Telangana SCERT TS 10th Class Hindi Study Material 2nd Lesson ईदगाह Textbook Questions and Answers.
TS 10th Class Hindi 2nd Lesson Questions and Answers Telangana ईदगाह
प्रश्न-उत्तर :
प्रश्न 1.
पथिकों को जलती दुपहर में सुख व आराम किससे मिलता है?
(బాటసారులకు మండే మధ్యాహ్నంలో సుఖము. విశ్రాతి దేనివలన కలుగుతుంది (లభిస్తుంది) ?
उत्तर :
पथिकों को जलती दुपहर में सुख व आराम पेडों से मिलता है।
(బాటసారులకు మండే మధ్యాహ్నంలో సుఖము, విశాంతి చెట్ల వలన కలుగుతుంది/లభిస్తుంది.)
प्रश्न 2.
खुशबू भरे फूल हमें क्या देते हैं?
(సువాసన గల పూలు మనకు ఏమి ఇస్తాయి?)
उत्तर :
खुशबू भरे फूल हमें नये फूलों की माला देते हैं।
(సువాసన గల పూలు మనకు కొత్త ప్హూలమాలను ఇస్తాయి.)
प्रश्न 3.
‘हम भी तो कुछ देना सीखें ‘ – कवि ने ऐसा क्यों कहा होगा?
(“మనము కూడా కొంత ఇవ్వడం నేర్చుకుందాం” – కవి ఈ విధముగా ఎందుకు చెప్పి ఉంటారు ?)
उत्तर :
प्रकृति में रिथत पेड – पौधे सब कष्ट सहकर प्राणियों को सुख पहुँचाने में तत्पर रहते हैं। परोपकार भावना से वे सब कुछ देते हैं। हम मानवों को भी उनसे कुछ देना सीखने का संदेश मिलता है। इसीलिए कवि ने ऐसा कहा होगा।
(ప్రకృతిలో ఉన్న చెట్లు – మొక్కలు అన్ని కష్టములు సహించి, ప్రాణులకు సుఖమును కలిగించుటకు సంసిద్ధంగా ఉంటాయి. పరోపకార భావముతోనే అవి సర్వము త్యాగము చేస్తాయి. మన మానవులకు కూడా వాటి నుండి కొంతైనా ఇవ్వటం నేర్చుకొనే సందేశం లభిస్తుంది. ఇందువల్ల కవి ఈ విధంగా చెప్పి ఉంటారు.)
प्रश्न: (ప్రశ్నలు) :
प्रश्न 1.
ईद के दिन का चित्रण अपने शब्दों में कीजिए। (ఈద్ రోజును మీ మాటలలో వర్ణించండి.)
उत्तर :
ईद मुसलमानों का पवित्र त्यौहार है। अनेक कठिन नियमों का पालन करके मुसलमान लोग रमज़ान महीने भर तीस रोज़े रखते हैं। आज ईद आयी है। आज का सूर्योदय (प्रभात) बहुत मनोहर और सुखदायी है। प्रकृति के पेड – पोधे सब हरियाली से भरे खुशी से झूम रहे हैं। खेतों में सुनहरा रोशन है। आकाश में भी विचित्र लालिमा फैली है। सूरज भी बहुत प्यारा और शीतल है। ऐसा लगता है कि स्वयं सूरज भी ईद की शुभकामनाएँ दे रहा है। सारा वातावरण सुखदायक और मनमोहक है।
(ఈద్ మహమ్మదీయుల పవిత్రమైన పండుగ. ఎన్నో కఠోర నియమములను పాటించి మహమ్మదీయులు రంజాన్ నెల అంతా (ముప్ఫై రోజులు) ఉపవాసములు ఉంటారు. ఈ రోజు ఈద్. నేడు సూర్యోదయము చాలా అందముగా, సుఖకరంగా ఉన్నది. ప్రకృతిలోని చెట్లు, మొక్కలు అన్నీ పచ్చదనంతో నిండి సంతోషంగా ఊగుచున్నవి. పొలములలో బంగారువన్నె కాంతి ఉన్నది. ఆకాశంలో కూడ అద్భుతమైన ఎర్రదనము వ్యాపించింది. సూర్యుడు కూడా చాలా ప్రియముగా, చల్లగా ఉన్నాడు. స్వయంగా సూర్యుడు ఈద్ శుభాకాంక్షలు అందచేయుచున్నట్లుగా ఉన్నది. వాతావరణము అంతా సుఖకరంగా, ఆకర్షణీయంగా ఉన్నది.)
प्रश्न 2.
हामिद गरीब है फिर भी वह ईद के दिन अन्य लडकों से अधिक प्रसन्न है, क्यों ?
(హమిద్ పేదవాడు అయినప్పటికీ అతను పండుగ రోజున ఇతర పిల్లల కంటే ఎక్కువ సంతోషంగా ఉన్నాడు. ఎందుకని?)
उत्तर :
भोली सूरतवाला हामिद चार – पॉँच साल का दुबला – पंतला लडका है। उसके माँ – बाप दोनों बीमार हो, चल बसे थे। हामिद तो अपनी बूढ़ी दादी अमीना के लालन – पालन में है। उसके पॉव में जूते नही है। सिर पर गोटा काला पडा पुरानी टोपी है। हामिद यही आशा में है कि उसके बाप रुपये कमाने गये है और माँ अल्लाह के यहाँ से उसके लिये अच्छी चीज़ें लाने गयी है। आशा तो बडी चीज और प्यारी होती है। इसी आशा से हामिद बहुत प्रसन्न है।
(అమాయకమైన మొహము గల హామిద్ నాలుగైదు సంవత్సరముల బక్కపలుచని బాలుడు. అతని తల్లి – తండ్రి ఇద్దరూ రోగగ్రస్తులై చనిపోయారు. హామిద్ తన ముదుసలియైన నానమ్మ అమీనా సంరక్షణలో ఉన్నాడు. అతని పాదాలకు చెప్పులు లేవు. తల మీద అంచు నల్లపడిపోయిన పాత టోపీ ఉన్నది. తండ్రి డబ్బు సంపాదించుటకు వెళ్ళాడని, తల్లి అల్లాహ్ నుండి తన కోసం మంచి వస్తువులు తీసుకుని రావడానికి వెళ్ళిందనే ఆశతో హామిద్ ఉన్నాడు. ఆశ చాలా గొప్పది, ప్రియమైనది. ఈ ఆశతోనే హామిద్ చాలా సంతోషంగా ఉన్నాడు. )
प्रश्न 3.
हामिद के खुशी का कारण क्या है?
(హామిద్ ఆనందానికి గల కారణమేమి ?)
