Telangana SCERT 8th Class Hindi Study Material Telangana Pdf 5th Lesson धरती की आँखें Textbook Questions and Answers.
TS 8th Class Hindi 5th Lesson Questions and Answers Telangana धरती की आँखें
प्रश्न : (ప్రశ్నలు) :
प्रश्न 1.
चित्र में क्या-क्या दिखायी दे रहे हैं ?
(చిత్రంలో ఏమేమి కనిపిస్తున్నాయి ?)
उत्तर :
चित्र में चमकते तारे, चांदनी चिटकते चाँद, अंधेरी रात दिखाई दे रहे हैं।
చిత్రంలో మెరుస్తున్న నక్షత్రాలు, వెన్నెల ప్రకాశిస్తున్న చంద్రుడు, చీకటి రాత్రి మొదలైనవి కనిపిస్తున్నాయి.
प्रश्न 2.
टिमटिमाना, चमकना जैसे शब्दों का संबंध किससे है ?
(టిమటిమానా, చమకనా అనే శబ్దాలకు సంబంధం ఏమిటి ?)
उत्तर :
टिमटिमाना, चमकना जैसे शब्दों का संबंध तारों से है।
మిణుకు-మిణుకుముంటూ మెరియుట, మెరియుట వంటి శబ్దాలు నక్షత్రాలకు సంబంధించినవి.
प्रश्न 3.
इन्हें देखकर हम क्या सोचते हैं ?
(వీటిని చూసి మనం ఎమి ఆలోచిస్తున్నాము ?)
उत्तर :
रात के गहन अंधकार में भी टिमटिमाते तारे, चमकनेवाले चाँद की वजह से रात भी कुछ अधिक सुंदर लगती है। इससे हमें प्रेरणा मिलती है कि जीवन दुखों से भरा है। लेकिन बीच-बीच में टिमटिमानेवाले तारों के समान सुख के क्षण भी आएँगे। बाद में पूर्णिमा की रात के समान हमारा जीवन सुखों से भर जाएगा।
రాత్రిపూట దట్టమైన చీకటిలో మిణుకు-మిణుకుమంటూ మెరిసే నక్షత్రాలు, మెరిసే చంద్రుడు వలన రాత్రి ఇంకా అందంగా ఉంటుంది. దీనితో మనకి మంచి ప్రేరణ కలుగుతుంది. జీవితం దుఖమయమని, కానీ మధ్య మధ్యలో మిణుకుమిణుకుమంటూ మెరిసే నక్షత్రాలలాంటి మంచి ఘుడియలు మన జీవితంలోకి వస్తాయి. తరువాత పౌర్ణమినాటి రాత్రిలో మన జీవితం సుఖమయమౌతుంది.
सुनो-बोलो (వినండి – చెప్పండి) :
प्रश्न 1.
पाठ में दिये गये चित्रों के बारे में बातचीत कीजिए।
(పాఠంలోని చిత్రాల విషయమై ప్రస్తావించండి.)
उत्तर :
दोस्त! ये चित्र बड़े ही सुंदर हैं। कुछ लोग भविष्य को पहले ही सपने में दर्शन करते हैं। इस कहानी का राजा भी वैसा ही है। इसीलिए राजा का पलंग पर सोना, जहाज का डूबना, कृत्रिम उपग्रहों का आविष्कार, उनके द्वारा घर बैठे ही दुनिया भर की चीज़ों को देखना- ये सब अनोखे दृश्य लग रहे हैं न!
స్నేహితురాలా! ఈ చిత్రం చాలా సుందరమైనది. కొందరు తమ భవిష్యత్తును ముందే చూస్తారు. ఈ కథలో రాజు అలాంటివాడే. అందుకే రాజు మంచం మీద నిద్రపోవడం, ఓడలో ఏ్రయాణించడం, కృత్రిమ ఉపగ్రహాల ఆవిష్కరణ, నిష్క్రమించుట. వాటి ద్వారా ప్రపంచంలో వస్తువులన్నింటిని చూచుట. ఇవన్నీ కూడా చెప్పుకోతగినటువంటి దృశ్యాలు.
प्रश्न 2.
इस पाठ का नाम ‘धरती की आँखें’ क्यों रखा गया होगा ?
(ఈ పాఠానికి “భూగ్రహం కళ్ళు” అనే పేరు ఎందుకు పెట్టబడి ఉండవచ్చు ?)
उत्तर :
उपग्रहों की उपयोगिता के बारे में इस पाठ में बताया गया है, इसीलिए इसका नाम ‘धरती की आँखें’ रखा गया होगा।
उपग्रहों को धरती की आखें कहा गया है।
ఉపగ్రహాల యొక్క ఉపయోగాలను గురించి ఈ పాఠములో చెప్పారు. ఇందువలన దీనికి “భూగ్రహం కళ్ళు” అని పేరు పెట్టబడి ఉండవచ్చు.
ఉపగ్రహాలను “భూగ్రహం కళ్ళు” అని కూడా చెప్పబడింది.
पढ़ो (చదవండి) :
अ. पाठ पढ़िए। कारण बताइए।
प्रश्न 1.
राजा के व्यवहार से सभी खुश थे, क्योंकि ………………………
उत्तर :
राजा के सपने सफल करने पर उनको सम्मानित करता। असफल होने पर निराश न होकर उनका उत्साह बढ़ाता।
రాజుగారి పనుల వలన అందరూ సంతోషంగా ఉన్నారు. ఎందుకంటే రాజు తనకలలను నిజం చేసినవారిని సన్మానం చేసేవాడు. విఫలమైనపుడు నిరాశ చెందక వారిని ప్రోత్సహించేవాడు.
प्रश्न 2.
उपग्रह सचमुच धरती की आँखें हैं, क्योंकि ……………………….
उत्तर :
आनेवाले खतरों से सावधान कर देते हैं।
ఉపగ్రహాలు నిజంగా భూమికి కళ్ళులాంటివి. ఎందుకంటే అవి అన్నింటినీ చూస్తూ రానున్న అపాయాలను గుర్తించి మనలను హెచ్చరిస్తాయి.
आ. पाठ पढ़िए। ‘इसलिए’ शब्द का प्रयोग करते हुए वाक्य फिर से लिखिए।
जैसे – राजा के व्यवहार से सभी खुश थे।
वे राजा के लिए सब कुछ करने को तैयार थे।
उत्तर :
राजा के व्यवहार से सभी खुश थे इसलिए वे राजा के लिए सब कुछ करने को तैयार थे।
प्रश्न 1.
