Telangana SCERT TS 10th Class Hindi Study Material 6th Lesson अंतर्राष्ट्रीय स्तर पर हिंदी Textbook Questions and Answers.
TS 10th Class Hindi 6th Lesson Questions and Answers Telangana अंतर्राष्ट्रीय स्तर पर हिंदी
प्रश्न-उत्तर :
प्रश्न 1.
आवाज़ का पर्याय क्या है?
(ధ్వని పిలుపు) యొక్కపర్యాయపదము ఏమిటి ?)
उत्तर :
आवाज का पर्याय है “वाणी”।
(ధ్వని యొక్క పర్యాయపదము “స్వరము”. (వాక్కు))
प्रश्न 2.
किसी प्राणी की अनोखी विशेषता बताइए।
(ఏదేని ఒక ప్రాణి యొక్క అద్భుతమైన ప్రత్యేకత తెలపండి.)
उत्तर :
उल्लू : उल्लू एक ऐसा प्राणी है – जो दिन में सोता और रात को जागता है। काफ़ी दूर यानी लगभग 25 मी की दूरी से आदमी को पहचान जाता है और अपना सिर 160 से.ग्रे गोलाकार घुमाता है।
ऊँठ : यह ऐसा जानवर है जो 40 दिनों तक बिना पानी पिये रह सकता है। और 40 दिनों का पानी इकट्टा पीकर अपने गले में रखता है। यह राजस्थान जैसे रेतीले क्षेत्रों में पाया जाता है।
(గుడ్లగూబ : గుడ్లగూబ పగలు నిద్రిస్తూ, రాత్తి మేలుకొని ఉండెడి ఒక ప్రాణి. చాలా దూరము అనగా రమారమి 25 మీ. దూరము నుండే మానవుని గుర్తిస్తుంది. తన తలను 160 డిగ్రీల కోణంలో గుండ్రంగా తిప్పుతుంది.
ఒంటె : దాదాపుగా నలభై రోజులపాటు నీరు ఏతాగకుండా ఉండగలిగే ఒక జంతువు. నలభై రోజుల నీరు ఒక్కసారిగా (తాగి తన గొంతులు (కడుపులో) ఉంచుకుంటుంది. ఇది రాజస్థాన్ వంటి ఇసుక ప్రాంతాలలో నిపసిస్తుంది.)
प्रश्न 3.
इस गद्यांश के लिए उचित शीर्षक दीजिए।
(ఈ గద్యాంశమునకు తగిన శీర్షిక ఇవ్వండి.)
उत्तर :
इस गद्यांश के लिए शीर्षिक ‘पक्षियों की भाषा” दे सकते हैं।
(ఈ గద్యాంశమునకు శీర్షిక “పక్షుల భాష” అని ఇవ్వగలము.)
प्रश्न (ప్రశ్నలు) :
प्रश्न 1.
भारत देश को स्वतंत्र कराने में हिदी भाषा का क्या योगदान रहा होगा?
(భారశదేశమువకు స్వాతంత్యహము ఇక్పంచుటరో హిందీ భాష సహారాము ఏది అయి ఉండవచ్చు ?)
उत्तर :
भारतीय स्वतंत्रता संग्राम में देश को एकता के सूत्र में बॉँधने के लिए एक भाषा की आवश्यकता हुई। यह काम हिन्दी से ही साध्य हो सका। आज हमें एक से अधिक भाषाएँ सीखना जरूरी है। जिनमें हिंदी और अंग्रेजी का स्थान महत्वपूर्ण है। हिन्दी से हम सारे भारत की पहचान अच्छी तरह से कर सकते हैं। भारत के अलग – अलग प्रान्तों में अलग – अलग भाषाएँ बोली जाती है। सारे भारतवासियों को एकता के सूत्र में बाँधने का कार्य हिन्दी भाषा करती है।
गाँधीजी ने अपना जीवन देश की स्वतंत्रता के साथ – साथ हिन्दी की सेवा में समर्पित कर दिया था। आज हिन्दी न केवल भारत की ही नहीं बल्कि विश्व की भाषा बन चुकी है।
(భారత స్వాతంత్య పోరాటంలో ఝావత్లు దేలాన్ని దకమత్య టాటిలో బంధించుటకు ఒక భాష అవసరమైనది. ఈ పని హిందీ వలననే సాధ్రమైనది. నేడు మనము అనేక భాషలు నేర్స్కోవలసిన అవసరమున్నది. ఏదిలో హాందీ, ఇంద్రీషుకు ఏరుఖ స్థానమున్నది. హిందీ వలన మనము ఝావత్ భారత్సు చక్రా గుర్తంచగలము. భారతదేశ వివధ ప్రాంతములలో వేర్వేరు భాషలు మాట్లాడబడుతున్నవి. భారతవాసులనందరినీ ఐకమత్యపు సూత్రంలో కద్టివేసెడి పని హూందీ భాష చేయునున్నది.
గాంధీనీ తన జీవితాన్ని దేశ స్వాతంత్రముతో పాటు హాందీ సేవరో సమర్వించారు. నేడు హాందీ భారతదేశ భాషయే కాక (ప్రపంచ భాష అయినది.)
प्रश्न 2.
हिंदी भाषा की क्या विशेषता है ?
(హిందీ భాష ప్రాముఖ్యత ఏమిటి ?)