उत्तर :
हामिद अपने दादी के लिए चिमटा लेने का ख्याल करता है। क्योंकि जब दादी तवे से रोटियाँ उतारती है तो हाथ जल जाते है। अगर चिमटा ले जाकर दादी को देगा तो वह प्रसत्र होगी। हजारों दुआएँ देती रहेंगी। उनके हाथ कभी नहीं जलेंगे। फिर पडोस की औरतों को दिखाएँगी। सारे गाँव में चर्चा होने लगेगी कि हामिद कितना अच्छा लडका है। यही सोच हामिद की खुशी का कारण है।
(హామిద్ తన నానమ్మ కోసం పట్టకారు కొనే ఆలోచన చేస్తాడు. ఎందుకంటే నానమ్మ పెనం మీద నుండి రొట్టెలు తీస్తున్నప్పుడు చేయి కాలుతుంది. పట్టకారు ఇస్తే నానమ్మ మెచ్చుకుంటుంది. తన చేతులు ఎన్నడూ కాలవు. వేలకొలది ఆశీర్వచనాలు ఇస్తుంది. ‘తరువాత పొరుగు స్త్రీలకు చూపిస్తుంది. గ్రామమంతా దీని గురించి ప్రస్తావన వస్తుంది. హామీద్ చాలా మంచి పిల్లవాడు అని. ఈ ఆలోచనే హామీద్ ఆనందానికి కారణం.)
अमीना ने अपने माथे पर हाथ रखा। वह अफ़सोस करती हुई, आह्! भरती हुई बोली – “यह कैसा बेसमझ लड़का है कि दोपहर हुई, कुछ खाया न पिया। लाया क्या, चिमटा! सारे मेले में तुझे और कोई चीज़ न मिली, जो यह लोहे का चिमटा उठा लाया?”
हामिद ने अपराधी भाव से कहा, “तुम्हारी उँगलियाँ तवे से जल जाती थीं, यह मुझसे देखा न जाता था अम्मा। इसलिए मैं इसे लिवा लाया।’
अमीना का क्रोध तुरंत स्नेह में बदल गया। यह मूक स्नेह था, मार्मिक प्रेम था जो रस और स्वाद से भरा। बच्चे में कितना त्याग, कितना सद्भाव और कितना विवेक है। दूसरों को खिलोने लेते और मिठाई खाते देखकर इसका मन कितना ललचाया होगा ! वहाँ भी अपनी बुढ़िया दादी की याद बनी रही। अमीना का मन गदगद हो गया। आँचल फैलाकर हामिद को दुआएँ देती जातीं और आँसुओं की बड़ी – बड़ी बूँदें गिराती जाती थी। हामिद इसका रहस्य क्या समझता!
అమీనా గుండె బాదుకుంది. మధ్యాహ్నం అయింది. ఏమీ తినలేదు. (తాగలేదు. తెచ్చింది ఏమిటి ? పట్టకారు. సంత మొత్తంలో నీకు ఇంకే వస్తువూ దొరకలేదా? ఇనుప పట్టకారు తెచ్చావు ? నీవు ఎంత తెలివితక్కువ పిల్లవాడివి!
నీ వేళ్ళు పెనం వలన కాలుతున్నాయి. అందువలన నేను దీనిని తీసుకున్నాను అని హామిద్ తప్పు చేసినట్లుగా అన్నాడు.
వృద్ధురాలి కోపం వెంటనే ప్రేమగా మారిపోయింది. ఇది మూగ ప్రేమ. రసాస్వాదనతో నిండినది. పిల్లవాడిలో ఎంత త్యాగము, ఎంత సద్భావము, ఎంత తెలివి ఉంది. ఇతరులను బొమ్మలు కొంటూనో, మిఠాయిలు తింటూ ఉండగా చూసి వీడి ఘనస్సు ఎంత ఆశపడిందో ఏమో! అక్కడ కూడా తన ముదుసలి నానమ్మే. గుర్తు ఉన్నది. అమీనా మనస్సు ఆనందంతో నిండిపోయింది. కొంగు విశాలం చేసి హామిద్కు దీవెనలు ఇస్తూ కళ్ళ నుండి ఆనందభాష్పాలు కురిపించసాగింది. దీని రహస్యం హమీద్కు ఏం తెలుసు?
प्रश्न – ప్రశ్నలు :
प्रश्न 4.
हामिंद चिमटा क्यों खरीदना चाहता था ? (హామిద్ ఎందుకు పట్టకారు కొనాలని అనుకుంటుండెను?)
उत्तर :
हामिद की दादी के पास चिमटा नहीं है। जब तवे से रोटियाँ उतारती थी तो हाथ जल जाते थे। अगर वह चिमटा खरीद ले जाकर दादी को देगा तो वहं बहुत प्रसन्न होगी, उनकी उंगलियाँ भी नहीं जलेंगी। उसकी प्रशंसा करके उसे आशीश देंगी। ऐसा सोचकर हामिद चिमटा खरीदना चाहता था।।
(నానమ్మ దగ్గర పట్టకారు లేదు. అందువలన పెనము మీద నుండి రొట్టెలు తీస్తున్నప్పుడు చేయి కాలుతుంది. అతను పట్టకారు కొని తీసుకొని వెళ్ళి నానమ్మకు ఇస్తే, ఆమె చాలా సంతోపిస్తుంది. ఆమె చేతి వేళ్ళు కూడా కాలవు. అతణ్ణి పొగుడ్తూ, అతడికి ఆశీర్వాదాలు ఇస్తుంది. ఈ విధముగా ఆలోచించి హామిద్ పట్టకారు కొనాలని అనుకొను చుండెను.)
प्रश्न 5.
हामिद के हृदयस्पर्शी विचारों के प्रति दादी आम्मा की भावनाएँ कैसी थीं?
(మనస్సును కదలించెడి హామిద్ ఆలోచన యెడల నానమ్మ భావములు ఎటువంటివి ?)
उत्तर :
अपनी दादी अम्मा के प्रति प्रेम और आदर भाव रखनेवाले हामिद उसकी तकलीफ़ दूर करने चिमटा खरीद : लाया। इसे खरीदने के लिए उसने अपनी आशा और आवश्यकता को भी छोड दिया। पोते का यह प्यार देखकर दादी अम्मा गद्गद हो गयी। उसने सोचा कि मेरे इस छोटो बच्चे में कितना – त्याग कितना सद्भाव और कितना विवेक है। दूसरों को खिलौने लेते और मिठाई खाते देखकर इसका मन कितना ललचाया होगा? इस नादान बच्चे को मुझ पर कितना प्रेम और कितना स्नेह है । इस तरह भावनाएँ थीं दादी अम्मा में।
(తన నానమ్మ అంటే కపేమ, గౌరవ భావము గల హామిద్ ఆమె కష్టాన్ని దూరం చేయడానికి పట్టకారు కొని తెచ్చాడు. దీనిని కొనడానికి అతడు తన ఆశను, అవసరాన్ని కూడా వదలి వేశాడు. మనుమడి ఈ [పేమను చూచి నానమ్మ ఆనందంతో పొంగిపోయింది. నా.ఈ చిన్న పిల్లవాడిలో ఎంత, త్యాగము, ఎంత మంచి భావము, ఎంత వివేకము ఉన్నాయో అని ఆమె ఆలోచించింది. ఇతరులు దొమ్మలు తీసుకుంటుండగా, మిఠాయి తింటూ ఉండగా చూచి వీడి మనస్సు ఎంత ఆకర్షితమయిందో, ఈ అమాయక పిల్లవాడికి నా మీద ఎంత (పేమ, ఎంత దయ ఉందో కదా? ఇవి నానమ్మ మనస్సులో భావనలు.)
अर्थग्राहयता – प्रतिक्रिया (అర్థగ్రహణ – ప్రతిస్పందనన) :
अ. प्रश्नों के उत्तर दीजिए। (ప్రశ్నలకు జవాబులు ఇవ్వండి.)
