంటూ వెళ్ళాడు. రాముడు తన ఊరు చేరాడు. (సామాన్య వాక్యాలు)

అభ్యాసం :
కింది సామాన్య వాక్యాలను, సంక్లిష్ట వాక్యాలుగా మార్చి రాయండి.
ఉదా :
1) శర్వాణి పాఠం చదివింది. శర్వాణి నిద్రపోయింది. (సామాన్య వాక్యాలు)
జవాబు:
శర్వాణి పాఠం చదివి, నిద్రపోయింది. (సంక్లిష్ట వాక్యం)

2) మహతి ఆట ఆడింది. మహతి అన్నం తిన్నది. (సామాన్య వాక్యాలు)
జవాబు:
మహతి ఆట ఆడి, అన్నం తిన్నది. (సంక్లిష్ట వాక్యం)

3) నారాయణ అన్నం తింటాడు. నారాయణ నీళ్ళు తాగుతాడు. (సామాన్య వాక్యాలు)
జవాబు:
నారాయణ అన్నం తింటూ నీళ్లు తాగుతాడు. (సంక్లిష్ట వాక్యం)

అభ్యాసం :
కింది సంక్లిష్ట వాక్యాలను, సామాన్య వాక్యాలుగా మార్చి రాయండి.
ఉదా :
1) శరత్ ఇంటికి వచ్చి, అన్నం తిన్నాడు. (సంక్లిష్ట వాక్యం)
జవాబు:
శరత్ ఇంటికి వచ్చాడు. శరత్ అన్నం తిన్నాడు. (సామాన్య వాక్యాలు)

2) రజియా పాటపాడుతూ ఆడుకుంటున్నది. (సంక్లిష్ట వాక్యం)
జవాబు:
రజియా పాట పాడుతుంది. రజియా ఆడుకుంటున్నది. (సామాన్య వాక్యాలు)

సంయుక్త వాక్యం :
కింది వాక్యాలను గమనించండి.
విమల తెలివైనది. విమల అందమైనది – విమల తెలివైనది, అందమైనది.

ఇలా రెండు సామాన్య వాక్యాలు కలిసి, ఒకే వాక్యంగా ఏర్పడటాన్ని సంయుక్త వాక్యం అంటారు.
సంయుక్త వాక్యాలుగా మారేటప్పుడు వచ్చే మార్పులు :
అ) వనజ చురుకైనది. వనజ అందమైనది
వనజ చురుకైనది, అందమైనది (రెండు నామపదాల్లో ఒకటి లోపించడం)

ఆ) అజిత అక్క. శైలజ చెల్లెలు.
అజిత, శైలజ అక్కా చెల్లెళ్ళు. (రెండు నామపదాలు ఒకచోట చేరి చివర బహువచనం చేరింది)

ఇ) ఆయన డాక్టరా? ఆయన ప్రొఫెసరా?
ఆయన డాక్టరా? ప్రొఫెసరా? (రెండు సర్వనామాల్లో ఒకటి లోపించింది)

అభ్యాసం :
కింది సామాన్య వాక్యాల్ని సంయుక్త వాక్యాలుగా మార్చి రాయండి.
1) ఆయన ఆంధ్రుడు. ఆయన కృష్ణాతీరమున పుట్టినవాడు (సామాన్య వాక్యాలు)
జవాబు:
ఆయన ఆంధ్రుడు, కృష్ణా తీరమున పుట్టినవాడు. (సంయుక్త వాక్యం)

2) మోహన కూచిపూడి నృత్యం. నేర్చుకొంది. భావన భరతనాట్యం నేర్చుకుంది. (సామాన్య వాక్యాలు)
జవాబు:
మోహన కూచిపూడి నృత్యం, భావన భరతనాట్యం నేర్చుకున్నారు. (సంయుక్త వాక్యం)

అభ్యాసం :
కింది సామాన్య వాక్యాలను, సంక్లిష్ట వాక్యాలుగా మార్చి రాయండి.
1) చుక్క పొడుపుతో సీత లేచింది. సీత గడపను పూజించింది. (సామాన్య వాక్యాలు)
జవాబు:
సీత చుక్క పొడుపుతో లేచి, గడపను పూజించింది. (సంక్లిష్ట వాక్యం)

2) బంధుమిత్రులంతా వచ్చేశారు. కావలసిన సంభారాలు ఏర్పాటు చేసుకున్నారు. (సామాన్య వాక్యాలు)
జవాబు:
బంధుమిత్రులంతా వచ్చి, ‘కావలసిన సంభారాలు ఏర్పాటు చేసుకున్నారు. (సంక్లిష్ట వాక్యం)

అభ్యాసం :
కింది సామాన్య వాక్యాలను, సంయుక్త వాక్యాలుగా మార్చి రాయండి.
1) సీతక్క నిశ్చితార్థం జరిగింది. నాగయ్య సంబరపడ్డాడు. (సామాన్య వాక్యాలు)
జవాబు:
సీతక్క నిశ్చితార్థం జరిగింది, కాబట్టి నాగయ్య సంబరపడ్డాడు. (సంయుక్త వాక్యం)

2) సీతక్క పెళ్ళికి ఏర్పాటుచేశారు. సీతమ్మ పెండ్లి పెటాకులయింది. (సామాన్య వాక్యాలు)
జవాబు:
సీతక్క పెళ్ళికి ఏర్పాటుచేశారు, కాని పెండ్లి పెటాకులయ్యింది. (సంయుక్త వాక్యం)

అభ్యాసం :
కింది వాటిని సంయుక్త వాక్యాలుగా రాయండి.
1) బుద్ధదేవుడు వటవృక్షచ్ఛాయకు వచ్చాడు. వెంటనే అష్టాంగ ధర్మప్రవచనం ప్రారంభమైంది.
జవాబు:
బుద్ధదేవుడు వటవృక్షచ్ఛాయకు వచ్చిన వెంటనే అష్టాంగ ధర్మప్రవచనం ప్రారంభమైంది. (సంయుక్త వాక్యం)

2) లేగ మూలంగా నందగోపునికి అదృష్టం కలిగింది. లేగదూడను నందగోపుడు ముద్దు పెట్టుకున్నాడు.
జవాబు:
లేగ మూలంగా నందగోపునికి అదృష్టం కలిగింది కాబట్టి లేగదూడను నందగోపుడు ముద్దు పెట్టుకున్నాడు. (సంయుక్త వాక్యం)

(అ) రెండు గాని, అంతకంటే ఎక్కువగాని వాక్యాలలోని సమాపక క్రియలను అసమాపక క్రియలుగా మార్చి, ఆ వాక్యాలను ఒకే వాక్యంగా రాస్తే దాన్ని, సంక్లిష్ట వాక్యం అంటారని మీరు తెలుసుకున్నారు.

అభ్యాసం :
కింది సామాన్య వాక్యాలను సంక్లిష్ట వాక్యాలుగా మార్చి రాయండి.
1) ఆంగ్లేయ గ్రంథము లెన్నియో వ్రాయుచున్నారు. ఆంగ్లేయ ఉపన్యాసములెన్నియో ఇచ్చుచున్నారు. (సామాన్య వాక్యం)
జవాబు:
ఆంగ్లేయ గ్రంథములెన్నియో వ్రాస్తూ ఆంగ్లేయ ఉపన్యాసము లెన్నియో ఇచ్చుచున్నారు. (సంక్లిష్ట వాక్యం)

2) నన్ను మీరు క్షమించవలయును. మఱియెప్పుడైన ఈ సభ తిరుగఁజేసి కొనుడు.
జవాబు:
నన్ను మీరు క్షమించి మటియెప్పుడైన ఈ సభ తిరుగజేసికొనుడు (సంక్లిష్ట వాక్యం)

అభ్యాసం :
కింది వాక్యాన్ని పరిశీలించి, అది ఏ రకమైన వాక్యమో గుర్తించండి. క్రియా భేదాలను కూడా గుర్తించండి.
1) రమ రోడ్డు మీద ఉన్న కాగితం ముక్కను తీసి, దగ్గరలోనున్న చెత్తకుండీలో వేసి మళ్ళీ సైకిలెక్కి వెళ్ళిపోయింది. (ఇ)
అ) సామాన్య
ఆ) సంయుక్త
ఇ) సంక్లిష్ట
పై వాక్యంలో ఉన్న అసమాపక క్రియలను రాయండి.
జవాబు:
1) తీసి
2) వేసి
3) ఎక్కి

2. ప్రశ్నార్థక వాక్యం : ఎక్కడ? ఎప్పుడు? ఎందుకు? ఎవరు? ఏమిటి? అనే పదాలను ఉపయోగించి, ప్రశ్నార్థక వాక్యాలు తయారు చేయవచ్చునని మీకు తెలుసు. వాక్యం చివరలో ‘ఆ’ అనే ప్రత్యయాన్ని చేర్చి కూడా ప్రశ్నార్థకంగా మార్చవచ్చు. ఇలాంటి ప్రశ్నావాక్యాలను రకానికి ఒకటి చొప్పున మీ పాఠ్యపుస్తకం నుంచి ఉదాహరణలు వెతికి రాయండి.
ఉదా :
దైన్యస్థితిని చూస్తారు + ఆ = దైన్యస్థితిని చూస్తారా?
జవాబు:
1) మీరెప్పుడైనా గమనించారా? (గమనించారు + ఆ)
2) మీరు గమనిస్తారా? (గమనిస్తారు + ఆ)
3) వీటిని మీరు చూపిస్తారా? (చూపిస్తారు + ఆ)
4) నిజంగా మీరు చూస్తుంటారా? (చూస్తుంటారు + ఆ)
5) శ్రద్ధ చూపడం అంటే ఏమిటో మీకు తెలుసా? (తెలుసు + ఆ)
6) ఇంట్లకెట్ల ఆ పిల్లగాడు వొచ్చిండో? (వొచ్చిండు + ఓ)
7) అట్టి ప్రసిద్ధములైన కార్యముల జేయగలిగెడి వారేనా? (వారేను + ఆ)

I. క్రియను మార్చి వ్యతిరేకార్థక వాక్యాలు రాయండి.
1) పుస్తక రచనను పూర్తి చేయడానికి ఒకనెల రోజుల వ్యవధి కావాలి.
జవాబు:
పుస్తక రచనను పూర్తి చేయడానికి ఒక నెల రోజుల వ్యవధి అక్కర్లేదు. (వ్యతిరేక వాక్యం )

2) నా మాతృభూమి విస్తృతి ఎంతో తెలుసుకోలేకపోయాను.
జవాబు:
నా మాతృభూమి విస్తృతి ఎంతో తెలుసుకోగలిగాను. (వ్యతిరేకార్థక వాక్యం)

II. కింది వానికి వ్యతిరేకార్థక వాక్యాలు రాయండి.
1) ఒకే ఒక్క ఆవు తిరిగి రాలేదు.
జవాబు:
ఒకే ఒక్క ఆవు తిరిగి వచ్చింది. (వ్యతిరేకార్థక వాక్యం)

2) రాత్రి తెల్లవార్లూ నందగోపుడు ఆరాటపడ్డాడు.
జవాబు:
రాత్రి తెల్లవార్లూ నందగోపుడు ఆరాటపడలేదు. (వ్యతిరేకార్థక వాక్యం)

3) నందుడతనికి తన ప్రయాణ కారణం తెలియజేశాడు.
జవాబు:
నందుడతనికి తన ప్రయాణ కారణం తెలియజేయలేదు. (వ్యతిరేకార్థక వాక్యం)

4) ఒక్క పలుకైనా ఆయన నోటి నుండి వెలువడలేదు.
జవాబు:
ఒక్క పలుకైనా ఆయన నోటి నుండి వెలువడింది. (వ్యతిరేకార్థక వాక్యం)

కర్తరి వాక్యాలు – కర్మణి వాక్యాలు

1) కింది వాక్యాలను పరిశీలించి మార్పులను గమనించండి.
అ) సంఘ సంస్కర్తలు దురాచారాలను నిర్మూలించారు.
ఆ) సంఘ సంస్కర్తల చేత దురాచారాలు నిర్మూలించబడ్డాయి.

గమనిక :
పై రెండు వాక్యాల అర్థం ఒక్కటే. కాని వాక్య నిర్మాణంలో తేడా ఉంది. ఈ రెండు వాక్యాల మధ్య భేదం ఇది.
1) “సంఘ సంస్కర్తలు దురాచారాలను నిర్మూలించారు”.

1) కర్తరి వాక్యం :
ఈ మొదటి వాక్యంలో కర్తకు ప్రాధాన్యం ఉంది. అంటే క్రియ, కర్తను సూచిస్తుంది. కర్మకు, ద్వితీయా విభక్తి చేరి ఉంది. ఇలాంటి వాక్యాన్ని ‘కర్తరి వాక్యం ‘ అంటారు.

2) సంఘసంస్కర్తల చేత దురాచారాలు నిర్మూలించబడ్డాయి. అనే రెండవ వాక్యంలో 1) కర్తకు తృతీయా విభక్తి ఉంది.
2) క్రియకు ‘బడు’ అనే ధాతువు చేరింది 3) క్రియ – కర్మ ప్రధానంగా ఉంది.

2) కర్మణి వాక్యం :
వాక్యంలో క్రియకు ‘బడు’ ధాతువు చేరి, కర్తకు తృతీయా విభక్తి చేరే వాక్యాన్ని ‘కర్మణి వాక్యం’ అంటారు.

అభ్యాసం – 1 : కింది కర్తరి వాక్యాలను కర్మణి వాక్యాలుగా రాయండి.
అ) వాల్మీకి రామాయణాన్ని రచించాడు. (కర్తరి వాక్యం)
జవాబు:
వాల్మీకిచే రామాయణం రచింపబడింది. (కర్మణి వాక్యం)

ఆ) ప్రజలు శాంతిని కోరుతున్నారు. (కర్తరి వాక్యం)
జవాబు:
ప్రజలచే శాంతి కోరబడుతోంది. (కర్మణి వాక్యం)

అభ్యాసం – 2 : కింది కర్మణి వాక్యాలను కర్తరి వాక్యాలుగా రాయండి.
అ) లైబ్రరీ నుంచి తెచ్చిన పుస్తకం నా చేత చదువబడింది. (కర్మణి వాక్యం)
జవాబు:
లైబ్రరీ నుంచి తెచ్చిన పుస్తకం నేను చదివాను. (కర్తరి వాక్యం)

ఆ) నాచే రచింపబడిన గ్రంథం, నేతాజీ చరిత్ర. (కర్మణి వాక్యం)
జవాబు:
నేను రచించిన గ్రంథం, నేతాజీ చరిత్ర. (కర్తరి వాక్యం)

అభ్యాసం – 3 : కింది కర్తరి వాక్యాలను కర్మణి వాక్యాలుగా రాయండి.
ఉదా :
ఆళ్వారు స్వామి చిన్నప్పుడే కథ రాశారు. (కర్తరి)
జవాబు:
చిన్నప్పుడే ఆళ్వారు స్వామిచే కథ రాయబడింది. (కర్మణి)

అ) లింగయ్య ఉసిరికాయ తీసి నాయకునికి ఇచ్చాడు. (కర్తరి వాక్యం)
జవాబు:
ఉసిరికాయ తీసి, లింగయ్య చేత నాయకునికి ఇవ్వబడింది. (కర్మణి వాక్యం)

ఆ) నాయకులు పిల్లలతో అరగంట కాలం గడిపారు. (కర్తరి వాక్యం)
జవాబు:
పిల్లలతో నాయకులచేత అరగంట కాలం గడుపబడింది. (కర్మణి వాక్యం)

ఇ) వాద్యాల చప్పుడు విన్నారు. (కర్తరి వాక్యం)
జవాబు:
వాద్యాల చప్పుడు వినబడింది. (కర్మణి వాక్యం)

అభ్యాసం – 4 : కింది కర్మణి వాక్యాలను కర్తరి వాక్యాలుగా రాయండి.
అ) గ్రామీణులచే నాయకులు ఎదుర్కొని తీసుకుపోబడ్డారు. (కర్మణి వాక్యం)
జవాబు:
గ్రామీణులు నాయకులను ఎదుర్కొని తీసుకుపోయారు. (కర్తరి వాక్యం)

ఆ) కాయలన్నీ అతని ముందర పోయబడ్డాయి. (కర్మణి వాక్యం)
జవాబు:
కాయలు అతని ముందర పోశారు. (కర్తరి వాక్యం)

ఇ) బాలురచే సెలవు తీసికోబడింది. (కర్మణి వాక్యం)
జవాబు:
బాలురు సెలవు తీసికొన్నారు. (కర్తరి వాక్యం)

కర్తరి, కర్మణి వాక్యాలు

కర్తరి వాక్యం :
జిడ్డు కృష్ణమూర్తి గారు ఎన్నో మంచి విషయాలు చెప్పారు.

కర్మణి వాక్యం :
ఎన్నో మంచి విషయాలు జిడ్డు కృష్ణమూర్తి గారి చేత చెప్పబడ్డాయి.

గమనిక :
పై రెండు వాక్యాలలో కర్తరి వాక్యం మనకు సూటిగా అర్థం అవుతుంది. ఇది సహజంగా ఉంటుంది. కర్మణి వాక్యం చుట్టు తిప్పినట్లు ఉంటుంది. మన తెలుగు భాషలో వాడుకలో ప్రధానంగా కర్తరి వాక్యమే ఉంటుంది.

కర్మణి వాక్యప్రయోగాలు సంస్కృత భాషా ప్రభావం వల్ల తెలుగులోకి వచ్చాయి. ఇంగ్లీషు వాక్య పద్ధతి ఇలాగే ఉంటుంది.
1) కర్తరి వాక్యమును ఇంగ్లీషులో (Active voice) అంటారు.
2) కర్మణి వాక్యమును. ఇంగ్లీషులో (Passive voice) అంటారు.

అభ్యాసం :
కింది కర్తరి వాక్యాలను కర్మణి వాక్యాలుగా మార్చి రాయండి.
1) రమేష్ భారతాన్ని చదివాడు. (కర్తరి వాక్యం)
జవాబు:
రమేష్ చే భారతం చదువబడింది. (కర్మణి వాక్యం )

2) నేనెన్నో పుస్తకాలు రాశాను. (కర్తరి వాక్యం)
జవాబు:
ఎన్నో పుస్తకాలు నాచేత రాయబడ్డాయి. (కర్మణి వాక్యం )

ప్రత్యక్ష, పరోక్ష కథనాలు

అభ్యాసం :
కింది కర్మణి వాక్యాలను కర్తరి వాక్యాలుగా మార్చండి.
1) ఈ పురంలోని హిందూ సమాజం వారి యాజమాన్యంలో పై సభ జరుపబడింది. (కర్మణి వాక్యం)
జవాబు:
ఈ పురంలోని హిందూ సమాజం వారి యాజమాన్యం, పై సభను జరిపింది. (కర్తరి వాక్యం)

2) తిరువాన్కూరులో ఒక స్త్రీ మంత్రిణిగా నియమింపబడింది. (కర్మణి వాక్యం)
జవాబు:
తిరువాన్కూరులో ఒక స్త్రీని మంత్రిణిగా నియమించారు. (కర్తరి వాక్యం)

3) విద్యా సంఘాలలో స్త్రీలు సభ్యురాండ్రుగా నియమింపబడ్డారు. (కర్మణి వాక్యం)
జవాబు:
విద్యా సంఘాలలో స్త్రీలను సభ్యురాండ్రుగా నియమించారు. (కర్తరి వాక్యం)

ప్రత్యక్ష కథనం :
కింది వాక్యాలు చదవండి.
1. “నన్ను ఉపన్యాసరంగము నొద్దకు దీసికొనిపోయిరి.”
2. “నేనిట్లు ఉపన్యసించితిని.”
3. “నాయనలారా ! నేను మీ సభా కార్యక్రమమునంతయు జెడగొట్టితిని.”
4. “నన్ను మీరు క్షమింపవలయును.”
పై వాక్యాలన్నీ జంఘాల శాస్త్రి నేరుగా చెబుతున్నట్లు ఉన్నాయి కదా !

నేను, మేము, …… ఇలా ఉండే వాక్యాలు అనగా ఉత్తమ పురుషలోని వాక్యాలు సాధారణంగా ప్రత్యక్షంగా చెబుతున్నట్లుగా ఉంటాయి.

అట్లే కింది వాక్యాలను చదవండి.
1) “నేనొక్కడినే అదృష్టవంతుడినా?” అన్నాడు జంఘాల శాస్త్రి.
2) “నేను రాను” అని నరేశ్ రఘుతో అన్నాడు.
(లేదా)
“నేను రా”నని నరేశ్ రఘుతో అన్నాడు. పై వాక్యాలలో గీత గీసిన మాటలను ఎవరు అన్నారు?

మొదటి దాంట్లో జంఘాలశాస్త్రి అన్న మాటలను, రెండవదాంట్లో నరేశ్ అన్న మాటలను “ఉద్ధరణ చిహ్నాలు” (ఇన్వర్టర్ కామాలు) ఉంచి చెప్పారు కదా ! ఇలా నేరుగా చెప్పదల్చుకున్న అంశాలను ఉద్ధరణ చిహ్నాలు ఉంచి చెప్పినపుడు వారే ప్రత్యక్షంగా చెప్పినట్లుగా ఉంటుంది.
ఈ విధంగా చెప్పడాన్ని ప్రత్యక్ష కథనం అంటారు.

అభ్యాసం – 1 : పరోక్ష కథనంలోకి మార్చండి.
1) “ఇది అంతర్జాతీయ సమస్యగా మారుతుంది. జాగ్రత్త” అని అతడినే బెదరించింది మెల్లీ. (ప్రత్యక్ష కథనం)
జవాబు:
మెల్లీ అది అంతర్జాతీయ సమస్యగా మారుతుందని అతడినే బెదరించింది. (పరోక్ష కథనం)

2) “చిన్నప్పటి నుండి నాకు బోటనీ విషయం అభిమాన విషయం” అన్నాడు రచయిత. (ప్రత్యక్ష కథనం)
జవాబు:
రచయిత చిన్నప్పటి నుండి తనకు బోటనీ విషయం అభిమాన విషయమని అన్నాడు. (పరోక్ష కథనం)

అభ్యాసం – 2 : పరోక్ష కథనంలోకి మార్చండి.
1) “మా అన్నయ్య ముస్తఫా కమల్ కి స్టేషన్ రోడ్ లో ఒక కిరాణా దుకాణం ఉండేది” అన్నారు కలామ్. (ప్రత్యక్ష కథనం)
జవాబు:
తన అన్నయ్య ముస్తఫా కమల్ కి స్టేషన్ రోడ్ లో ఒక కిరాణా దుకాణం ఉండేదని కలామ్ అన్నారు. (పరోక్ష కథనం)

పరోక్ష కథనం :
కింది వాక్యాలు చదవండి.
1. నరేశ్ తాను రానని రఘుతో అన్నాడు.
2. ప్రధానోపాధ్యాయుడు చెప్పినట్లుగా చేస్తామని పిల్లలు అన్నారు.
3. తనను క్షమించమని రాజు తన మిత్రుడితో అన్నాను.

పై వాక్యాలను చదివారు కదా ! ఇవి నేరుగా చెబుతున్నట్లుగా ఉన్నాయా?
ఉత్తమ పురుషలో కాకుండా, ఇంకొకరు చెబుతున్నట్లుగా ఉన్నాయా?
ఇలాంటి వాక్యాలను పరోక్ష కథనం అంటారు. వీటిలో ఉద్ధరణ చిహ్నాలు ఉపయోగించాల్సిన అవసరం లేదు.