चाँद ने राजा की सहायता की। राजा ने धन्यवाद दिया।
उत्तर :
चाँद ने राजा को सहायता की इसलिए राजा ने धन्यवाद दिया।
प्रश्न 2.
इन उपग्रहों की नज़र तेज़ है। इनसे कोई छिपी नहीं रहती।
उत्तर :
इन उपग्रहों की नज़र तेज़ है इसलिए इनसे कोई बात छिपी नहीं रहती।
प्रश्न 3.
वे मौसम को बहुत पहले जान लेते हैं। आने वाले खतरों से सावधान कर देते हैं।
उत्तर :
वे मौसम को बहुत पहले जान लेते हैं इसलिए आनेवाले खतरों से सावधान कर देते हैं।
लिखो (రాయండి) :
अ. नीचे दिये गये प्रश्नों के उत्तर लिखिए।
प्रश्न 1.
राजा की जगह यदि आप होते तो क्या करते ?
(మీరే కనుక రాజైతే ఏం చేస్తారు)
उत्तर :
राजा की जगह यदि आप होता, तो
सपनों को देखकर सचेत हो जाऊँगा।
दूसरों को सचेत करूँगा।
आनेवाली कठिनाइयों को रोकने का प्रयास करूँगा।
आनेवाली पीढ़ियों के लिए काम आऊँगा।
నేనే కనుక రాజునైతే
కలలు కన్న తరువాత జాగ్రత్త పడతాను.
ఇతరులను కూడా జాగ్రత్త పరుస్తాను.
రానున్న కష్టాలను ఆపటానికి ప్రయత్నిస్తాను.
రానున్న తరాల వారికి ఉపయోగపడతాను.
प्रश्न 2.
सपनों को पूरा करने के लिए आप क्या करेंगे ?
(కలలను నిజం చేసుకోవడానికి ఏీరేం చేస్తార ?)
उत्तर :
सपने साकार तभी बनते हैं, जब हम उनको समझते हैं, योजनाबद्ध बनाते है और उनको सफल बनाने के लिए पूरी तरह से कोशिश हैं।
కలలను సిజం చేయటానికి ముందు మనము వాటిని బాగా అర్ధం చేసుకోవాలి. వాటి సాధన కొరకు ప్రణశళికలు సిద్ధం చేసుకోవాలి, వాటిని సిజం చేయటానికి ఏర్పాటు చేసుకున్న ప్రణాళికల ప్రకారం పూర్తిస్థాయి కృషి చేయాలి.
आ. इस पाठ का सारांश अपने शब्दों में लिखिए।
(ఈ పాఠం సారాంశాన్ని మీ మాటలలో వ్రాయండి.)
उत्तर :
बहुत पुरानी बात है। एक राजा था। वह हर दिन नए सपने देखता था। उन सपनों के बारे में दरबारियों को सुनाता था। उनकी पूर्ति के लिए खज़ाने से पैसे भी देता था। सफल होने पर उनको सम्मानित करता था। असफलता पर निराश होने की जगह उत्साह बढ़ाता था। इसके व्यवहार से सब खुश थे। लेकिन राजा को दूर जगह पर होनेवाली घटनाओं को जानने में देर हो रही थी। कहीं कुछ आपत्ति होती, तो मदद समय पर नहीं कर पाते थे। इसे सोचते हुए राजा सो गए।
राजा ने एक विचित्र सपना देखा। उसमें चाँद की दो आँखें हैं, मुँह है। चाँद ने अपनी बड़ी-बड़ी आँखों से देखकर आनेवाले तूफान के बारे में बताया। डूबनेवाली नाव को मार्ग बदलने के लिए कहा। राज्य के पूर्व भाग में होनेवाले उत्सव और उनमें होनेवाले खेलों के बारे में बताया।
अगले दिन सभा में दरबारियों से राजा ने सपने के बारे में कहा। वृद्ध दरबारी ने उसे आश्वासन दिया कि यह सपना कालांतर में अवश्य सच होगा। कृत्रिम उपग्रह आज इनके सपने साकार कर रहे है।
काश! आज वह राजा होता तो अपना सपना सच होते देखकर कितना खुश होता।
చాలా కాలం క్రిందటి కథ. ఒక రాజు ఉండేవాడు. రోజు అతను కొత్తకొత్త కలలు కనేవాడు. ఆ కలల గురించి సభికులకు వినిపించేవాడు. వాటిని నిజం చేయటానికి ఖజానా నుండి డబ్బుకూడా ఇచ్చేవాడు. నిజం చేసిన వారికి సన్మానం, విఫలమైన వారికి ప్రోత్సాహం ఇచ్చేవాడు. దీనితో ప్రజలందరూ సంతోషంగా ఉండేవారు. కానీ, రాజు మాత్రం దూరంగా ఎక్కడో జరిగిన విషయాలను ఆలస్యంగా తెలుసుకుంటున్నాననీ, కష్టాలలో ఉన్నవారికి సకాలంలో సహాయాన్ని అందించలేకపోతున్నానని ఆలోచిస్తూ నిద్రపోయాడు.
రాజుకు ఒక అద్భుతమైన కల వచ్చింది. దానిలో చంద్రునికి రెండుకళ్ళు, ఒకనోరు ఉన్నాయి. చంద్రుడు తన పెద్ద పెద్ద కళ్ళతో రానున్న తుఫానులను చూసి హెచ్చరించాడు. మునిగిపోతున్న పడవలను దారి మళ్ళించమని చెప్పాడు. రాజ్యంలో తూర్పుభాగములో జరిగే ఉత్సవాలను, వాటిలోని వివిధ ఆటల పోటీలను గురించి చెప్పాడు.
మరుసటి రోజు సభలో రాజు అందరికీ కలను గురించి చెప్పాడు. ఒక ముసలివాడు కాలాంతరములో తప్పక రాజు కల నెరవేరుతుందని తెలియచేసాడు. ప్రస్తుతం కృత్రిమ ఉపగ్రహాలు ఆయన కలలను నిజం చేస్తున్నాయి.
బహుశా ఆ రాజు కనుక ఇప్పుడు ఉంటే నెరవేరుతున్న తన కలలను చూసి చాలా సంతోషించి ఉండేవాడు.