प्रश्न 1.
“ईदगाह” कहानी के कहानीकार कौन हैं? इनकी रचनाओं की विशेषता क्या है?
(“ఈద్గాహ్” కథా రచయిత ఎవరు ? వీరి రచనల ప్ర్యేకతత ఏమిటి ?)
उत्तर :
“ईईगाह” आदर्शयुक्त, प्रभावशाली कहानी है। आधुनिक हिन्दी के सफल कहानीकार, उपन्यास सम्राट “मुंशी प्रेमचंद” जी इसके लेखक हैं। ये आदर्शोन्मुख यथार्थवादी कहानीकार हैं। इन्होंने लगभग 300 कहानियाँ लिखी हैं। इनकी रचनाओं में खासकर भारत के ग्रामीण जीवन का सजीव चित्रण, नैतिक मूल्यों का स्पष्टीकरण आदि का महत्व ही अधिक दिखायी पडता है। इनकी कला में कृत्रिमता नहीं है। जीवन के तथ्यों को सुलझे हुए शब्दों में सूक्ति रूप से रखने में सिद्धहस्त हैं। निम्न कोटि के लोगों में मानवता के दर्शन करने में आप सफल हुए हैं। अनेक सामाजिक समर्याओं के ऊपर प्रकाश डाला है।आपकी भाषा चलती हुयी मुहावरेदार हिन्दी है।
(‘ఈద్గాహ్’ ఆదర్శములు గల ప్రభావశాలియైన కథ. ఆధ్నిక హిందీలో విఖ్యాత కథా రచయిత, నవలా చక్రవర్తి మున్ష్ (పేమ్చంద్ ఈ కథను రచించారు. వీరు ఆదర్శాలను తెలియపరిచెడి యదార్థవాదియైన రచయిత. వీరు సుమారుగా 300 కథలు ద్రాసినారు. వీరి రచనలలో ముఖ్యముగా భారత గ్రామీణ జీవన సజీవ చిత్రణం, నైతిక విలువల యదార్థ వర్ణన ఎక్కువగా కనపడుతుంది. వీరి రచనలలో కృత్తిమత్వము ఉండదు. జీవిత సత్యాలను పరిష్కరించే పదాలలో సూక్తుల రూపముగా పొందుపరచుటలో. ఆరితేరినవారు. నిమ్న తరగతి ప్రజలలో మానవత్వమును ప్రతిబింబింప చేయుటలో వీరు సాఫల్యం పొందిరి. విభిన్న సామాజిక సమస్యలను స్పష్టంగా విశదపరిచారు. వీరి భాష సాఫీగా సాగే సామెతల హిందీ భాష.)
प्रश्न 2.
बालक प्राय: अलग – अलग स्वभाव के होते हैं। कहानी के आधार पर बताइए कि हामिद का स्वभाव कैसा है।
(పిల్లలు దాదాపుగా వేరు వేరు స్వభావాల వారు అయి ఉంటారు. హామిద్ స్వభావము ఎటువంటిదో కథ ఆధారంగా తెలపండి.)
उत्तर :
बालक प्राय: विभिन्न स्वभाव के होते हैं। यह बात तो मानी हुयी है और सच भी है। जन्मतः कोई बच्चा बुरा स्वभाववाला नहीं होता है। वैसे ही बच्चों में जन्मसिद्ध गुणों का प्रभाव भी रहता है। कहानी के आधार पर हामिद का स्वभाव एक दम अच्छा और उत्तम था। अपने लिए नहीं, अपनों के लिए सोचना और जो मिले, उसीसे संतुष्ट रहने का महान स्वभाव वाला बालक था हामिद।
(పిల్లలు దాదాపుగా అనేక రకముల స్వభావముల వారు అయి ఉంటారు. ఇది వాస్తవము, అంగీకరించబడిన విషయమే. పుట్టుకతో ఏ పిల్లవాడూ చెడు స్వభావము కలవాడు కాడు. అదే విధముగా పిల్లల్లో జన్మసిద్ధ గుణముల ప్రభావము కూడా ఉంటుంది. కథ ఆధారంగా హామిద్ స్వభావము మంచిది. ఉత్తమమైనది. తన కోసం కాకుండా, తన వారి సుఖం కోసం ఆలోచించడం. దొరికిన (అందిన) దానితోనే సంతృప్తి చెందే గొప్ప స్వభావము కలవాడు హామిద్.)
आ. हाँ या नहीं में उत्तर दीजिए। (అవును ,లేక కాదు అని సమాధానం ఇవ్వండి.)
1. हामिद के पास पचास पैसे थे। ( )
2. अमीना हामिद की मौसी थी। ( )
3. मोहसिन भिश्ती खरीदता है। ( )
4. हामिद खिलोने खरीदता है। ( )
उत्तर :
1. नहीं
2. नहीं
3. हाँ
4. नहीं
इ. रिक्त स्थानों की पूर्ति कीजिए। (ఖాళీలని పూరించండి)
1. अमीना का क्रोध तुरंत …………….. में बदल गया।
उत्तर :
स्नेह
2. क़ीमत सुनकर हामिद का दिल ……… गया।
उत्तर :
बैठ
3. हामिद ………… लाया।
उत्तर :
चिमटा
4. महमूद के पास ……………… पैसे थे।
उत्तर :
बारह
ई. अनुच्छेद पढ़कर दो प्रश्न बनाइए। (గద్యాంశాన్ని చదివి, రెండు ప్రశ్నలు తయారు చేయండి)
बहुत समय पहले की बात है। श्रवण कुमार नामक एक बालक रहता था। उसके माता – पिता देख नहीं सकते थे। कितु उन्हें इस बात का दुख नहीं था। उनका पुत्र सदैव उनकी सेवा में तत्पर रहता था। एक दिन माता – पिता ने अपने पुत्र से चारधाम यात्रा की इच्छा व्यक्त की।
చాలారోజుల క్రికం జరిగిన విషయం. శ్రవణ్ కుమార్ అనే ఒక బాలుడుండేవాడు. అతని తల్లి-తండ్రులు చూపు లేనివారు. తన కుమారుడ్ చార్రధామ్ యాత్ర చేయాలనే కోరిను వ్యక్తపర చారు.
उत्तर :
1. माता – पिता की सेवा में कौन तत्पर था ?
2. रेखांकित शब्द का संधि विच्छेद कीजिए।
अभिव्यक्ति -सृजनात्मकता (వ్యక్తీకరణ/ప్రస్తుతీకరణ – నిర్మాణాత్మకత) :
अ. हामिद के स्थान पर आप होते तो क्या खरीदते और क्यों ?
(హామిద్ బదులుగా మీరే ఉంటే ఏమి కొంటారు ? ఎందుకు ?)
उत्तर :
अपने लिए नहीं, अपनों के लिए सोचने का महान स्वभाव था हामिद का। ऐसे ही गुण से उसने अपनी दादी – का कष्ट दूर करने चिमटा खरीद लिया।
मेरा भी हामिद के जैसा स्वभाव ही है। मैं भी अपने लिए नहीं, अपनों को सुख व आनंद पहुँचानेवाला हूँ। इसलिए मेरे पास जितना धन है, उससे माता – पिता, भाई – बहन और बुजुर्गों के लिए आवश्यक जो चीजें हैं उन्हें खरीदकर उनको देता हूँ। उनको सुखी रखना ही मेरा मुख्य आशय है।
(హామిద్ది తన కోసం కాకుండా, తన వారి కోసం ఆలోచించెడి గొప్ప స్వభావము. అటువంటి గుణముతోనే అతడు తన నాయనమ్మ కష్టాన్ని దూరం చేయడానికి పట్టకారు కొన్నాడు.