ప్రత్యక్ష కథనంలో ఉన్న వాటిని పరోక్ష కథనంలోకి మార్చడం. కింది వాక్యాలను చదవండి. ఏం మార్పు జరిగిందో చెప్పండి.
1. “నేనొక్కడినే అదృష్టవంతుడినా?” అన్నాడు జంఘాల శాస్త్రి.
2. తానొక్కడే అదృష్టవంతుడా అని జంఘాల శాస్త్రి అన్నాడు.

మొదటి వాక్యంలో జంఘాలశాస్త్రి మాట్లాడిన మాటలను ఉద్ధరణ చిహ్నాలు ఉంచి రాశారు. రెండో వాక్యంలో జంఘాల శాస్త్రి అన్నమాటలను ఇంకొకరు చెప్పినట్లుగా రాశారు. ఇందుకోసం ఉద్ధరణ చిహ్నాలు తీసివేసి “అని” చేర్చి వాక్యాన్ని రాసారు. కాబట్టి మొదటి వాక్యం ప్రత్యక్ష కథనంలో ఉంటే, రెండవ వాక్యం పరోక్ష కథనంలోకి మారింది. ప్రత్యక్ష కథనంలోని వాక్యాలు పరోక్ష కథనంలోకి మారేటపుడు కింది మార్పులు చోటు చేసుకుంటాయి.

మాటలు / వాక్యంలోని భావాన్ని స్వీకరిస్తారు. ఉద్ధరణ చిహ్నాలు తొలగించి ‘అని’ చేరుస్తారు. ఉత్తమ పురుషపదాలు అనగా నేను, మేము వంటివి, ప్రథమ పురుషలోకి అనగా తను, తమ, తాను, తాములాగా మారుతాయి.
1. పాఠంలోని ప్రత్యక్ష కథనంలోని వాక్యాలను గుర్తించండి. వాటిని పరోక్ష కథనంలోకి మార్చి రాయండి.
2. మీరే మరికొన్ని ప్రత్యక్ష కథనంలోని వాక్యాలు రాయండి. వాటిని పరోక్ష కథనంలోకి మార్చండి.

అలంకారాలు

అలంకారం : చెప్పదలచిన విషయాన్ని అందంగా మలిచేది.

అలంకారాలు రెండు రకాలు :
అ) శబ్దాలంకారాలు
ఆ) అర్థాలంకారాలు

అ) శబ్ద చమత్కారంతో పాఠకునికి ఆనందాన్ని కల్గించేవి “శబ్దాలంకారాలు”.
కింది గేయాన్ని గమనించండి. “అది గదిగో మేడ
మేడకున్నది గోడ
గోడ పక్కని నీడ
నీడలో కోడె దూడ
దూడ వేసింది పేడ

పై కవితలో ప్రతివాక్యం చివర ‘డ’ అనే అక్షరం, మళ్ళీ మళ్ళీ వచ్చింది. (అంటే పునరావృతమయ్యింది) ఇది ఆ కవితకు అందం తెచ్చింది. వినడానికి సొంపుగా తయారయ్యింది. ఈ అందం వినసొంపు, ‘డ’ అనే శబ్దం మళ్ళీ మళ్ళీ ప్రయోగించడం వల్ల వచ్చింది. కాబట్టి దీనిని “శబ్దాలంకారం” అంటారు.

1) అంత్యానుప్రాసాలంకారం :
ఒకే అక్షరం లేదా రెండు మూడు అక్షరాలు, వాక్యం చివర మాటి మాటికి వస్తే దాన్ని ‘అంత్యానుప్రాస’ అలంకారం అంటారు.
ఉదా :
1) భాగవతమున భక్తి
భారతమున యుక్తి రామకథయే రక్తి
ఓ కూనలమ్మ”

గమనిక :
పై కవితలో ప్రతివాక్యం చివర ‘కీ’ అనే అక్షరం తిరిగి తిరిగి వచ్చింది. కాబట్టి ఈ కవితలో ‘అంత్యానుప్రాస’ అనే శబ్దాలంకారం ఉంది.

2) ‘గుండెలో శూలమ్ము గొంతులో శల్యమ్ము పై కవితలో ‘మ్ము’ అనే అక్షరం ప్రతిపాదం చివరా వచ్చింది. కాబట్టి దీనిలో ‘అంత్యానుప్రాస’ అనే శబ్దాలంకారం ఉంది.

1. అంత్యాను ప్రాసాలంకారం : (లక్షణం) :
పాదాంతంలో, లేదా పంక్తి చివరలో, ఒకే ఉచ్చారణతో ముగిసే పదాలు, లేదా అక్షరాలు ఉంటే, దాన్ని ‘అంత్యానుప్రాసాలంకారం’ అంటారు.

కింది గేయాలు గమనించండి :
1) “వేదశాఖలు వెలసె నిచ్చట
ఆదికావ్యం బలరె నిచ్చట

గమనిక :
ఈ గేయంలోని మొదటి పంక్తి చివర, ‘ఇచ్చట’ అనీ, అలాగే రెండవ పాదం చివర కూడా ‘ఇచ్చట’ అనీ, ఉంది. కాబట్టి అంత్యానుప్రాసాలంకారం దీనిలో ఉంది. ‘తలుపు గొళ్ళెం హారతి పళ్ళెం గుర్రపు కళ్ళెం పై మూడు పాదాల్లోనూ చివర ‘ళ్ళెం’ అనే అక్షరం వచ్చింది కాబట్టి దీనిలో కూడా ‘అంత్యానుప్రాసాలంకారం’ ఉంది.

2. వృత్త్యను ప్రాసాలంకారం :
అక్షరం అనేకసార్లు తిరిగి రావడాన్ని ‘వృత్త్యనుప్రాసాలంకారం’ అంటారు. ‘వృత్తి’ అంటే ఆవృత్తి అని అర్థం. ఆవృత్తి అంటే, మళ్ళీ మళ్ళీ రావడం.
ఉదా :
నాయనా ! నేను నిన్నే మన్నా అన్నానా ? నీవు నన్నే మన్నా అన్నావా?

గమనిక :
పై వాక్యంలో ‘న’ అనే అక్షరం, అనేకమార్లు వచ్చింది. కాబట్టి ఇది ‘వృత్త్యనుప్రాస’ అనే శబ్దాలంకారం.
అభ్యాసము :
1) కా కి కో కి ల కాదు కదా !
2) లచ్చి పుచ్చకాయలు తెచ్చి ఇచ్చింది.

గమనిక :
మొదటి వాక్యంలో ‘క’, రెండో వాక్యంలో ‘చ్చ’ అనే అక్షరం ఆవృత్తి అయ్యింది. కాబట్టి ‘వృత్త్యనుప్రాసాలంకారం.

ఈ కింది వాక్యాలు చూడండి.
1) ఆమె కడవతో వడి వడి అడుగులతో గడపను దాటింది.
2) చిట పట చినుకులు ట ప ట ప మని పడుతున్నవేళ

గమనిక :
మొదటి వాక్యంలో ‘డ’ అనే హల్లు, రెండవ వాక్యంలో ‘ట’ అనే హల్లు చాలాసార్లు వచ్చాయి. ఈ ఉదాహరణలు కూడా చూడండి.

అ) బాబు జిలేబి పట్టుకొని డాబా పైకి ఎక్కాడు
ఆ) గట్టు మీది చెట్టు కింద కిట్టు రొట్టెను లొట్టలేస్తూ తింటున్నాడు.
ఇ) లక్ష భక్ష్యాలు తినేవాడికి, ఒక భక్ష్యం లక్ష్యమా.
గమనిక :
ఈ విధంగా ఒక హల్లు గాని, రెండు మూడు హల్లులు గాని, వేరుగా ఐనా, కలిసి ఐనా, మళ్ళీ మళ్ళీ వచ్చినట్లయితే,
దాన్ని ‘వృత్త్యనుప్రాస అలంకారం’ అంటారు.

3. ఛేకాను ప్రాసాలంకారం : కింది వాక్యం చదవండి.
ఉదా :
“నీకు వంద వందనాలు”.
పై వాక్యంలో వంద అనే హల్లుల జంట, వెంట వెంటనే అర్థ భేదంతో వచ్చింది. ఇక్కడ మొదట వచ్చిన ‘వంద’ నూరుసంఖ్యను తెలుపుతుంది. రెండోసారి వచ్చిన ‘వంద’, వందనాలు అంటే నమస్కారాలు అని తెలుపుతోంది.

ఛేకాను ప్రాస (లక్షణం) :
హల్లుల జంట, అర్థభేదంతో వెంట వెంటనే వస్తే, దానిని ‘ఛేకానుప్రాస అలంకారం అంటారు.
ఛేకానుప్రాసకు మరికొన్ని ఉదాహరణములు :
1) పాప సంహరుడు హరుడు
అర్థాలంకారాలు :
1. ఉపమాలంకారం :
1) ఆమె ముఖం అందంగా ఉంది.
2) ఆమె ముఖం, చంద్రబింబంలాగ అందంగా ఉన్నది.

గమనిక :
పై వాక్యాలలోని తేడాను గమనించండి. ఆమె ముఖం చంద్రబింబంలాగా అందంగా ఉంది. అనే వాక్యం మనలను ఆకట్టుకుంది. ఈ విధంగా ఒక విషయాన్ని ఆకట్టుకొనేలా చెప్పడానికి, అందమైన పోలికను చెప్పడాన్ని ‘ఉపమాలంకారం’ అంటారు.
ఉదా :
సోముడు భీముడివలె బలవంతుడు. గమనిక : ఈ వాక్యంలో సోముణ్ణి భీముడితో పోల్చారు. ఇలా చెప్పినపుడు వాక్యంలో ఉండే పదాలను, కొన్ని ప్రత్యేకమైన పేర్లతో పిలుస్తాము.
1) సోముడు – ఉపమేయం – (అంటే ఎవరిని గురించి చెప్పుతున్నామో ఆ పదం)
2) భీముడు – ఉపమానం – (ఎవరితో పోలుస్తున్నామో ఆ పదం)
3) బలవంతుడు – సమానధర్మం (పోల్చడానికి వీలయిన సమాన గుణం)
4) వలె – ఉపమావాచకం – (ఉపమానాన్ని సమానధర్మంతో కలపడానికి వాడే పదం)

* ఉపమాలంకారం (లక్షణం) :
ఉపమానోపమేయాలకు చక్కని పోలిక చెప్పడమే ‘ఉపమాలంకారం’.

2. ఉత్ప్రేక్షాలంకారం : ఉపమేయాన్ని మరొక దానిలా ఊహించి చెప్పడం, “ఉత్ప్రేక్షాలంకారం”.
ఉదా :
ఆమె ఇంటి ముందున్న పెద్ద కుక్కను చూసి, సింహం ఏమో అని భయపడ్డాను.

గమనిక :
పై వాక్యంలో ఒక దాన్ని చూసి మరొకటి అనుకోవడం లేదా ఊహించుకోవడం జరిగింది. ఇలా అనుకోవడం లేదా ఊహించుకోవడం కూడా అలంకారమే. ఇలా ఉన్నదాన్ని లేనట్లుగా, లేనిదాన్ని ఉన్నట్లుగా, ఊహించి చెప్పడాన్ని ‘ఉత్ప్రేక్షాలంకారం’ అంటారు.
ఉదా :
1) ఆ మేడలు ఆకాశాన్ని ముద్దాడుతున్నాయో అన్నట్లు ఉన్నవి.
2) ఆ ఏనుగు నడగొండా అన్నట్లు ఉంది.

పై వాక్యంలో 1) ఉపమేయం – ఏనుగు
2) ఉపమానం – నడకొండ (నడిచే కొండ)

అంటే ఏనుగును, నడిచే కొండలా ఊహించాము కాబట్టి “ఉత్ప్రేక్షాలంకారము”.

3. రూపకాలంకారం (లక్షణం) :
ఉపమాన ధర్మాన్ని ఉపమేయంలో ఆరోపించి, వీటి రెంటికీ అభేదాన్ని (భేదం లేదని) చెప్పడమే, రూపకాలంకారం అంటారు.

ఉదా :
‘ఆయన మాట కఠినమైనా మనసు వెన్న’ ఇందులో
1) ‘మనస్సు’ – అనేది ఉపమేయం.
2) వెన్న – ఉపమానం (పోల్చినది)

ఉపమానమైన ‘వెన్న’ లక్షణాలను, ఉపమేయమైన ‘మనస్సు’తో భేదం లేకుండా పోల్చడం జరిగింది. అంటే వెన్నకూ, మనస్సుకూ భేదం లేదు. రెండూ ఒకటే అనే భావాన్ని ఇస్తోంది.

అభ్యాసం :
కింది వాక్యాలను పరిశీలించి అలంకారాన్ని గుర్తించండి.
1) మా అన్న చేసే వంట నలభీమపాకం
2) కుటుంబానికి తండ్రి హిమగిరి శిఖరం

గమనిక :
మొదటి వాక్యంలో అన్న చేసే వంటకూ, నలభీమపాకానికి భేదం లేనట్లు చెప్పబడింది. అలాగే రెండవ వాక్యంలో కుటుంబంలోని తండ్రికీ, హిమగిరి శిఖరానికీ భేదం లేనట్లు చెప్పబడింది. కాబట్టి పై రెండు వాక్యాలలో ‘రూపకాలంకారాలు’ ఉన్నాయి. ఈ కింది ఉదాహరణలు కూడా చూడండి.
1) లతా లలనలు రాజుపై కుసుమాక్షతలు చల్లారు.
2) రుద్రమ్మ చండీశ్వరీ దేవి జల జలా పారించె శాత్రవుల రక్తమ్ము.
3) ఈ మహారాజు సాక్షాత్తు ఈశ్వరుడే.
3) మా నాన్నగారి మాటలే వేదమంత్రాలు.
4) మౌనిక తేనె పలుకులు అందరికీ ఇష్టమే.

గమనిక :
పై పాదాల్లో రూపకాలంకారాలు ఉన్నాయి.

4. దృష్టాంతాలంకారం :
వాక్యాలకు బింబ ప్రతిబింబత్వం ఒక భావం అర్థం గావటానికి మరో భావం అద్దంలో చూపించినట్లు ఉంటే దాన్ని ‘దృష్టాంతాలంకారం’ అంటారు.
ఉదా :
“ఓ రాజా ! నీవే కీర్తిమంతుడవు. చంద్రుడే కాంతి మంతుడు”.

5. అతిశయోక్తి అలంకారం :
గోరంత విషయాన్ని కొండంతలుగా చేసి చెప్పడాన్ని ‘అతిశయోక్తి’ అలంకారం అంటారు.
కింది వాక్యాన్ని గమనించండి.
ఉదా :
ఆ పట్టణంలోని భవనాలు ఆకాశాన్ని తాకుతున్నాయి. భవనాలు ఎంత ఎత్తుగా ఉన్నా, ఆకాశాన్ని తాకడం అసంభవం. అంటే మామూలు విషయాన్ని అతిగా చేసి చెప్పడం పై వాక్యంలో గమనిస్తున్నాము.

5. అతిశయోక్తి అలంకారం : (లక్షణం) :
గోరంత విషయాన్ని కొండంతలుగా చేసి చెప్పటం.

6. స్వభావోక్తి అలంకారం :
ఏదైనా విషయాన్ని ఉన్నదున్నట్లుగా వర్ణిస్తే దాన్ని ‘స్వభావోక్తి’ అలంకారం అంటారు.
ఉదా :
జింకలు బిత్తరిచూపులు చూస్తూ, చెవులు నిగిడ్చి చెంగు చెంగున గెంతుతున్నాయి.

స్వభావోక్తికి మరియొక ఉదాహరణము :
1) ఆ లేళ్ళు బెదురుచూపులతో నిక్కపొడుచుకున్న చెవులతో భయభ్రాంత చిత్తములతో అటూ ఇటూ చూస్తున్నాయి.

సమన్వయం :
ఇక్కడ లేళ్ళ యొక్క సహజగుణాన్ని ఉన్నది, ఉన్నట్లుగా, కళ్ళకు కట్టినట్లుగా వర్ణించడం వల్ల ఇది ‘స్వభావోక్తి’ అలంకారము.

“మునుమును బుట్టె నాకు నొక ముద్దుల పట్టి, యతండు పుట్టి యే
డెనిమిది నాళ్ళపాటి గలఁడింతియ, పూరియు మేయనేరడేఁ
జని, కడుపారఁ జన్లుడిపి చయ్యన వచ్చెద, నన్నుఁ బోయి ర
మ్మని సుకృతంబు గట్టికొనవన్న! దయాగుణ ముల్లసిల్లఁగన్”

గమనిక :
పై పద్యంలో గోవు యొక్క కొడుకు మొన్నమొన్ననే పుట్టాడని, ముద్దుముద్దుగా ఉంటాడని, ఏడెనిమిది రోజుల వయస్సు కలవాడని, కొద్దిగా కూడా గడ్డిని తినలేడని ఉన్నది ఉన్నట్లుగా చక్కని పదజాలంతో వర్ణించారు. కనుక ఇక్కడ ‘స్వభావోక్తి’ అలంకారం ఉంది.

ఛందస్సు

కవులు పద్యాలను, గేయాలను కొన్ని నియమములకు లోబడి రాస్తారు. అందువల్లనే అవి రాగంతో పాడుకోడానికి వీలుగా ఉంటాయి.

1) లఘువు :
రెప్పపాటు కాలంలో లేదా చిటికె వేసే కాలంలో ఉచ్చరించే అక్షరాలు “లఘువులు”. హ్రస్వాక్షరాలుగా మనం పిలుచుకొనే అక్షరాలు.

2) గురువు :
లఘువు ఉచ్చరించే సమయం కంటె ఎక్కువ సమయం అవసరమయ్యే అక్షరాలు “గురువులు”.

గురులఘువుల గుర్తులు

లఘువు అని తెలుపడానికి గుర్తు : I
గురువు అని తెలుపడానికి గుర్తు : U

గురులఘువుల నిర్ణయము
ఎ) గురువుల లక్షణాలు – వాటిని గుర్తించే విధము.

బి) లఘువుల లక్షణాలు – వాటిని గుర్తించే విధం :

గమనిక :
గురువులు కాని, అక్షరాలన్నీ లఘువులు :

గణ విభజన

1) ఒకే అక్షరం గణాలు :
ఒకే అక్షరం గణంగా ఏర్పడితే, అది ఏకాక్షర గణం. ఈ గణంలో ఒక గురువు లేదా ఒక లఘువు ఒక్కొక్కటే గణంగా ఉంటాయి.

2) రెండక్షరాల గణాలు :
రెండేసి అక్షరాలు కలిసి గణాలుగా ఏర్పడతాయి. వీటిలోనూ గురువులు, లఘువులు ఉంటాయి. ఇవి నాలుగు రకాలు.

అ) ఒక గురువు ఒక లఘువు కలిసి గణంగా ఏర్పడితే ఆ గణాన్ని ‘గలం’ లేదా ‘హ’ గణం అని అంటారు.

ఆ) ఒక లఘువు, ఒక గురువు కలిపి గణంగా ఏర్పడితే అది ‘లగం’, లేదా ‘వ’ గణం అని అంటారు.

ఇ) రెండూ గురువులే గల గణాన్ని – ‘గగము’ అంటారు.

ఈ) రెండూ లఘువులే గల గణాన్ని – ‘లలము’ అంటారు.

అభ్యాసం :
రెండక్షరాల గణాలు నాలుగు రకాలు ఉన్నాయి కదా ! ఒక్కొక్క దానికి 4 పదాల చొప్పున రాయండి.

మూడక్షరాల గణాలు

మూడక్షరాల గణములు మొత్తం ఎనిమిది (8).

అ) మూడక్షరాల గణములను గుర్తించే సులభ మార్గం :

య, మా, తా, రా, జ, భా, న, స అనే సూత్రాన్ని కంఠస్థం చేసి, పై విధంగా ఒక చక్రం గీయండి. మీకు కావలసిన గణముపేరు గల మొదటి అక్షరం ఎక్కడ ఉందో గుర్తించండి. ఆ అక్షరాన్నుండి కుడిగా ఉన్న మూడక్షరాలలోనూ, గురు లఘువులు ఏ క్రమంగా ఉన్నాయో, మీకు కావలసిన గణానికి గురు లఘువులు ఆ క్రమంలో ఉంటాయి.
ఉదా :
మీకు య గణము యొక్క గురు లఘువుల క్రమం కావాలి అనుకోండి. అపుడు ‘య’ నుండి కుడివైపుగా ‘యమాతా’ అనే మూడక్షరాలను వేరుగా వ్రాయండి.

ఆ) మూడక్షరాల గణముల నిర్ణయంలో మరో పద్ధతి :

అని వ్రాసుకొని, దానికి గురు లఘువులు గుర్తించండి. మీకు కావలసిన గణము పేరు గల అక్షరంతో, ప్రక్క రెండు అక్షరాలూ కలిపి, దానిలోని గురు లఘువులు ఎలా ఉన్నాయో గమనిస్తే, ఏ గణానికి ఏ అక్షరాలు ఉంటాయో తెలుస్తుంది.
ఉదా :
1) య గణము = యమాతా = IUU = ఆది లఘువు
2) మ గణము మాతారా = UUU = సర్వ గురువు
3) త గణము తారాజ = UUI = అంత్య లఘువు
4) ర గణము = రాజభా = UIU = మధ్య లఘువు
5) జ గణము = జభాన = IUI = మధ్య గురువు
6) భ గణము = భానస = UII = ఆది గురువు
7) న గణము : నసల = III = సర్వ లఘువులు
8) లగము (లేక ‘వ’ గణము = I U = లఘువు, గురువు)

నాలుగు అక్షరాల గణాలు

2) ఇంద్ర గణాలు : ఇవి ఆఱు రకములు : నల, నగ, సల, భ, ర, త – అనేవి ఇంద్ర గణములు.

యతి – ప్రాసలు

I. గమనిక : పద్యానికి సౌందర్యాన్ని చేకూర్చేవి యతి, ప్రాసలు.
1. యతి :
పద్యపాదములోని మొదటి అక్షరాన్ని ‘యతి’ అంటారు.

2. ప్రాస :
పద్యపాదములోని రెండవ అక్షరాన్ని ‘ప్రాస’ అంటారు.

II. గమనిక : నియమము చెప్పినచోట ‘యతి’, ‘ప్రాస’లు ప్రయోగించడం వల్ల చదవడానికి, వినడానికీ, జ్ఞాపకం పెట్టుకోడానికీ సౌకర్యం కలుగుతుంది.
3. యతి మైత్రి :
పద్యపాదము యొక్క మొదటి అక్షరంతో, ఆ పద్యములో నిర్ణయింపబడిన స్థానమందలి అక్షరము మైత్రి కలిగి ఉండడాన్ని, యతిమైత్రి అంటారు. యతిమైత్రి యతిస్థానంలోని హల్లుకేకాక, అచ్చుతో కూడా మైత్రి ఉండాలి.

1. ఉత్పలమాల
కింది పద్య పాదాన్ని పరిశీలించండి.

గమనిక :
పై పాదాల్లో ‘భ, ర, న, భ, భ, ర, వ’ అనే గణాలు వరుసగా వచ్చాయి. ఇలా పద్యంలో నాలుగు పాదాల్లోనూ ఒకే రకమైన గణాలు ఒకే వరుసలో ఉన్న పద్యాన్ని ‘వృత్త పద్యం’ అంటారు.

యతి :
పద్య పాదంలో మొదటి అక్షరాన్ని ‘యతి’ అంటారు. ఈ యతి అక్షరం గానీ, దాని వర్ణమైత్రి అక్షరం గాని ఆ పాదంలో మరొకచోట రావడాన్ని ‘యతి మైత్రి’ లేదా యతి స్థానం అంటారు.

పై పద్యపాదాల్లో పదవ అక్షరం (ఆ – న; జే – సి) యతి.