शब्द भंडार :
अ. निम्न लिखित शब्दों के पर्यायवाची शब्द लिखिए। वाक्य प्रयोग कीजिए।
(క్రింది పదాలకు పర్యాయపదాలు వ్రాయండి. వాక్య ప్రయోగం చేయండి.)
उत्तर :
आ. कृत्रिम उपग्रह हमारी सहायता करते हैं। वे हमें क्या-क्या सहायता करते हैं? बताइए।
(కృత్రిమ ఉపగ్రహాలు మనకు సహాయపడుతున్నవి. అవి మనకు ఏఏ విధాలుగా సహాయం చేస్తున్నవో చెప్పండి.)
जैसे – मौसम: हमें मौसम की जानकारी देते हैं।
उत्तर :
सूचना: ये पलक झपकते संदेशों को भेजते हैं और पहुँचाते भी।
खनिजः हमें खनिज संपदा विवरण भी देते हैं।
समाचारः समाचार भेजने और प्राप्त करने के लिए भी ये बड़े उपयोगी हैं।
सृजनात्मक अभिव्यक्ति :
अपने सपने के बारे में कविता की रचना कीजिए।
उत्तर :
मैं ने देखा सुंदर सपना कल रत।
दिखा चाँद उपवन में अपनी सखी के साथ।
मैं ने कहा उससे देव। बताओ कुछ बात।
उसने पूछा भाई। पहले मुझे बताओ यह बात।
मैं ने तुम्हारा क्या बिगाडा ?
अनुचित रीति मुझ पर पैर रखा।
समाधान उसका मैं ने देना चाहा।
हाथ ! चाँद चत्ला गया।
सपना टूट गया।
నేను చూచాను అందమైన కల నిన్న రాత్రి.
కనిపించాడు చంద్రుడు తోటలో తన చెలితోపాటు.
నేను అన్నాను అతనితో దేవా ! ఏదైనా విషయం చెప్పు అని.
అతడు అడిగాడు సోదరా ! ముందు నాకు చెప్పం ఈ విషయం.
నేను నిన్ను ఏ విధంగా నాశనం చేశాను ?
అనుచిత రీతిలో నాపై కాలు మోపావు.
సమాధానం అతనికి నేను ఇవ్వాలనుకున్నా!
అయ్యో ! చంద్రుడు వెళ్ళిపోయాడు
– స్వప్నం భంగమైంది.
प्रशंसा :
पाठ में बताया गया है कि अब उपग्रह शिक्षक का भी काम कर रहे हैं। वे शिक्षक के रूप में क्या-क्या काम कर सकते हैं, सोचकर लिखिए।
(ఇప్పుడు ఉపగ్రహాలు ఉపాధ్యాడుగా పనిచేస్తున్నాయని పాఠంలో చెప్పబడినది. అవి ఉపాధ్యాయులుగా ఏ ఏ పనులు చేయగలవో ఆలోచించి రాయండి.)
उत्तर :
शिक्षक हमारे जीवन में बड़ी भूमिका निभाते हैं। इनके द्वारा हम कार्य करने के तौर-तरीके सीखते हैं। कई नए बिषय जानते हैं। इसी प्रकार उपग्रह भी हमारे लिए शिक्षक बनकर नई बातों की जानकारी देते हैं। मौसम की जानकारी देकर किसानों को सचेत करते है। खनिज पदार्थ की जानकारी देकर आनेवाली पीढ़ियों को समृद्ध बनाते हैं। टेलीविडन कार्यक्रमों के द्वारा सारे संसार का मार्गदर्शन करके ये उपग्रह शिक्षक की भूमिका निभा रहे हैं।
भाषा की बात :
1. वह नित्य नये सपने देखता।
2. आपका यह सपना अवश्य सच होगा।
3. वे सब देख लेते हैं।
ऊपर दिये गये वाक्यों में वह, यह, वे शब्द संज्ञा अथवा नाम के स्थान पर आये हैं। व्याकरण की हष्टि से ऐसे शब्द सर्वनाम कहलाते हैं। मैं, हम, तू, तुम, आप, यह, वह, जो, कोई, कुछ, कौन, क्या आदि शब्द भी सर्वनाम के उदाहरण हैं।
పైన ఇవ్వబడిన వాక్యాలలో वह, यह, वे శబ్దాలు నామవాచకము లేదా పేరుకు బదులుగా వాడబడిన శబ్దాలు. వ్యాకరణరీత్యా ఇవి “సర్వనామము” లని పిలువబడతాయి. ఉదా : मैं (నేను), हम (మేము, మనము), तू (నీవు), तुम (మీరు), आप (తమరు), यह (ఇది, ఇతడు, ఈమె, ఈ), वह (అది, అతడు, ఆమె, ఆ), जो (ఎవరైతే, ఏదైతే) कोई (ఎవరైనా), कुछ (కొంచెం), कौन (ఎవరు), क्या (ఏమిటి)
सर्वनाम के छह भेद हैं। वे हैं –
సర్వనామము 6 రకములుగా గుర్తించగలము.
1. पुरुषवाचक सर्बनाम : इस सर्वनाम के तीन भेद हैं – ఇది 3 రకములు.
अ. उत्तम पुरुष – यानी बोलने वाला – వड्త, మాట్లాడేవాడు
जैसे – मैं నేను, हम మనము, आदि మొదలైనవి.
आ. मध्यम पुरुष – यानी सुनने वाला (శోత / వినేవాడు
जैसे : तू, तुम, आप आदि। ఉదా: तू, तुम, आप మొదలైనవి.
इ. अन्य पुरुष – यानी सुनने या बोलने वाले
द्वारा अन्यों के लिए उपयोग में लाये जाने वाले शब्द
जैसे : आम मीठा फल है। यह गर्मी के मौसम में मिलता है।
మాట్లాడే వ్యక్తి లేదా వినే వ్యక్తి ద్వారా వేరే వాని గురించి చెప్పే శబ్దాలు.
ఉదా: మామిడి తియ్యని పండు. ఇది వేసవి కాలంలో లభించును.