నాది కూడా హామిద్ స్వభావము వంటిదే. నేను కూడా నా కోసము కాకుండా, నా వారికి సుఖము, ఆనందము కలిగించేవాడిని. అందువలన నా దగ్గర ఉన్న డబ్బుతో తల్లి, తండ్రి, సోదరి, సోదరునికి, పెద్దలకు అవసరమైన వస్తువులు కొని వారికి ఇస్తాను. వారిని సంతోషంగా ఉంచడమే నా ఆశయం.)
आ. ‘ईदगाह’ कहानी का सारांश अपने शब्दों में लिखिए।
उत्तर :
“ईदगाह” नामक इस कहानी के लेखक हिन्दी के उपन्यास सम्राट् मुंशी प्रेमचंद हैं। आपकी यह कहानी आदर्शयुक्त, यथार्थवादी भावनाओं से भरपूर है। इस कहानी के ज़रिये लेखक ने मानव जीवन में नैतिक मूल्यों का विकास और बडे बुजुर्गों के प्रति आदर भावना रखने की बात पर जोर दिया है। भारतीय संस्कृति की महानता का साक्षीभूत है ईदगाह कहानी।
पवित्र रमज़ान मास के तीस रोज़ों के बाद आज “ईद” आयी है। सारा वातावरण सुंदर और सुखदायी है। ईदगाह जाने की तैयारियाँ होने लगी हैं। ख़ासकर बच्चे बहुत प्रसन्न हैं। सबको पैसे मिले हैं। वे मन चाही चीजें खरीद लेंने की खुशी में हैं। इन लडकों में चार – पाँच साल का, भोली सूरत का, दुबला – पतला हामिद भी है। उसके माँ – बाप दोनों बीमारी के कारण मर गयें थे। बूढी दादी अमीना, हामिद की देखभाल कर रही है।
हामिद तो ईद की खुशियाँ मना रहा है। उधर दादी अंमीना अपनी गरीबी पर आँसू बहा रही है। घर में खाने कुछ नहीं है। लेकिन हामिद इन सबसे बेखबर है। अपनी दादी से वह कहता है कि तुम डरना नहीं, मैं सबसे पहले आऊँगा। अमीना तो चिंतित है कि सब बालक अपने पिता के साथ जा रहे हैं। यह लडका तों अकेला है। हामिद भीड में कही खो गया तो क्या होगा ? तीन कोस का रास्ता है। जूते भी नहीं, हैं। पैरों में छाले पड जायेंगे।
अमीना ने हामिद को मिठाइयाँ और खिलौने खरीदने तीन पैसे दिये । ग्रामीणों की टोली ईदगाह की ओर चल पडी। बच्चे सबसे आगे चल रहे हैं। शहर में प्रवेश करके बच्चे हर चीज़ को आश्चर्य से देखने लगे। ईदगाह आया। ईदगाह में कार्यक्रम पूरा हुआ। लोग एक दूसरे से गले मिलकर अपना प्रेम दिखा रहे हैं। बाद बच्चे दुकानों पर धावा बोल देते हैं। वे सब मनचाही चीजें खरीदकर आनंद मना रहे हैं। हामिद तो चुपचाप खडा सबको देखने लगा।
उसके मित्र महमूद, मोहसिन, नूर और सम्मी ने अपने मनपसंद खिलौने खरीद लिये। हामिद भी खिलौना खरीदना चाहता है। लेकिन उसके पास सिर्फ़ तीन पैसे हैं। इसके बाद सब मित्र मिठाइयाँ खरीदकर मज़े से खाने लगे। हामिद तो अपने आप को रोके सब देख रहा है। उसके मित्रों ने उसका मज़ाक भी उडाया पर वह तो मौन ही रहा।
रास्ते में लोहे की दुकानें दिखायी पडी है। हामिद ने तीन पैसे में एक चिमटा खरीद लिया। क्योंकि उसकी दादी अमीना रोटी तवे से उतारती है तो उसकी उंगलियाँ जलने लगी हैं। इसलिए दादी का कष्ट दूर करके उसे सुख पहुँचाने के ख्याल से चिमटा लिया। इसके लिए उसके मित्र मजाक भी उडाते हैं। घर पहुँच गया तो दादी दौडकर आयी और उसे प्यार करने लगी। हामिद के हाथ में चिमटा देखकर सिर पीटने लगी। चिमटे के बारे में पूछ लिया तो हामिद ने कारण बताते कहा – तुम्हारे हाथ तंवे से जल जा रहे हैं न इसलिए तुम्हारे लिए चिमटा ले आया। यह बात सुनकर अमीना पिघल गयी और उसका मन गद्गद हो गया।
विशेषता : अपने सुख व खुशी के लिए सोचना, साधारण बात है। अपने बुजुर्ग और बडे लोगों का आदर करते, उनको सुख और आराम पहुँचाने का यत्न करना महान कार्य है।
(“ఈద్గాహ్” అనే ఈ కథను హిందీ నవలా చక్రవర్తి మున్షీ ప్రేమ్చంద్ వ్రాశారు. వీరి ఈ కథ ఆదర్శ గుణముల, యథార్థ వాద భావములతో నిండి ఉన్నది. ఈ కథ ద్వారా రచయిత మానవ జీవిత విలువలను వికసింపచేసి, పెద్దవారు, పూర్వీకుల యెడల గౌరవము కలిగి ఉండెడి విషయమును బలపరచుచున్నారు. భారతీయ సంస్కృతి గొప్పతనమునకు మచ్చు తునక ఈద్గాహ్ కథ.
పవిత్ర రంజాన్ నెల ముప్ఫై ఉపవాసముల తరువాత ఈ రోజు ‘ఈద్’ (పండుగ) వచ్చినది. వాతావరణము అంతా అందముగా, సుఖదాయకముగా ఉన్నది. ఈద్గాహ్ వెళ్ళుటకు ఏర్పాట్లు జరుగుచూ ఉన్నవి. ముఖ్యముగా పిల్లలు చాలా సంతోషంగా ఉన్నారు. అందరికీ డబ్బులు వచ్చి కోరుకున్న వస్తువులు కొనే ఆనందంలో ఉన్నారు. ఈ పిల్లల్లో నాలుగైదు సంవత్సరముల అమాయకపు, బక్కపలుచని హామిద్ కూడా ఉన్నాడు. అతడు వివేకము, మంచి మనసున్న బుద్ధిమంతుడైన బాలుడు. అతని తల్లి, తండ్రి ఇరువురూ జబ్బు చేసి చనిపోయిరి. వృద్ధురాలైన నానమ్మ అమీనా హామిద్న సంరక్షిస్తున్నది.