उत्तर :
हिन्दी भाषा की लिपि “देवनागरी” है। इसमें जो लिखा जाता है वही पढा जाता है। अतः भारत के अधिकांश प्रान्तों की भाषा हिन्दी है। हिन्दी के प्रचार-प्रसार में केन्द्रीय हिंदी संस्थान सेवाएँ भी महत्वपूर्ण है। आज करीब डेढ सौ से अधिक विश्वविद्यालय हिन्दी संबंधी कोर्सो का संचालन कर रहे हैं। बैंक, मीडिया, फ़िल्मी उद्योग आदि क्षेत्रों में हिन्दी की उपयोगिता बढती ही जा रही है। इतना ही नहीं बल्कि अन्तर्राष्ट्रीय स्तर पर 10 जनवरी को हिन्दी दिवस के रूप में मनाया जा रहा है।
(హిందీ భాష యొక్క లిపి దేవనాగరి. దీనిలో వ్రాయబడేదే చదువబడుతుంది. అందువలన భారతదేశ అధిక ప్రదేశముల భాష హిందీ. హిందీ ప్రచార – ప్రసారములో కేంద్రీయ హిందీ సంస్థాన్ సేవలు కూడా విలువైనవి.. నేడు సుమారు (దాదాపు) నూట యాభైకంటే ఎక్కువ విశ్వవిద్యాలయములు హిందీకి సంబంధించిన కోర్సులను నిర్వహించుచున్నవి. బ్యాంకులు, మీడియా, సినీ పరిశ్రమలు వంటి రంగాలో హిందీ ఉపయోగము పెరుగుతూనే ఉన్నది. ఇంతేకాక అంతర్జాతీయ స్థాయిలో జనవరి 10న హిందీ దినోత్సవ రూపంగా జరుపుకుంటున్నాము.)
प्रश्न 3.
हिंदी भाषा सीखने से क्या – क्या लाभ हैं?
(హిందీ భాష నేర్చుకోవడము వలన ఏయే లాభాలున్నాయి?)
उत्तर :
यह हम सभी जानते हैं कि अनुच्छेद 343 (1) के तहत हिन्दी को 14 सितंबर, 1949 को राजभाषा कें रूप में गौरवान्वित किया है। तब से हम हर वर्ष से 14 सितंबर को हिन्दी दिवस मनाते हैं।
भारत के अलग – अलग प्रांतों में अलग – अलग भाषाएँ बोली जाती हैं। हमें भारत के सभी प्राँतों से जुडने के लिए एक भाषा की आवश्यकता होती है। सारे भारतवासी जानते हैं कि वैसी भाषा हिन्दी है जो सारे भारतीयों को एकता के सूत्र में बाँधतीं है। आज केवल न भारत में बल्कि भारत के अलावा बंग्लादेश, नेपाल, क्यामार, भूटान, फिजी, गुयाना, सूरीनाम, त्रिनिडाड एवं टुबेगो, दक्षिण अफ्रिका, बहरीन, कुवैत, ओमान, कत्तर, सौदी अरब गणराज्य, श्रीलंका, अमेरिका, इंग्लैंड, जर्मनी, जापान मॉरिशस, ऑस्ट्रेलिया आदि देशों में हिन्दी की माँग बढती ही जा रही है। विदेशों में भी हिन्दी की रचनाएँ लिखी जा रही है। जिसमें वहाँ के साहित्यकारों का भी विशेष योगदान है। विदेशों में भारतीयों से आपसी व्यवहार का भी विशेष योगदान है। विदेश भारतीयों से आपसी व्यवहार करने के लिए वहाँ के लोग भी हिन्दी सीख रहे हैं। इस तरह हिन्दी की माँग विश्व भर में बढती जा रही है। इसलिए विदेशी संस्थाएँ भी हिन्दी के प्रचार- प्रसार में जुट गई है।
(పేరా 343 (1) ప్రకారము హిందీ 14 సెప్టెంబరు 1949లో అధికార భాషగా అంగీకరించబడినదని మనమందరమూ ఎరుగుదము. అప్పటి నుండి మనము ప్రతి సంవత్సరము సెప్టెంబరు 14ను హిందీ దినోత్సవముగా జరుపుకుంటున్నాము. భారతదేశపు విభిన్న ప్రాంతాలలో విభిన్న భాషలు మాట్లాడబడుతున్నాయి. మనకు భారతదేశపు అన్ని ప్రదేశములను కలుపుటకు ఒక భాష అవసరము. భారతవాసులనందరినీ ఐకమత్యపు త్రాటిలో బంధించగలిగిన భాష హిందీయేనని భారతవాసులందరికీ తెలుసు. నేడు కేవలము భారతదేశమే కాక బంగ్లాదేశ్, నేపాల్, మయన్మార్, భూటాన్, గయానా, సూరీనామ్, ట్రినిడాడ్, టుబేగో, దక్షిణ ఆఫ్రికా, బహ్రెన్, కువైట్, ఓమన్, కతార్, సౌదీ అరేబియా, శ్రీలంక, అమెరికా, ఇంగ్లాండ్, జర్మనీ, జపాన్, మారిషస్, ఆస్ట్రేలియా, మొదలగు దేశములలో హిందీ ఆవశ్యకత (గిరాకీ) పెరుగుతూనే ఉన్నది. విదేశాలలో కూడా హిందీలో రచనలు చేయబడుచున్నవి. అక్కడి రచనాకారుల ప్రముఖ సహకారము ఇందులో చాలా ఉన్నది. విదేశాలలో భారతీయులతో పరస్పర వ్యవహారము కొరకు అక్కడి ప్రజలు కూడా హిందీ నేర్చుకుంటూ ఉన్నారు. ఈ విధముగా హిందీ ఆవశ్యకత విశ్వమంతా పెరుగుతూనే ఉన్నది. ఇందువలన విదేశీ సంస్థలు కూడా హిందీ ప్రచార – ప్రసారణలో నిమగ్నమై ఉన్నవి.)