2. निश्चयवाचक सर्वनाम : जो सर्वनाम शब्द किसी निश्चित व्यक्ति अथवा वस्तु की ओर निश्ययपूर्वक संकेत करते हैं, वे निश्चयवाचक सर्वनाम कहलाते हैं। जैसे: यह आम है।
ఏదేని వస్తువు లేదా వ్యక్తిని ఉద్దేశించి తెలిపే సర్వనామాలను निश्चयवाचक सर्वनाम అంటారు.
ఉదా : ఇది మామిడిపండు.
3. अनिश्चयबाचक सर्वनाम : जो सर्वनाम शब्द किसी निश्चित व्यक्ति अथवा वस्तुकी ओर संकेत नहीं करते हैं, वे अनिश्चयवाचक सर्वनाम कहलाते हैं। जैसे : आप कुछ खाइए।
ఏదేని వస్తువు లేదా వ్యక్తిని ఖచ్చితంగా తెలపని సర్వనామాలను अनिश्चयवाचक सर्वनाम అంటారు.
ఉదా : తమరు ఏదైనా తినండి.
4. संबंधवाचक सर्वनाम : जिस सर्वनाम शब्द से अगले या पिछले उपवाक्य के संज्ञा अथवा सर्वनाम के साथ संबंध का बोध होता है, उसे संबंधवाचक सर्वनाम कहते हैं।
जैसे : जो रके सेवा, सो पावै मेवा।
ఏ సర్వనామ శబ్దం ద్వారా ముందటి లేదా వెనుక ఉపవాక్యములోని నామవాచకం లేదా సర్వనామంకు గల సంబంధం తెలుస్తుందో దానిని संबंधवाचक सर्वनाम అంటారు. ఉదా: సేవ చేసినవారే మెప్పును పొందుతారు.
5. प्रश्नवाचक सर्वनाम : जो सर्वनाम शब्द प्रश्न पूछने के लिए उपयोग किया जाता है, वह प्रश्नवाचक सर्वनाम कहलाता हैं। जैसे : तुम्हारा नाम क्या है?
ఏ సర్వనామ శబ్దాల ద్వారా ప్రశ్నించబడుతుందో, వాటిని प्रश्नवाचक सर्वनाम అంటారు.
ఉదా: మీ పేరు ఏమిటి ?
6. निजवाचक सर्वनाम : जो सर्वनाम शब्द अपनेपन का बोध करते है, वह निजवाचक सर्वनाम कहलाते है। जैसेः रामू अपने गाँव जाता है।
స్వీయతను తెలిపే సర్వనామ శబ్దాలను निजवाचक सर्वनाम అంటారు.
ఉదా: రాముడు తన గ్రామానికి వెళతాడు.
अब नीचे दिये गये अनुच्छेद में से तीन सर्वनाम शब्द ढूँढ़िए। उन शब्दों का वाक्य में प्रयोग कीजिए।
ए.पी.जे. अब्दुल कलाम जी को जवाहरलाल नेहरू की तरह ही बच्यों से काफी लगाव है। वे जहाँ भी जाते है, बच्चों से अवश्य मिलते हैं। उन्हें स्वप्न देखने और उसे पूरा करने का संदेश देते हैं। एक दिन कलाम जी किसी सभा को संबोधित कर बाहर निकल रहे थे, तब उनकी दृष्टि एक छोटी-सी मासूम लड़की पर पड़ी, जो उनके हस्ताक्षर लेना चाहती थी। जब कलाम ने उस लड़की से पूछा, “बेटी!
तुम्हारा नाम क्या है? और तुम क्या चाहती हो?”, तब उस लड़की ने अपना नाम बताते हुए कहा, “में विकसित भारत में रहना चाहती हूँ।’ लड़की के इस उत्तर से वे अत्यधिक प्रभावित हुए और ‘विज़न – 2020’ नामक पुस्तक में भारत को एक विकसित देश बनाने के लिए उन्होंने अनेक सुझाव दिये।
सर्वनाम शब्द ये हैं –
वे; वे + को → उनको / उन्हें
वह + को → उसको / उसे
वे + की → उनकी
वे + के → उनके
वह + का → उसका
तुम + का → तुम्हारा
तुम; क्या ; अपना; मैं ; वे; वे + ने → उन्होंने
का, के, की – యొక్క को – ని, ను, కి, కు
वाक्य प्रयोग:
1. मैं = मैं डॉक्टर बनना चाहता हूँ। నేను డాక్టరును కావాలనుకుంటున్నాను.
2. तुम = तुम बहुत खूब लिखते हो। నీవు చాలా బాగా వ్రాస్తావు.
3. वे = वे हमारे हिंदी अध्यापक हैं। వారు మా హిందీ ఉపాధ్యాయులు.
4. किसी = हमें किसी की निंदा नहीं करनी चाहिए। మనము ఎవరినీ ని०ది०చకూడదు.
परियोजना कार्य :
कृत्रिम उपग्रहों के बारे में जानकारी इकट्ठा कीजिए।
(కృత్రిమ ఉపగ్రహాల గురించి సమాచారం సేకరించండి.)
उत्तर :
कृत्रिम उपग्रह :
ग्रहों की परिक्रमा करनेवाले ग्रहों को उपग्रह कहते हैं। चन्द्रमा पृथ्वी का उपग्रह है। कृत्रिम उपग्रह मानव द्वारा बनाये गये ऐसे यंत्र हैं जो धरती के चारों और निरंतर घूमते रहते हैं।
सर्वर्रथम रूस ने 1957 में सुतुनिक- 1 नामक कृत्रिम उपग्रह अंतरिक्ष में छोड़ा था। इसके एक मास के बाद स्युतनिक-2 छोड़ा गया जिसमें ‘लाइका’ नामक कुतिया थी। इसके बाद रूस और अमेरिका के द्वारा अनेक कृत्रिम उपग्रह अंतरिक्ष में भेजे गये। यूरी गगारिन (रूस) से 12 अप्रैल, 1961 को मानव की अंतरिक्ष यात्र शुरू हुई । भारत का पहला उपग्रह ‘आर्यभट’ 19 अप्रैल, 1974 ई. में अंतरिक्ष में छोड़ा गया । इसके बाद भारकर-1, रोडिणीणी, ऐप्पल, भासकर-2, इन्सेट-1 ए, इस्सेट-1 डि, चंद्रयान-1, रिसाट-2 आदि ‘इसरो’ द्वारा अंतरिक्ष में भेजे गये उपग्रह हैं। 25 फरवरी 2013 के दिन ‘सरल’ नामक एक सफल, प्रभावशाली बहुउद्देशीय उपग्रह इसरो केंद्र से अंतरिक्ष में छोड़ा गया ।
इन उपप्रहों के द्वारा इस पृथ्वी पर जल, खनिज पदार्थ, मोसम आदि की जानकारी प्राप्त कर सकते है। इनके साथ-साथ दूसरे देशों के रक्षा-कार्य के लिए किये गये प्रयासों का भी पूरा पता लगा सकते हैं।
గ్రహాలచుట్టూ తిరిగే వాటిని ఉపగ్రహాలంటారు. చంద్రుడు భూమికి ఉపగ్గహం. మానవుని ద్వారా నిర్మింపబడినవి కృత్రిమ ఉపగ్రహాలు. ఇవి భూమికి నాలుగువైపులా ఎల్లప్పుడూ తిరుగుతూ ఉంటాయి.