హామిద్ ఈద్ సంబరంలో మునిగి ఉన్నాడు. అక్కడ నానమ్మ అమీనా తన పేదరికం గురించి కన్నీరు కార్చుచున్నది. ఇంట్లో తినడానికి ఏమీ లేదు. కాని హామిదు ఇవేమీ పట్టవు. అతడు, నీవేమీ భయపడకు, నేను అందరికంటే ముందే వస్తాను అని నానమ్మతో అంటాడు. పిల్లలందరూ తమ తండ్రి వెంట వెళుతున్నారు. ఈ పిల్లవాడు ఒంటరివాడు. హామిద్ జనసమూహంలో తప్పిపోతే ఏమవుతుందో ! మూడు కోసుల దూరం, చెప్పులు కూడా లేవు, పాదాలకు బొబ్బలు వస్తాయి అని అమీనా బాధపడుతున్నది.
అమీనా మిఠాయిలు, బొమ్మలు కొనుక్కోవడానికి మూడు పైసలు ఇచ్చినది. గ్రామీణుల గుంపు ఈద్గాహక్కు బయలుదేరింది. పిల్లలు అందరికన్నా ముందు నడుస్తున్నారు. పట్టణములో ప్రవేశించిన పిల్లలు ప్రతీ వస్తువును ఆశ్చర్యముతో చూడసాగిరి. ఈద్గాహ్ వచ్చింది. ఈద్గాహ్ లో కార్యక్రమం పూర్తి అయింది. ప్రజలు ఒకరినొకరు ఆలింగనము చేసుకొని తమ ప్రేమను చూపించుచున్నారు. తరువాత పిల్లలు దుకాణాలవైపు పరుగెత్తారు. వారు అందరూ మనస్సుకు నచ్చిన బొమ్మలు కొని ఆనందంగా ఉన్నారు. హామిద్ మాత్రం మౌనంగా నిలబడి అందరినీ చూస్తూ ఉన్నాడు.
అతని మిత్రులు మహమూద్, మొహసిన్, నూర్, సమ్మీ తమకు నచ్చిన బొమ్మలు కొన్నారు. హామిద్ కూడా బొమ్మ కొనాలని అనుకున్నాడు కాని అతని వద్ద మూడు పైసలే ఉన్నవి. దీని తరువాత అందరూ మిఠాయిలు కొని ‘ సంతోషంతో తింటున్నారు. హామిద్ తనను తాను సంభాళించుకొని (నచ్చ చెప్పుకొని) అంతా చూస్తూ ఉన్నాడు. మిత్రులు ఎగతాళి చేస్తున్నా అతడు మౌనంగానే ఉన్నాడు.
దారిలో ఇనుప సామానుల దుకాణాలు ఉన్నవి. హామిద్ నానమ్మ కోసమని మూడు పైసలు ఇచ్చి ఒక పట్టకారు కొన్నాడు. ఎందుకంటే పెనము మీద నుండి రాట్టెలు తీస్తున్నప్పుడు ఆమె వేళ్ళు కాలుతున్నాయి అని. ఇంటికి వచ్చేసరికి నానమ్మ పరుగెత్తుకుని వచ్చి అతణ్ణి లాలించసాగింది. హామిద్ చేతిలోని పట్టకారు చూసి తల బాదుకోసాగింది. పట్టకారు గురించి అడిగితే కారణం చెప్టుతా. నీ చేతులు పెనం వలన కాలుతున్నాయి. కదా ఆనందంతో పరవశించింది.
విశేషము : తన సుఖం, సంతోషం కోసం ఆలోచించడం, ప్రయత్నం చెయ్యడం సాధారణ విషయము. తమ హర్వీకులు, పెద్దలను గౌరవించి వారికి సుఖసంతోషాలు కలిగించెడి ప్రయత్నం చెయ్యడం గొప్ప విషయము.)
इ. हामिद और उसके मित्रों के बीच हुयी बातचीत की किसी एक घटना को संवाद के रूप में लिखिए।
उत्तर :
रमज़ान के तीस रोजों के बाद आज ईद आयी है। सारा वातावरण निराला है। ईदगाह जाने की तैयारियाँ होने लगी हैं। लडके सबसे अधिक प्रसन्न हैं। हामिद, महमूद, मोहसिन, नूर, सम्मी आदि दोस्त हैं। महमूद के पास बारह पैसे हैं, मोहसिन के पास पंद्रह पैसे हैं, हामिद के पास तो सिर्फ़ तीन पैसे हैं। अन्य लडकों के पास भी पैसे हैं। सब ईदगाह जाते हैं। वहाँ नमाज़ खत्म होने के बाद बाजार जाते हैं। मिठाई, खिलौनों की दुकानों पर धावा होता है। मित्र सभी बातचीत कर रहे हैं।
महमूद : (पैसे गिनते) (एक – दो …. दस – बारह पैसे।) मेरे पास बारह पैसे हैं। मैं मिठाइयाँ और खिलौने खरीदूँगा।
मोहसिन : (पैसे गिनकर) मेरे पास पन्द्रह पैसे हैं। इनसे खिलौने, मिठाइयाँ, बिगुल, गेंद और कई चीजें खरीदूँगा।
महमूद और मोहसिन : (हामिद से) तुम्हारे पास कितने पैसे हैं?
हामिद : मेरे पास तीन पैसे हैं?
(हामिद दूर में खडा खिलौनों को देख रहा है।)
महमूद : अरे मोहसिन तुम कौन सा खिलौना खरीदना चाहते हो?
मोहसिन : अरे महमूद यह देखो। भिश्ती सुंदर है। में उसे लेता हूँ।
अहमूद और अन्य मित्र : वाह! बहुत अच्छा है। ले लो।
मोहसिन : महमूद। तुम्हें कौनसा खिलौना पसंद है?
महमूद : देखो यहाँ के सब खिलौनों में वह सिपाही का खिलौना है। कैसा है?
में लेना चाहता हूँ।
मोहसिन : बहुत अच्छा है। जरूर ले लो।
(महमूद सिपाही खरीदता है)
(महमूद, मोहसिन, दोनों नूर और सम्मी से पूछते हैं।)
महमूद : मोहसिन, यार नूरे, सम्मी आप दोनों क्या – क्या पसंद करते हैं? देखिए।
नूर : दोस्तों इन सब खिलौनों में मुझे यह देखो यह वकींल का खिलौना पसंद आया। मैं इसे खरीदना चाहता हूँ। अरे सम्मी तुम क्या लोगे?
सम्मी : वैसे तो यहॉँ सब तरह के खिलौने हैं। हाँ, मुझे तो यह धोबन पसंद आया है। आप सब भी देखिए।
सब : (देखकर) हाँ, हाँ बहुत सुंदर है। तुम इसे ले लो।
(सब अपने – अपने खिलौनों को हाथ में पकडकर, खिलौनों को चाव से देखनेवाले हामिद से पूछते हैं।)
सब : अरे हामिद। दूर क्यों खडा है तुमको कोई खिलौना पसंद नही आया क्या?