अर्थग्राहयता – प्रतिक्रिया (అర్థగ్రహణ – ప్రతిస్పందనన) :
अ. प्रश्नों के उत्तर दीजिए। (ప్రశ్నలకు జవాబులు ఇవ్వండి.)
प्रश्न 1.
‘हिंदी विश्वभाषा है।’ इस कथन के बारे में अपने विचार व्यक्त कीजिए।
(“హిందీ ప్రపంచ బాష” ఈ కథను గూర్చి మీ అభిప్రాయములు తెలపండి) (या) आज हिंदी भारत की
नहीं बल्कि विश्व की भाषा बन चुकी है। अपने विचार स्पष्ट कीजिए।
(ఈ రోజున హిందీ భారతదేశపు భాష మాత్రమే కాకుండా ప్రపంచ భాషగా అయింది. మీ అభిప్రాయం రాయండి.)
उत्तर :
हिन्दी विश्वभाषा है क्योंकि आज अन्तर्राष्ट्रीय स्तर पर हिन्दी की माँग बढती ही जा रही है। विदेशों में भी हिन्दी की रचनाएँ लिखी जा रही हैं। जिनमें वहाँ के साहित्यकारों का योगदान हमारे लिए गर्व की बात है। विदेशों में भारतीयों से आपसी व्यवहार करने के लिए वहाँ के लोग भी हिंदी सीख रहे हैं। भारत के अलावा अन्य देशों में भी अनेक संस्थाएँ हिन्दी की प्रचार व प्रसार में जुटी हुई हैं। आज विश्वभर में करीब 150 से अधिक विश्वविद्यालय हिन्दी संबंधी कोर्सों का संचालन कर रहे हैं। सारा विश्व हिन्दी का महत्व जान चुका है। इसका प्रमाण यह कह सकते हैं कि सारे विश्व में 10 जनवरी विश्व हिन्दी दिवस मनाया जाता है।
(“హిందీ ప్రపంచ బాష” ఎందుకంటే నేడు అంతర్జాతీయ స్థాయిలో హిందీ ఆవశ్యకత పెరుగుతూనే ఉన్నది. విదేశాలలో కూడా హిందీలో రచనలు జరుగుచున్నవి. ఈ పనిలో అక్కడి సాహిత్యకారుల (రచయితల) సహకారం నిజంగా మనకు గర్వకారణము. విదేశాలలో భారతీయులతో పరస్పరము పనులు జరుపుటకు అక్కడి ప్రజలు కూడా హిందీ నేర్చుకొనుచున్నారు. కేవలం భారతదేశమే కాక ఇతర దేశాలలో కూడా సంస్థలు హిందీ ప్రచారములో నిమగ్నమై ఉన్నవి. నేడు ప్రపంచమంతటిలో రమారమి నూట యాభై కన్నా ఎక్కువ విశ్వవిద్యాలయాలు హిందీకి సంబంధించిన కోర్సులను నడుపుచున్నవి. ప్రపంచమంతా హిందీ గొప్పతనమును తెలుసుకుంటూనే ఉన్నది. ప్రపంచమంతా జనవరి 10వ తేదీన ప్రపంచ హిందీ దినోత్సవము జరుపుకొనుటయే దీని నిదర్శనము అని చెప్పగలము.)
प्रश्न 2.
भारत में अनेकता में एकता का प्रतीक हिंदी है।’ कैसे ?
(“భారత్లో భిన్నత్వంలో ఏకత్వానికి చిహ్నం హిందీ.” ఎట్లు?)
उत्तर :
भारत में अनेकता में एकता का प्रतीक हिन्दी को ही कह सकते हैं। क्योंकि भारत में विभिन्न जाति, संप्रदाय, धर्म आदि के लोग रहते हैं। सभी के लिए अलग- अलग भाषाएँ होती हैं। किन्तु सभी की ‘हिन्दी भाषा’ प्रथम या द्वितीय भाषा के रूप हैं। भारत के अधिकांश प्रान्त हिन्दी भाषा के हैं। बाकी प्रान्तों में हिन्दी को द्वितीय भाषा के रूप से स्वीकृत किया गया है। जिसकी वजह से अलग अलग मतभेद भाषा संबंधी होने पर भी हिन्दी भाषा के माध्यम से हम एक दूसरे के आचार विचार पद्धति को समझ सकते हैं। इस प्रकार दो भिन्न भाषियों के बीच सेतु का काम करने वाली हिन्दी ही है। इस प्रकार कह सकते हैं कि भारत में अनेकता में एकता का प्रतीक हिन्दी है।
(“భారత్ లో భిన్నత్వంలో ఏకత్వానికి చిహ్నం హిందీ అనే చెప్పగలము. ఎందుకంటే భారత్లో విభిన్న జాతుల, సాంప్రదాయాల, మతాల ప్రజలు నివసిస్తున్నారు. అందరికీ తమకుంటూ వేరు వేరు భాషలు ఉన్నవి. కాని అందరికి హిందీ భాష ప్రథమ, రెండవ భాషగా ఉన్నది. భారతదేశపు ఎక్కువ ప్రాంతాలు హిందీ భాషకు చెందినవే. మిగిలిన ప్రాంతాలలో హిందీని రెండవ భాషగా అంగీకరించడమైనది. దీని కారణముగా భాషా సంబంధమైన ఎన్నో అభిప్రాయభేదములు ఉన్నప్పటికీ హిందీ భాషా మాధ్యమంగా (ద్వారా) మనము ఒకరి జీవన విధానాలు పద్ధతులు మరొకరు అర్థము చేసుకొనగలుగుచున్నాము. ఈ విధముగా రెండు విభిన్న భాషావాసుల మధ్య వారధిలా పనిచేసే భాషే హిందీ. ఈ కారణముగా భిన్నత్వంలో ఏకత్వపు చిహ్నము హిందీ అని మనము చెప్పగలము.)