మొట్టమొదటిగా రష్యా దేశం 1957లో స్పెత్నిక్-1 అను పేరుగల కృతతిమ ఉపగ్రహాన్ని అంతరిక్షంలోకి విడిచిపెట్టింది. ఒక నెల తర్వాత స్పుత్నిక్-2 విడిచిపెట్టబడింది. ఇందులో ‘లయికా’ అనుపేరుగల ఆడకుక్క ఉండెను. దీనితర్వాత రష్యా, అమెరికా దేశాలు అనేక కృత్రిమ ఉపగ్గహాలు పంపించాయి. 12 ఏప్రియల్, 1961 యో యూరీగగారిన్ (రష్యా)తో మానవ సహిత అంతరిక్షయాత్ర ప్రారంభమయ్యింది. భారతదేశపు మొదటి కృతతిమ ఉపగ్రహం ‘ఆర్యభట్’ 19 ఏప్రియల్, 1974 లో అంతరిక్షంలోనికి పంపబడింది. అటు తర్వాత భాస్కర్-1, రోహిణీ, ఐప్పల్, భాస్కర్-2, ఇన్శాట్-1, ‘ఏ’, ఇన్శాట్-1 ‘డి’, చంద్రయాన్-1, రిసాట్-2 మొదలైనవి ‘ఇస్రో’ ద్వారా అంతరిక్షంలోకి పంపబడిన ఉపగ్రహాలు 25 ఫిబ్రవరి 2013న ‘సరల్’ అనుపేరుగల ప్రభావవంతమైన, బహుప్రయోజనాత్మక ఉపగ్రహం ‘ఇస్రో, కేంద్రం నుండి అంతరిక్షంలోకి వదలబడింది.
ఈ ఉపగ్రహాలద్వారా మనం భూమిపై నున్న జలం, భూగర్భంలోని ఖనిజపదార్థాలు, ఋతువులకు సంబంధించిన విషయాలు తెలుసుకోవచ్చు. వీటితోపాటు ఇతర దేశాలలోని రక్షణకోసం చేసే ప్రయత్నాల గురించి కూడా తెలుసుకోవచ్చు.
Additional Questions :
प्रश्न 1.
दरबारी की जगह पर तुम होते तो राजा को क्या सुझाव देते ?
(సభాసదులకు బదులు నీవు ఉన్నట్లయితే రాజుకి ఏ సలహా ఇచ్చేవాడివి?)
उत्तर :
दरबारी की जगह पर मैं होता तो राजा के यहीं सुझाव देता कि ज़रूर आपका सपना सच होगा। देश विज्ञान के क्षेत्र में आगे बढ़ रहा है, ये तरक्की ऐसे ही कर लेगा।
సభాసదుని స్థానములో నేనున్నా రాజుకు ఇదే సలహా ఇచ్చి ఉండేవాడిని. తప్పక మీ కల నిజమౌతుంది. దేశం విజ్ఞాన రంగంలో ఇంకా ముందడుగు వేస్తోంది. ఈ అభివృద్ధి తప్పక జరుగుతుంది.
प्रश्न 2.
उपग्रहों को जासूस क्यों कहा गया होगा ?
(ఉపగ్రహాలను గూఢచారులుగా ఎందుకు చెప్పి ఉండవచ్బు ?)
उत्तर :
उपग्रहों की नज़र बड़ी तेज़ है। इनसे कोई बात छिपी नहीं रहती। धरती की चक्कर काटती आँखों के समान हैं। वे सब देख लेते हैं। आनेवाले खतरों से सावधान कर देते हैं। इसीलिए उपग्रहों को जासूस कहा गया होगा।
ఉపగ్రహాల యొక్క దృష్టి చాలా చురుకైనది. ఇవి వేటినీ దాచి ఉంచలేవు. భూమి చుట్టూ తిరిగే కళ్ళ వంటివి. ఇవి అన్నిటిని చూస్తాయి. వచ్చేటువంటి ప్రమాదాలను సూచిస్తాయి. ఇందువలన ఉపగ్రహాలను ‘గూఢచారులు’ అన్నారు.
प्रश्न 3.
अपने सपने पूरे करने के लिए राजा क्या करता था ?
(రాజు తన కలలను నిజం చేసుకోవడానికి ఏమి చేసేవాడు ?)
उत्तर :
अपने सपने पूरे करने के लिए राजा अपने खज़ाने का मुँह खोल देता था। सपनों को साकार बनाने पर दरबारियों को सम्मानित करता था। असफल होने पर निराश न होकर उनका उत्साह बढ़ाता था।
రాజు తన కలలను సిజం చేసుకోవటానికి ఖజానా తెరిచి డబ్బ్ ఇచ్చేవాడు. కలలను నిజం చేసిన సఫికులను సన్మాసించేవాడు. విఫలమైతే నిరాశ చెందక ప్రోత్సహించేవాడు.
प्रश्न 4.
राजा ने एक दिन क्या सपना देखा ?
(ఒకనాడు రాజు ఏం కలగన్నాడు ?)