हाँ भूल गये। तुम्हारे पास तो तीन ही पैसे हैं न। (सब हँस पडते हैं।) चलें। वहॉं मिठाइयों की दुकानें हैं। (सब वहाँ पहुँचते हैं।)
(రంజాన్ ముప్ఫై ఉపవాసముల తరువాత నేడు ఈద్ పండుగ వచ్చింది. వాతావరణమంతా ఆహ్లాదకరంగా ఉన్నది. ఈద్గాహ్ వెళ్ళెడి ఏర్పాట్లు జరగసాగాయి. పిల్లలు అందరికన్నా ఎక్కువ ఆనందంగా ఉన్నారు. హామిద్, మహమూద్, మొహసిన్, నూర్, సమ్మీ మొ||వారు స్నేహితులు. మహమూద్ దగ్గర పన్నెండు పైసలు ఉన్నాయి. మొహసిన్ దగ్గర పదిహేను పైసలు ఉన్నాయి. హామిద్ వద్ద కేవలం మూడు పైసలే ఉన్నాయి. ఇతర పిల్లల దగ్గర కూడా డబ్బులు ఉన్నాయి. అందరూ ఈద్గాపాకి వెళ్ళుచున్నారు. అక్కడ నమాజు పూర్తి అయిన తరువాత బజారుకు వెళతారు. మిఠాయి, బొమ్మల దుకాణాల ముట్టడి జరుగుతుంది. స్నేహితులు అందరూ సంభాషించుకుంటున్నారు.
మహమూద్ : (డబ్బు లెక్కిస్తూ) (ఒకటి – రెండు ….. పది – పన్నెండు (పైసలు). నా దగ్గర పన్నెండు పైసలున్నాయి. నేను మిఠాయిలు, బొమ్మలు కొంటాను.
మొహసిన్ : (డబ్బు లెక్కించి) నా దగ్గర పదిహేను పైసలున్నాయి.వీటితో నేను బొమ్మలు, మిరాయిలు, విల్, బంతి, ఇంకా ఇతర వస్తువులు కొంటాను. మహమూద్, మొహసిన్, (హామిద్తో) నీ దగ్గర ఎన్ని ఫైసలున్నాయి ?
హామిద్ : నా దగ్గర మూడు పైసలున్నాయి.
(హామిద్ దూరంగా నిలబడి బొమ్మలను చూస్తూ ఉన్నాడు.)
మహమాద్ : అరే మొహసిన్ నీవు ఏ బొమ్మ కొనాలని అనుకుంటున్నావు?
మొహసిన్ : అరే మహమూద్, ఇది చూడు, నీళ్లు మోయువాని బొమ్మ అందంగా ఉన్నది. నేను దీనిని తీసుకుంటున్నాను.
మహమూద్, ఇరర మిత్రులు : వాహ్, చాలా బాగుంది తీసుకో.
మొహసన్ : మహమూద్, నీకు ఏ బొమ్మ్మ నచ్టంది ?
మహమూద్ : చూడు, ఇక్కడి అన్ని బొమ్మలలో ఆ సిపాయి బొమ్మ ఎలా ఉన్నది? నేను తీసుకోవాలని అనుకుంటున్నాను.
మోహసిస్ : చాలా బాగుంది. తప్పకుండా తీసుకో.
(మహమూద్ సిపాయి బొమ్మ కొంటాడు.)
(మహమూద్, మొహసిన్ ఇద్దరూ నూర్, సమ్మీని అడుగుతారు.)
మహమూడ్, మొహసిన్ : మిత్రులారా నూర్, సమ్మీ మీరిద్ధరూ ఏమేమి ఇష్టహడుతున్నారు ? చూడండి.
నూర్ : మిత్రులారా అన్ని బొమ్మలలో ఇది చూడు ఈ వకీలు దొమ్మ నచ్చింది. నేను దీన్ని కొనాలని అనుకుంటున్నాను. అరే సమ్మీ నీవేమి కీసుకుంటావు ?
సమ్మీ : ఇక్కడైతే ఆన్నిరకముల దొమ్మలు ఉన్నాయి. నాకైతే ఈ పక్షి బొమ్మ నచ్చింది. మీరందరూ చూడండి.
అందరు : (చూసి) అవునవును చాలా అందంగా ఉంది. నీవు దీనిని తీసుకో.
(అందరూ తమ బొమ్టలను చేతులతో పట్టుకాని దొమ్మును ఆసక్తితో చూస్తున్న హమిద్ ని అడుగుతారు.)
అందరు : అరే హామిద్. దూరంగా ఎండుకు నిలబడినావు ? నీకు ఏ బొమ్మా నచ్చలేదా? ఏమిది? ఆ! మర్చిపోయా నీ దగ్గర మూడు పైసలేగా ఉన్నాయి? (అందరూ నవ్వుతారు) పదండి అక్కడ మిఠాయిల దుకాణాలు ఉన్నాయి. (అందరా అక్కడికి చేరుకుంటారు.)
ई. बड़े – बुजुर्गों के प्रति आदर, श्रद्धा और स्रेह भावनाओं का महत्व अपने शब्दों में बताइए।
उत्तर :
छोटे बच्चों को अपने बडे – बुजर्गों के प्रति आदर, श्रद्धा और स्नेह भावना रखना चाहिए।
- अपने बडे बुजुर्गो के बारे में सभी को बताना चाहिए।
- उनकी महानता का विवरण सभी को बताना चाहिए।
- कहानी, गाने, पद्य आदि बडों से सुनकर सीखना चाहिए।
- बाहर जाते समय वे साथ आने के लिए बुलाते हैं, तो उनके साथ जाना चाहिए।
- बडों के प्रति आदर रखते हुए उनसे प्रेम से बातें करना चाहिए।
- बड़ों की बातों का धिक्कार नहीं करना चाहिए।
- उन पर चिडचिडाहट नहीं दिखाना चाहिए। उनको समय के अनुसार दवाएँ देनी चाहिए।
(చిన్నపిల్లలు వారి పెద్దవారి పట్ల గౌరవశ్రద్ధలను మరియు ప్రేమ భావనలను చూపించాలి.
- వారి పెద్ద వారి గురించి అందరికీ చెప్పాలి.
- వారి గొప్పతనాన్ని అందరికి వివరించి చెప్పాలి.
- కథలు, పాటలు, పద్యాలు పెద్దవారి నుండి విని నేర్చుకోవాలి.
- బయటకు వెళుతున్నప్పుడు వారు తోడు రమ్మంటే వారితో పాటు వెళ్ళాలి.
- వారితో ప్రేమగా మాట్లాడుతూ వారిని గౌరవించాలి. పెద్దవారి మాటలను ఎదిరించకూడదు.
- పెద్దవారి యెడల చాలా వినయ విధేయతలను చూపించాలి.
- వారిమీద చిరాకు పడకూడదు. వారికి సమయం ప్రకారం మందులు ఇవ్వాలి.)
भाषा की बात (భాషా విషయము) :
अ. कोष्ठक में दी गयी सूचना पढ़िए और उसके अनुसार कीजिए।
1. ईद, प्रभात, वृक्ष (पर्याय शब्द लिखिए।) (పర్యాయపదాలను వాయండి.)
उत्तर :
- ईद (పండుగ) : त्यौहार, पर्व, उत्सव
- प्रभात (ఉదయము) : प्रात:काल, सबेरा, सुबह
- वृक्ष (చెట్లు) : पेड, तरु, पादप, दरख्त
2. मिठाई, चिमटा, सड़क (बचन बदलिए।) (వచనము మార్చండి)
उत्तर :
- मिठाई (మిఠాయి) : मिठाइयाँ (మిఠాయిలు)
- चिमटा (పట్టకారు) : चिमटे (పట్టకార్లు)
- सडक (రోడ్డు) : सडकें (రోడ్లు)
आ. सूचना पढिए और उसके अनुसार कीजिए। (సూచన చదవండి, దాని ప్రకారం చేయండి)
1. बेसमझ, सद्भाव, निडर (उपसर्ग पहचानिए।) (ఉపసర్గను గుర్తించ०డి.)