आ. पाठ के आधार पर निम्न प्रश्नों के उत्तर हाँ या नहीं में दीजिए।
(పాఠము ఆధారంగా దిగువ ప్రశ్నల జవాబులు “అవును” లేక “కాదు” గా ఇవ్వండి.)
1. हिंदी देश को एकता के सूत्र में बाँधती है। ( )
2. 14 सितंबर को हिंदी दिवस मनाया जाता है। ( )
3. 10 जनवरी को विश्व हिंदी दिवस मनाया जाता है। ( )
4. हिंदी भाषा से रोज़गार की संभावनाएँ अधिक हैं। ( )
उत्तर :
1. हिंदी देश को एकता के सूत्र में बाँधती है। (हाँ )
2. 14 सितंबर को हिंदी दिवस मनाया जाता है। (हाँ )
3. 10 जनवरी को विश्व हिंदी दिवस मनाया जाता है। (हाँ )
4. हिंदी भाषा से रोज़गार की संभावनाएँ अधिक हैं। (हाँ )
इ. नीचे दिये गये वाक्य पाठ के आधार पर उचित क्रम में लिखिए।
(క్రింద ఇవ్వబడిన వాక్యములను పాఠము ఆధారంగా సరియైన వరుసలో వ్రాయండి.)
1. भारतीय हिंदी शाब्दिक अर्थ भी कहलाती है से अपने
2. हिंदी 14 सितंबर मनाते हैं को दिवस
3. तरह इस हिंदी अंतर्राष्ट्रीय पर शोभित है स्तर
4. स्वास्थ्य ध्यान पूरा रखना का अपने
उत्तर :
1. हिंदी अपने शाब्दिक अर्थ से भी भारतीय कहलाती है।
2. 14 सितंबर को हिंदी दिवस मनाते हैं।
3. इस तरह हिंदी अंतर्राष्ट्रीय स्तर पर शोभित है।
4. अपने स्वास्थ्य का पूरा ध्यान रखना।
ई. नीचे दिया गया विज्ञापन पढ़िए। प्रश्नों के उत्तर दीजिए।
(క్రింద ఇవ్వబడిన ప్రకటన చదవండి. ప్రశ్నలకు జవాబులు ఇవ్వండి.)
प्रश्न 1.
यह विज्ञापन किस बैंक का है?
उत्तर :
यह विज्ञापन “भारतीय स्टेट बैंक” का है।
प्रश्न 2.
किस नौकरी के लिए यह विज्ञापन दिया गया है ?
उत्तर :
यह विज्ञापन क्र.स.सी. आर.पी.डी/एस. सी ओ 2013-14/01 के तहत, भारतीय स्टेट बैंक में राजाभाषा अधिकारियों की भर्ती हेतु दिया गया है।
प्रश्न 3.
आवेदन करने से पहले वेबसाइट से अन्य जानकारी प्राप्त करने के लिए क्यों कहा गया होगा?
उत्तर :
आवेदन करने से पहले बेबसाइट http://www. statebankofindia. com अथवा http:// www sbi.co.in पर जाकर अन्य विवरण प्राप्त करने के लिए कहा ग़ाया है ताकि आवेदक शुल्क भेजने से पूर्व विज्ञापन में दिया गया विवरण पूरी तरह से पढ ले।
अभिव्यक्ति-सृजनात्मकता (వ్యక్తీకరణ/ప్రస్తుతీకరణ – నిర్మాణాత్మకత) :
अ. इन प्रश्नों के उत्तर तीन – चार पंत्रियों में लिखिए।
(ఈ ప్రశ్నలకు సమాధానం ముడు లేక నాలుగు వాక్యాలలో వ్రాయండి)
प्रश्न 1.
सांस्कृतिक दृष्टि से हिंदी का क्या महत्व है?
(సంస్కృతి పరంగా హిందీకి గల విలువ ఏమిటి?)