ప్రాస :
పై పద్యపాదాల్లో రెండవ అక్షరంగా నాలుగు పాదాల్లోనూ ‘య’ అనే అక్షరం వచ్చింది. ఈ పద్యాలలో రెండవ అక్షరంగా ఒకే గుణింతాక్షరం రావడాన్ని ‘ప్రాస’ నియమం అంటారు. పై లక్షణాలు గల పద్యాన్ని ‘ఉత్పలమాల’ పద్యం అంటారు.

ఉత్పలమాల పద్యం లక్షణాలు :

1. ఇది వృత్త పద్యం.
2. ఈ పద్యంలో నాలుగు పాదాలుంటాయి.
3. ప్రతి పాదంలోనూ భ, ర, న, భ, భ, ర, వ అనే గణాలుంటాయి.
4. ప్రాస నియమం ఉంటుంది.
5. ప్రతి పాదంలోనూ 20 అక్షరాలుంటాయి.

2. చంపకమాల
కింది పద్య పాదాన్ని పరిశీలించండి.

చంపకమాల పద్య లక్షణాలు :

1. ఇది వృత్త పద్యం.
2. ఈ పద్యంలో నాలుగు పాదాలుంటాయి.
3. ప్రతి పాదంలో ‘న, జ, భ, జ, జ, జ, ర’ అనే గణాలుంటాయి.
4. ప్రతి పాదంలో 11వ అక్షరం యతిస్థానం (అ – య).
5. ప్రాస నియమం ఉంటుంది.
6. ప్రతి పాదంలోనూ 21 అక్షరాలుంటాయి.

3. శార్దూలం
కింది పద్య పాదాన్ని పరిశీలించండి.

శార్దూల పద్య లక్షణాలు :

1. ఇది వృత్తపద్యం.
2. ఈ పద్యంలో నాలుగు పాదాలుంటాయి.
3. ప్రతి పాదంలోనూ ‘మ, స, జ, స, త, త, గ’ అనే గణాలుంటాయి.
4. ప్రతి పాదంలో 13వ అక్షరం యతిస్థానం (ఆ – యం).
5. ప్రాస నియమం ఉంటుంది.
6. ప్రతి పాదంలోనూ 19 అక్షరాలుంటాయి.

4. మత్తేభం
కింది పద్య పాదాన్ని పరిశీలించండి.

మత్తేభ పద్య లక్షణాలు :

1. ఇది వృత్త పద్యం.
2. ఈ పద్యంలో నాలుగు పాదాలుంటాయి.
3. ప్రతి పాదంలోనూ ‘స, భ, ర, న, మ, య, వ’ అనే గణాలుంటాయి.
4. ప్రతి పాదంలో 14వ అక్షరం యతిస్థానం (ప – పా).
5. ప్రాస నియమం ఉంటుంది.
6. ప్రతి పాదంలోనూ 20 అక్షరాలుంటాయి.

5. ఛందస్సు – తేటగీతి
తేటగీతి పద్య లక్షణం :

1. ఇది ‘ఉపజాతి’ పద్యం.
2. ఈ పద్యానికి నాలుగు పాదాలుంటాయి.
3. ప్రతి పాదానికి ఒక సూర్యగణం, రెండు ఇంద్రగణాలు, రెండు సూర్యగణాలు వరుసగా ఉంటాయి.
4. నాలుగో గణం మొదటి అక్షరం యతి స్థానం.
5. ప్రాస యతి చెల్లుతుంది.
6. ప్రాస నియమం లేదు.

ఉదా :

పై పద్యంలో 1 సూర్యగణం, 2 ఇంద్ర గణాలు, 2 సూర్య గణాలు వరుసగా వచ్చాయి కాబట్టి ఇది తేటగీతి పద్యపాదం. ఇక్కడ ‘ప్రాసయతి’ వాడబడింది.

AP State Syllabus AP Board 9th Class Telugu Textbook Solutions 9th Class Telugu వ్యాసాలు Notes, Questions and Answers.

AP State Syllabus 9th Class Telugu వ్యాసాలు

1. వాతావరణ కాలుష్యం

‘ఆరోగ్యమే మహాభాగ్యం’ అన్నారు పెద్దలు. వాతావరణం పరిశుభ్రంగా ఉండి, చక్కటి ఆరోగ్యకరంగా ఉంటే మానవుని జీవితం ఆనందదాయకంగా ఉంటుంది. మానవునికి హానికరమైన పదార్థాలు వాతావరణంలో కలిసి ఉంటే దానిని వాతావరణ కాలుష్యం అంటారు.

వివిధ కర్మాగారాలు, పరిశ్రమలు, లెక్కలేనన్ని మోటారు వాహనాలు, మురికినీరు మొదలైనవి వాతావరణ కాలుష్యానికి కారణాలు. కర్మాగారాల వల్ల నదులన్నీ మురికినీటితో నిండిపోయి జలకాలుష్యం ఏర్పడుతోంది. పరిశ్రమలవల్ల గాలి కలుషితమవుతోంది. మోటారు వాహనాల వల్ల నగరాలలోను, పట్టణాలలోను ధ్వని కాలుష్యం ఎక్కువవుతోంది.

వాతావరణ కాలుష్యం చాలా భయంకరంగా తయారయింది. పారిశ్రామికీకరణ వల్ల ఈ సమస్య మరీ ఘోరంగా తయారయింది. వాతావరణ కాలుష్యం మానవుని మనుగడకే పెద్ద సవాలుగా పరిణమించింది. దీనివల్ల ఉదరకోశవ్యాధులు, ఊపిరితిత్తుల వ్యాధులు, కేన్సర్, గుండెజబ్బుల వంటి వ్యాధులు పెరిగిపోతున్నాయి.

వాతావరణ కాలుష్య నివారణకు ప్రభుత్వం ప్రత్యేకమైన ప్రణాళికలు తయారుచేసి అమలు చేయాలి. పరిశ్రమలు, కర్మాగారాలు మానవుల నివాసాలకు దూరంగా నెలకొల్పాలి. ప్రతి వ్యక్తి తన ఇంటినీ, పరిసరాలనూ పరిశుభ్రంగా ఉంచుకోవాలి. అవకాశం ఉన్నచోట మొక్కలను విరివిగా పెంచాలి. ఐక్యరాజ్యసమితి, ప్రపంచ ఆరోగ్య సంస్థలు పరిశోధనలు చేసి వాతావరణ కాలుష్య నివారణకు తగు సూచనలు చేశాయి. వాటిని మనం విధిగా పాటించాలి.

2. బాలకార్మికులు

నిరక్షరాస్యత, కుటుంబ ఆర్థిక పరిస్థితులు, కరవు కాటకాల కారణంగా లక్షలాది పిల్లలు చిన్న వయస్సులోనే కార్మికులుగా చేరుతున్నారని అంతర్జాతీయ కార్మిక నిర్వహణ సంస్థ (ఐ.ఎల్.ఒ.) తన సర్వేలో వెల్లడించింది.

ప్రపంచంలో ఏ దేశంలోనూ లేనంతగా భారతదేశంలో బాలకార్మిక వ్యవస్థ ఉందని ఐ.ఎల్.ఒ. నిర్వహించిన సర్వేలో తెలియజేసింది. దేశంలో ఆంధ్రప్రదేశ్ లోనే అత్యధికంగా బాలకార్మికులు ఉన్నారని ఆ నివేదికలో పేర్కొన్నారు.

బాలకార్మిక వ్యవస్థను నిర్మూలించడానికి చర్యలు తీసుకుంటామని ప్రభుత్వం పలు సందర్భాలలో చేస్తున్న ప్రకటనలు కేవలం ప్రకటనలుగానే మిగిలిపోతున్నాయి. కాబట్టి నిర్దిష్టమైన ప్రణాళికను ఏర్పాటు చేసి అది అమలు జరిగేటట్లు చూడాలి. ప్రభుత్వం రూపొందించిన బాలకార్మిక నియంత్రణ చట్టం సరిగా అమలు అయ్యేటట్లు చూడాలి.

భారతదేశంలో 8.7 కోట్ల మంది బాలలు పాఠశాలలకు వెళ్ళడం లేదని, వీరంతా ఇళ్ళలోను, కర్మాగారాల్లోను, పొలాల్లోను పని చేస్తున్నారని ‘గ్లోబల్ మార్చ్ ఎగనెస్ట్ చైల్డ్ లేబర్’ అనే అంతర్జాతీయ సంస్థ పేర్కొంది. కాబట్టి బాలకార్మికుల కోసం ప్రత్యేక పాఠశాలలు నెలకొల్పాలి. వాళ్ళు చదువుకొనే అవకాశం కల్పించాలి.

మన రాష్ట్రంలో 16 లక్షల మంది బాలకార్మికులు ఉన్నారు. బాలకార్మిక వ్యవస్థను పూర్తిగా రూపుమాపేందుకు ప్రభుత్వం తగు చర్యలు తీసుకుంటున్నది.

బాలకార్మికులను కూలివారుగానే చూస్తే వారు కార్మికులుగానే మిగిలిపోతారు. వారిలో ఉన్న యోగ్యతను, ప్రతిభను వెలికి తీసేందుకు సహకారం అందజేస్తే భవిష్యత్తులో ఒక మంచి నిపుణుడిని అందించేందుకు అవకాశం ఉంటుంది. కాబట్టి ప్రజలు కూడా బాలకార్మిక వ్యవస్థ నిర్మూలనకు సహకరించాల్సిన అవసరం ఎంతైనా ఉంది.

3. కరవు – నివారణోపాయాలు

అనావృష్టి వల్ల కరవు వస్తుంది. వరుసగా కొన్నేండ్లు కరువు వస్తే క్షామం ఏర్పడుతంది. సామాన్య వర్షపాతంలో 75% కన్నా తక్కువ వర్షపాతం ఉండే స్థితిని ‘కరవు’గాను, 50% కన్నా తక్కువ వర్షపాతం ఉండే స్థితిని ‘తీవ్రమైన కరవు’ గాను భారత వాతావరణ శాఖ నిర్వచించింది.

ఋతుపవనాల నియమరహిత స్వభావం వల్ల దేశంలో ఏదో ఒకచోట ప్రతి సంవత్సరం తరచుగా కరవులు సంభవిస్తున్నాయి. ఎక్కువగా వాయవ్య భారతదేశం, ఆ తరువాత దక్షిణ మరియు మధ్య భారతదేశంలో తరచుగా కరవులు సంభవిస్తున్నాయి. రాజస్థాన్, ఆంధ్రప్రదేశ్, మహారాష్ట్ర, బీహార్, మధ్యప్రదేశ్, ఒడిశా, ఉత్తరప్రదేశ్, గుజరాత్, కర్ణాటక, తమిళనాడులు అతిగా కరవులు సంభవించే రాష్ట్రాలు.

నివారణోపాయాలు :

1. కరవు పీడిత ప్రాంతాలలో భూమిశిస్తు పూర్తిగా తొలగించడం గానీ, తగ్గించడం గానీ చేయాలి.
2. క్షామపీడిత ప్రాంతాలలో ప్రజలు తిరిగి వ్యవసాయం చేసుకొనేందుకు వీలుగా ఆర్థిక సహాయం అందించడం, నీటిపారుదల సౌకర్యాలు కలిగించడం వంటివి చేయాలి.
3. ఆయా ప్రాంతాలను బట్టి ఏయే పంటలు వేస్తే బాగా పండుతాయో వ్యవసాయదారులకు సూచనలివ్వాలి.
4. పండిన పంటలకు మార్కెటింగ్ సౌకర్యం కలిగించాలి.
5. తుపానులు వచ్చినపుడు తట్టుకొని, నిలబడి పంటనిచ్చే కొత్త రకాలను శాస్త్రజ్ఞులు కనిపెట్టాలి.
6. వాతావరణ సమతౌల్యాన్ని కాపాడాలి.

కరవు నష్టాలను తగ్గించేందుకు భారత ప్రభుత్వం “కరవుకు గురయ్యే ప్రాంతాల ప్రణాళిక” (Drought prone area programme) ప్రవేశపెట్టింది. ఈ ప్రణాళికలో నీటిపారుదల, మృత్తికా పరిరక్షణ, వనీకరణ మొదలగు పథకాలున్నాయి. ప్రభుత్వమేకాకుండా ప్రజలు కూడా మానవతా దృష్టితో కరవుపీడిత ప్రాంతీయులను ఆదుకోవడం తమ కర్తవ్యంగా భావించాలి.

4. పర్యావరణ సంరక్షణ

భూమి, నీరు, గాలి మొదలైన వాటితో మనిషికి ఉండే అవినాభావ సంబంధమే పర్యావరణం. కాబట్టి పర్యావరణం అంటే పరిసరాల వాతావరణం అని అర్థం. పరిసరాల వాతావరణం కలుషితం కాకుండా కాపాడుకోవడమే పర్యావరణ సంరక్షణ అనబడుతుంది.

ప్రాణులు నివసించేది నేలపైన గదా ! ఆ నేలతల్లిని సరిగా చూసుకోవాలి. భూమిపై చెత్తా, చెదారమే కాదు ఓషధులుంటాయి. చెట్లుంటాయి. జంతువులుంటాయి. మనం జీవించటానికి ఆహారం లభించేది భూమి వల్లనే గదా ! రసాయనిక ఎరువుల వాడకం వల్ల భూమి నిస్సారమైపోతోంది. భూమిని ఆరోగ్యంగా ఉంచాలి. భూమి సమతౌల్యాన్ని పోషించాలి.

జలకాలుష్యం మిక్కిలి భయంకరమైనది. రసాయనిక పదార్థాలు, పరిశ్రమల వల్ల విడుదలయ్యే ద్రవపదార్థాలు సాగునీటిని, త్రాగే నీటిని కాలుష్యపరుస్తాయి. మురుగునీరు, త్రాగే నీరు అనే భేదం లేకుండా పోతోంది. డ్రైనేజీ వ్యవస్థ అరకొరగా ఉంది. దీనివల్ల కలరా, మలేరియా ఫ్లోరోసిస్, విషజ్వరం, టైఫాయిడ్ వంటివేకాక వైద్యులకి అంతుపట్టని కొత్త రోగాలు కూడా బయలుదేరాయి.

ఇక వాయు కాలుష్యం, గాలివల్లనే మనం జీవిస్తున్నాం. అటువంటి గాలి స్వచ్ఛంగా ఉండాలి. కానీ ఆధునిక పారిశ్రామికత పేరుతో గాలి కూడా కలుషితమైపోతోంది. విషపూరితమైన గాలి పీల్చటం వలన ఊపిరితిత్తులు, జీర్ణకోశం, గుండెకాయ, కళ్ళు అనారోగ్యానికి గురై ప్రమాదాలు సంభవిస్తున్నాయి. జీవితం రోగాలమయం అవుతోంది.

యంత్రాలవల్ల, వాహనాల వల్ల ధ్వనికాలుష్యం వ్యాపిస్తోంది. అణుశక్తి పరీక్షల వల్ల కూడా వాతావరణ కాలుష్యం ఏర్పడుతోంది. 1970లో అమెరికాలో పర్యావరణ పరిరక్షణ ఉద్యమం బయలుదేరింది. వాటి నుంచి శాస్త్రజ్ఞులు పర్యావరణ కాలుష్య నివారణకు విశేషమైన కృషి చేస్తున్నారు. ప్రతి సంవత్సరం జూన్ 5వ తేదీని పర్యావరణ దినోత్సవంగా పాటిస్తున్నారు. పర్యావరణ వ్యవస్థలోని సమతౌల్యాన్ని కాపాడుకోవటానికి అందరూ కృషి చేయాలి.

5. విద్యార్థులు – క్రమశిక్షణ

విద్యను అర్థించేవారు విద్యార్థులు. క్రమశిక్షణ అంటే సక్రమమైన ప్రవర్తనని కలిగి ఉండటం. నిజానికి క్రమశిక్షణ అన్ని వర్గాలవాళ్ళకీ, అన్ని వయస్సుల వాళ్ళకీ అవసరమే. అయితే విద్యార్థులు భావిభారత పౌరులు! జాతి భవిష్యత్తు వాళ్ళమీదే ఆధారపడి ఉంది. “మొక్కే వంగనిదే మానై వంగునా !” అన్నారు. చిన్నప్పుడే క్రమశిక్షణ అలవడటం సాధ్యం. పెద్దయిన తర్వాత మనిషి మారటం చాలా కష్టం. అందుకని విద్యార్థుల్లో క్రమశిక్షణ ఉండాలి.

అయితే విద్యార్థుల్లో క్రమశిక్షణ ఎందుకు లోపిస్తోంది ? అనే అంశాన్ని లోతుగా పరిశీలించవలసి ఉంది. అందుకు కొన్ని

కారణాలు:

1. కావలసిన కోర్సులో సీటు దొరకకపోవడం – కావలసిన రంగంలో ఉద్యోగం దొరకకపోవడం.
2. రాజకీయ పార్టీల, నాయకుల ప్రభావం, జోక్యం.
3. విద్యాలయాల్లో అవినీతి, అవకతవకల పరంపరలు !
4. ప్రభుత్వం విద్యను వ్యాపారంగా చేయడం.
5. తల్లిదండ్రుల అశ్రద్ధ, అలసత్వం.

ఇన్ని కారణాలతో పాటు పేర్కొనవలసిన మరొక రెండు ముఖ్యమైన అంశాలున్నాయి – ఒకటి సినిమా, రెండు టీ.వీ ! ఈ రెండూ మానసిక వికాసానికి, జ్ఞానాభివృద్ధికి ఉద్దేశించబడ్డాయి. కానీ పాశ్చాత్య విషసంస్కృతి ప్రభావంచే ఈ రెండు ప్రసార సాధనాలూ యువకులపై, విద్యార్థులపై “స్లోపాయిజన్” లా పనిచేస్తున్నాయి.

విద్యార్థుల్లో క్రమశిక్షణ అలవడాలంటే ముందుగా

1. విద్యను వ్యాపారంగా మార్చే ధోరణులపై కఠిన వైఖరి అవలంభించాలి.
2. విద్యారంగంలోని అవకతవకల్ని, అవినీతిని (లీకేజీ, మాస్ కాపీయింగ్ సంప్రదాయాల్ని) అరికట్టాలి.
3. ఉపాధ్యాయులు చిత్తశుద్ధితో, ఆదర్శవంతంగా ప్రవర్తిస్తూ బోధనకి అంకితమవ్వాలి.
4. రాజకీయ పార్టీల నీడ కూడా విద్యాలయాలపై పడకూడదు.
5. విద్యాభ్యాసం తర్వాత ఉద్యోగం వస్తుందన్న గ్యారంటీ ఉండాలి.
6. విద్యార్థుల్లో దేశభక్తి, సచ్ఛీలత, సహనం అలవడేలా తగిన చర్యలు తీసుకోవాలి.

క్రమశిక్షణ ఇతరులు బలవంతంగా రుద్దినట్లు ఉండకూడదు. ఆత్మగౌరవానికి సంబంధించినదిగా, ఆత్మశక్తికి సంబంధించినదిగా, జీవితధ్యేయంగా క్రమశిక్షణను అలవరచుకోవాలి. అప్పుడు విద్యార్థులతో పాటు దేశం కూడా అక్షరజ్యోతిగా వెలిగి అభివృద్ధి బాటలో పయనిస్తుంది.

6. దూరదర్శన్

విజ్ఞానశాస్త్ర ప్రగతికి, మానవుడి ప్రతిభకి నిదర్శనం టెలివిజన్ దృశ్యతరంగాలను గాలిలో ప్రసారం చేయటం ద్వారా దృశ్యాలు చూడగలుగుతున్నాం. శబ్దతరంగాల ద్వారా శబ్దం వింటున్నాం. టెలివిజన్ ను మానవుడి ప్రతిసృష్టిగా పేర్కొనాలి. ఇది బ్రిటన్లో 1936లో మొదట వ్యాప్తిలోకి వచ్చింది. దీనిని స్కాట్ దేశపు ఇంజనీర్ జాన్ లాగ్ బర్డ్ 1928లో కనిపెట్టాడు.

టెలివిజన్ ఈనాడు ప్రపంచమంతటా వ్యాప్తి చెందింది. టీ.వీ.లు లేని ఊరులేదు. ఇది కేవలం ప్రచార సాధనమో, వినోద సాధనమో కాదు. టీ.వీ.ల ద్వారా ప్రభుత్వం, వాణిజ్య సంస్థలు ప్రచారం చేసుకోవచ్చు. మన సంస్కృతిని, కళలను కాపాడుకోవచ్చు. మనం చూడలేని ప్రదేశాలు చూడవచ్చు. ఒక్కమాటలో చెప్పాలంటే ప్రపంచాన్ని మన ముందు నిలబెట్టేది టెలివిజన్. విద్యారంగంలో, వైద్యరంగంలో, వాణిజ్యరంగంలో, విజ్ఞానశాస్త్ర రంగంలో నేడు టెలివిజన్ కు తిరుగులేని స్థానం ఉంది. “వీడియో” పరిజ్ఞానానికి టీ.వీ. మూలకారణం. నిరక్షరాస్యత నిర్మూలనలో టెలివిజన్ కీలకపాత్ర వహిస్తోంది. ప్రజల్ని అన్ని రంగాలలోనూ చైతన్యవంతం చేస్తున్న శక్తివంతమైన సాధనం టెలివిజన్.

విదేశీ ఛానల్స్ ప్రసారం వల్ల యువత నిర్వీర్యమవుతోంది. మన సంస్కృతిని విస్మరిస్తున్నారు. సినిమాల వ్యా మోహం, సెక్స్ వ్యామోహం ఎక్కువై పెడదారి పడుతున్నారు. ఐక్యరాజ్యసమితి నివేదిక ప్రకారం పిల్లలపై టీ.వీ.లు దుష్ప్రభావం చూపిస్తున్నాయని వెల్లడైంది. కాబట్టి టెలివిజన్న మంచికి ఉపయోగించుకొనేలా చూడవలసిన బాధ్యత ప్రభుత్వానిది. ప్రైవేట్ ఛానలను నియంత్రించి వాటిపై సెన్సారు అధికారాన్ని కలిగి ఉండాలి. అప్పుడే టీ.వీ. వల్ల సత్రయోజనాలుంటాయి. .

7. గ్రంథాలయాలు

“చిరిగిన చొక్కా అయినా తొడుక్కో – కానీ ఒక మంచి పుస్తకం కొనుక్కో” అన్నది సూక్తి. ఇటువంటి సూక్తులెన్నో పుస్తకాల ప్రాముఖ్యాన్ని, ప్రాశస్త్యాన్ని వివరించేవి ఉన్నాయి. తరతరాల విజ్ఞాన సంపదను అందించేవి గ్రంథాలు.. అటువంటి గ్రంథాలు గల నివాసాన్ని గ్రంథాలయం (Library) అంటారు.

అయ్యంకి వెంకట రమణయ్య, గాడిచర్ల హరిసర్వోత్తమరావు, నాళం కృష్ణారావు మొదలైన వాళ్ళు మన రాష్ట్రంలో గ్రంథాలయోద్యమాన్ని చేపట్టి గ్రంథాలయాలను స్థాపించారు. గ్రంథాలయ మహాసభలు నిర్వహించి పుస్తకాలను సేకరించి భద్రపరిచారు.

ప్రపంచంలో గొప్ప గొప్ప గ్రంథాలయాలున్నాయి. అమెరికాలో గల ‘కాంగ్రెసు లైబ్రరీ’, రోము నగరంలోని ‘వాటికన్ లైబ్రరీ’, ‘బ్రిటిష్ లైబ్రరీ’ మొదలైనవి ప్రపంచంలో పేరొందాయి. మన దేశంలో చెన్నైలోని “కన్నెమరా” గ్రంథాలయం, తంజావూరులోని “సరస్వతీ మహలు”, వేటపాలెంలోని “సారస్వత నికేతనం”, హైదరాబాదులోగల “శ్రీకృష్ణదేవరాయాంధ్ర భాషా నిలయం” మొదలైనవి చెప్పుకోదగ్గవి చాలా ఉన్నాయి. కడపలో సి.పి. బ్రౌన్ స్మారక గ్రంథాలయం కూడా నెలకొల్పబడింది.