उत्तर :
- बेसमझ – बे
- परलोक – पर
- निडर – नि
2. दुकानदार, ग़रीबी (प्रत्यय पहचानिए।) (ప్రత్యయము గుర్తించండి)
उत्तर :
- दुकानदार – दार
- गरीबी – ई
इ. इन्हें समझिए और अभ्यास कीजिए। (వీటిని తెలుసుకోండి)
1. हामिद ने कहा कि घर की देखरेख दादी ने की।
(ఇంటి సంరక్షణ నానమ్మే చేసింది అని హామిద్ అన్నాడు/చెప్పాడు.)
उत्तर :
అని, యొక్క చేసినది (చేయు)
ई) पाठ में आये मुहावरे पहचानिए और अर्थ लिखकर बाक्य प्रयोग कीजिए ।
(పాఠంలో జాతీయములను గుర్తించండి, అర్థము తెలుసుకొని జాతీయములను గుర్తించండి.)
भेंट हो जाना – अर्पित होना (అర్పింబడుట)
मीराबाई ने अपने आप को कृष्ण को अर्पित किया ।
पीली पडजाना – कांतिहीन होना (కాంతి హీనము అగుట)
नींद के कमी से चेहरा कांतिहीन हो जाता है।
दिल कचोटना – दु:खी होना (దుఃఖితులగుట)
रिश्तेदार के मर जाने पर हमें दुःख होता है।
खत्म हो जाना – समाप्त होना (సమాప్తమగుట)
नियम का पालन न करने से परिश्रम समाप्त हो जाता है।
गले मिलना – आलिंगन करना (ఆలింగనము చేసుకొనుట)
ईद के दिन मुसलमान भाई आलिंगन करके मुबारक बात देते हैं।
चकना चूर हो जाना – बुरी तरह नाश होना (దారుణంగా నష్టపోవుట)
राम का भाई व्यापार में बुरी तरह से नाश हो गया।
दिल बैठ जाना – अधीर होना (అధైర్యపడుట)
कलेजा मजबूत – अर्थ वार्षिक परीक्षा में सही अंक न मिलने पर में अधीर हो गया।
करके कहना – दृढता से कहना / होना (ధృడంగా మాట్లాడుట)
मेहनत का काम होने पर भी हमें दृढ़ता से बच्चों को करने के लिए कहना चाहिए। उन्हें हैसला देना चाहिए।
छाती पीटलेना – दुःखी होना (దుఃఖించుట)
किसी काम के असफल होने पर हमें दु:खी होना नहीं चाहिए। फिर से प्रयन्न करना चाहिए।
मन गद्गद् हो जाना – पुलकित होना (సంతోషించుట)
बिना किसी खबर के मेरे पापा के आगमन से मेरा मन पुलकित हो उठा।
परियोजना कार्य (నిర్మాణాత్మక పని/ప్రాజెక్ట్ పని) :
वरिष्ठ नागरिकों (वयोवृद्धों) के प्रति आदर – सम्मान की भावना से जुड़ी कोई कहानी ढूँढकर लाइए। कक्षा में प्रस्तुत कीजिए।
(గౌరవనీయులైన పెద్దవారి (పెద్ద వయసున్న) యెడ గౌరవ మర్యాదలు గల భావములు నిండిన ఏదేని కథను వెతికి తీసుకురండి. తరగతి గదిలో ఉంచండి.)
उत्तर :
गोविंदराव नामक एक अमीर आदमी है। उसके दो बेटे हैं। एक दिन वह अपनी पत्नी के साथ तीर्थ यात्रा के लिए जाते शहर में पढ़नेवाले दो बेटों को रेल्वे स्टेशन आकर मिलने के लिए पत्र लिखता है।
उसके पुत्र माता पिता से मिलने के लिए स्टेशन जाते हैं। बडा पुत्र माता पिता को देखते ही उनके पाँव पर गिर कर उनका प्रणाम करता है। लेकिन छोटा पुत्र उनको नमस्कार नहीं करके ऐसा ही खड़ा रहता है।
यह देखकर पिता बहुत दुःखित होता है तो माता उसे समझाती है कि “वह तो अभी छोटा है, बड़े होने के बाद सीख लेगा। पिता कहता है नहीं, मेरी चिंता का यह कारण है वह अभी तक बड़ों से कैसा व्यवहार करना है नहीं सीखा है, तो भविष्य में कैसे सीख सकता है ?
कुछ दिनों के बाद बड़ा बेटा हाइकोर्ट का जड्ज बनकर सभी का प्रणाम ले रहा है और छोटा बेटा उसी कोर्ट में अटेंडर के रूप में भर्ती होकर सभी को प्रणाम कर रहा है।
बचपन में बड़ों का सत्कार करने का फल बड़ा बेटा अब पा रहा है। छोटे बेटे ने तो बड़ों को कभी प्रणाम नहीं किया इसलिए उसे यह फल भुगतना पडा है।
इसीलिए हम सब बचपन से हीं माता पिता और वरिष्ठ नागरिकों के प्रति आदर भाव रखना सीखना –
(గోవిందరావు అనే గొప్ప ధనవంతుడికి ఇద్దరు కుమారులున్నారు. ఒకరోజు ఆయన భార్యతో కలిసి తీర్థయాత్రకు వెళుతూ, పట్టణంలో చదువుతున్న ఇద్దరు కొడుకులకు రైల్వేస్టేషన్కి రమ్మని ఉత్తరం వ్రాస్తాడు.
వారి కొడుకులు ఇద్దరు తల్లిదండ్రులను కలవటానికి స్టేషన్కి వచ్చారు. పెద్దకొడుకు తల్లితండ్రిని చూస్తూనే వారి కాళ్ళ మీద పడి వారికి నమస్కరిస్తారు. కాని చిన్నకొడుకు వారికి నమస్కరించకుండా అలాగే నిల్చుని ఉంటాడు.
ఇది చూచి తండ్రి చాలా బాధపడతాడు. అప్పుడు తల్లి చిన్నవాడే కదా పెద్దయ్యాక నేర్చుకుంటాడులే అని నచ్చ చెప్తుంది. అప్పుడు తండ్రి నాకు నమస్కారం చెయ్యలేదని బాధేమిలేదు. కాని అతనికి ఇంతవరకు పెద్దవాళ్ళని గౌరవించటం తెలియలేదు. ఇంక పెద్దయ్యాక ఏమి నేర్చుకుంటాడు ?
కొద్దిరోజుల తర్వాత పెద్ద కొడుకు హైకోర్టు జడ్జి అయ్యి అందరి నమస్కారాలు అందుకుంటున్నాడు. అదే కోర్టులో ప్యూన్ చేరి అందరికి నమస్కారాలు పెడుతూ జీవితాన్ని గడుపుతున్నాడు చిన్నవాడు.