उत्तर :
सांस्कृतिक दृष्टि से हिन्दी का बहुत महत्व है। भारत में विभिन्न संस्कृतियों के लोग दिखाई देते हैं। उनकी अलग – अलग भाषा होने पर भी हिन्दी के माध्यम में एक – दूसरे की संस्कृति के बारे में जान सकते हैं। भारत में ही नहीं विदेशों में भी हिन्दी प्रचार हो रहा है। जिसकी वजह से वहाँ की संस्कृतियों को जानने में हिन्दी महत्वपूर्ण योगदान देती है।
(సంస్కృతి పరంగా హిందీకి చాలా విలువ ఉన్నది.భారతదేశంలో విధిన్న సంస్కృతులకు చెందిన ప్రజలు నివసిస్తన్నారు. వారి భాషలు వేరైనప్పటీకీ హిందీ ద్వారా ఒకరి సంస్కృతి ఒకరు తెలుసుకోగలుగుచున్నారు. భారతదేశంలోనే కాక విదేశాలలో కూడా హిందీ ప్రచారము జరుగుచున్నది. దీని కారణంగా అక్కడి సంస్కృతులను తెలుసుకోవడంలో హిందీ గొప్ప సహకారము అందించుచున్నది.)
प्रश्न 2.
हिंदी देश को जोड़ने वाली कड़ी है। इसे अपने शब्दों में सिद्ध कीजिए।
(హాందీ దేశాన్ని కలిపడి రింగు (గొలుసులు). దీని స్వంతమాటలలో తెలియజెప్పండి.)
उत्तर :
हिन्दी देश को जोडने वाली कडी है। हिन्दी राजभाषा के साथ राष्ट्रीय भाषा होने के कारण विभिन्न प्रान्तों के लोगों को आपस में जानने, एक – दूसरे को पहचानने में रीति – रिवाज, आचार – विचार आदि जानने के लिए हिन्दी सशक्त है। इस प्रकार हिन्दी देश में ही नहीं विदेशों में भी जोडने वाली कडी है।
(హిందీ దేశాన్ని కలిపెడి ఒక రింగు. హిందీ అధికార భాషతోపాటు జాతీయ భాష అయిన కారణముగా వివిధ ప్రాంతాల ప్రజలు పరస్పరము తెలుసుకొనుటకు, ఒకరినొకరు గుర్తించుటకు ఆచారపుటలవాట్లు, సాంప్రదాయాలు మొదలగునవి తెలుసుకొనుటకు హిందీ ఒక మాధ్యమము. ఈ విధముగా హిందీ దేశంలోనే కాక విదేశాలలో కూడా దగ్గరికి చేర్చెడిది అయినది.)
आ. राष्ट्रीय एकता की दृष्टि से हिंदी महत्वपूर्ण भाषा है। इस पर अपने विचार व्यक्त कीजिए।
(జాతీయ ఐకమత్య దృష్టపరంగా హాందీ గొప్ప భాష దీని గురించి మీ అభిప్రాయములను తెలయపర్చండి.)
उत्तर :
राष्ट्रीय एकता की दृष्टि से हिन्दी भाषा बहुत महत्वपूर्ण है। क्योंकि आज हिन्दी का प्रचार व प्रसार अन्तर्राष्ट्रीय स्तर पर चल रहा है। विदेशों में भी भारतीयों से संपर्क के लिए हिन्दी भाषा सीखी जा रही है। जिसकी माँग बढ़ रही है। केन्द्रीय हिन्दी संख्थान की सेवाएँ विदेशों से जोडने का काम कर रही है। विदेशों में हिन्दी रचनाएँ भी लिखी जा रही है जिसमें वहाँ के साहित्यकारों का विशेष योगदान है।
(జాతీయ ఐకమత్య దృష్టిపరరంగా హిందీ చాలా గొప్ప భాష, ఎందుకంటే నేడు హిందీ భాష ప్రచార – ప్రసారాలు అంతర్జాతీయ స్థాయిలో జరుగుచున్నవి. విదేశాలలో కూడా భారతీయులతో సన్నిహితత్వము కోసము హిందీ భాష నేర్చుకొనబడుచున్నది. దీని ఆవశ్యకత పెరుగుతూనే ఉన్నది. కేంద్రీయ హిందీ సంస్థాన్ వారి సేవలు విదేశాలతో సంబంధ బాంధవ్యాలు పెంచెడి పని చేయుచున్దది. విదేశాలలో హిందీ రచనలు చేయబడుచున్నవి. ఈ కార్యములో అక్కడి రచనాకారుల (ప్రముఖ సహకారము ఉన్నది.)
इ. ‘हिंदी भाषा’ पर एक छोटा सा निबंध लिखिए।
(“హిందీ భాష” గురించి చిన్నవ్యాసము ఒకటి వ్రాయండి.)
उत्तर :
भारत में अनेक भाषाएँ है। कितु हिन्दी को ही राष्ट्रभाषा घोषित किया गया। क्योंकि यहाँ 3 / 4 जनसंख्या हिन्दी भाषा से परिचिति है क्योंकि उनकी राजभाषा है। अतः अधिकांश राज्यों में हिन्दी ही उनकी मातृभाषा है। इसलिए हिन्दी ही राष्ट्र भाषा मानी गयी। विभिन्न राज्यों में हिन्दी द्वितीय भाषा के रूप में अनिवार्य करने से सभी एक – दूसरे के आचार – विचारों को समझने में सहायक होती है।
वास्तव में भारतीय स्वतंत्रता संग्राम में देश को एकता के सूत्र में बाँधने का पवित्र काम हिन्दी भाषा के द्वारा ही साध्य हो सका। इस तरह भारंत के सभी प्राँतों को जोडने का पावैन काम हिन्दी ही करती है। हिन्दी अपने शाब्दिक अर्थ से ही भारतीय कहलाती है। इसलिए देश के वर्तमान और भविष्य को ध्यान में रखकर भारतीय संविधान ने अनुच्छेद 343(1) के तहत हिन्दी को 1949,14 सितम्बर को राजभाषा के रूप में गौरवान्वित किया गया। तब से हम हर 14 सिंतबर को हिन्दी दिवस मनाते हैं।
(భారతదేశములో అనేక భాషలున్నవి. అయినప్పటికీ హిందీనే జాతీయ భాషగా ప్రకటించబడినది. ఎండుకంటే ఇక్కడి మూడువంతుల జనాభా హాందీ భాషతో పరిచయము ఉన్నవారే. ఇది వారి రాజ్యభాష, ఎక్కువ ప్రాంతాలలో హిందీయే వారి మాత్లభాష కూడా. ఇందువలననే హిందీయే జాతీయభాషగా అంగీకరించబడినది. విభిన్న రాష్రములలో హేందీని ద్వితీయభాష్ల తప్పనిసరి చేయుట వలన అందరూ ఒకరి సాంప్రదాయ పద్ధతులు అభిప్రాయములను మరొకరు తైలుసుకానుటకు సహాయకారి అవుతున్నది.