उत्तर :
एक दिन राजा ने एक विचित्र सपना देखा। उसमें चाँद की दो आँखें हैं, मुँह है। चाँद ने अपनी बड़ी-बड़ी आँखों से देखकर आनेवाले तूफान के बारे में बताया। डूबनेवाली नाव को मार्ग बदलने के लिए कहा। राज्य के पूर्व भाग में होनेवाले उत्सव और उनमें होनेवाले खेलों के बारे में बताया।
రాజు ఒకనాడు ఒక అద్భుతమైన కల కన్నాడు.డానిలో చంద్రునికి రెండు కళ్ళు, నోరు ఉన్నాయి. చంద్రుడు తన పెద్ద-పెద్ద కళ్తో చూచి రానున్న తుఫాను గురించి చెప్పాడు. మునిగిపోతున్న నావను దారి మళ్ళించమని చెప్పాడు. రాజ్యంలో తూర్పుభాగంలో జరిగే ఉత్సవాస్ని మరియు వివిధ ఆటల పోటీల గురించి చెప్పాడు.
प्रश्न 5.
उपग्रह किन-किन बातों की जानकारी देते हैं ?
(ఉపగ్రహాలా ఏఏ విషయాలను తెలియచేస్తాయి?)
उत्तर :
उपग्रह समुद्र में उठते तूफान, धरती पर होनेवाले तरह-तरह के विस्फोट, भयानक युद्ध, मौसम, अंतरिक्ष, सौरमंडल के ग्रहों के बारे में जानकारी देते हैं।
ఉపగ్రహాలు సముద్రంలో వచ్చే తుఫానులు, థూమి మీద జరిగ్ ప్రేలుళ్ళు, భయంకరమైన యుద్ధాలు, వాతావరణం, అంతరిక్షం, సౌరకుటుంబంలోని గ్రహాలను గురించి తలియచేస్తాయి.
I. पठित गाद्यांश :
निम्न लिखित गद्यांशों को पढ़कर प्रश्नों के उत्तर लिखिए।
1. बहुत पुरानी बात है। एक राजा था। वह निल्य नये सपने देखता। उन्हें पूरा करने का प्रयास करता। दरबार के गुणी और बुदुधिमान लोगों को सपने सुनाता। उन्हें पूरा करने में उनकी सहायता लेता। उन्हें पूरा करने में उनकी सहायता लेता। सपने पूरा करने के लिए अपने खज़ाने का मुँह खोल देता। सफल होने पर उनको सम्मानित करता। असफलता पर निराश नहीं होता बल्कि उनका उत्साह बढ़ाता। कमियों को पूरा करके दोबारा प्रयत्न करने को प्रेरित करता।
प्रश्न 1.
राजा क्या देखता था ?
उत्तर :
नित्य नये सपने
प्रश्न 2.
सपनों को किसको सुनाता था ?
उत्तर :
दर्बार के गुणी और बुद्धिमान लोगों को
प्रश्न 3.
सपने पूरा करने के लिए क्या करता था ?
उत्तर :
खज़ाने से धन देता था
प्रश्न 4.
उन्हें पूरा करने में असफल होने पर क्या करता था ?
उत्तर :
निराश नहीं होता बल्कि उनका उत्साह बढ़ाता था।
प्रश्न 5.
सपनों को सफल करने पर क्या करता था ?
उत्तर :
सम्मानित करता था।
2. कृत्रिम उपग्रह सचमुच धरती की चक्कर काटती आँखों के समान हैं। वे सब देख लेते हैं। समुद्र में उठते तूफान, धर्ती पर होने वाले तरह-तरह के विस्फोट, यहाँ-वहाँ चलने वाले भयानक युद्धा यही नहीं, वे मौसम को बहुत पहले पहचान लेते है और आने वाले खतरों से सावधान कर देते हैं। अंतरिक्ष तथा सौरमंडल के ग्रहों के बारे में जानकारी देते हैं जिनसे इन ग्रहों की यात्रा का मार्ग तैयार होता है। ये पलक झपकते संदेशों को, चित्रों को और टेलीविज़न कार्यक्रमों को हजारों मील दूर पहुँचाते है।
प्रश्न 1.
कृत्रिम उपग्रह कैसे हैं ?
उत्तर :
धरती की चक्कर काटती आँखों के समान है।
प्रश्न 2.
कृत्रिम उपग्रह किन-किन के बारे में सचेत करते हैं ?
उत्तर :
समुद्र में उठते तूफान, धरती पर होनेवाले तरह-तरह के बिस्फोट और यहाँ-वहाँ चलनेवाले भयानक युद्ध।
प्रश्न 3.
कृत्रिम उपग्रह मौसम के संबंध में क्या मदद करते हैं ?
उत्तर :
वे मौसम को बहुत पहले पहचान लेते हैं और आनेवाले खतरों से सावधान कर देते हैं।
प्रश्न 4.
कृत्रिम उपग्रहों की वजह से संचार माध्यम के लिए क्या लाभ है ?
उत्तर :
ये पलक झपकते संदेशों को चित्रों को और टेलीविजन कार्यक्रमों को हज़ारों मील दूर पहुँचाते हैं।
प्रश्न 5.
यह गदूयांश किस पाठ से दिया है ?
उत्तर :
धरती की आँखें
II. अपठित पद्यांश / गद्यांश
निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर सही उत्तर लिखिए।
3. समाचार-पन्र पढ़ने से ज्ञान की वृदूधि होती है। राजनीति की उथल-पुथल, सामाजिक एवं आर्थिक प्रगति तथा विज्ञान की आधुनिकता आदि का ज्ञान हमें इन्हीं के द्वारा मिलता है। इनमें प्रकाशित विज्ञापनों के द्वारा आदेश भेजकर घर बैठे वस्तुएँ मँगवाई जा सकती हैं। नौकरियों के लिए रिक्तियों की जानकारी व योग्य वर-वधू के चयन संबंधी जानकारी भी हमें इन पत्रों से मिलती रहती है। इन पत्रों में विज्ञापन देकर हम अपना व्यापार बढ़ा सकते हैं, परीक्षा परिणाम देख सकते हैं व चलनचित्रों के विषय में जानकारी पा सकते हैं। इनके माध्यम से हम अपनी समस्याओं का विवरण सरकार तक पहुँचा सकते है। ये जनमत निर्माण व संग्रह में बड़े सहायक सिद्ध होते हैं।
प्रश्न 1.
समाचार-पत्र पढ़ने से क्या होता है ?
उत्तर :
ज्ञान की वृद्धि
प्रश्न 2.
समाचार पत्र के द्वारा क्या मिलता है?
उत्तर :
राजनीति की उथल-पुथल, सामाजिक एवं आर्थिक प्रगति, विज्ञान की आधुनिकता मिलता है ।
प्रश्न 3.