గ్రంథాలయాలలో చాలా రకాలున్నాయి. ప్రభుత్వ గ్రంథాలయాలు, స్వచ్ఛంద సంస్థల గ్రంథాలయాలు ఉన్నాయి.

గ్రంథాలయాల వల్ల చాలా లాభాలున్నాయి :

1. గ్రంథాలయాలు మనిషిని మనిషిగా మారుస్తాయి.
2. మహామేధావులు తరతరాలుగా సంపాదించిన అనుభవాలు, ఆలోచనలు గ్రంథాలలో భద్రపరచబడతాయి.
3. దేశాభ్యుదయానికి, సమాజవికాసానికి మూలస్తంభాలు గ్రంథాలయాలు.
4. గ్రంథపఠనమనే మంచి అలవాటు అలవడుతుంది.
5. గ్రంథాలు తండ్రివలె ఆదేశిస్తాయి. తల్లివలె లాలిస్తాయి. మిత్రుని వలె ఆదుకుంటాయి. గురువువలె ప్రబోధిస్తాయి.

గ్రంథాలయాధికారులు పుస్తకాలు కొనేటప్పుడు అత్యంత శ్రద్ధ వహించాలి. డబ్బును దుర్వినియోగం చెయ్యకుండా మంచి పుస్తకాలనే కొనాలి. హాని కలిగించే పుస్తకాలను నిర్మొహమాటంగా తిరస్కరించాలి. పోటీ పరీక్షలకి, ఉద్యోగ పరీక్షలకి, చదువుకి కావలసిన పాఠ్య గ్రంథాలు, క్విజ్ పుస్తకాల వంటివాటికి ప్రాధాన్యం ఇవ్వాలి. ప్రభుత్వం గ్రంథాలయోద్యమాన్ని నీరుకార్చకుండా తగిన శ్రద్ధవహిస్తే సమాజం అభ్యుదయ పథంలో పయనిస్తుంది.

8. కంప్యూటర్

కంప్యూటర్ అనేది ఒక ఎలక్ట్రానిక్ పరికరం. కంప్యూటర్ లో ‘డేటా’ (Data) ను నిల్వ చేయవచ్చు. దాన్ని మళ్ళీ ఎప్పుడైనా వెనక్కి తీసుకోవచ్చు. అంతేకాకుండా కంప్యూటర్ చాలా కచ్ఛితంగా, త్వరగా ఫలితాన్ని ఇస్తుంది. ఇటువంటి అద్భుత సాధనమైన కంప్యూటర్ ను కనిపెట్టినవాడు ఛార్లెస్ బాబ్బేజి.

కంప్యూటర్ గురించి మాట్లాడినప్పుడు మనం తరచుగా హార్డువేర్, సాఫ్ట్ వేర్ అనే పదాలను వింటూ ఉంటాం. హార్డువేర్ అంటే కంప్యూటర్ పరికరాలు. సాఫ్ట్ వేర్ అంటే కంప్యూటర్ పనిచేయడానికి కావలసిన పద్ధతిని తెలిపేది.

కంప్యూటర్లను ఉపయోగించి ప్రస్తుతం పరిశోధనలు చేస్తున్నారు. కూడికలు, తీసివేతలు, గుణకారాలు (హెచ్చవేతలు), భాగహారాలు వంటి లెక్కలు చాలా వేగంగా చేయడానికి కంప్యూటర్ బాగా పనికివస్తుంది. కంప్యూటర్ల ద్వారా వాతావరణ పరిస్థితిని తెలుసుకోవచ్చు. విమానాలు, బస్సులు, రైళ్ళు మొదలైనవాటి టెక్కెట్ల రిజర్వేషన్లకు కంప్యూటర్లను ఉపయోగిస్తారు. పెద్ద పెద్ద కర్మాగారాల్లో, కార్యాలయాల్లో, బ్యాంకుల్లో ఇవి ఎంతగానో ఉపయోగపడుతున్నాయి. విద్య, వైద్య, వ్యాపార, వ్యవసాయ, సమాచార, శాస్త్ర సాంకేతిక రంగాలలో ఈ కంప్యూటర్లు ప్రముఖపాత్ర వహిస్తున్నాయి. కంప్యూటర్‌ను ఉపయోగించి ఇంటర్నెట్ అనే సౌకర్యం ద్వారా ప్రపంచంలో జరుగుతున్న విషయాలన్నింటినీ మన ఇంట్లోని కంప్యూటర్ ముందు కూర్చొని తెలుసుకోవచ్చు.

అయితే కంప్యూటర్లని వాడటం వల్ల ఉద్యోగాలకు నష్టం వాటిల్లుతుందనీ, నిరుద్యోగ సమస్య పెరుగుతుందని కొందరి వాదన. ఇది కొంతవరకు నిజమే.. ఆ మాత్రంచేతనే ఆధునిక విజ్ఞానాన్ని త్రోసిరాజనడం న్యాయం కాదు. కాబట్టి భావిభారత పౌరులైన విద్యార్థులు కంప్యూటర్ విద్య ఆవశ్యకతను గుర్తించి తప్పక దాన్ని అభ్యసించాలి.

9. జాతీయ సమైక్యత

ఒక దేశంలో పుట్టి పెరిగిన వారంతా ఒక జాతి వారని చెప్పవచ్చు. మనది భారత జాతి. భాష, మతం, సంస్కృతి, ఆచార వ్యవహారాలు ఒక్కటైనా, కాకున్నా ఒకే ప్రభుత్వం కిందనున్న ప్రజలంతా ఒకే జాతి అని చెప్పవచ్చు. మతాలు వేరయినా, భాషలు, రాష్ట్రాలు వేరయినా జాతి అంతా కలసి ఉండటమే జాతీయ సమైక్యత అంటారు.

మన భారతీయులలో కనిపించే దౌర్బల్యం అనైక్యత. మతం పేరిటనో, అధికారాన్ని ఆశించో మన రాజులొకరితో ఒకరు కయ్యాలాడుకొని విదేశీయుల పాలనలో దేశాన్ని పడవేశారు. నేటికీ మన దేశాన్నత్యాన్ని సహింపలేని విదేశాలున్నాయి. ఆ దేశాలతో మన జాతి సమైక్యతకు భంగం కలిగించే కొన్ని శక్తులు, మన దేశంలోనే ఉండి పొత్తు పెట్టుకొంటున్నవి. అట్టి అవాంఛనీయ శక్తులను తుదముట్టించి మన జాతినంతా ఒకే తాటిపై నిలపాలి. మనం ఏ రాష్ట్రం వారమైనా, ఏ భాషను మాట్లాడే వారమైనా మనమందరం భారతీయులమనే మాట మరువరాదు.

కొందరు మత కలహాలు పెంచి వారిలో భేదాలు రెచ్చగొట్టి హత్యలకు, లూటీలకు, గృహదహనాలకు సిద్ధపడుతున్నారు. దీనివల్ల ప్రజలలో ఇతర మతంవారిపై ద్వేషం పెరుగుతుంది. కొందరికి ప్రాంతీయ దురభిమానం, మరికొందరికి తమ భాషలపై మోజు ఎక్కువ. స్వభాషాభిమానం ఉండటం మంచిదే. కానీ పరభాషపై ద్వేషం ఉండకూడదు. భాషా రాష్ట్రాలుగా విభజించిన తరువాత ప్రాంతీయ దురభిమానాలు పెరిగి నదీ జలాల కొరకు, తమ ప్రాంతాల అభివృద్ధి కొరకు పరస్పరం కలహించుకొంటున్నారు.

మన జాతిలో అనైక్యతను పోగొట్టి ఐక్యపరచటానికి ప్రభుత్వం జాతీయ సమైక్యతా మండలిని స్థాపించింది. భారత జాతి అంతా ఒక్కటే అని బోధిస్తున్నది. జాతీయ సమైక్యతవల్ల దేశం అన్నిరంగాలలో అభివృద్ధి చెందుతుంది. అంతేకాకుండా విదేశాలలో భారతజాతి కీర్తిపతాకలు రెపరెపలాడతాయి.

10. మతసామరస్యం

భారతీయ సమాజంలోని వ్యక్తులకు మతం అనేది పుట్టుక నుండి సంక్రమిస్తుంది. అదే విధంగా మతము యొక్క ప్రభావం వ్యక్తిపై పుట్టుక నుండి మరణించే వరకు ఉంటుంది. ప్రపంచంలో అధిక ప్రభావం కలిగిన ముఖ్యమైన మతాలన్నీ భారతదేశంలో ఉన్నాయి. ఎవరికి వారు వారి మతం గొప్పదిగా భావించడం జరుగుతుంది. ఒకనాటి సమాజాన్ని క్రమబద్ధం చేయడానికి, ఆనాటి సమాజంలో శాంతిభద్రతలు కాపాడుకోవడానికి మతాన్ని ప్రవేశపెట్టడం జరిగింది. భారతదేశంలో ఉన్న మతాలను ఏడు రకాలుగా విభజించవచ్చు.

1. హిందూమతం,
2. ముస్లింమతం,
3. క్రైస్తవమతం,
4. బౌద్ధమతం,
5. జైనమతం,
6. సిక్కుమతం,
7. పార్సీ, యూదుమతం.

భారతీయ సమాజంలో హిందూమతం వారే ఎక్కువగా ఉన్నప్పటికీ అనేక కారణాలవల్ల మతాల మధ్య వ్యత్యాసాలు, సంఘర్షణలు రోజు రోజుకు పెరిగిపోతున్నాయి. ఈ విధమైన మతతత్వానికి అనేక కారణాలున్నాయి. వాటిలో ముఖ్యమైనవి :

1. ప్రజలలో స్వార్థబుద్ధి,
2. మహమ్మదీయులలో ఆర్థిక బలహీనతల కారణంగా మైనార్టీలకు ఎక్కువ సౌకర్యాలను కలిగించాలనే వారి వాదన,
3. ప్రాంతీయతత్త్వం మొదలైన కారణాలవల్ల భారతీయ సమాజంలో మతతత్త్వం వెర్రితలలు వేస్తోంది. మతతత్వానికి మరొక ముఖ్యకారణం మతంతో రాజకీయాలు మిళితమై ఉండటం.

మతాన్ని రాజకీయాల్లో చేర్చటంవల్ల భారత్ నుండి పాకిస్థాన్ విడిపోయింది. నేడు సిక్కుమతం వారు భారత్ నుండి విడిపోయి స్వతంత్ర దేశంగా ఏర్పడతామని అనేక సంవత్సరాలుగా ఉద్యమిస్తూనే ఉన్నారు. మరో ప్రక్క ‘రామజన్మభూమి – బాబ్రీ మసీదు’ వివాదం మతసమస్యగా తయారయింది. భారతదేశంలో మతకలహాలు తరచూ సంభవిస్తూనే ఉన్నాయి. అల్ప

సంఖ్యాకులకు, అధిక సంఖ్యాకులకు మధ్య పరస్పర విశ్వాసం, సామరస్యం లోపించడంతో ఈ భయానక వాతావరణం ఏర్పడి అల్లర్లు, అలజడులు, ఆస్తినష్టం, ప్రాణనష్టం తరచు ఏర్పడుతూనే ఉన్నాయి. వివిధ రాజకీయ పక్షాలు పాక్షిక ప్రయోజనాల సాధనకోసం మతకలహాలను ఒక ఆయుధంగా ఉపయోగించుకొంటున్నాయి.

ఈ విధమైన పరిస్థితులను చక్కదిద్దాలంటే ప్రజలు చైతన్యవంతులై రాజకీయ నాయకుల బూటకపు మాటలకు మోసపోక పరమత సహనం కలిగి ఉండాలి. మత సామరస్యంతో అందరూ కలిసిమెలసి జీవించడం నేర్చుకోవాలి.

11. జనాభా సమస్య కుటుంబ నియంత్రణ

జనాభా ఎక్కువగుట వలన సమస్య ఏర్పడటాన్ని జనాభా సమస్య అంటారు.

“అమెరికాలో డాలర్లు పండును
ఇండియాలో సంతానం పండును”

అని తెలుగులో బాలగంగాధరతిలక్ అనే కవి వ్యంగ్యంగా భారతీయులకి సంతానంపై గల మక్కువ తెలిపాడు. జనాభా సమస్య ఏర్పడటానికి ఈ క్రింది కారణాలు ముఖ్యం

1. సంతానం ఎక్కువగా ఉండటం గొప్పదనంగా భావించడం.
2. ఆడపిల్లలు లేదా మగపిల్లలు కావాలనే కోరికలు.
3. చిన్నప్పుడే వివాహాలు చెయ్యటం.
4. నిరక్షరాస్యత.
5. మత విశ్వాసాలు.

ఇన్ని కారణాల వల్ల రాను రాను జనాభా ఇబ్బడి ముబ్బడిగా పెరిగిపోతోంది. జనాభా సమస్యను పరిష్కరించటానికి ప్రభుత్వం పటిష్టమైన ప్రణాళికా విధానం రూపొందించింది. జనాభా సమస్య నిర్మూలనకు తీసుకోవలసిన చర్యలు :

1. ‘కుటుంబ నియంత్రణ’ ను అన్ని మతాల ప్రజలు పాటించేలా చర్యలు తీసుకోవాలి.
2. జనాభా సమస్య వల్ల ఏర్పడే నష్టాలను ప్రజలకు తేటతెల్లం చెయ్యాలి.
3. స్త్రీల కంటే పురుషులు కుటుంబ నియంత్రణ చికిత్స చేసుకోవటం తేలిక అని చెప్పాలి.
4. కుటుంబ నియంత్రణకి ప్రోత్సాహం కలిగించే సదుపాయాలు, సౌకర్యాలు కల్పించాలి.
5. ఆడయినా, మగయినా ఒకటేనన్న భావాన్ని కలిగించాలి.
6. కుటుంబ నియంత్రణ పాటించడం పాపమనే భావనని తొలగించాలి.

అప్పుడు మాత్రమే జనాభా పెరుగుదలను అరికట్టడం సాధ్యమవుతుంది. జనాభా సమస్య వల్ల నష్టాలు ఇవి –

1. జనాభా పెరుగుదల వల్ల ఆహార సమస్య, నిరుద్యోగ సమస్య, కాలుష్య సమస్యల వంటివి ఎక్కువవుతాయి.
2. విద్యాలయాలలో సీట్లు లభించక విద్యావకాశాలు తగ్గిపోతాయి.
3. దేశ ఆర్థిక పరిస్థితి చిన్నాభిన్నమవుతుంది.
4. “అందరికీ ఆరోగ్యం ” అనేది సాధ్యం కానేరదు.
5. సంతానం ఎక్కువగా ఉంటే తల్లిదండ్రులపై భారం ఎక్కువై పిల్లల్ని సక్రమంగా పెంచి పోషించలేరు.
6. జనాభా ఇదే విధంగా పెరుగుతూవుంటే బట్టకీ, ఇంటికీ కూడా కరవు తప్పదు.

అందువల్ల ప్రభుత్వం జనాభా సమస్య నిర్మూలనకే అధిక ప్రాధాన్యం ఇవ్వాలి. ‘చిన్న కుటుంబమే చింతలు లేని కుటుంబం’ అని బోధించడమే కాదు. నాయకులు, అధికారులు తాము కూడా పాటించాలి. కుటుంబ నియంత్రణ పాటించని వారిని శిక్షించే చట్టం రూపొందించాలి. అప్పుడే దేశం ప్రగతి మార్గంలో పయనిస్తుంది.

12. విజ్ఞానయాత్రలు

విజ్ఞానయాత్రలు లోకజ్ఞానాన్ని కలిగించేవి. అయినా ఇవి వినోదయాత్రలుగా, విహారయాత్రలుగా వ్యవహారంలో ఉన్నాయి. అంటే కొన్ని ప్రత్యేక స్థలాలకి ప్రయాణం చేయటం వల్ల విజ్ఞానం సంపాదించవచ్చు. విజ్ఞానమే కాకుండా వినోదం కూడా లభిస్తుంది.

పుస్తక పఠనం వల్ల పుస్తక జ్ఞానం మాత్రమే లభిస్తుంది. లోకానుభవం, ప్రజల ఆచారవ్యవహారాలు, మన సంస్కృతి తెలుసుకోవాలంటే పర్యటనలు తప్పనిసరి. పుస్తకాలలో ఉన్న విషయాలను పూర్తిగా ఆకళింపు చేసుకోవాలంటే యాత్రలు చేయవలసి ఉంది. ఉదాహరణకు నీటి నుంచి విద్యుత్ ఎలా లభిస్తోందో పుస్తకాలలో వివరంగా ఉంటుంది. అది చదివితే కొంతమాత్రమే తెలుస్తుంది. అది కేవలం “Bookish knowledge”. జలవిద్యుత్ కేంద్రానికి వెళ్ళి, అది పనిచేసే విధానాన్ని పరిశీలించినప్పుడు సంపూర్ణ జ్ఞానం లభిస్తుంది. ముఖ్యంగా చరిత్ర, సైన్సు వంటి విషయాల అవగాహనకు యాత్రలు ఎంతో అవసరం.

విజ్ఞానయాత్రల వల్ల ముఖ్యమైన ప్రయోజనాలు –

1. లోకజ్ఞానం అలవడుతుంది.
2. మానసిక విశ్రాంతి లభిస్తుంది.
3. విభిన్న సంస్కృతుల్ని, భాషల్ని, జీవన విధానాల్ని తెలుసుకోవచ్చు.
4. పదిమందితో ఏవిధంగా మెలగాలో అనుభవం వస్తుంది.
5. స్నేహితులను పొందే అవకాశం లభిస్తుంది.
6. జాతి సమైక్యత, దేశ సమైక్యతకి దోహదం చేస్తాయి.
7. కవులకి, చిత్రకారులకి, మానసిక రోగులకి స్ఫూర్తిని, ఉల్లాసాన్ని కలిగిస్తాయి.

ఇటువంటి విజ్ఞాన యాత్రల్లో చాలా రకాలున్నాయి-

1. ప్రకృతికి సంబంధించినవి – ఊటీ, హిమాలయాలు, జోగ్ జలపాతం మొదలగునవి.
2. చారిత్రక సంబంధమైనవి-ఎల్లోరా, రామప్పగుడి, చార్ మినార్ మొదలగునవి.
3. శాస్త్ర సంబంధమైనవి-బిర్లా ప్లానిటోరియం, పరిశ్రమలు, అణుకేంద్రాలు మొదలగునవి.
4. ఈ యాత్రల పట్ల విద్యార్థి దశనుండే ఉత్సాహం ఏర్పడేలా చూడాలి. విద్యార్థిగా ఉన్నప్పుడే లోకజ్ఞానం అలవడితే జీవితం సంపన్నమవుతుంది – అర్థవంతమవుతుంది. ఉపాధ్యాయుల, విద్యార్థుల మధ్య సత్సంబంధాలు ఏర్పడతాయి. ఉపాధ్యాయుల వల్ల ఎన్నో విషయాలు తెలుసుకోవచ్చు. విద్యార్థులలో ఐకమత్యానికి కూడా ఈ యాత్రలు తోడ్పడతాయి.

విజ్ఞానయాత్రలు లేదా విహారయాత్రలు కేవలం యువకులకో లేదా విద్యార్థులకో, కళాకారులకో అనుకోవటం సరికాదు. అన్ని వయస్సులవాళ్ళకీ, అన్ని వృత్తులవాళ్ళకీ అవసరమే. కూపస్థమండూకం లాగా జీవించటం మానవుడి నైజం కాదు కాబట్టి విజ్ఞానయాత్రలు అత్యంతావశ్యకాలు.

13. విద్యార్థులు – సంఘసేవ

విద్యార్థుల ప్రప్రథమ కర్తవ్యం విద్యాభ్యాసం అనటంలో సందేహం లేదు. కానీ విద్యార్థులు కూడా ఈ దేశపు పౌరులే. వాళ్ళూ సంఘజీవులే. సంఘంలో భాగస్వాములే. కాబట్టి సంఘసేవలో వాళ్ళకీ బాధ్యత ఉంది. విద్యాభ్యాసానికి ఆటంకం లేకుండానే సంఘసేవ చేసే అవకాశాలున్నాయి.

“చిన్ని నా బొజ్జకు శ్రీరామరక్ష” అని స్వార్థంగా జీవించటం సంఘజీవి లక్షణం కాదు. గురజాడ అన్నట్టు

“సొంతలాభం కొంత మానుకు
పొరుగువాడికి తోడుపడవోయ్”

అన్న భావనైనా కనీసం ఉండాలి. ఇతరులకి మనం తోడ్పడితే ఇతరులు మనకి తోడ్పడతారు. అదే సంఘీభావం అంటే. సంఘసేవ ఎలా చెయ్యాలి ? ఏ పనులు చేస్తే సంఘసేవ అవుతుంది ? విద్యార్థులు చేయదగిన కార్యక్రమాలు ఏవి ? అంటే

1. ప్రమాదాల బారినుండి కాపాడటం,
2. వృద్ధులకి, అంగవికలురకి చేయూతనివ్వటం,
3. ఆపదలో ఉన్నవారికి సహకారమందించటం,
4. విద్యాదానం చేయటం,
5. మురికివాడల్ని పరిశుభ్రం చెయ్యటం మొదలగునవి.

ఇవి ఏ విద్యార్థి అయినా చేయదగిన కనీస కార్యక్రమాలు. సంఘసేవకి పదవులు అక్కరలేదు. ధనమూ అంతగా అవసరం లేదు. సేవాతత్పరత ఉంటే చాలు. మానవతా దృక్పథం ఉంటే చాలు. కొందరు కీర్తికోసం, ప్రచారం కోసం సేవచేస్తున్నట్టు నటిస్తారు. అది స్వార్థపూరితమైన ప్రవర్తన అవుతుంది. విద్యార్థులు అటువంటివారు కారు. నిజంగా తలచుకుంటే విద్యార్థులు చేయలేనిది ఏమీ ఉండదు. ఉత్సాహం, బలం, ఆసక్తి గల విద్యార్థులే అసలైన సంఘసేవా పరాయణులుగా ఉంటారు. అందుకనే జాతీయ సేవా పథకం (National Service Scheme – NSF) విద్యాలయాలలో ప్రవేశపెట్టారు.

ప్రతి కళాశాలలోనూ ఈ జాతీయ సేవా పథకంలో చాలామంది విద్యార్థులు చేరి సంఘసేవ చేస్తున్నారు. హైస్కూల్సులో ఎన్‌సిసి, స్కౌట్స్ లో కూడా చేరి సంఘసేవ చేస్తున్నారు. ఒక విధంగా ప్రభుత్వ సంస్థలు, దేశ సేవకులనిపించుకొనే నాయకులు చేయని, చేయలేని పనులు విద్యార్థులు చేసి చూపించడం ప్రశంసనీయం.

విద్యార్థులు ఈ విధంగా సంఘసేవ చెయ్యటంలో వారికొక ఆత్మసంతృప్తి కలుగుతుంది. ఆత్మవిశ్వాసం ఏర్పడుతుంది. తమ దేశభక్తిని ప్రకటించుకొనే సువర్ణావకాశం సంఘసేవ. కార్యదీక్షా దక్షతలు అలవడతాయి. కాబట్టి విద్యార్థుల్ని సత్పౌరులుగా తీర్చిదిద్దే సంఘసేవా కార్యక్రమాలకి ప్రభుత్వం ప్రోత్సాహం ఇవ్వాలి.