వాస్తవానికి భారత స్వాతంత్య్ర పోరాటములో దేశాన్ని ఐకమత్యముగా ఉంచుట హిందీ భాష ద్వారా సాధ్యము అవగలిగింది. ఈ విధముగా భారతదేశపు అన్ని ప్రాంతములను కలిపి ఉంచెడి పావనకార్యము హిందీయే చేస్తుంది. పొందీ తన శబ్ద సంబంధ అర్థము ద్వారా కూడా భారతీయమని పిలువబడుచున్నది. అందువలన దేశము మొక్క వర్తమాన మరియు భవిష్యత్తుసు దృష్టిలో ఉంచుకొని భారత రాజ్యాంగము పేరా 343 (1) ద్వారా హిందీని 1949, సెప్టెంబరు 14న ప్రశాసనిక భాషగా గౌరవించబడినది. అప్పటి నుండి మనము ప్రతి సెప్టెంబరు 14వ తారీఖున హిందీ దినోత్సవము జరుపుకుంటున్నాము.)
ई. मनोरंजन की दुनिया में हिंदी के महत्व पर प्रकाश डालिए।
(మనోరంజన ప్రపంచములో హిందీకి ఉన్న విలువను తెలపండి.)
उत्तर :
मनोरंजन की दुनिया में हिन्दी का काफी महत्व है। बैंक, मीडिया, फ़िल्म, उद्योग, दूरदर्शन आदि क्षेत्रों में हिन्दी की उपयोगिता बढ़ती ही जा रही है। भारत में हीं नहीं बल्क्कि विश्व के कई देश जैसे कुवैत, पाकिस्तान, ईरान , दुबई आदि देशों में उर्दू बोली जाती है जो कि हिन्दी से काफी मिली जुली है। वे दूरदर्शनों के विभिन्न चानलों से हिन्दी कार्यक्रम देखकर अपना भरपूर आनंद उठाते हैं। कई फिल्म भारत के सभी प्राॅन्तों के साथ विदेशों में भी रिलीज होती है। आज बालीवुड की फिल्मी दुनिया विश्वविख्यात है। लोग हिन्दी भाषा बोलने एवं सीखने में अपना गर्व महसूस करते हैं। इस तरह मनोरंजन की दुनिया में हिन्दी का काफी महत्व है।)
(మనోరంజన ప్రపంచములో హిందీకి చాలా ప్రభావశాలిమైన స్థానము ఉన్నది. బ్యాంకులు, మీడియా, చలన చిత్ర పళిశ్రమ, దూరదర్శిని మున్నగు వాదిలో హొందీ ప్రాముఖ్యత పెరుగుతూనే ఉన్నది. భారతదేశములోనే కాక ప్రపంచ చాలా దేశాలు -కువైట్, పాకిస్తాన్, ఇరాన్, దుబాయి మొ॥గు దేశాలలో హిందీతో బాగా కలిసెడి ఉర్దూ మాట్లాడబడుతున్నది. వారు దూరదర్శిని మొక్క వివిధ ఛానల్స్ ద్వారా హిందీ కార్యక్రమాలు చూచి మిక్కిలి ఆనందపరవశులౌతున్నారు. అనేక చలన చి వ్రాటు (సనిమాలు) భారతదేశపు అనేక ప్రాంతాలతో పాటుగా విదేశాలలో కూడా విడుదల అవుతున్నాయు. నేడు బాలీవుడ్ సినిమా రంగం ప్రపంచ ప్రసిద్ధి చెందినది. ప్రజలల హిందీని మాట్లాడటం, నేర్చుకోవడం గర్వంగా భావిస్తున్నారు. ఈ విధంగా మానసకోల్లాస ప్రపంచంలో హిందీకి చాలా శక్తివంతమైన విలువ ఉన్నది.)
भाषा की बात (భాషా విషయము) :
अ. कोष्ठक में दी गयी सूचना पढ़िए और उसके अनुसार कीजिए।
(బ్రాకెట్టులో ఇచ్చిన సూచన చదవండి, దాని ప్రకారము వ్రాయండి.)
1. भाषा, समाधान, संकल्प (पर्याय शब्द लिखिए।) (పర్యాయపదాలను వ్రాయండి.)
- भाषा (భాష) – बोली
- समाधान (సమాధానము) – हल, सुझाव, परिष्कार
- संकल्प (సంకల్పము) – निश्चय
2. एकता, स्वदेश, प्राचीन (विलोम शब्द लिखिए।) (వ్యతికపదములు వ్రాయండి.)