చిన్నప్పటినుండి పెద్దవారిని గౌరవించిన ఫలితం పెద్ద కొడుకు ఇప్పుడు పొందాడు. చిన్నకొడుకు ఎప్పుడు పెద్ద వారిని గౌరవించలేదు. ఆ ఫలితాన్నే ఇప్పుడు అనుభవిస్తున్నాడు.
అందుకే మనం అందరం చిన్నప్పటి నుండే తల్లిదండ్రులను, పెద్దవారిని గౌరవించటం నేర్చుకోవాలి.)
उद्देश्य (ఉద్దేశ్యము) :
(కథా విభాగముతో పరచయుం కలిగించటం. వద్యార్థులలో కథారచన కళను వికసింపచేయుట. వారిలో త్యాగము, సద్భావన, వివేకము వంటి అనుభూతులతో కూడిన కర్తవ్యమును తెలిపెడి గుణములను వికసింపచేయుట.)
विधा विशेष (విభాగ-విశేషణము) :
(“కథ” శబ్దము “చెప్ప (ట)” ధాతువుతో “లభించు” అను కర్తరి ప్రత్యరుము జోడించుటచే ఏర్పడినది. “చెప్ప(ట)” పదము యొక్క ఆశయం తెలుపుటకు సంబంధించినది. ఏదేని సంఘటన, విషయమును సరిైన పద్ధతలో తెలియచెప్పటమే కథ.)
लेखक परिचय (రచయిత పరిచయము) :
ప్రేమ చంద్ 31 జులై, 1880లో కాశీలోని ఒక నిరుపేద కుటుంబంలో జన్మించారు. వీరి అసలు పేరు ధనపతాయ్ శ్రీవాస్తవ్. వీరు ట్యూషన్లు చెప్పుతూ మెట్రిక్, ఉద్యోగం చేస్తూ బి.ఏ. ఉత్తీర్ణులైరి. వీరు సుమారుగా ఒక డజను (12) నవలలు మరియు సుమారుగా 300 (మూడు వందల) కథలు రచించారు. వీరిని “నవలా చక్రవర్తి” అని పిలుస్తారు. వీరి కథలు “మానసరోవర్” పేరున ఎనిమిది భాగములుగా సేకరింపబడినవి. గోదాన్, గబన్, సేవాసదన్, నిర్మలా, కర్మభూమి, రంగ భూమి, కాయాకల్ప్, ప్రతిజ్ఞా, మంగల్సూత్ర మొ||నవి వీరి ప్రతిష్టాత్మక నవలలు. వీరి ప్రముఖ కథలలో పంచపరమేశ్వర్, బడే ఘర్ కీ బేటీ, కఫన్ మొదలైనవి ముఖ్యమైనవి. ఆయన 1936లో మరణించారు.
विषय प्रवेश (విషయ ప్రవేశము) :
(ప్రాచీన కాలం నుండే నైతిక విలువలు భారతీయ జీవనమును ప్రతిబింబించేవిగా ఉన్నవి. దీని రూపము ప్రతి భారతీయునిలో ఇమిడి ఉన్నది. మన పెద్దలను (వయస్సులో పెద్దవారు) మనం ఆదరిస్తున్నాము. ఈ కథలో చూపించబడినట్లుగా.)
व्याकरणांश (వ్యాకరణాంశాలు)
विलोम शब्द :
- प्रसत्र × अप्रसम्न
- बहुत × कम
- खुशबूदार × बदबूदार
- क्रोध × शांत
- प्यार × नफ़रत
- शीतल × ऊष्णता
- आखिर × शुरुआत
- गुण × दोष
- पुरानी × नयी
- अंदर × बाहर
- सद्भाव × दुर्भाव
- प्रेम × द्वेष
- स्वाद × स्वादरहित
- प्रभात × सायं
- आदर × अनादर
- अच्छी × बुरी
- आशा × निराशा
- गाँव × शहर
- अपराधी × निरपराधी
- विवेक × अविवेक
- रस × नीरस
- भोला × होशियार
- त्याग × स्वार्थ
संधि :
- मनोहर = मन: + हर
- वयोवृद्ध = वयः + वृद्ध
समास :
- दुबला – पतला – दुबला और पतला – द्वन्द् समास
- एक – दो – एक और दो, एक या दो, एक व दो – द्विगु समास
- चार – पाँच – चार या पाँच – द्विगु समास
पर्यायवाची शब्द :
- अजीब – विचित्र, अद्दुत, अनोखा, अप्रतिम
- सूर्य – सूरज, रवि, भास्कर, दिनकर, आदित्य, भानु
- संसार – जग, जगत्, दुनिया, विश्व, प्रपंच
- प्रभात – सुबह, प्रातःकाल, भोर
- नज़र – निगाह, दृष्टि, चितवन
- दिन – दिवस, वासर, वार, अह्न
वच्न :
- पूरा – पूरे
- खिलौना – खिलोने
- चीज़ – चीजें
- पतला – पतले
- आशा – आशाएँ
- किरण – किरणें
- प्यारा – प्यारे
- दुकान – दुकानें
- पैसा – पैसे
- औरत – औरतें
- लोहा – लोहे
- सारा – सारे
- मेला – मेले
- इमारत – इमारतें
- टोली – टोलियाँ
- तैयारी – तैयारियाँ
- दादी – दादियाँ
- रुपया – रुपये
- गेंद – गेंदें
- टोपी – टोपियाँ
- बच्चा – बच्चे
- सामग्री – सामग्रियाँ
- धोबिन – धोबिनें
- चिमटा – चिमटे
- लड़का – लड़के
- दुआ – दुआएँ
- दिल – दिल
- बुढ़िया – बुढ़ियाँ
- बंदूक – बंदूकें
- रोटी – रोटियाँ
- मिठाई – मिठाइयाँ
- जूता – जूते
- दुबला – दुबले
- लड़का – लड़के
- दाना – दाने
- छाला – छाले
- भड़कीला – भड़कीले
- रेवड़ी – रेवड़ियाँ
- उँगली – उँगलियाँ.
- आवाज़ – आवाज़ें
- बूँद – बूँदे
- माथा – माथे
- आँचल – आँचल
- कंधा – कंधे
प्रत्यय :
- नैतिक – इक
- भड़कीले – ईले
- ललचाई – ई
- मार्मिक – इक
- भारतीय – ईय
- खुशबूदार – दार
- दुकानदार – दार
- अपराधी – ई
- अब्बाजान – जान
- धोबिन – इन
- अकड़ता – ता
- संवेदनशील – शील
उपसर्ग :
- प्रतिबिब – प्रति
- अभागिन – अ
- दोपहर – दो
- अनगिनत – अन
- बेसमझ – बे
- परलोक – पर
- सद्भाव – सद्
मुहावरे :
- परलोक सिधारना = मुत्यु प्राप्त होना
- भेंट हो जाना = अर्पित होना
- धावा बोलना = आक्रमण करना
- चकनाचूर होना = टुकड़े = टुकड़े होना
- कलेजा मजबूत करना = साहस करना, हिम्मत करना
- अफ़सोस करना = पछताना, पश्चात्ताप करना
- मौन रहना = शांत रहना
- मोल लेना = खरीदना
- दिल कचोटना = बहुत दुःखी होना
- गद्गद् होना = बहुत प्रसन्न होना, बहुत खुश होना
शब्दार्थ (శబ్దార్ధములు) Meanings :