14. నిరుద్యోగ సమస్య

ఉద్యోగం లేకపోవడమే నిరుద్యోగం. ఉద్యోగాలు చేయగలవారందరికీ ఉద్యోగాలు చూపించలేకపోవడాన్నే నిరుద్యోగ సమస్య అంటారు. పూర్వకాలంలో అందరూ కులవృత్తులకే ప్రాధాన్యమిచ్చేవారు. కానీ నేడు అందరూ ప్రభుత్వ ఉద్యోగాల కోసం ఎగబ్రాకుట వల్ల నిరుద్యోగ సమస్య తీవ్రరూపం దాల్చింది.

మనకు స్వాతంత్ర్యం లభించిన తరువాత ప్రభుత్వం అనేక పాఠశాలలను, కళాశాలలను స్థాపించింది. వాటిలో చదివి ఉత్తీర్ణులైన అందరికీ ఉద్యోగాలు చూపించడం ఒక చిక్కు సమస్యగా తయారైంది. ఉద్యోగం లభించకపోవడంతో యువకులకు చదువులపై నిరాశానిస్పృహలు కలుగుతున్నాయి. అటు కులవృత్తి చేయలేక, ఇటు ఉద్యోగం లభింపక ఉభయభ్రష్టులవుతున్నారు.

నిరుద్యోగ సమస్య తీరాలంటే ప్రభుత్వం విద్యావిధానంలో విప్లవాత్మకమైన మార్పులు తేవాలి. వృత్తి విద్యల కెక్కువ ప్రోత్సాహమివ్వాలి. ఇంటికొక ఉద్యోగమిచ్చే పథకం ప్రవేశపెట్టాలి. పరిశ్రమలు విరివిగా స్థాపించాలి. స్వయం ఉపాధి పథకాలను ప్రవేశపెట్టి, బ్యాంకుల ద్వారా ఋణాలు ఇప్పించాలి.

యువతీయువకులు నిరాశా నిస్పృహలకు లోనుకాకుండా, ధైర్యంగా ఏదో ఒక వృత్తిని చేపట్టి స్వతంత్రంగా జీవించడం అలవరచుకోవాలి.

15. నదులు – ఉపయోగాలు

నదులు పర్వతాలలో పుడతాయి. అన్ని ఖండాలలో, అన్ని దేశాలలో ఇంచుమించు నదులు ఉంటాయి. అందులో కొన్ని జీవనదులు మరికొన్ని వర్షాధార నదులు.

మన దేశంలోని నదులను రెండు విధాలుగా విభజించవచ్చు. 1) హిమాలయాల గుంపు 2) దక్కను గుంపు. హిమాలయపు నదులు, దక్కను నదుల కంటే తక్కువ వయస్సు కలవి.

హిమాలయపు నదులు మంచు కరగడం వల్ల, వర్షాల వల్ల సంవత్సరం పొడవునా ప్రవహిస్తూనే ఉంటాయి. అందుచేత వీటిని శాశ్వతనదులు అంటారు. హిమాలయపు గుంపులో సింధు, గంగ, బ్రహ్మపుత్ర ముఖ్యమైనవి.

దక్కను నదులు అనేక వేల సంవత్సరాల నుండి ప్రవహిస్తున్నాయి. ఈ నదులలో ముఖ్యమైనవి గోదావరి, కృష్ణ, కావేరి, పెన్న, మహానది, నర్మద, తపతి మొదలైనవి. ఈ నదులు పూర్తిగా వర్షంపై ఆధారపడినట్టివి. అందువల్లనే వేసవికాలం వచ్చేటప్పటికి నదులు సన్నబడిపోయి చిన్న ప్రవాహాలలాగా ఉంటాయి.

నదుల వల్ల అనేక లాభాలు ఉన్నాయి. నదులకు వంతెనలు కట్టి రిజర్వాయర్లు నిర్మించుకోవచ్చు. కాలువల ద్వారా లక్షలాది ఎకరాలకు నీటి పారుదల సౌకర్యాలను కలిగించి, పంటలు బాగా పండించుకోవచ్చు. నదిలోని నీటి ద్వారా విద్యుదుత్పాదక శక్తి కలిగించుకొనే థర్మల్ పవర్ స్టేషన్లు ఏర్పాటు చేసుకోవచ్చు. నదులను రవాణా సౌకర్యాలకి ఉపయోగించుకోవచ్చు. ఇతర ప్రాంత ప్రజలకు తాగునీటిని సరఫరా చేయవచ్చు.

16. వారాపత్రికలు

వార్తలను అందించే పత్రికలను “వార్తా పత్రికలు” (News papers) అంటారు. వార్తలను ఇంగ్లీషులో NEWS ఆంటారు గదా! ఆ అక్షరాలను బట్టి కొందరు ఈ విధమైన వివరణ ఇస్తారు – N అంటే North, E అంటే East, W అంటే West, S అంటే South. కాబట్టి ప్రపంచం నలుమూలలా జరిగే సంఘటనలను అందించేవి వార్తా పత్రికలు అనే వివరణ సమంజసంగానే కనిపిస్తుంది.

ప్రాచీనకాలంలో వార్తలను చేరవేయటానికి మనుషుల్ని, జంతువుల్ని, పక్షుల్ని వాడేవారు. “వార్తాహరులు”, “రాయబారులు” ఉండేవారు. కానీ విజ్ఞాన శాస్త్రం అభివృద్ధి చెందిన తర్వాత ముద్రణాయంత్రాలు వెలువడ్డాయి. అప్పటి నుంచి ‘అచ్చు’కి ప్రాముఖ్యం లభించి వార్తా పత్రికల వ్యాప్తి జరిగింది.

ప్రపంచంలో మొట్టమొదటగా వెనిస్ నగరంలో వార్తాపత్రిక ప్రారంభించబడిందని చెప్తారు. సుమారు క్రీ.శ. 1620 నాటికి వార్తా పత్రికలు వచ్చినట్టు తెలుస్తోంది. భారతదేశంలో మొదటి వార్తాపత్రికగా “ఇండియా గెజిట్”అని కొందరు, “బెంగాల్ గెజిట్”అని మరికొందరు పేర్కొంటున్నారు. క్రీ.శ. 1850 నుంచి మన దేశంలో పత్రికల ప్రచురణ అధికమైంది. కాశీనాథుని నాగేశ్వరరావు, ముట్నూరి కృష్ణారావు, ఖాసా సుబ్బారావు, సి.వై. చింతామణి, గోరా, నార్ల వెంకటేశ్వరరావు, నండూరి రామమోహనరావు, పొత్తూరి వెంకటేశ్వరరావు, ఎ.బి.కె. ప్రసాద్ మొదలైనవారు సంపాదకులుగా తెలుగువార్తా పత్రికల ప్రాచుర్యానికి ఎంతో కృషి చేశారు.

ఆంధ్రప్రభ, ఆంధ్రజ్యోతి, ఈనాడు, ఆంధ్రభూమి, వార్త అనే దినపత్రికలు తెలుగునాట విశేష ఆదరణ పొందాయి.

వార్తా పత్రికల వల్ల లాభాలు చాలా ఉన్నాయి. అవి :

1. మానవుడి మేధ వికసిస్తుంది.
2. ఆర్థిక, రాజకీయ, విద్య, క్రీడ, వ్యవసాయ, సాహిత్యాదిరంగాలలోని విషయాలు క్షుణ్ణంగా తెలుసుకోవచ్చు.
3. సమాజంలో అట్టడుగున పడి కనిపించని వాస్తవాలెన్నో పత్రికల ద్వారా తెలుస్తాయి.
4. రచయితలకు, యువతకు, కళాకారులకు, విద్యార్థులకు, నిరుద్యోగులకు, వ్యాపారవేత్తలకు, రైతులకు ఇంకా సమాజంలోని అన్ని వర్గాల ప్రజలకూ వార్తా పత్రికలు కరదీపికలు.
5. జాతీయాభివృద్ధికి, జాతి సమైక్యతకి దోహదపడతాయి.
6. ప్రభుత్వానికీ, ప్రజలకీ మధ్య వారధి వలె తోడ్పడతాయి. అంటే ప్రభుత్వ పథకాలూ, లోపాలూ ప్రజలకి తెలియజేస్తాయి. ప్రజల కష్టనష్టాలూ, సమస్యలూ, అభిప్రాయాలూ ప్రభుత్వానికి తెలియజేస్తాయి.

కొన్ని పత్రికలు నిష్పాక్షికంగా ఉండి అధికారుల అవినీతిని, అక్రమాలని బహిరంగపరుస్తున్నాయి. మరికొన్ని అశ్లీలానికీ, నీతిబాహ్యమైన అంశాలకీ ప్రాధాన్యం ఇస్తున్నాయి. ప్రభుత్వం పత్రికా స్వేచ్ఛని కాపాడాలి. సంపాదకులు, పత్రికా నిర్వాహకులు పత్రికా స్వేచ్ఛను దుర్వినియోగం చెయ్యకుండా నైతిక బాధ్యత కలిగి ఉండాలి.

17. ‘స్వచ్చభారత్ కార్యక్రమం’ అంశంపై ఒక వ్యాసం మీ మాటల్లో రాయండి.
జవాబు:
‘స్వచ్ఛభారత్’ అంటే భారతదేశాన్ని పరిశుభ్రంగా చెత్తచెదారము లేకుండా ఉంచడం. స్వచ్ఛమైన, మాలిన్యంలేని ప్రాంతంలో తిరిగే వారికి, మంచి ఆరోగ్యము ఉంటుంది. ఆరోగ్యమే మహాభాగ్యము. మనము అశ్రద్ధ చేయడం వల్ల, గ్రామాలు, నగరాలు, కార్యాలయాలు, వైద్యశాలలు చెత్తాచెదారాలతో నిండిపోయాయి. దీన్ని గుర్తించి మన భారత ప్రధాని నరేంద్రమోడీ గారు, భారతీయులకు స్వచ్ఛభారత్ కు పిలుపునిచ్చారు.

ఈ పిలుపును అందుకొని, ఎందరో పెద్దలు తమ నగరాలను, గ్రామాలను, కార్యాలయాలను పరిశుభ్రంగా ఉంచడంలో పోటీపడుతున్నారు. ముఖ్యంగా మన విద్యార్థినీ, విద్యార్థులు, నిత్యమూ తమ బడినీ, ఇంటినీ, పుస్తకాలను శుభ్రంగా ఉంచుకోవాలి.

అలాగే ప్రతి కార్యాలయం వారు వారానికి ఒకసారైనా తమ కార్యాలయాలను శుభ్రంగా తీర్చిదిద్దాలి. ముఖ్యంగా ప్రభుత్వ వైద్యశాలలను నిర్మలంగా ఉంచాలి. అందుకు వైద్యులు, రోగులు సహకరించాలి. కాలువలు, నదులు, చెరువులు మొదలయిన చోట్ల నీటిని కలుషితం చేయకుండా పరిశుభ్రంగా ఉంచాలి. రోడ్లపై తుక్కు పోయరాదు. చెత్తకుండీలలోనే తుక్కు వేయాలి.

మన ప్రధాని ఈ కార్యక్రమం కోసం ఎంతో ధనాన్ని ఖర్చు చేస్తున్నారు. ఇంటింటికీ మరుగుదొడ్డి సదుపాయం సమకూరుస్తున్నారు. మలమూత్ర విసర్జనలు, బహిరంగ ప్రదేశాల్లో చేయరాదు. మనదేశాన్ని మనమే శుభ్రంగా ఉంచే బాధ్యత తీసికోవాలి. భారతదేశం స్వచ్ఛమైనదని పేరు వచ్చేలా ప్రతి భారతీయుడు కృషి చేయాలి.

18. “మాతృభాషలో విద్యాబోధన ఆవశ్యకత” గురించి వ్యాసం రాయండి.
జవాబు:
మాతృభాష అంటే తల్లి భాష అని అర్థం. మనం పుట్టిన చోట జనవ్యవహారంలో ఉండే భాష మాతృభాష. మానవుడు పుట్టింది మొదలు గిట్టేవరకు మాతృభాషలోనే ఎక్కువగా మాట్లాడటం జరుగుతుంది. మనం ఏ భాషలో మాట్లాడతామో, ఏ భాషలో కలలు కంటామో ఆ భాషలోనే విద్యను నేర్చుకోవడం ఎంతైనా అవసరం.

పరాయి భాషలో విద్యాభ్యాసం చేస్తే చాలా కష్టాలు ఎదుర్కోవాల్సి వస్తుంది. ముందుగా పరాయి భాషను అర్థం చేసుకోవడానికి చాలా ప్రయాస పడాల్సివస్తుంది. అందులో తగినంత పరిజ్ఞానం అలవడనిదే విషయ గ్రహణంగానీ, విషయ వ్యక్తీకరణగానీ సాధ్యపడదు. మాతృభాషలో విద్యాభ్యాసం వల్ల విద్యార్థి ఉపాధ్యాయులు చెప్పిన విషయాన్ని సులభంగా అర్థం చేసుకోవచ్చు. గుర్తుంచుకొని పరీక్షలు బాగా వ్రాయవచ్చు. తక్కువ సమయంలో ఎక్కువ విజ్ఞానాన్ని పొందవచ్చు.

మాతృభాషలో విద్యను నేర్చుకోవడం తల్లిపాలు త్రాగి పెరగడం వంటిది. పరభాషలో విద్యను నేర్చుకోవడం దాది పాలు త్రాగడం వంటిది. ఆంగ్లం వంటి పరాయిభాషలో విద్యార్థికి సరైన పరిజ్ఞానం లేనందువల్ల విద్యార్థికి ఆ భాషరాక బట్టీపట్టి ఏదోవిధంగా కృతార్థుడవుతున్నాడు. ఉపాధ్యాయులు చెప్పేది అర్థంకాక గైడ్సు (Guides) వెంట పడుతున్నాడు. కాబట్టి కనీసం సెకండరీ విద్యాస్థాయి వరకు మాతృభాషలోనే విద్యను బోధించడం, విద్యను నేర్చుకోవడం అవసరం.

19. ఈ రోజులలో కాలుష్యం, ఇతర కారణాల వలన కొన్ని జంతువులు, పక్షులు కనుమరుగయ్యే ప్రమాదం ఏర్పడింది. వాటిని కాపాడుకోవల్సిన ఆవశ్యకతను వివరిస్తూ ఒక వ్యాసం రాయండి.
జవాబు:
ఈ రోజులలో కాలుష్యం, ఇతర కారణాల వలన కొన్ని జంతువులు, పక్షులు కనుమరుగయ్యే ప్రమాదం ఏర్పడింది. వాటిని కాపాడుకోవల్సిన ఆవశ్యకత మనందరి మీద ఉంది.

మనం ఎక్కువగా క్రిమి సంహారక మందులను పంటపొలాల్లో, పెరట్లోని మొక్కల పై, ఇంట్లో వస్తువులపై చల్లడం వల్ల, అలాగే మనం చల్లే ఎండ్రిన్ వల్ల భూమిని సారవంతం చేసే, గుల్ల బార్చే వానపాములు ఎన్నో ఇలా చస్తున్నాయి. అంతేకాక మామూలు పాములు, ఎలుకలు, పక్షులు, పురుగులు వగైరా ఎన్నో ప్రాణులు మన వల్లే మనుగడ సాగించలేకపోతున్నాయి. ఈ ప్రాణులు మన పంటలకు చేసే మేలును మనం కోల్పోతున్నాము. జంతువులు, పక్షులే కాదు మనకూ ప్రమాదమే. ఎలా అంటే క్రిమిసంహారక మందుల అవశేషాలు మిగిలిన పంట గింజలను మనం తినడంతో కేన్సర్, టి. బి, గుండె జబ్బులు వస్తున్నాయి.

ప్రకృతి సహజంగా మనకు ఇచ్చిన రక్షణ కవచం ఈ పురుగులూ, జంతువులు. అవి ఒకదానిపై ఒకటి ఆధారపడి జీవిస్తాయి. అందువల్ల మన పంటలు హాయిగా పెరుగుతాయి. మనం భగవంతుడు మనకిచ్చిన సహజ ప్రకృతిని కాపాడుకుందాం. ఆరోగ్యంగా జీవిద్దాం. మన చుట్టూ ఉన్న పక్షులను, జంతువులను రక్షించుకుందాం.

టెక్నాలజీ పేరుతో వృద్ధి సాధిస్తున్నామనే భ్రమలో బుద్ధిని కోల్పోతున్నాం మనం. టి.వి.లు, సెల్ ఫోన్లు మన ఆరోగ్యాన్ని ఎంతగా పాడుచేస్తున్నాయో కదా ! తెలిసికూడా వాటిని మనం విడిచి పెట్టలేకపోతున్నాం. సెల్ ఫోన్ టవర్లు వంటివి కొన్ని రకాల పక్షుల జాతి అంతరించిపోవడానికి కారణమౌతున్నాయి. కానీ ఇవేమి మనకు పట్టదు. “పచ్చని చెట్టు ప్రగతికి మెట్టన్న పెద్దల మాట పెడచెవిన పెట్టకూడదు. తోటి ప్రాణుల పట్ల కారుణ్య భావంతో మెలగాలి. అప్పుడే ప్రకృతి సమంగా నడవడానికి అవకాశం ఉంటుంది. మన విపరీత ధోరణుల వల్లే ప్రకృతి కూడా వికృతంగా నడుస్తోంది.

ఈ సమస్య ఏ ఒక్కరిదో కాదు మనందరిది. చిన్న ప్రాణుల పట్ల నిర్లక్ష్యం వద్దు. అవే మనల్ని ఆపదల పాలు కాకుండా కాపాడతాయి. కనుక మనందరం నేటి నుంచి జీవకారుణ్య భావంతో మెలుగుదామని ప్రతిజ్ఞ చేద్దాం.

AP State Syllabus AP Board 9th Class Telugu Textbook Solutions 9th Class Telugu లేఖలు Notes, Questions and Answers.

AP State Syllabus 9th Class Telugu లేఖలు

ప్రశ్న 1.
పగ ప్రతీకారం మంచిది కాదనీ, శాంతియుత జీవనం గొప్పదనీ మీ మిత్రునికి లేఖ రాయండి.
జవాబు:

గుంటూరు, x x x x మిత్రుడు రవికుమార్‌, మిత్రమా ! నీకు స్నేహపూర్వక అభినందనలు. ఈ మధ్య నీకూ నీ ప్రక్క ఇంటి మోహనకూ తగవు వచ్చిందనీ, దానితో నీ మనస్సు బాగోలేదనీ రాశావు. నేను నీ ఉత్తరం అంతా చదివాను. నాకు మీ తగవుకు, గట్టి కారణం ఉందని అనిపించలేదు. పగ, విరోధము, కలహము అన్న మాటలు అసలు మంచివి కావు. పగ పెంచుకొన్న కొద్దీ మన మనస్సులు పాడవుతాయి. అశాంతి పెరిగిపోతుంది. సుఖం ఉండదు. మనం భారతం చదివితే, అన్నదమ్ముల మధ్య అకారణ విరోధం వల్ల, కౌరవ వంశం సమూలంగా నాశనమయ్యిందని తెలుస్తుంది. ఇక పాండవుల్లో కేవలం ఆ అయిదుగురూ, ద్రౌపదీ మిగిలారు. రాముడితో విరోధం పెట్టుకొన్న రావణుడు, బంధుమిత్ర పరివారంతో మరణించాడు. ప్రస్తుత కాలంలో చూసినా, దేశాలు యుద్ధాలవల్ల సర్వనాశనం అవుతున్నాయి. గ్రామాల్లో తగవుల వల్ల కొన్ని కుటుంబాలు చితికిపోతున్నాయి. కాబట్టి నీవు నీ ప్రక్క ఇంటి మోహతో విరోధం మానివెయ్యి. స్నేహంగా ఉండు. నీ మనస్సు సుఖంగా ఉంటుంది. మనది, శాంతికాముకులయిన గాంధీ, బుద్ధుడు పుట్టిన దేశం. మరువవద్దు. ప్రక్కవారితో స్నేహంవల్ల మనకు ఎంతో మేలు కలుగుతుంది. ఇట్లు, నీ మిత్రుడు, పి.వెంకటేశ్వరరావు, 9వ తరగతి, రవి పబ్లిక్ స్కూలు, విజయవాడ. చిరునామా : కె.రవికుమార్, S/O కె.ప్రసన్నకుమార్, తేరు వీధి, తిరుపతి, చిత్తూరు జిల్లా, ఆంధ్రప్రదేశ్.

ప్రశ్న 2.
అబ్దుల్ కలాంగారి గూర్చి మిత్రునికి లేఖ రాయండి.
జవాబు:

విశాఖపట్నం, x x x x x ప్రియమైన ప్రభాకర్ కు, మిత్రమా ! మన రాష్ట్రపతిగా పనిచేసిన ప్రముఖ శాస్త్రవేత్త అబ్దుల్ కలామ్ గారి గూర్చి ఈ లేఖలో తెలియజేస్తున్నాను. అబ్దుల్ కలాంగారు సామాన్య కుటుంబంలో పుట్టి అత్యున్నత శిఖరాలను, అధిరోహించిన మహనీయుడు. చిన్నతనం నుండి ఆయనలో పట్టుదల, క్రమశిక్షణ, జ్ఞాన జిజ్ఞాస ఎక్కువ. అవే ఆయన ఇంజనీరుగా, శాస్త్రవేత్తగా ఎదగడానికి కారణమయ్యాయి. అబ్దుల్ కలాంగారు అతి సామాన్య కుటుంబంలో పుట్టి, పరిశోధన సంస్థలకు ప్రాణం పోసి, ‘భారతరత్న’ పురస్కారం అందుకొన్న గొప్ప వ్యక్తి, ఆయన భారత రాష్ట్రపతిగా భారతజాతికి అందించిన సేవలు ఎనలేనివి. ఆయన మన విద్యార్థిలోకానికి స్ఫూర్తి ప్రధాతగా భావిస్తున్నాను. ఇట్లు, నీ మిత్రుడు, పి. సుధాకర్. చిరునామా : కె. ప్రభాకర్, 9వ తరగతి, ప్రభుత్వ ఉన్నత పాఠశాల, శ్రీకాకుళం.