- एकता (ఐకమత్యం) × भिन्नता
- स्वदेश (స్వదేశం) × विदेश
- प्राचीन (ప్రాచీనం) × नवीन
3. परीक्षा, संस्था, दिशा (बचन बदलिए।) (వచనములు మార్చండి)
- परीक्षा (పరీక్ష) – परीक्षाएँ
- संस्था (సంస్థ) – संस्थाएँ
- दिशा (దిశ) – दिशाएँ
आ. सूचना पढ़िए और उसके अनुसार कीजिए। (సూచన చదనండి, వాటి ప్రకరరం చేయండి)
1. सकुशल, अनुक्रम, अनुचित (उपसर्ग पहचानिए।) (ఉపసర్గను గుర్తించండి.)
- सकुशल – स
- अनुक्रम – अनु
- अनुचित – अनु
2. वार्षिक, खुशी, भारतीय (प्रत्यय पहचानिए।) (ప్రత్యయములు గుర్తించండి.)
- वार्षिक – इक
- खुशी – ई
- भारतीय – ईय
3. देश को एकता के सूत्र में बाँधने के लिए एक भाषा की आवश्यकता हुई। (कारक पहचानिए।)
(విభక్తులను గుర్తించండి.)
उत्तर :
इस वाक्य में कारक हैं – को, के, में, के लिए, की
- को – कर्म कारक
- के लिए – अधिकरण कारक
- में – अधिकरण कारक
- की – संबंध कारक
इ. सूचना पढ़िए और उसके अनुसार कीजिए। (సూచన చదవండి, దాని ప్రకారము చేయండి)
प्रश्न 1.
सलाह, सरकार, संविधान, संस्कृति, समाधान (लिंग की पहचान कीजिए।) (లింగములు గుర్తించండి.)
उत्तर :
- सलाह – स्त्रीलिंग (अपवाद)
- सरकार – स्त्रीलिंग
- संविधान – पुंलिंग
- संस्कृति – स्त्रीलिंग
- समाधान – पुंलिंग
प्रश्न 2.
जो विश्व के सभी देशों से जुड़ा हो। (एक शब्द में लिखिए।) (ఒక్క శబ్దములో వ్రాయండి.)
उत्तर :
अंतर्राष्ट्रीय/वैश्वीकरण
प्रश्न 3.
अद्वितीय (अनेक शब्दों में लिखिए।) (అనేక శబ్దాలలో వ్రాయండి.)
उत्तर :
जिसके समान दूसरा न हो।
ई. नीचे दिये गये वाक्य रचना की दृष्टि से समझिए।
(దిగువ ఇచ్చిన వాటిని వాక్య నిర్మాణ దృష్టితో తెలుసుకోండి.)
प्रश्न 1.
मुझे पूरा विश्वास है कि तुम हिंदी से अपना भविष्य बनाओगे। (संयुक्त वाक्त / मिश्रित वाक्य)
उत्तर :
यह मिश्रित वाक्य है।
प्रश्न 2.
जो जानकारी दी गयी है उसे समझिए। (संयुक्त वाक्य / मिश्भित वाक्य)
उत्तर :
मिश्रित वाक्य है।
प्रश्न 3.
तुमने पूछा कि हिंदी का क्या महत्व है? (संयुक्त वाक्य / मिश्रित वाक्य)
उत्तर :
मिश्रित वाक्य है।
सूचना : (रचना की दृष्टी से वाक्य के तीन भेद होते हैं। सरल, संयुक्त और मिश्रित वाक्य प्रस्तुत किये गये वाक्य मिश्रित वाक्य हैं।)
परियोजना कार्य (నిర్మాణాత్మక పని/ప్రాజెక్ట్ పని) :
इस पुस्तक के पहले पाठ से पाँचवें पाठ तक आये चित्रों में अपने मनपसंद चित्र का चयन कीजिए और उसके बारे में पाँच वाक्य लिखिए। उसका प्रदर्शन कक्षा में कीजिए।
(ఈ పుస్తకములోని మొదటి పాఠము నుండి ఐదవ పాఠము వరకు వచ్చిన చిత్రములలో నీ మనస్సుకు నచ్చిన చిత్రమును ఎన్నుకొని దాని గురించి ఐదు వాక్యములు వ్రాయండి. దానిని తరగతిలో ప్రదర్శించండి.)
उत्तर :
मेरा मनपसंद चित्र चौथा पाठ “कण – कण का अधिकारी” नामक कविता पाठ का है। मैं इसे यहाँ पेश कर रहा हूँ।
इस चित्र के बारे में पाँच वाक्य :
इस चित्र के द्वारा श्रम के महत्व के बारे में हमें मालूम होता है।
- इस चित्र में एक व्यक्ति कोयले के खान में काम करनेवाला है।
- इस चित्र में एक किसान का चित्र भी दिया गया है जो खेतीबारी से संबंधित हल को भुजा पर धारण किया हुआ है।
- एक व्यक्ति के हाथ में एक हथौड़ा है। जो लोहे का है। जिससे लुहारों का कठिन श्रम हमें मालूम होता है। एक आदमी के हाथ में खंता है।
- वह उससे जमीन खोद रहा है।
- एक सत्री के कंधे पर घास का बोझा है और उसके एक हाथ में हँसिया है।
- एक स्त्री के सिर पर सिमेंट (चूने) का थाला है।
- इस चित्र में श्रमिकों से बनाया गया एक बाँध भी है।
- इन सारे चित्रों से हमें श्रम का महत्व मालूम हो रहा है।
- सच है श्रमिक ही कण – कण का अधिकारी है। श्रम जीवन ही सौंदर्य जीवन है।
(నాకిష్టమైన చిత్రం 4వ పాఠమైన “कण – कण का अधिकारी” కవితా పాఠం. నేను దీనిని ఇక్కడ ఉంచుతున్నాను.