समाचार पत्रों में प्रकाशित विज्ञापनों के द्वारा आदेश भेजकर घर बैठे क्या मँंगवाई जा सकती है?
उत्तर :
चीजें
प्रश्न 4.
जनमत निर्माण और संग्रह में कौन बड़े सहायक सिदूध होते हैं ?
उत्तर :
समाचार पत्र
प्रश्न 5.
समाचार पत्रों के माध्यम से हम क्या कर सकते हैं ?
उत्तर :
इनके माध्यम से हम अपनी समस्याओं का विवरण सरकार तक पहुँचा सकते हैं।
4. शिक्षा ने नारी-जगत में क्रांति ला दी है। कल तक जो रूढ़िवादी माता-पिता अपनी कन्याओं को शिक्षा दिलाने का विरोध करते थे, आज वे स्वयं अपनी कन्याओं को शिक्षा दिलाने के लिए आतुर दिखाई देते हैं। कन्या-विदूयालयों की कमी को पूरा करने के लिए सह-शिक्षा आरंभ की गई। शिक्षा के प्रभाव से आज हम जिस नारी की कल्पना करते हैं वह प्राचीन नारी से सर्वथा भिन्न है। आज की नारी पुरुप के साथ कंधे से कंधा मिलाकर जीवन के हर क्षेत्र में पदार्पण कर चुकी है।
प्रश्न 1.
किसने नारी-जगत में क्रांति ला दी है?
उत्तर :
शिक्षा
प्रश्न 2.
कौन अपनी कन्याओं को शिक्षा दिलाने के लिए आतुर दिखाई देते हैं?
उत्तर :
रूढिवादी माता-पिता
प्रश्न 3.
कन्या विद्यालयों की कमी को पूरा करने के लिए क्या आरंभ की गई?
उत्तर :
सहशिक्षा
प्रश्न 4.
आज की नारी, प्राचीन नारी से सर्वथा भिन्न है, क्यों?
उत्तर :
शिक्षा
प्रश्न 5.
पुरुष के साथ कंधे से कंधा मिलाकर कौन जीवन के हर क्षेत्र में पदार्पण कर चुकी है ?
उत्तर :
स्त्रियाँ
निम्नलिखित पद्यांश पढ़कर सही उत्तर लिखिए।
5. माँ, ये लहरें भी गाती हैं
कल-कल, छल-छल के मधुर स्वर में
अपना गीत सुनाती हैं।
मैं कव से बुला रही इनको
पर मेरे पास नहीं आतीं
कुछ खेल खेलतीं इसलिए
तट तक आकर फिर भाग जातीं
मैं चलूँ, साथ खलूँ इनके
देखो ये मुझे बुलाती हैं।
माँ! ये लहरें भी गाती हैं।
प्रश्न 1.
लहरें क्या और किस प्रकार सुनाती हैं?
उत्तर :
कल-कल मधुर गीत
प्रश्न 2.
कौन – किसे बुला रहा है ?
उत्तर :
कवि लहरों को
प्रश्न 3.
कौन – किसलिए तट तक आकर भाग जाता है?
उत्तर :
लहरें
प्रश्न 4.
कवि का मन क्या करने के लिए उत्तुक है ?
उत्तर :
खेलने के लिए
प्रश्न 5.
उपर्युक्त पद्यांश का उर्चित शीर्षक बताइए।
उत्तर :
गुंजन
पाठ : धरती की आँखें
बहुत ………….. प्रेरित करता।
చాలా కాలం నాటి మాట. ఒక రాజు ఉండేవాడు. అతను నిత్యం కలలు కంటూ ఉండేవాడు. వాటిని తీర్చుకోవడానికి ప్రయత్నించేవాడు. రాజసభలో ఉండే ప్రముఖులు, సద్దుణ సంపన్నులకు కలలు వినిపించేవాడు. వాటిని తీర్చేందుకు వారి సాయం తీసుకునేవాడు. ఆ కలలను సాకారం చేసుకునేందుకు ఖజానాని తెరిచేవాడు. కలలు ఫలిస్తే వారిని సన్మానించేవాడు. కలలు ఫలించకపోతే నిరాశపడకుండా వారిలో ఉత్సాహాన్ని నింపేవాడు. లోపాలను సరిదిద్ది మరొకసారి ప్రయత్నించడానికి ప్రోత్సహించేవాడు.
राजा के …………….. विलंब होता।
రాజుగారి స్వభావంతో అందరు సంతోషంగా ఉన్నారు. వారు రాజుకోసం అన్ని రకాలుగా సిద్ధపడేవారు. దీనికి కారణంగా రాజ్యం మూడుపువ్వులు ఆరుకాయలుగా అభివృద్ధి చెందింది. రాజుగారి ఓడలు సముద్రంలో వేల మైళ్ళు వెళ్ళేవి. రాజు కీర్తినివ్యాపింపచేసేవి. క్రొత్తక్రొత్త నగరాలు ఏర్పడ్డాయి. ఈ విధంగా రాజ్యం సుదూర ప్రాంతాల వరకు వ్యాపించింది. కాని దీని వెంట రాజుకు ఇబ్బందులు కూడా పెరిగాయి. రాజుగారి ఓడ మునిగి పోయినా ఆక్రమణ జరిగినా ఆయనకు వెంటనే సమాచారం అందేదికాదు. ఎక్కడైనా భయంకరమైన స్థితి ఏర్పడినా, ఉత్సవాలు జరిగినా రాజు వాటిని చూడలేకపోతున్నాడు, త్వరగా వెళ్ళలేకపోతున్నాడు. సాయం అందించాలంటే ఆలస్యం అవుతుంది.
एक दिन ……………………….. देख लेता।
ఒకరోజు రాజు వెన్నెలను ఆస్వాదిస్తున్నాడు. చంద్రుణ్ణి చూచి, తాను చంద్రుణ్ణి చేరగలిగితే, అక్కడ కూర్చొని రాజ్యాన్నంతా చాలా తేలికగా చూసుకోవచ్చు అని ఆలోచించాడు.