ప్రశ్న 3.
ఉపాధ్యాయురాలి ప్రోత్సాహంతో పదో తరగతి చదివి, 9.7 పాయింట్స్ సాధించి, కలెక్టరు గారి నుండి బహుమతిని అందుకున్న ‘రాణి’ని ప్రశంసిస్తూ లేఖ రాయండి.
జవాబు:

ప్రశంసా లేఖ గుంటూరు, x x x x x ప్రియమైన మిత్రురాలు రాణికి ! నీ స్నేహితురాలు కల్పన రాయునది. ఎవరీ కల్పన అని ఆలోచిస్తున్నావా ? అట్టే శ్రమపడకు, నేను నీకు తెలియదు కాని నీ గురించి దిన పత్రికల్లో చదివి, ఆనందం ఆపుకోలేక నా ప్రశంసలు నీకు తెలియజేయాలని ఈ లేఖ రాస్తున్నాను. మన రాష్ట్రంలో చాలామంది బాలికలు పేదరికం కారణంగా థమికస్థాయిలోనే చదువు ఆపేస్తున్నారు. అందరిలా నీవు కూడా ఏడవ తరగతితోనే చదువు ఆపి ఉంటే అది పెద్దవార్త అయ్యేదిగాదు. కాని నీ అదృష్టం కొద్దీ నీ ఉపాధ్యాయురాలు పాఠశాల మానిన నన్ను కస్తూర్బా పాఠశాలలో చేర్పించింది. ఉచిత విద్యతోపాటు నివాసం, వస్త్రాలు, పుస్తకాలు, భోజన సౌకర్యాలు ఉచితంగా ఆడపిల్లలకు కల్పిస్తూ వారి కోసమే ప్రభుత్వం కస్తూర్బా పాఠశాలలను ఏర్పరచింది. ఈ పాఠశాలలు అందుబాటులో ఉన్నా ఎంతోమంది బాలికలు విద్యకు దూరమవుతున్నారు. వీటి గురించిన అవగాహన వారికి లేకపోవడమే ఇందుకు కారణం. పాఠశాలలో చేరిన నువ్వు విద్యపైనే శ్రద్ధ పెట్టి బాగా చదవడం పదవతరగతి పబ్లిక్ పరీక్షలో 9.7 పాయింట్లు సాధించడం నిజంగా గొప్ప విషయం. చదువే లోకంగా ఉంటే తప్ప ఇది సాధ్యం కాదు. ఒక తపస్సులా విద్యాభ్యాసం సాగించిన నిన్ను మెచ్చుకోకుండా ఉండలేకపోతున్నాను. నువ్వు నా తోటి విద్యార్థినులకే గాక నాలా వార్తాపత్రికల ద్వారా, దూరదర్శన్ వంటి ప్రసార మాధ్యమాల ద్వారా తెలుసుకున్న అమ్మాయిలకు చాలామందికి ఆదర్శంగా నిలిచావు. కలెక్టర్ గారు నిన్ను అభినందిస్తున్న దృశ్యం దూరదర్శన్ లో చూస్తుంటే నా ఒళ్ళు పులకరించి పోయిందనుకో. నాతో పాటు చదువుతూ, మధ్యలోనే చదువుమానేసిన నా స్నేహితురాళ్ళకు నీ గురించి చెప్పాను. ప్రముఖులందరూ నిన్ను ప్రశంసిస్తున్న దృశ్యాలను చూపాను. వారు కూడా ఎంతో సంతోషించారు. నువ్వు మా సోదరివైతే ఎంత బాగుణ్ణు అని ఎవరికి వారే అనుకున్నాం. ఇప్పుడైనా నువ్వు మా సోదరివే. నీ నుండి మేమెంతో స్ఫూర్తి పొందాం. పేదరికం విద్యకు అడ్డంకి కాలేదని నీవు నిరూపించాలని మన స్ఫూర్తిగా కోరుతున్నాను. ధన్యవాదాలు ఇట్లు, నీ మిత్రురాలు, ఎ. కల్పన, 9వ తరగతి, తెలుగు మాధ్యమం, క్రమసంఖ్య – 18, శారదానికేతన్ – బాలికోన్నత పాఠశాల, చిరునామా: పి. రాణి, వెంకటేష్ నాయక్ గారి కుమార్తె, రేగులగడ్డ గ్రామం, మాచవరం మండలం.

ప్రశ్న 4.
వ్యవసాయం చేసే రైతులకు కావలసిన విత్తనాలు, ఎరువులు, సాగుకు అవసరమైన ప్రత్యేక ఋణసౌకర్యం సకాలంలో అందించే బాధ్యత చేపట్టాలని వ్యవసాయాధికారికి లేఖ రాయండి.
జవాబు:

మండపేట, x x x x జిల్లా వ్యవసాయాధికారి గార్కి, ఆర్యా, విషయం : రైతుల అవసరాలను తీర్చే బాధ్యత తీసుకోవాలని కోరిక. – మా మండపేట భూములలో ఏటా రెండు పంటలు పండుతాయి. మా తాత ముత్తాతల నుండి మేము వ్యవసాయాన్నే నమ్ముకొని జీవిస్తున్నాము. క్రమక్రమంగా మా రైతుల జీవితం దుఃఖనిలయం అవుతోంది. మాకు కావలసిన ఎరువులు, విత్తనాలు, పురుగుమందులు సక్రమమైన ధరలకు దొరకట్లేదు. స్థానిక వర్తకులు వాటిని దాచి, కృత్రిమంగా కొరతను సృష్టిస్తున్నారు. పండించిన ధాన్యాన్ని ఎవరూ కొనడం లేదు. ఇప్పుడు రెండవ పంటకు పెట్టుబడి దొరకడం లేదు. బ్యాంకులకు ఎన్నిసార్లు వెళ్ళినా మేము ఉత్త చేతులతో తిరిగి రావలసి వస్తోంది. విద్యుచ్ఛక్తి కనీసం మూడు గంటలయినా రావడంలేదు. మేము పంటలు పండించకపోతే ప్రజలు పస్తులు ఉండాలి. ప్రజలకు చేతిలో ఎంత డబ్బు ఉన్నా తిండి గింజలే తింటారు కదా. మీరు శ్రద్ధ చూపించి, మాకు అప్పులు దొరికేలా, ఎరువులు, విత్తనాలు సరయిన ధరలకు దొరికేలా చర్యలు వెంటనే చేపట్టండి. వ్యవసాయాన్ని బ్రతికించండి. సెలవు. నమస్కారములు. ఇట్లు, మీ విశ్వసనీయుడు, ఎన్. శ్రీకాంత్, మండపేట, తూర్పుగోదావరి జిల్లా. చిరునామా : జిల్లా వ్యవసాయశాఖాధికారిగార్కి, కాకినాడ, తూ|| గో|| జిల్లా.

ప్రశ్న 5.
మీ జిల్లాలో ఒక విద్యార్థి వ్యర్థంగా పారవేసిన వస్తువులతో అద్భుతంగా కళా ఖండాలు తయారుచేశాడు. ఆ వార్తను మీరు పత్రికలో చూశారు. అతణ్ణి ప్రశంసిస్తూ పత్రికకు లేఖ రాయండి.
జవాబు:

వాకాడు, x x x x కె. రాజా రవివర్మ, 9వ తరగతి, వాకాడు జిల్లా పరిషత్ హైస్కూలు, నెల్లూరు జిల్లా, ఈనాడు పత్రికా సంపాదకులకు, సోమాజీగూడ, హైదరాబాదు. ఆర్యా, ఈ రోజు మీ పత్రికలో మా నెల్లూరు జిల్లా గూడూరు విద్యార్థి కె. రవిరాజు, వీధుల్లో పారవేసే ప్లాస్టిక్ కాగితాలు, బాటరీలు, అగ్గిపెట్టెలు వగైరా వ్యర్థ పదార్థాలతో చార్మినార్, తాజ్ మహల్ వంటి కళాఖండాల నమూనాలను అద్భుతంగా తయారు చేశాడని చదివాను. ఆ కళాఖండాలను చూసి, మా జిల్లా విద్యాశాఖాధికారి గారు, మా కలెక్టరు గారు, స్థానిక మంత్రిగారు ఆ విద్యార్థిని ప్రశంసించినట్లు చదివాను. రవిరాజులోని కళాతృష్ణనూ, కళాచాతుర్యాన్ని నేను మనసారా ప్రశంసిస్తున్నాను. మా నెల్లూరు జిల్లా విద్యార్థి యొక్క కళాపిపాసనూ, అతనిలోని సృజనాత్మక శక్తినీ నేను మనసారా మెచ్చుకుంటున్నాను. మీ పత్రిక ద్వారా నా అభినందనలను, మా సోదరుడు రవిరాజుకు అందజేయండి. భవిష్యత్తులో అతడు ఉత్తమ కళాకారుడు కావాలని నేను కోరుకుంటున్నాను. ఇట్లు, కె. రాజా రవివర్మ, జిల్లా పరిషత్ హైస్కూలు, వాకాడు. చిరునామా : సంపాదకులు, ఈనాడు దినపత్రిక, సోమాజీగూడ, హైదరాబాదు.

ప్రశ్న 6.
మీ పాఠశాలలో జరిగిన గణతంత్ర దినోత్సవ వేడుకలను వివరిస్తూ మిత్రునికి లేఖ రాయండి.
జవాబు:

వాకాడు, x x x x x ప్రియమైన మిత్రుడు కిరణకు, ఉభయకుశలోపరి. ఇటీవల మా పాఠశాలలో 70వ గణతంత్ర దినోత్సవాన్ని వేడుకగా జరిపారు. మా ఊరి సర్పంచ్, కొందరు విద్యార్థుల తల్లిదండ్రులు ఈ కార్యక్రమానికి వచ్చారు. ప్రధానోపాధ్యాయులు, ఉపాధ్యాయుల ఆధ్వర్యంలో మేమంతా అంబేద్కర్, బాబూ రాజేంద్రప్రసాద్, నెహ్రూ, మహాత్మాగాంధీ, పింగళి వెంకయ్య మొదలైన మహనీయుల గురించి మాట్లాడాము. మా సోషల్ టీచర్ భారతుల ఫణిగారు మాకు మాట్లాడటంలో శిక్షణ ఇచ్చారు. మమ్మల్ని అందరూ మెచ్చుకున్నారు. మీ పాఠశాలలో జరిగిన విశేషాలను తెలియజేయి. ఇంతే సంగతులు. ఇట్లు, నీ ప్రియమిత్రుడు, కె. ఫణిరామ్. చిరునామా : కె. కిరణ్ కుమార్, 9వ తరగతి, ప్రభుత్వ ఉన్నత పాఠశాల, రేటూరు, గుంటూరు జిల్లా.

ప్రశ్న 7.
మీ పాఠశాలలో జరిగిన “అమ్మకు వందనం” కార్యక్రమం గూర్చి వివరిస్తూ మీ మిత్రునికి లేఖ రాయండి.
జవాబు:

చెరుకూరు, x x x x x ప్రియమైన మిత్రుడు కార్తీక్ కు, నేను క్షేమం. నీవు క్షేమమని భావిస్తున్నాను. నేను బాగా చదువుతున్నాను. నీవెలా చదువుతున్నావు. ఇటీవల మా పాఠశాలలో ‘అమ్మకు వందనం’ కార్యక్రమం బాగా జరిగింది. దానిలో భాగంగా ప్రతి విద్యార్థి తల్లిని ఆహ్వానించారు. ఆ అమ్మలకు వారి పిల్లల చేత పాదపూజ చేయించారు. మేము అలా చేసి అమ్మ ఆశీస్సులు పొందాం. నేను, మరికొంతమంది పిల్లల అమ్మ గొప్పదనం, మా అమ్మ గొప్పతనాన్ని గొప్పగా చెప్పాము. ఆ సమయంలో మా అమ్మ కళ్ళలో నా మీద ప్రేమ తొణికిసలాడింది. ఆమె నా కోసం పడ్డ కష్టాన్ని వృధా పోనీయక బాగా చదివి మంచి స్థాయికి వెళ్ళి అమ్మను ఇంకా బాగా సంతోషించేటట్లు చేయాలని నిర్ణయించుకున్నాను. మీ స్కూలులో ఈ కార్యక్రమం ఎలా జరిగిందో ఉత్తరం రాయి. ఇట్లు, నీ ప్రియమిత్రుడు, కె. లీలాకృష్ణ సాయిశ్రీ ప్రసాదు. చిరునామా : ఎస్. కార్తీక్, S/o బాలు, 9వ తరగతి ఎ-సెక్షన్, ప్రభుత్వ పాఠశాల, ఒంగోలు, ప్రకాశం జిల్లా.

ప్రశ్న 8.
మీ గ్రామంలో జరుగుతున్న స్వచ్ఛభారత్ కార్యక్రమాల గురించి వివరిస్తూ నీ మిత్రునకు లేఖ వ్రాయుము.
జవాబు:

మిత్రునికి లేఖ అప్పాపురం, x x x x x ప్రియ మిత్రుడు ఫణిరామ్ కు, ఉభయకుశలోపరి. నేను బాగా చదువుతున్నాను. నీవెలా చదువుతున్నావు ? నీకు నేను ఇటీవల రెండు ఉత్తరాలు రాశాను. జవాబులేదు. చదువు ధ్యాసలో పడి నన్ను మరచిపోవద్దు. మొన్నీ మధ్యన మా గ్రామంలో “స్వచ్ఛభారత్” కార్యక్రమాలు నిర్వహించారు. మనం అశ్రద్ధ చేయడం వల్ల, గ్రామాలు, నగరాలు, కార్యాలయాలు, వైద్యశాలలు, బస్టాండ్లు, రైల్వే స్టేషన్లు ఇలా అన్నీ చెత్తా చెదారాలతో నిండిపోయాయి. దీన్ని గుర్తించి మన భారత ప్రధాని నరేంద్రమోడీగారు, భారతీయులకు ‘స్వచ్ఛభారత్’ పిలుపునిచ్చారు. ఆరోగ్యమే మహాభాగ్యం కదా ! ఆ పిలుపునందుకొని ఎందరో పెద్దలు తమ ప్రాంతాలను పరిశుభ్రంగా ఉంచుకోవడంలో పోటీపడుతున్నారు. ఆ క్రమంలో మా గ్రామంలో కూడా స్వచ్ఛభారత్ నిర్వహించారు. చెరువులు శుభ్రం చేశారు. రోడ్లకు ఇరువైపులా ఉన్న తుమ్మచెట్లు వగైరా తొలగించారు. మురుగునీరు తొలగించి, బ్లీచింగ్ పౌడర్ చల్లారు. త్రాగునీరు పరిశుభ్రంగా ఉండేట్లు చేశారు. మల, మూత్ర విసర్జన బహిరంగ ప్రదేశంలో చేయకూడదని చాటింపు వేశారు. ప్లాస్టిక్ కవర్లు ఉపయోగించకూడదని నిర్ణయించారు. అలాగే ‘ప్పారాగ్, గుట్కా పొగాకు’ వంటి వాటి జోలికి పోకూడదని, ఎవరూ అమ్మకూడదని నిర్ణయం తీసుకున్నారు. ఇది ఏ ఒక్కరితో సాధ్యపడేది కాదు. అందరి సహకారం కావాలి. మరి మీ ఊరిలో స్వచ్ఛభారత్ నిర్వహించారా ? మరి ఆ విశేషాలు లేఖ ద్వారా తెలియజేయి. ఇట్లు, నీ మిత్రుడు, కె. కిరణ్ కుమార్. చిరునామా: కె. ఫణిరామ్, 9వ తరగతి, ప్రభుత్వ ఉన్నత పాఠశాల, చెరుకూరు, ప్రకాశం జిల్లా.

ప్రశ్న 9.
ప్రపంచ శాంతి ఆవశ్యకతను తెలుపుతూ మిత్రునికి లేఖ రాయండి. మితునికి లేఖ
జవాబు:

పూళ్ళ, x x x x x ప్రియమైన మిత్రుడు కార్తీక్ కు, నేను క్షేమం, నీవు క్షేమమని భావిస్తాను. బాగా చదువుతున్నావా? ఇటీవల మా పాఠశాలలో వ్యాసరచన పోటీలు పెట్టారు. మాకు ‘ప్రపంచశాంతి’ అంశం ఇచ్చారు. ఆ పోటీలో నేనే ప్రథమస్థానం పొందాను. నేను రాసిన పాయింట్స్ బాగున్నాయని మా మాస్టార్లు అన్నారు. శాంతిని మనమే చంపి, గోరీలు కూడా కట్టామాయె. ఇప్పుడు పరితపిస్తే మాత్రం ఎలా వస్తుంది? ఉన్నప్పుడు స్వార్థంతో, మతోన్మాదంతో ఊపిరి సలపనీయకుండా చేశామాయె. ఇప్పుడు రమ్మంటే ఎక్కడి నుండి వస్తుంది? ఎలాగ వస్తుంది? ఎప్పుడైతే మనం పరమత సహనం కల్గి ఉంటామో, ఎప్పుడైతే సోదర భావంతో అందరితో మెలుగుతామో అప్పుడు ‘శాంతి’ తన ఉనికిని చాటుకుంటుంది. అని రాశాను. మీ పాఠశాలలో జరిగిన విశేషాలను రాస్తావు కదూ ! ఇట్లు, నీ ప్రియమిత్రుడు, కె. లీలాకృష్ణ చిరునామా: S. కార్తీక్, S/o బాలసుబ్రహ్మణ్యం, 9వ తరగతి, ప్రభుత్వ పాఠశాల, ఒంగోలు.

9th Class Telugu కరపత్రాలు

ప్రశ్న 1.
“స్వచ్చభారత్” ఆవశ్యకతను తెలుపుచూ ఒక కరపత్రం తయారుచేయండి.
జవాబు:

ప్రియమైన పర్యావరణ పరిరక్షకులారా ! ఆరోగ్యమే మహాభాగ్యమని పెద్దల మాట. మనం అశ్రద్ధ చేయడం వల్ల గ్రామాలు, నగరాలు, కార్యాలయాలు, వైద్యశాలలు చెత్తాచెదారాలతో నిండిపోయాయి. దీనిని గుర్తించి మన భారత ప్రధాని నరేంద్రమోడీగారు, భారతీయులకు స్వచ్ఛభారత్ కోసం పిలుపునిచ్చారు. ఈ పిలుపును అందుకొని ఎందరో పెద్దలు తమ నగరాలను, గ్రామాలను పరిశుభ్రంగా ఉంచుకోవడంలో పోటీ పడుతున్నారు. ముఖ్యంగా మన పిల్లలు ప్రతిరోజూ ఇంటిని, అలాగే బడిని పరిశుభ్రంగా ఉంచుకోవడంలో తల్లిదండ్రులుగా మీరంతా వారికి సహకరించాలి. ప్రభుత్వ వైద్యశాలలను పరిశుభ్రంగా ఉంచడంలో సిబ్బందికి, రోగులు, ప్రజలు సహకరించాలి. రోడ్లపై తుక్కు పోయకుండా, చెత్తకుండీలలోనే వేయాలి. మలమూత్ర విసర్జనలు బహిరంగ ప్రదేశాల్లో చేయకూడదు. చెరువులు, బావులు, కాలువలను కలుషితం చేయకుండా పరిశుభ్రంగా ఉంచాలి. మనదేశాన్ని మనమే శుభ్రంగా ఉంచే బాధ్యత తీసుకోవాలి. మనదేశం స్వచ్ఛమైనదని పేరు వచ్చేలా ప్రతి ఒక్కరూ కృషి చేయాలని కోరుకుంటున్నాం. మనం శుభ్రంగా ఉందాం. దేశాన్ని పరిశుభ్రంగా ఉంచుదాం. ఇట్లు, పర్యావరణ పరిరక్షణ బృందం.

ప్రశ్న 2.
పగ, ప్రతీకారం మంచిదికాదనీ, శాంతియుత జీవనం గొప్పదని తెలియజేస్తూ ‘కరపత్రం’ రూపొందించండి.
జవాబు:

కరపత్రం ప్రియమైన మిత్రులారా ! పగ, ప్రతీకారం మంచిదికాదు, శాంతియుత జీవనం గొప్పదన్న సంగతి తెలుసుకోండి. అలనాడు రావణాసురుడు, దుర్యోధనుడు, కర్ణుడు మొదలుకొని నేటి పాక్ అధ్యక్షుడు ఇమ్రాన్ ఖాన్ వరకు అందరూ పగతో రగిలినవారే. చివరకు ఏం జరిగిందో, ఏమి జరుగుతుందో మనందరికీ తెలుసు. పగ ఉంటే పాము ఉన్న ఇంట్లో ఉన్నట్టే. కాలుతున్న కట్టే ఇంకొక కట్టెను కాల్చగలదు. అంటే పగ, ప్రతీకారంతో రగులుతున్న వ్యక్తి ముందు తాను నశిస్తూ, ఇంకొకరిని నాశనం చేయడానికి ప్రయత్నిస్తాడు. దీనివల్ల వారు ఏం సాధిస్తారు. అందరూ ఉంటేనే కదా సమాజం. ఎవరూ లేకపోతే అది స్మశానమే. పెద్దలు ఎప్పుడూ ఒకమాట చెబుతారు. ఏమిటంటే ‘నీ కష్టంలో నీ వెంట వచ్చే నలుగురిని సంపాదించుకో’ అని. అంటే నలుగురితో మంచిగా ఉండమని కదా ! గౌతమ బుద్ధుడు, మహాత్మాగాంధీ వంటి మహనీయుల వారసులుగా మనం సాధించేది ఇదేనా ? సరిహద్దుల్లో శత్రువులను పారద్రోలడానికి సైనికులున్నారు. సంఘంలోని చెడ్డవారిని ఆపడానికి పోలీసులున్నారు. మరి నీలోని శత్రువులను రూపుమాపడానికి ఎవరున్నారు ? ముందు మనం మారాలి. మన మనసును మన ఆధీనంలో ఉంచుకున్నప్పుడు అంతా సంతోషమే. మనమే బాగుండాలి అన్నది స్వార్థం. ‘అందరూ బాగుండాలి ఆ అందరిలో నేనుండాలి’ అనుకోవడం పరమార్థం. శాంతిని స్థాపిద్దాం. సుఖైక జీవనం సాగిద్దాం. “శాంతి నీ ఆయుధమైతే; పగ, ప్రతీకారం నీ బానిసలు అవుతాయి.” అశాంతీ, అగ్గిపుల్లా ఒకటే. అవి కాలుతూ ఇంకొకరిని కాల్చడానికి ప్రయత్నిస్తాయి. లోకా సమస్తా సుజనోభవన్తు సర్వేసుజనా సుఖినోభవన్తు

ప్రశ్న 3.
ప్రభుత్వ పాఠశాలల్లోని సౌకర్యాలను వివరిస్తూ కరపత్రాన్ని తయారు చేయండి.
జవాబు:

ప్రభుత్వ పాఠశాల – సౌకర్యాలు తల్లిదండ్రులందరికీ మా విన్నపము. నేడు మన ప్రభుత్వ పాఠశాలలు, విద్యార్థులకు కావలసిన అన్ని సౌకర్యాలతో హాయిగా ఉన్నాయి. ముఖ్యంగా విద్యార్థులకు కావలసినది, చక్కని శిక్షణ పొందిన ఉపాధ్యాయులు. ప్రభుత్వ పాఠశాలల్లో పనిచేసే ఉపాధ్యాయులంతా పోటీ పరీక్షల్లో నెగ్గిన రత్నాల వంటివారు. వారికి మంచి విద్యార్హతలు, మెరిట్ ఉంది. వారికి మంచి జీతాలు సక్రమంగా వస్తాయి. వారు మంచిగా బోధిస్తారు. ఇక ప్రభుత్వ పాఠశాలలకు చక్కని భవనములు, ఆటస్థలాలు, ప్రయోగశాలలు ఉన్నాయి. ఆటలు ఆడించే వ్యాయామ ఉపాధ్యాయులు, అనుభవజ్ఞులయిన ప్రధానోపాధ్యాయులు, ఉపాధ్యాయులు ఉన్నారు. మంచినీటి సదుపాయము, విద్యుచ్ఛక్తి, ఫోను, మరుగుదొడ్లు ఉన్నాయి. ఇక్కడ పిల్లలందరికి ఉచితంగా చదువు చెపుతారు. ఉచితంగా పుస్తకాలు ఇస్తారు. మధ్యాహ్నం భోజనాలు ఉంటాయి. అర్హులయిన వారికి హాస్టలు సదుపాయం ఉంటుంది. హాస్టల్ విద్యార్థులకు ప్రయివేటుగా శిక్షణ చెప్పే ఉపాధ్యాయులు ఉంటారు. కాబట్టి మీ పిల్లలను ప్రభుత్వ పాఠశాలల్లోనే చేర్చండి. కాన్వెంట్ల కోసం అధిక ధన వ్యయం చేసుకోకండి. బాగా ఆలోచించి, మంచి నిర్ణయం తీసికోండి. గొప్ప గొప్ప విద్యావేత్తలంతా ప్రభుత్వ పాఠశాలల్లోనే చదివారని మరచిపోకండి. నమస్కారములు. ఇట్లు, ప్రభుత్వ పాఠశాలల ప్రధానోపాధ్యాయ సంఘం, కాకినాడ. దివి x x x x x

ప్రశ్న 4.
ఈ రోజుల్లో కాలుష్యం, ఇతర కారణాల వల్ల కొన్ని పక్షులు, జంతువులు కనుమరుగయ్యే ప్రమాదం ఉంది. వీటిని కాపాడుకోవలసిన ఆవశ్యకతను వివరిస్తూ కరపత్రం తయారుచేయండి.
జవాబు:
ఈ రోజుల్లో మనం ఎక్కువగా క్రిమిసంహారక మందులను పంట పొలాల్లో, పెరట్లోని మొక్కల పై, ఇంట్లో వస్తువులపై చల్లుతున్నాము. ముఖ్యంగా పుష్పాలు పూసి ఫలదీకరణ చెందాలంటే సీతాకోక చిలుకల వంటి పక్షులు ఒక పరాగాన్ని పుష్పానుండి మరొక పుష్పానికి తమ రెక్కలతో చేర్చాలి. పురుగులను కొన్ని పక్షులు తమ ముక్కులతో పొడిచి చంపాలి.