చిత్రం గురించి ఐదు వాక్యాలు
- ఈ చిత్రం ద్వారా శ్రమ యొక్క గొప్పదనం మనకు తెలుస్తుంది.
- ఈ చిత్రంలోని ఒక వ్యక్తి బొగ్గు గనిలో పని చేసేవాడు.
- ఈ చిత్రంలోని ఒక రైతు చిత్రం కూడా ఉంది. వ్యవసాయానికి సంబంధించిన నాగలిని భుజంపై తీసుకుని ఉన్నాడు.
- ఒక వ్యక్తి చేతిలో ఒక సుత్తి ఉంది. దాని ద్వారా కమ్మరి శ్రమ మనకు తెలుస్తుంది. ఒక వ్యక్తి చేతిలో పలుగు ఉంది.
- అతడు దానితో నేలను తవ్వుతున్నాడు. ఒక స్త్రీ తలపై సిమెంట్ గమేళా ఉన్నది.
- ఈ చిత్రంలో కార్మికుల చేత నిర్మించబడిన ఒక ఆనకట్ట కూడా ఉంది.
- నిజం. శ్రామికుడే అణువణువుకి అధికారి. శ్రమైక జీవనమే చక్కటి జీవనం.)
उद्देश्य (ఉద్దేశ్యము) :
(పత్ర లేఖనము యొక్క పద్ధతిని పెంపొందింపజేయుట. అంతర్జాతీయ స్థాయిలో హాందీ విలువను తెలియజెప్పుట.)
विधा विशेष (విభాగ-విశేషణము) :
ఉత్తర విభాగ పాఠములో పంపెడివాడు తన విషయుమునకు సంబంధించిన ఉత్తరమును పొందెడివాని పేరున వ్రాస్తాడు. ఉత్తరాల ద్వారా మన భావములను వేరొకరికి చేరవేయగలుగుతాము.
विषय प्रवेश (విషయ ప్రవేశము) :
(హిందీ భారతీయుల ఊపిరిలో వికసించిన భాష, ఇది అందరి సంస్కృతి, నాగరికత, గొప్పతనమునకు చిహ్నము. గాంధీజీ తన జీవితమును దేశ స్వాతంత్య్యముతో పాటు హిందీ సేవకై సమర్పించిరి. ఇప్పుడు హిందీ కేవలం భారత భాషే కాక ప్రపంచ భాష అయినది. ప్రపంచపు విభిన్న ప్రదేశములలో హిందీ కోట్ల మంది (ప్రజల బ్రతుకు తెరువు అయ్యింది.)
व्याकरणांश (వ్యాకరణాంశాలు)
पर्यायवाची शब्द :
- पशु – चतुष्पद, जानवर, चौपाया, मवेशी
- पक्षी – विहग, खग, नभचर, शंकुत, द्विज, चिड़िया, पखेरू
- भाषा – वाणी, बोली, वाक्
- संकल्प – दृढ़ निश्चय, ठान लेना, इरादा कर लेना
- समाधान – उत्तर, हल, सुलझाना
- गरिमा – गर्व, गौरव, घमंड
- देश – वतन, राष्ट्र, जन्म भूमि
विलोम शब्द :
- प्रसन्नता × अप्रसन्नता
- वर्तमान × भूत
- एकता × अनेकता
- आधार × निराधार
- देश × विदेश
- महत्वपूर्ण × महत्वहीन
- अधिक × कम
- प्राचीन × अर्वाचीन
- आवश्यक × अनावश्यक
- जोड़ना × तोड़ना
- लाभदायक × हानिदायक
- स्वतंत्रता × परतंत्रता
वचन :
- भाषा – भाषाएँ
- रचना – रचनाएँ
- दिवस – दिवस
- सारा – सारे
- संस्था – संस्थाएँ
- परीक्षा – परीक्षाएँ
प्रत्यय :
- शाब्दिक – इक
- आवश्यकता – ता
- उपयोगिता – ता
- हिंदी – ई
- पढ़ाई – आई
- सांस्कृतिक – इक
- महत्वपूर्ण – पूर्ण
- क्रेंद्रीय – ईय
- विश्वभर – भर
- इसलिए – लिए
- साहित्यकार – कार
- एकता – ता
- योगदान – दान
- अंतराष्ट्रीय – ईय
- द्वितीय – ईय
- आपसी – ई
उपसर्ग :
- संस्थान – सं
- उपयोगिता – उप
- सकुशल – स
- प्रचार – प्र
- विदेश – वि
- स्वतंत्रता – स्व
- प्रशिक्षण – प्र
- संविधान – सं
- अनुक्रम – अनु
- प्रसार – प्र
- गणराज्य – गण
- विश्वविद्यालय – विश्व
- विशेष – वि
- अनुचित – अन
- संचालन – सं
- राजभाषा – राज
शब्दार्थ (శబ్దార్ధములు) Meanings :