सोचते-सोचते ………………….. हो रहा है।
ఆలోచిస్తూ రాజు నిద్రపోయాడు. అతను ఒక విచిత్రమైన కలకన్నాడు. చంద్రునికి రెండు కళ్ళు. ముఖం ఉన్నట్లు, తన పెద్దపెద్ద కళ్ళతో అటుఇటు చూస్తున్నట్లు అనిపంంింది. చంద్రుడు సముద్రంలో తుఫాన్ వచ్చేటట్లు ఉందని, చింతించనవసరంలేదని చెప్పినట్లు అనిపించింది. మీ ఓడల దిశలు మార్చుకోమని రాజ్యాన్ని ఆక్రమణల నుంచి రక్షించుకోవడానికి సైన్యాన్ని పంపించమని చెప్పినట్లు అనిపించింది. రాజ్యంలో తూర్పు దిక్కున ఉత్సవం జరుగుతోందని, రకరకాల ఆటలు నిర్వహిస్తున్నారని చెప్పినట్లు తోచింది.
राजा ने ………………….. दिया।
కలలోనే రాజు చంద్రునికి ధన్యవాదాలు చెప్పాడు.
सुबह …………….. सच होगा।
తెల్లవారింది. రాజసభ సమయానికి మొదలైంది. రాజు తన కలను వినిపించాడు. కలకలగానే ఉంటుందని నవ్వుతూ అన్నాడు. రాజు నవ్వులో దాగి ఉన్న నిరాశను, బాధను చూసి సభికులందరు బాధపడ్డారు. “రాజా! నిరాశ చెందవద్దు, మీ కల తప్పక నిజం అవుతుంది” అని ఒక ముసలి వ్యక్తి అన్నాడు.
फिर एक दिन …………………… देते हैं।
తరువాత కాలంలో రాజు లేడు, ఆ ముసలి సభికులు లేరు. నెమ్మదిగా సమయం గడిచింది. చివరకు రాజు కన్న కల నిజమయిన రోజు వచ్చేసింది. ఈ రోజున వందల కృతిమ ఉపగ్రహాలు భూమి చుట్టు పరిభ్రమిస్తున్నాయి. ఇప్పుడు మన భూమికి చంద్రుడొక్కడే కన్ను కాదు. అంతరిక్షంలో వందల ఉపగ్రహాలు తిరుగుతూ, ఏదో ఒక క్రొత్త విషయాన్ని మనకు తెలియపరుస్తున్నాయి.
कृत्रिम उपग्रह ………………………. दूर पहुँचाते हैं।
కృత్రిమ ఉపగ్రహాలు భూమి చుట్టూ తిరిగే కళ్ళవంటివే. ఇవి అన్నింటిని చూస్తాయి. సముద్రంలో వచ్చే తుఫానులు, భూమి మీద జరిగే బాంబదదాడులు అక్కడ ఇక్కడ జరిగే భయంకరమైన యుద్ధాలు తెలియచేస్తాయి. ఇవేకాకుండా వాతావరణాన్ని ముందుగా తెలుసుకాని రాటోయే ఆపదల నుంచి జాగ్రత్త పరుస్తాయి. అంతరిక్షం, సౌరమండలిలోని గ్రహాల గూర్చి తెలియచేస్తాయి. ఇవి క్షణాలలో సమాచారాన్ని, చిత్రాలను టిలివిజన్ కార్యక్రకాలను వేలమైళ్ళదూరానికి చేరవేస్తాయి.
अब वे ………………… सिखा रहे हैं।
ఇపుడు ఉపగ్రహాలు ఉపాధ్యాయపాత్రకూడా చేస్తున్నాయి. అంతరిక్షంలో తిరుగుతూ మన రైతులకు, పిల్లలకు క్రొత్తక్రాత్త విషయాలు నేర్పిస్తున్నాయి.
इन उपग्रहों की …………………… सकता है।
ఈ ఉపగ్రహాల దృష్టి చాలా నిశితమైంది. దీని నుంచి ఏ విషయమూ దాచలేం. ఇందువలన దీనిని మించిన గూఢచారి ఎవరు ఉండగలరు ?
ये सैकडों …………………….. देते हैं।
ఇవి వందల మైళ్ళ ఎత్తునుంచి చిత్రాన్ని తీయగలవు. శత్రుసైనికుల వ్యూహాల గూర్చి తెలియచెప్పగలవు.
काश! …………………. खुश होता।
ఇపుడు ఆ రాజే ఉన్నట్లయుతే, తన కల నిజమైనందుకు ఎంత సంతోషించేవాడు!
Summary :
Long long ago, there lived a king. He everyday dream new dreams and tried to make them true. He would explain his dreams to the wise and virtuous people in the court and their assistance is fulfilling them true. He honoured the individual who made his dreams true. To fullfil his dreams he never thougt of the loss of treasure. When failed, he would not get desperate and rectifying his mistkaes he would try to accomplish them.
Everyone were satisfied with kings behaviour and worked hard and raised the kingdom’s fame to sky high. The kingdom was auspicious. The ships belonging to king would sail for thousands of kilometers on business purpose and spread his fame and glory. On the other side difficulties didn’t leave the hand. Sometimes, the King’s ship would drown or become victim for the attacks. It was not informed to him immediately about the incident and there was delaying in rendering help. Likewise any difficult situations arise or any festival is celebrated the king would neither then see nor experience them.
One night the king was experiencing the pleasure of the moonlight. He wished if he could reach the moon and watch his entire kingdom with ease. Thinking so, he fell asleep. He sees a strange dream that the moon has too eyes and a mouth.
Watching with two eyes on all sides, the moon warned the king of coming misfortunes. He warned about the upcoming ship drowning, someone is going to attack the kings kingdom, festivals will be celebrated, different types of games are announed.
The king thanked the moon in his dream itself. The following day, king with despair, revealed about his dream in the court with courtiers. An old minister told the king not to be upset, his dream would come true one day or other.
Atlast the day arrived where there is no king nor his kingdom. The king’s dream was fulfilled.
Now, hundreds of satellites are revolving round the earth. Moon was the only eye of earth, but now the satellites can watch everything on the earth exactly as the eyes see. They predict the cyclones formed on sea/ocean, explosions or earthquakes and changes in atmosphere. They warn about the ensuing disasters.
They also give news and updates about space and planets. The satellites are the one which send messages, mails, and television channels and mobile signals which are far in miles. They are now undertaking research prorammes about space and planets.
Their vision is very sharp and sensible that can beat a detective. They can take photographs from the height of hundred miles and above.
If the king were alive today, he would feel very happy, for his dream come true.