అలాగే మనం చల్లే ఎండ్రిన్ వల్ల భూమిని సారవంతం చేసే, గుల్లబార్చే వానపాములు ఎన్నో చస్తున్నాయి. మామూలు పాములు, ఎలుకలు వగైరా ఎన్నో జంతువులు చస్తున్నాయి. ఆ జంతువులూ, పక్షులూ మన పంటలకు చేసే మేలును మనం కోల్పోతున్నాం. అదీగాక పురుగు మందుల అవశేషాలు పంటలపై మిగిలిపోవడంతో వాటికి ధరలు పలకటం లేదు. క్రిమి సంహారక మందుల అవశేషాలు మిగిలిన పంట గింజలను మనం తినడంతో కేన్సర్, టి.బి., గుండె జబ్బులు వస్తున్నాయి.

ప్రకృతి సహజంగా మనకు ఇచ్చిన రక్షణ కవచం ఈ పురుగులూ, జంతువులు. అవి ఒకదానిపై ఒకటి ఆధారపడి జీవిస్తాయి. అందువల్ల మన పంటలు హాయిగా పెరుగుతాయి. మనం భగవంతుడు మనకిచ్చిన సహజ ప్రకృతిని కాపాడుకుందాం. ఆరోగ్యంగా జీవిద్దాం. మన చుట్టూ ఉన్న పక్షులను, జంతువులను రక్షిద్దాం.

ప్రశ్న 5.
ధనవంతులు సమాజానికి ఉపయోగపడాలి. అనాథ శరణాలయాలకు, వృద్ధాశ్రమాలకు, బీదలకు విరాళాలు ప్రకటించమని ధనవంతులకు, వృద్ధాశ్రమాలకు కరపత్రం ద్వారా విజ్ఞప్తి చేయండి.
జవాబు:
అన్నదానాన్ని మించిన దానం లేదు
దాతను మించిన చిరంజీవి లేడు

దానం చేయడమే ధనార్జనకు సార్థకత. దాచుకోవడం కాదని భారతీయ ధర్మం బోధిస్తుంది. పుట్టడంతోనే తల్లిదండ్రులకు దూరమయ్యే అభాగ్యులు, చిన్న వయస్సులోనే తల్లిదండ్రులను కోల్పోయి, అయిన వారిచే నిరాదరణకు లోనైన అదృష్టహీను లెందరో ఈ దేశంలో ఉన్నారు. వారు సమాజంపై ద్వేషాన్ని పెంచుకొని సంఘవిద్రోహులుగా మారుతున్నారు. అలానే అనేక కష్టాలను, నష్టాలను భరించి, అపురూపంగా పెంచుకున్న తమ పిల్లలే ముసలితనంలో తమని వీధుల్లో విడిచి పెడితే ఏం చేయాలో తోచని అమాయక వృద్ధులు ఎందరో బిచ్చగాళ్ళ రూపంలో మనకు దర్శనమిస్తుంటారు. వీరేగాక రెక్కాడితే గాని డొక్కాడని ఎందరో నిరుపేదలు ఉన్నారు. వందల ఎకరాల పొలం గల వ్యక్తి ఉన్న ఊరిలోనే ఒక సెంటు భూమి కూడా లేనివారు జీవిస్తున్నారు. పెద్ద పెద్ద బంగళాలు గల ప్రాంతంలోనే రోడ్ల ప్రక్కన ప్రమాదకర స్థలాల్లో పూరిగుడిసెలలో జనాలు జీవిస్తున్నారు. కొందరు తిండి ఎక్కువై జీర్ణంకాక ఇబ్బంది పడుతుంటే, మరికొందరు తినడానికి ఏమీలేక బాధపడుతున్నారు.

ఇలాంటి విచిత్ర పరిస్థితుల్ని మనం నిత్యజీవితంలో దాదాపు రోజూ చూస్తూనే ఉంటాం. ఈ అసమానతలు ఇలా కొనసాగాల్సిందేనా ? వీటిని సరిచేయలేమా ? అని ఆలోచిస్తాం. మన పనుల్లో పడి మర్చిపోతుంటాం. తీరికలేని పనుల్లో పడి సామాజిక బాధ్యతల్ని విస్మరిస్తాం.

మిత్రులారా ! మనకందరికి సమాజసేవ చేయాలనే కోరిక ఉన్నా తీరికలేక చేయలేకపోతున్నాం. మనం స్వయంగా సేవచేయలేకపోయినా సమాజసేవలో మనవంతు కృషిచేసే అదృష్టం మన కందుబాటులోనే ఉంది. అదెలా అంటే మనం మన దగ్గర ఉన్న ధనాన్ని అనాథాశ్రమాలకు, వృద్ధాశ్రమాలకు విరాళంగా ఇవ్వవచ్చు. ఆ ఆశ్రమాల నిర్వాహకులు ఆ ధనాన్ని సద్వినియోగపరుస్తారు. అలానే మనవద్ద అదనంగా ఉన్న వస్త్రాలను, బియ్యం వంటి ధాన్యాలను, ఇతర ఆహార పదార్థాలను సేకరించి బీదలుండే ప్రాంతాలలో పంచి పెట్టే ఎన్నో సేవాసంస్థలు అందుబాటులోకి వచ్చాయి. మనం చేయాల్సిందల్లా ఆయా సేవాసంస్థలకు మనవద్ద ఉన్నవి అందివ్వడమే. అంతర్జాలంలో సేవాసంస్థల చిరునామాలు ఉంటాయి. డబ్బును కూడా ఉన్నచోటు నుండి కదలకుండా ఆయా సంస్థల బ్యాంకు కాతాలకు పంపించే సౌకర్యాలు ఉన్నాయి. వాళ్ళకు ఫోన్ చేస్తే వారే వాహనాలతో వచ్చి మనవద్ద ఉన్న ధాన్యం, వస్త్రాలు మొదలైన వాటిని తీసుకొని వెళ్తారు.

సోదరులారా ! మనకు ఎక్కువైన వాటితోనే కొన్ని కుటుంబాలు ఒకపూటైనా చక్కని భోజనాన్ని, మంచి వస్త్రాన్ని పొందగలుగుతాయి. కాబట్టి మనకున్న ఈ సౌకర్యాన్ని వినియోగిద్దాం. మన సహృదయతను పెద్ద మొత్తాలలో విరాళాలు ప్రకటించడం ద్వారా, ధాన్యవస్త్రాలను ఇవ్వడం ద్వారా చాటుకొందాం. దేశంలో పేదరికాన్ని నిర్మూలించడంలో మన వంతు సాయాన్ని అందిద్దాం.

పేదలకు సాయం చేద్దాం
గుంటూరు జిల్లా,

పేదరికాన్ని రూపుమాపుదాం
బ్రాడీపేట 2/14, గుంటూరు.

ప్రశ్న 6.
దోమల నివారణకు ప్రజలు తీసుకోవలసిన జాగ్రత్తలను తెలుపుతూ కరపత్రం తయారుచేయండి.
జవాబు:
దోమలపై దండయాత్ర దోమలపై దండయాత్ర యువతీ యువకులారా ! ఆలోచించండి ! ఆరోగ్యవంతమైన శరీరంలో ఆరోగ్యవంతమైన ఆలోచనలు వస్తాయి. అనారోగ్యానికి ప్రధాన కారణాలలో దోమకాటు ప్రధానమైనది. ఆరోగ్యవంతమైన సమాజాన్ని నిర్మించాలంటే దోమలను నివారించాలి. మురుగునీరు దోమలకు నిలయం. మురుగునీరు నిల్వ ఉండకుండా చూద్దాం. నీటిలో కుళ్ళిన ఆకులు, చెత్తా చెదారం వలన దోమలు వృద్ధి అవుతాయి. రోగాలు వ్యాపిస్తాయి. మలేరియా, డెంగ్యూ వంటివి దోమల వల్లే వ్యాపిస్తాయి. పరిసరాలను పరిశుభ్రంగా ఉంచుకోవడమే ఈ సమస్యకు పరిష్కారం. దోమలు వ్యాపించకుండా బ్లీచింగ్ పౌడర్ చల్లుకోవాలి. వాకిళ్ళు, కిటికీలకు దోమతెరలు బిగించాలి. జెట్ కాయిల్స్ వంటి వాటితో కూడా దోమలబాధ తగ్గుతుంది. కానీ మనకు శ్వాసకోశ ఇబ్బందులుంటాయి కాబట్టి సహజంగా దొరికే సాంబ్రాణి పొగ వేయడం, ఎండిన వేపాకు పొగవేయడం వంటివి దోమలను నివారిస్తాయి. పొడుగు దుస్తులు ధరించడం కూడా మేలే. దోమలను నివారిద్దాం – ఆరోగ్యాన్ని కాపాడుదాం.

ఇట్లు,
జిల్లా ఆరోగ్య పరిరక్షణ బృందం.

ప్రశ్న 7.
మీ పాఠశాలలో ‘ప్రపంచ శాంతి’ అనే అంశంపై మండలస్థాయి వ్యాసరచన పోటీ నిర్వహించాలని అనుకున్నారు. విద్యార్థులను ఆహ్వానిస్తూ కరపత్రం తయారు చేయండి.
జవాబు:

వ్యాసరచన పోటీ కొవ్వూరు మండల విద్యార్థులకు ఒక శుభవార్త. దివి X X X X X వ తేదీ సోమవారం, కొవ్వూరు ప్రభుత్వ ఉన్నత పాఠశాలలో “ప్రపంచశాంతి” అనే విషయమై వ్యాసరచన పోటీ నిర్వహిస్తున్నాము. ఈ పోటీలో కొవ్వూరు మండలంలోని ప్రభుత్వ గుర్తింపు గల ఉన్నత పాఠశాలల విద్యార్థులందరూ పాల్గొనవచ్చును. పోటీలో పాల్గొనే విద్యార్థులు తమ ప్రధానోపాధ్యాయుని వద్ద నుండి గుర్తింపు పత్రం తీసుకురావాలి. వ్యాసరచనకు సమయం 30 నిమిషాలు ఇవ్వబడుతుంది. వ్యాసాలు రాయడానికి కాగితాలు ఇవ్వబడతాయి. ప్రథమ, ద్వితీయ, తృతీయ బహుమతులు ఇవ్వబడతాయి. ఈ పోటీ కొవ్వూరు మండల డెవలప్ మెంట్ ఆఫీసరు గారి పర్యవేక్షణలో సాగుతాయి. వ్యాసరచన విషయం : “ప్రపంచశాంతి” ఎక్కువమంది విద్యార్థినీ విద్యార్థులు ఈ పోటీలో పాల్గొని జయప్రదం చేయగోరిక. ప్రధానోపాధ్యాయులు అందరూ ఈ పోటీని జయప్రదం చేయడానికి సహకారం అందించగోరుతున్నాను. దివి X XX XX. మండల డెవలప్ మెంటు ఆఫీసర్, కొవ్వూరు, పశ్చిమ గోదావరి జిల్లా,

9th Class Telugu అభినందన పత్రాలు

ప్రశ్న 1.
మీ స్నేహితులలో కేవలం తెలుగులోనే ఒక రోజంతా మాట్లాడగలిగే వారెవరో గుర్తించి, వారిని అభినందిస్తూ కేవలం తెలుగు పదాలతో ఒక అభినందన పత్రం రాయండి.
జవాబు:

అభినందన పత్రం మిత్రమా ! రాఘవా ! నీవు తెలుగు భాషాభిమానివి. నీవు చక్కని తెలుగును పరభాషా పదాలు లేకుండా మాట్లాడగలవు. అందుకుగాను నిన్ను తప్పక అభినందించాలి. మన మిత్రబృందంలో నీలాగా తెలుగు ఉచ్చారణ, దోషాలు లేకుండా స్వచ్ఛంగా మాట్లాడగలిగినవారు లేరు. నీవు మొన్న “భౌతికశాస్త్రము – ఉపయోగాలు” అన్న అంశం మీద వక్తృత్వం పోటీలో మాట్లాడిన విధం నన్ను బాగా ఆకట్టుకుంది. శాస్త్రవిషయిక అన్యభాషా పదాలను చక్కని పారిభాషిక పదాలతో తెలుగులో బోధించడం, మాట్లాడడం, నేడు ఉపాధ్యాయులకు సైతం కష్టంగా ఉంది. అలాంటిది నీవు అనర్గళంగా తెలుగులో ఒక్క పరభాషా పదం కూడా లేకుండా మాట్లాడావంటే అభినందించాల్సిన విషయమే. నిన్ను చూసి మేమూ అలాగే మాట్లాడాలని ప్రేరణ పొందాం. ఇదే విధంగా నీవు నీ తెలుగు భాషా జ్ఞానాన్ని పెంపొందించుకుంటూ, మరింత ప్రతిభతో ముందుకు పోవాలని ఆకాంక్షిస్తూ … ఇవే నా హార్దిక అభినందనలు. విజయవాడ, x x x x x ఇట్లు, శ్రీరామ్.

ప్రశ్న 2.
మీ పాఠశాలలో ఒక విద్యార్థి రాష్ట్రస్థాయి స్కౌట్స్ అండ్ గైడ్స్ జంభోరీలో పాల్గొని ముఖ్యమంత్రి చేతుల మీదుగా బహుమతిని అందుకున్నాడు. అతణ్ణి అభినందిస్తూ పది వాక్యాలు రాయండి.
జవాబు:

అభినందన పత్రం మిత్రుడు రవికాంత్ కు, నీవు రాష్ట్రస్థాయి స్కౌట్స్ అండ్ గైడ్స్ జంభోరీలో పాల్గొని, మన ముఖ్యమంత్రి గారి చేతులమీదుగా ఉత్తమ స్కౌటుగా మొదటి బహుమతిని అందుకున్నావని తెలిసింది. ఇది మన పాఠశాల విద్యార్థులందరికీ గర్వకారణము. మన పాఠశాల పేరును నీవు రాష్ట్రస్థాయిలో నిలబెట్టావు. నీకు మన విద్యార్థులందరి తరఫునా, నా శుభాకాంక్షలు, అభినందనలు. నీవు మొదటి నుండి చదువులోనూ, ఆటపాటలలోనూ ఉత్తమ విద్యార్థిగా పేరుతెచ్చుకుంటున్నావు. ఈ రోజు ఇంత ఉన్నతమైన బహుమతిని అందుకున్నావు. నీవు మన పాఠశాల విద్యార్థులందరికీ ఆదర్శప్రాయుడవు. నీవు సాధించిన ఈ విజయాన్ని మన విద్యార్థినీ విద్యార్థులంతా, హార్దికంగా అభినందిస్తున్నారు. నీకు మా అందరి జేజేలు. ఉంటా, ఇట్లు, కె. శ్రీకాంత్ రవివర్మ,

ప్రశ్న 3.
రామయ్య ఆదర్శరైతు. ఆధునిక పద్ధతులతో, సేంద్రియ ఎరువులతోనే అధిక దిగుబడిని సాధించాడు. వ్యవసాయ శాఖ తరఫున ఆయన్ను అభినందిస్తూ అభినందన పత్రాన్ని తయారు చేయండి.
జవాబు:

అభినందన పత్రం అభ్యుదయ రైతురాజు రామయ్య మహాశయా! మీకు అభినందన మందారాలు. భారతదేశ సౌభాగ్యం పల్లెలపై ఆధారపడియుంది. పల్లెల్లో రైతులు పండించే పంటలపైనే మన వర్తక పరిశ్రమలు ఆధారపడియున్నాయి. మేం కడుపునిండా అన్నం తింటున్నామంటే అది మీ వంటి కర్షకోత్తముల హస్తవాసి అనే చెప్పాలి. కర్షకోత్తమా ! మీరు మన ప్రభుత్వ వ్యవసాయశాఖ వారు సూచించిన సూచనలను అందిపుచ్చుకొని, మీ పొలాల్లో ఈ సంవత్సరం ఎకరానికి 60 బస్తాల ధాన్యం పండించారు. చేల గట్లపై కంది మొక్కలు పాతి 20 బస్తాల కందులు పండించారు. రసాయనిక ఎరువులు, పురుగుమందుల జోలికి పోకుండా, మీ తోటలో 10 గేదెలను పెంచి, పాడి పరిశ్రమను ప్రోత్సహిస్తూ, ఆ పశువుల పేడతో సేంద్రియ ఎరువుల్ని తయారు చేసి వాటినే ఉపయోగించి మంచి పంటలు పండించారు. మీ కృషికి ప్రభుత్వ పక్షాన అభినందనలు అందిస్తున్నాము. రైతురత్న రామయ్య గారూ! నమస్కారం. ప్రభుత్వం మీకు ‘రైతురత్న’ అనే బిరుదునిచ్చి సత్కరిస్తోంది. మీరే ఈ జిల్లాలో రైతులకు ఆదర్శం. మీరు వ్యవసాయంలో మరిన్ని నూతన పద్ధతులు పాటించి, మన జిల్లాలో, రాష్ట్రంలో రైతులకు ఆదర్శంగా నిలవాలని కోరుతున్నాము. ఈ సందర్భంగా మీకు మన ముఖ్యమంత్రిగారి తరఫున రూ. 25,000లు బహుమతి ఇస్తున్నాము. మీకు మా శుభాకాంక్షలు. మా నమస్సులు. అభినందనములు. ఇట్లు, జిల్లా వ్యవసాయాధికారి,

ప్రశ్న 4.
మీ తొమ్మిదో తరగతి తెలుగు దివ్వెలు – I పాఠ్యపుస్తకం గురించి పుస్తక పరిచయ నివేదికను; మీ అభిప్రాయాలను రాయండి.
జవాబు:
మా తొమ్మిదో తరగతి తెలుగు పుస్తకం పేరు, ‘తెలుగు దివ్వెలు’ – I అంటే తెలుగు దీపాలు అని అర్థం. ఈ పుస్తకంలో ఐదు పద్యభాగాలు, ఆఱు గద్యభాగాలు ఉన్నాయి. ఆరు ఉపవాచక వ్యాసాలు ఉన్నాయి.

పద్యభాగంలో కవి బ్రహ్మ తిక్కన గారి పద్యాలు, భారతం నుండి ఇవ్వబడ్డాయి. తిక్కన గారి తెలుగు పలుకుబడి, ఈ పద్యాల్లో కనబడుతుంది. ఇక వివిధ శతక కవుల పద్యాలు, ప్రాచీన కవిత్వానికీ, భక్తి, నీతి, ప్రబోధానికి ఉదాహరణలు. ఆడినమాట పద్యాలు, భోజరాజీయము అనే కథా కావ్యంలోనివి. దువ్వూరి రామిరెడ్డి గారి పద్యాలు, ఆధునిక పద్యానికి ఉదాహరణలు. ఆ పద్యాలు, రైతుకు వారు అందించిన నీరాజనాలు.

ఇక వచన పాఠాలలో పానుగంటి వారి సాక్షివ్యాసం, గ్రాంధిక భాషకు ఉదాహరణం. వచన పాఠములలో వివిధ వచన ప్రక్రియలను పరిచయం చేశారు. ఒక కథను, ఆత్మ కథను, లేఖను, వ్యాసాన్ని, పుస్తక పరిచయాన్ని పరిచయం చేశారు. మొత్తం పై మా తొమ్మిదో తరగతి తెలుగు పుస్తకం, తెలుగు సాహిత్యానికి ప్రతిరూపంగా ఉంది.

ఇక ఉపవాచక వ్యాసాలు, ఆరుగురు మహాత్ముల జీవితచరిత్రలను పరిచయం చేస్తున్నాయి. అవి మా విద్యార్థినీ విద్యార్థులకు, మంచి స్ఫూర్తి ప్రదాయకంగా ఉన్నాయి. మా తొమ్మిదో తరగతి పాఠ్య నిర్ణాయక సంఘం వారికి, నా కృతజ్ఞతలు.

AP State Syllabus AP Board 9th Class Telugu Textbook Solutions ఉపవాచకం Chapter 6 ధృవతారలు Textbook Questions and Answers.

AP State Syllabus 9th Class Telugu Solutions ఉపవాచకం 6th Lesson ధృవతారలు

9th Class Telugu ఉపవాచకం 6th Lesson ధృవతారలు Textbook Questions and Answers

కింది ప్రశ్నలకు పదిహేను వాక్యాలకు మించని సమాధానాలు రాయండి.

ప్రశ్న 1.
వైద్యరంగంలో డా॥ నోరి దత్తాత్రేయుడు గారు చేసిన కృషిని గురించి రాయండి.
జవాబు:
ప్రపంచస్థాయి వైద్యునిగా గుర్తింపు పొందిన డా|| నోరి దత్తాత్రేయుడు మన తెలుగువాడు కావడం మన అదృష్టం. సరైన వైద్యం లేకపోవడం వలనే తండ్రిని కోల్పోయామని తల్లి ద్వారా తెలుసుకొన్న నోరి ప్రభావితుడై వైద్యుడు అవ్వాలని చిన్నతనంలోనే నిర్ణయించుకున్నాడు.

ఉస్మానియా విశ్వవిద్యాలయానికి అనుబంధంగా ఉన్న రేడియం ఇనిస్టిట్యూట్ అండ్ కాన్సర్ హాస్పటల్ లో రెసిడెంట్ వైద్యునిగా సేవలందించారు. వ్యాధి సరైన సమయంలో గుర్తించలేకపోవడం, వైద్యం చాలా భారమైనదిగా ఉండడం, మందులు అందుబాటులో లేకపోవడం మొదలైన కారణాల వల్ల ఎందరో వ్యాధిగ్రస్తులు మరణం తప్ప మరొక శరణ్యం లేదని కుమిలిపోవడం ఆయనను ఎంతగానో కలచివేసింది. క్యాన్సర్ పై పరిశోధనలకు కంకణం కట్టుకున్నారు. 1977వ సం||లో కాన్సర్ పై పరిశోధన చేయడానికి అమెరికా వెళ్ళారు.

పరిశోధనల్లో ఎన్నో వైఫల్యాలు ఎదుర్కొన్నాడు. ఎక్కడా నిరాశ చెందలేదు. తాననుకున్నది సాధించే వరకు నిరంతరం కృషి చేస్తూ విజయాన్ని చేజిక్కించుకున్నాడు. ముఖ్యంగా మహిళలకు వచ్చే కాన్సర్ వ్యాధుల్ని నివారించటం కొరకు విశేషమైన కృషి చేసాడు. 1979 నుండి బ్రాకి థెరపి అనే వైద్య ప్రక్రియలో పరిశోధనలు జరిపి అత్యంత నైపుణ్యం గల వైద్యుడిగా అనేక వేల మంది కాన్సర్ రోగులకు నయం చేశారు. వైద్యవృత్తిలో అడుగుపెట్టి భయంకరమైన క్యాన్సర్ పై పరిశోధనలు చేస్తూ వ్యాధిగ్రస్తుల జీవితాల్లో వెలుగులు నింపుతున్న ప్రపంచ ప్రసిద్ధ రేడియో అంకాలజిస్ట్ డా|| నోరి దత్తాత్రేయుడు గారు “వైద్యోనారాయణా హరిః” అన్న మాటకు నిలువుటద్దం. నిజమైన ధృవతార.

ప్రశ్న 2.
డా|| నోరి దత్తాత్రేయుడు ఆంధ్రప్రదేశ్ లో వైద్య సేవలందించడానికి కారణాలు ఏమిటి?
జవాబు:
వైద్యవృత్తిలో కాలుమోపి భయంకరమైన క్యాన్సర్ పై పరిశోధనలు చేస్తూ వ్యాధిగ్రస్తుల జీవితాలలో వెలుగులు నింపిన నోరి దత్తాత్రేయుడు నిజమైన ధృవతార. చిన్నతనంలోనే వైద్యుడవ్వాలని నిర్ణయించుకొని అనతి కాలంలోనే మంచి విద్యార్థిగా పేరుపొందారు. ఉస్మానియా యూనివర్సిటీ నుండి ఎం.డి.లో ఉత్తీర్ణత పొందాడు. కాన్సర్ వ్యాధిగ్రస్తుల బాధలను చూసి చలించి 1977లో క్యాన్సర్ పై పరిశోధన చేయడానికి అమెరికా వెళ్ళారు. బ్రాక్ థెరపి వైద్య ప్రక్రియలో పరిశోధనలు చేసి వేలమంది క్యాన్సర్ రోగులకు నయం చేసాడు.

అమెరికాలోని మెమోరియల్ స్టోన్ కేటరింగ్ ఆసుపత్రిలో క్యాన్సర్ విభాగానికి అధిపతిగా పనిచేస్తున్నప్పుడు అప్పటి ఆంధ్రప్రదేశ్ ముఖ్యమంత్రి యన్.టి. రామారావు గారి సతీమణి బసవతారకం గారికి క్యాన్సర్ వ్యాధికి చికిత్స చేశారు. ఆ సందర్భంలో యన్.టి. రామారావుగారు సామాన్య ప్రజలకు అందుబాటులో ఉండే విధంగా ఆంధ్రప్రదేశ్ లో క్యాన్సర్ హాస్పిటల్ నిర్మించమని డా|| నోరికి ఒక విజ్ఞాపన చేశారు. అప్పుడు డా|| నోరి తనకూ సొంతగడ్డపై కాన్సర్ హాస్పిటల్ నిర్మించి సేవలందించాలనే తలంపు ఉన్నట్లు మనసులో మాట వెల్లడించారు. వెంటనే ముఖ్యమంత్రి ఏడెకరాల భూమిని క్యాన్సర్ హాస్పిటల్ నిర్మించడం కోసం కేటాయించారు. ఈ విధంగా యన్.టి.రామారావుగారి కోరిక మేరకు, తన నేలతల్లిపై గల మమకారం వల్ల డా|| నోరి దత్తాత్రేయుడు గారు ఆంధ్రప్రదేశ్ లో వైద్య సేవలు అందించేందుకు ముందుకు వచ్చారు.

ప్రశ్న 3.
సర్దేశాయి తిరుమలరావు జీవితం సైన్స్ కూ, సాహిత్యానికీ మధ్య గల సంబంధాన్ని ఎలా తెలియజేస్తుందో రాయండి.
జవాబు:
సైను, సాహిత్యాన్ని సమపాళ్ళలో రంగరించి జీవితాన్ని సుసంపన్నం చేసుకున్న అసలు సిసలు తెలుగు శాస్త్రవేత్త, భాషావేత్త సర్దేశాయి తిరుమలరావుగారు. సైన్స్ కూ, సాహిత్యానికి అగాథం పూడ్చాలని ఆయన పదేపదే చెప్పేవారు. ఆయన తన రచనలలో సైనూ, సాహిత్యానికి ఉండే తేడాను, అనుబంధాన్ని బాగా విశ్లేషించేవారు. ఇవి రెండూ కూడా సమాజ హితాన్ని కోరేవిగా ఉండాలని ఆయన భావించేవారు.

మనిషిని స్వావలంబునిగా, సమాజ శ్రేయస్సు కోరి పనిచేసే వ్యక్తిగా ప్రేరేపించగలిగే ఉదాత్త భావమే కవిత్వమని ఆయన ఉద్దేశ్యం. ఆసక్తులను శక్తులుగా మార్చగలిగేదే కవిత్వం అని ఆయన చెప్పేవారు. కవిత్వం ఒక స్ప్రింగ్ బోర్డు వంటిది. దానిమీద నిలబడి మనిషి ప్రగతి పథానికి ఎగురగల్గి ఉండాలి అని ఆయన చెప్పేవారు.

కవిత్వాన్ని రసాయన ప్రక్రియ లాగా ఎలా విశ్లేషించారో చూడండి – “పెద్దబండలో అనవసరమైన రాతి పదార్థాన్ని చెక్కి పారవేసి శిల్పి చక్కని విగ్రహాన్ని తయారుచేస్తాడు. రసాయన శాస్త్రవేత్త వంటి కవి వస్తు భావాలకు ప్రతిభా పాండిత్యాలని, రసాయన ప్రేరకాలని చేర్చి, మేధస్సు’ అనే క్రియా కలశంలో చర్య జరిపి, ఫలితాలను విచక్షణ అనే జల్లెడలో వడబోసి, వచ్చిన కవితా సారాన్ని మనకు అందిస్తాడు” అని చెప్పేవారు. ఋషితుల్యుడైన ఆయన ఆలోచనలు ఏక కాలంలో సంక్లిష్టములు, సరళములు.

9th Class Telugu ఉపవాచకం 6th Lesson ధృవతారలు Important Questions and Answers

I. అవగాహన – ప్రతిస్పందన

ఈ క్రింది వాక్యాలను సంఘటనలు ఆధారంగా వరుసక్రమంలో అమర్చి రాయండి.

ప్రశ్న 1.
అ) తైల సాంకేతిక పరిశోధనా సంస్థలో రీసర్చి కెమిస్టుగా చేరి, వివిధ హోదాల్లో పనిచేసి ఆ సంస్థ డైరెక్టరుగా 1989లో పదవీ విరమణ చేశారు.
ఆ) అనంతపురం ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ కళాశాలలో బి.ఎస్సీ . చేశారు.
ఇ) డా|| సర్దేశాయి తిరుమలరావు 1928లో కర్నూలు జిల్లా జోరాపురంలో జన్మించారు.
ఈ) రాజస్థాన్ లోని బిట్స్ పిలానిలో ఎం.ఎస్సీ. రసాయన శాస్త్రం చదివారు.
జవాబు:
ఇ) డా|| సర్దేశాయి తిరుమలరావు 1928లో కర్నూలు జిల్లా జోరాపురంలో జన్మించారు.
ఆ) అనంతపురం ప్రభుత్వ ఆర్ట్స్ కళాశాలలో బి. ఎస్సీ, చేశారు.
ఈ) రాజస్థాన్ లోని బిట్స్ పిలానిలో ఎం. ఎస్సీ, రసాయన శాస్త్రం చదివారు.
అ) తైల సాంకేతిక పరిశోధనా సంస్థలో రీసర్చి కెమిస్టుగా చేరి, వివిధ హోదాల్లో పనిచేసి ఆ సంస్థ డైరెక్టరుగా 1989లో పదవీ విరమణ చేశారు.

ప్రశ్న 2.
అ) పిలానీలో చదివేటప్పుడు గాంధీజీకి నిరాహార దీక్ష సరిపోయినపుడు, పొట్టి శ్రీరాములుకు ఎందుకు సరిపోదని హిందూస్థాన్ టైమ్సుకు లేఖ రాశారు.
ఆ) సర్దేశాయి తిరుమల రావుగారు 1928 నవంబరు 28న ఛత్రపతి శివాజీ పుట్టిన రోజునాడు జన్మించారు.
ఇ) అనంతపురంలో ఒక సంవత్సరం ఉపాధ్యాయుడుగా పనిచేశారు.
ఈ) అనంతపురం ఓ.టీ.ఆర్.ఐ (తైల సాంకేతిక పరిశోధనా సంస్థ)లో చేరి, ఆ సంస్థ డైరెక్టరుగా పదవీ విరమణ చేశారు.
జవాబు:
ఆ) సర్దేశాయి తిరుమల రావుగారు 1928 నవంబరు 28న ఛత్రపతి శివాజీ పుట్టిన రోజునాడు జన్మించారు.
అ) పిలానీలో చదివేటప్పుడు గాంధీజీకి నిరాహార దీక్ష సరిపోయినపుడు, పొట్టి శ్రీరాములుకు ఎందుకు సరిపోదని హిందూస్థాన్ టైమ్సుకు లేఖ రాశారు.
ఇ) అనంతపురంలో ఒక సంవత్సరం ఉపాధ్యాయుడుగా పనిచేశారు.
ఈ) అనంతపురం ఓ.టీ.ఆర్.ఐ (తైల సాంకేతిక పరిశోధనా సంస్థ)లో చేరి, ఆ సంస్థ డైరెక్టరుగా పదవీ విరమణ చేశారు.

ప్రశ్న 3.
అ) సర్దేశాయి తిరుమల రావుగారు 1994 మే 10వ తేదీన గతించారు.
ఆ) ఆదోని, అనంతపురంలలో తిరుమలరావుగారి హైస్కూలు చదువు సాగింది.
ఇ) 1991లో జే.జే కాణీ పురస్కారం అందుకున్నారు.
ఈ) అనంతపురంలోని తైల పరిశోధనా సంస్థ డైరెక్టరుగా పదవీ విరమణ చేశారు.
జవాబు:
ఆ) ఆదోని, అనంతపురంలలో తిరుమలరావుగారి హైస్కూలు చదువు సాగింది.
ఈ) అనంతపురంలోని తైల పరిశోధనా సంస్థ డైరెక్టరుగా పదవీ విరమణ చేశారు.
ఇ) 1991లో జే.జే కాణ్ పురస్కారం అందుకున్నారు.
అ) సర్దేశాయి తిరుమల రావుగారు 1994 మే 10వ తేదీన గతించారు.

ప్రశ్న 4.
అ) 1977వ సంవత్సరంలో క్యాన్సర్ పై పరిశోధన చేయడానికి అమెరికాకు వెళ్లారు.
ఆ) భారత ప్రభుత్వం 2015వ సంవత్సరంలో ‘పద్మశ్రీ’ బిరుదుతో సత్కరించింది.
ఇ) కృష్ణాజిల్లా ‘మంటాడ’ గ్రామంలో నోరి సత్యనారాయణ, కనకదుర్గ దంపతులకు దత్తాత్రేయుడు జన్మించాడు.
ఈ) కర్నూలు వైద్యకళాశాలలో ఎమ్.బి.బి.యస్ లో చేరారు.
జవాబు:
ఇ) కృష్ణాజిల్లా ‘మంటాడ’ గ్రామంలో నోరి సత్యనారాయణ, కనకదుర్గ దంపతులకు దత్తాత్రేయుడు జన్మించాడు.
ఈ) కర్నూలు వైద్యకళాశాలలో ఎమ్. బి. బి.యస్ లో చేరారు.
అ) 1977వ సంవత్సరంలో క్యాన్సర్ పై పరిశోధన చేయడానికి అమెరికాకు వెళ్లారు.
ఆ) భారత ప్రభుత్వం 2015వ సంవత్సరంలో ‘పద్మశ్రీ’ బిరుదుతో సత్కరించింది.

II. వ్యక్తీకరణ – సృజనాత్మకత

క్రింది ప్రశ్నలకు నాలుగైదు వాక్యాలలో సమాధానాలు రాయండి.

ప్రశ్న 1.
డా॥ నోరి చిన్నతనంలోనే వైద్యుడవ్వాలని ఎందుకు నిర్ణయించుకొన్నారు?
జవాబు:
కృష్ణాజిల్లా ‘మంటాడ’ గ్రామంలో నోరి సత్యనారాయణ, కనకదుర్గ దంపతుల పదవ సంతానం దత్తాత్రేయుడు. ఈయన ఐదవ యేటనే తండ్రి మరణించాడు. సరైన వైద్య సదుపాయం లేకపోవడం వలన, వైద్యం ఖరీదైనది కావడం వల్లనే తండ్రి మరణించాడని ఇలాగ ఎందరో జీవితాలను కోల్పోతున్నారని తల్లి తరచుగా చెబుతుండేది. ఈ మాటలు దత్తాత్రేయ మీద ఎంతగానో ప్రభావితం చూపాయి. అందుచేత చిన్నతనంలోనే వైద్యుడవ్వాలని నిర్ణయించుకున్నారు.

ప్రశ్న 2.
డా॥ నోరి విద్యాభ్యాసం గూర్చి రాయండి.
జవాబు:
1947 అక్టోబరు 21న కృష్ణాజిల్లా ‘మంటాడ’ గ్రామంలో దత్తాత్రేయుడు జన్మించారు. చిన్నతనంలోనే తండ్రి మరణించడంతో ‘ తల్లి పెంపకంలో పెరిగాడు. బందరులోని ప్రభుత్వ పాఠశాలలో ప్రాథమిక, ప్రాథమికోన్నత విద్యను పూర్తి చేశాడు. తర్వాత పి.యు.సి., బి.యస్సీ డిగ్రీని బందరు జాతీయ కళాశాలలో చదివి ప్రథమశ్రేణిలో ఉత్తీర్ణత సాధించారు. వీరి పెద్దమ్మ జొన్నలగడ్డ సుందరమ్మ అతడి చదువుకు కావలసిన సహాయసహకారాలందించింది. కర్నూలు వైద్యకళాశాలలో యం.బి.బి.యస్ చదివి ప్రథముడిగా (1971లో) ఉత్తీర్ణులయ్యారు. ఉస్మానియా యూనివర్సిటీ నుండి యమ్.డి.లో ఉత్తీర్ణత సాధించారు.

ప్రశ్న 3.
డా॥ నోరి అందుకున్న అవార్డులు, పొందిన గౌరవాలు తెల్పండి.
జవాబు:
విద్యార్థి దశలో ప్రతి తరగతిలోనూ ప్రథముడిగా నిలిచి ఉపకార వేతనాలు, బహుమతులు అందుకున్న డా|| నోరి వైద్యునిగా చేస్తున్న విశేషమైన సేవలకు గుర్తింపుగా జాతీయ, అంతర్జాతీయ స్థాయిలో అనేక పురస్కారాలు పొందారు. 1984లో అమెరికన్ క్యాన్సర్ సొసైటీవారు క్లినికల్ ఫెలోషిప్ ఫ్యాక్టరీ అవార్డు ఇచ్చారు. 1990లో అమెరికన్ కాలేజీ ఆఫ్ రేడియేషన్ ఫెలోషిప్ కు ఎంపికయ్యారు. 1994లో అలుమిని సొసైటీ, మెమోరియల్ ప్లాన్, కేటరింగ్ క్యాన్సర్ సెంటర్ డిస్టింగ్విఫ్ట్ అలుమినస్ అవార్డు అందుకున్నారు. 1995లో ఇండియన్ మెడికల్ అసోసియేషన్ గోల్డ్ మెడల్ అందుకున్నారు. 2003లో అమెరికన్ కాలేజీ ఆఫ్ రేడియేషన్ అంకాలజీ ఫెలోషిప్ అందుకున్నాడు. అమెరికన్ క్యాన్సర్ సొసైటీ “ట్రిబ్యూట్ టు లైఫ్” గౌరవాన్ని బహుకరించింది. భారత ప్రభుత్వం 2015 సం||లో డా|| నోరిని “పద్మశ్రీ ” బిరుదుతో సత్కరించింది.

ప్రశ్న 4.
డా॥ నోరి ప్రస్తుతం నిర్వర్తిస్తున్న పదవులేవి?
జవాబు:
తల్లి మాటలతో ప్రభావితుడై వైద్యవృత్తిని ఎంచుకొని, దానిలో తనకంటూ ఒక స్థానం పొందారు డా|| నోరి దత్తాత్రేయుడు. ఆయన ప్రస్తుతం ఆంధ్రప్రదేశ్ ప్రభుత్వానికి వైద్య సలహామండలి సభ్యులుగా కొనసాగుతున్నారు. హైదరాబాద్ లోని “బసవతారకం ఇండో అమెరికన్ క్యాన్సర్ ఇన్స్టిట్యూట్” నిర్వహణ బాధ్యతల్ని చేపట్టి వైద్య సేవలందిస్తున్నారు. క్యాన్సర్ వ్యాధి గురించి ప్రజల్లో చైతన్యం తీసుకొచ్చే కార్యక్రమాలూ నిర్వహిస్తున్నారు.

సైనూ సాహిత్యానికి వారధి సర్దేశాయి తిరుమలరావు

ప్రశ్న 1.
……… నేను ఇప్పటికీ స్వచ్చమైన పరిశోధకుడినే !” అని సర్దేశాయి గారి మాటల్లో ఉద్దేశ్యం ఏమిటి?
జవాబు:
1991 సెప్టెంబరులో జే.జే. కాణ్ పురస్కారం అందుకున్న సందర్భంలో చేసిన స్మారక ప్రసంగంలో అన్న మాటలివి. నేను ఇప్పటికీ స్వచ్ఛమైన పరిశోధకుడినే ! కలుషితం కాలేదు. పరిశోధన, పరిశోధకుడు అంటే గిరి గీసుకొని దానిలోనే తిరుగుతూ, వెతుకుతూ ఉండడం కాదు. సహజమైన ఆసక్తి, ఇష్టం చేసే ప్రతి పనీ ఒక పరిశోధనే. అలాంటివాడు పరిశోధకుడే అని వారి భావన అయి ఉండవచ్చు.

ప్రశ్న 2.
సర్దేశాయిగారి వ్యక్తిత్వం ఎటువంటిది?
జవాబు:
“ఎవరూ రాకపోయినా, ఒక్కడవే, ఒక్కడవే, పదవోయి” అనే ఠాగూర్ గీతం స్ఫూర్తితో చివరికంటా ఒంటరి పోరాటం చేసిన మహోన్నతుడు సర్దేశాయి. మొహమాటం, కపటం, ఆయనకు తెలియవు. ముక్కుసూటి మనిషి. అందువల్లనే ఆయన పరిశోధన తీక్షణంగా ఉంటుంది. విమర్శ తీవ్రంగా ఉంటుంది. ఎలాంటి మొహమాటాలు లేవు కనుకనే ఆయన మాట కటువుగా ఉంటుంది. సంగీతం అంటే మక్కువ. వారి వద్ద అపురూపమైన గ్రంథాలయం ఉంది. వ్యక్తిగా ఎందరికో స్ఫూర్తినిచ్చారు. సంస్థలో ఎంత చిన్నస్థానంలో పనిచేసే వ్యక్తినైనా ఉత్తేజితుని చేసేవారు. విద్యావేత్తలతో, వ్యవసాయదారులతో, పారిశ్రామిక వేత్తలతోను ఒకే విధమైన మాట తీరుతో మాట్లాడేవారు.

ప్రశ్న 3.
మామిడి టెంకలపై సర్దేశాయి పరిశోధనను గూర్చి రాయండి.
జవాబు:
ఒకసారి అనంతపురంలో రోడ్డు మీద నడచి వెళుతూ, తిని పడవేసిన మామిడి టెంకలు విపరీతంగా ఉండటం గమనించారు సర్దేశాయి. వీటిమీద ఆలోచన మొదలైంది. ప్రపంచంలో తొలిసారిగా వీటిమీద పరిశోధనలు చేసారు. గొప్ప ఫలితాలు సాధించారు. ఇపుడు మామిడిటెంక నుండి తీసిన పదార్థం నుండి తయారుచేసిన నూనెను పాశ్చాత్య దేశాల్లో మేలురకం చాక్ లెట్లలో వాడతారు. ఫలితంగా ఇపుడు మనకు విదేశీమారక ద్రవ్యం లభిస్తోంది. అదీ సర్దేశాయి పరిశోధనాంశాన్ని ఎంచుకునే విధానం.

ప్రశ్న 3.
సర్దేశాయి విద్యాభ్యాసం, ఉద్యోగం గూర్చి రాయండి.
జవాబు:
1928 నవంబరు 28 కర్నూలు జిల్లా, ఆలూరు తాలుకా, జోరాపురంలో జన్మించారు సర్దేశాయి తిరుమలరావు. వీరి మాతృభాష కన్నడం. అయినా సంస్కృతం, తెలుగు, ఇంగ్లీషు భాషలలో మంచి దిట్ట. అనంతపురంలో హైస్కూల్ చదువు, బి.ఎస్సీ. పూర్తి చేశారు. రాజస్థాన్ లోని బిట్స్ – పిలానిలో ఎం.ఎస్సీ. రసాయన శాస్త్రం చదివారు. తర్వాత అనంతపురంలో ఒక సంవత్సరం ఉపాధ్యాయుడుగా పనిచేశారు. 1954లో అనంతపురంలోని తైల సాంకేతిక పరిశోధనా సంస్థలో రీసెర్చి కెమిస్టుగా చేరి, వివిధ హోదాల్లో పనిచేశారు. 1989లో ఆ సంస్థ డైరెక్టరుగా పదవీ విరమణ చేశారు.

ప్రశ్న 5.
తిరుమలరావు పరిశోధనాంశాలు ఏవి?
జవాబు:
డా|| తిరుమలరావు గారి పరిశోధనాంశాలు పరిశీలిస్తే ‘కాదేది పరిశోధనకు అనర్హం’ అని వ్యాఖ్యానించాలనిపిస్తుంది. బియ్యపు పొట్టు, కొబ్బరి, పట్టు పురుగు గుడ్డు, వాడిన కాఫీ పొడి, పత్తి విత్తనాలు, ఆముదాలు, వేరుశనగ గింజలు, పొగాకు విత్తనాలు, వేపగింజలు, మిరప విత్తనాలు, సీతాఫలం గింజలు, సూర్యకాంతి విత్తనాలు, జీడిమామిడి, మిల్క్ డైరీ అవక్షేపం, అరటితొక్కలు, నారింజ తొక్కలు, టమోట విత్తనాలు, దవనం, పుదీనా, మరువం, రోసాగడ్డి – ఇలా ఆయన దృష్టి పడని అంశం లేదు అనిపిస్తుంది. ఇంకా నువ్వులు, మొక్కజొన్నలు, కుసుములు, ఇప్పపువ్వు ఇలా ఎన్నింటి నుండో నూనె తీయవచ్చునని పరిశోధించారు.

ప్రశ్న 6.
డా|| తిరుమలరావు గారిలోని సాహిత్య కోణాన్ని గమనించండి.
జవాబు:
కావ్యాలలో ‘శివభారతం’, నాటకాలలో ‘కన్యాశుల్కం’, ‘నవలల్లో’, ‘మాలపల్లి’ చాలా గొప్పవని డా|| తిరుమలరావు తరచు చెప్పేవారు. ‘సాహిత్య తత్వం – శివభారత – దర్శనం’, ‘కన్యాశుల్కం – నాటక కళ’ అనే పేరుతో విమర్శనాత్మక గ్రంథాలు రాసారు. మేఘసందేశంలోని మేఘుని మార్గము, భౌగోళిక వాతావరణ విశేషాలు, అలెగ్జాండర్ పోపు – వేమన, ప్రపంచాన్ని మార్చిన శాస్త్రీయ సంఘటనలు మొదలైన గ్రంథాలు రచించారు. అలాగే సాహిత్య విమర్శలు, పరిశోధనా పత్రాలు అనేకం వీరి అమృత లేఖిని నుండి జాలువారాయి.