Telangana SCERT 8th Class Hindi Study Material Telangana Pdf 4th Lesson कौन? Textbook Questions and Answers.
TS 8th Class Hindi 4th Lesson Questions and Answers Telangana कौन?
प्रश्न : (ప్రశ్నలు) :
प्रश्न 1.
चित्र में क्या-क्या दिखायी दे रहा है ?
(చిత్రంలో ఏమేమి కనిపిస్తున్నాయు?)
उत्तर :
चित्र में एक लड़का और एक लड़की दिखाई दे रहे हैं।
చిత్రంలో ఒక బాలుడు మరియు ఒక బాలిక కనబడుచున్నారు.
प्रश्न 2.
वे क्या कर रहे हैं ?
(వారేమి చేస్తున్నారు?)
उत्तर :
वे कुछ सोच रहे हैं।
వారు ఏదో ఆలోచించుచున్నారు.
प्रश्न 3.
बे क्या सोच रहे होंगे ?
(వారేవి ఆలోచిస్తుండవచ్చు?)
उत्तर :
लड़का सोच रहा होगा कि पेड़-पौधे, पहाड़, पक्षी-ये नहीं होते तो क्या होता? लड़की सोच रही होगी कि नदियाँ, बादल, सूरज-ये नहीं होते तो क्या होता?
చెట్లు, మొక్కలు, పర్వతాలు, పక్షులు లెకపోయినట్లయాతే ఏమి జరుగునో అని బాలుడు ఆలోచిస్తుండవచ్చును. నదులు, మేఘూలు, సూర్యుడు – ఇవి లేకపోతే ఏమి జరుగునో అని బాలిక ఆలోచిస్తుండవచ్చును.
सुनो-बोलो (వినండి – చెప్పండి) :
प्रश्न 1.
पाठ में दिये गये चित्रों के बारे में बातचीत कीजिए।
(పాఠంలో ఇచ్చిన చిత్రాలను గూర్చి మాట్లాడండి.)
उत्तर :
दोस्त! ‘कौन’ पाठ का चित्र सुंदर प्रस्तुतीकरण है न! प्रश्नवाचक चिह्न में सारे प्राकृतिक चित्र अंकित हैं। इस में बादल, पेड़-पौधे, पर्वत, उगता सूरज, चमकते चाँद-तारे, इंद्रधनुष, झरने, फूल आदि प्रस्तुत हैं।
స్నేహితులారా! “ఎవరు” అనే పాఠంలోని దొమ్మలు చాలా అద్భుతంగా ఉన్నాయి కదా! ప్రకృతి గురించి సుందరమైన వర్ణనలు ప్రశ్నగుర్తుతో చెప్పబడినవి. ఈ పాఠంలో మేఘాలను, చెట్లు, మొక్కలను, పర్వతములు ఉదయిస్తున్న సూర్యుడు, ప్రకాశిస్తున్నటువంటి చంద్రుడు, నక్షత్రాలు, ఇంద్రధనుస్సు, సెలయేర్లు, పూలు మొదలైనవాటి గురించి చెప్పారు. (ప్రస్తుతించారు.)
प्रश्न 2.
नदियों से हमें क्या लाभ हैं ?
(నదుల వలన మనకు ఎలాంటి లాభాలున్నాయి?)
उत्तर :
नदियों से हमें ये लाभ हैं నదుల వలన మనకు ఈ లాభాలున్నాయి.
- लोगों की प्यास बुझती है। – ప్రజల దాహం తీరుతుంది.
- खेती के लिए उपयोगी है। – వ్యవసాయానికి ఎంతో ఉపయోగం.
- बारिश भी होगी। – వర్షాలు కూడా కురుస్తాయి.
- नदियों के बगल में भूमि उपजाऊ होती है। – నదుల ప్రక్కన ఉండే భూమి సారవంతమైనదిగా అవుతుంది. విద్యుచ్ఛక్తి ఉత్పన్నమౌతుంది.
पढ़ो (చదవండి) :
अ. कविता में आपको कौनसी पंक्तियाँ अच्छी लगीं? पढ़कर सुनाइए।
(కవిత్వంలో ఏ పంక్తి నీకు నచ్చిందో చదివి వినిపించండి.)
उत्तर :
“अगर न होता चाँद रात में
हमको दिशा दिखाता कौन ?
अगर न होता सूरज, दिन को
सोने-सा चमकाता कौन?”
आ. नीचे दिये गये शब्द कविता में ढूँढ़कर रेखांकित कीजिए
(క్రింద ఇవ్వబడిన శబ్దాలను కవితలో వెతికి గీత గీయండి.)
उत्तर :
“अगर न होता चाँद रात में
हमको दिशा दिखाता कौन?
अगर न होता सूरज, दिन को
सोने-सा चमकाता कौन?”,
अगर न होती निर्मल नदियाँ
जग की प्यास बुझाता कौन?
अगर न होते पर्वत, मीठे
झरने भला बहाता कौन?
अगर न होते पेड़ भला फिर
हरियाली फैलाता कौन?
अगर न होते फूल बताओ
खिल-खिल कर मुसकाता कौन?
अगर न होते बादल नभ में
इंद्रधनुष रच पाता कौन?
अगर न होते हम तो बोलो
ये सब प्रश्न उठाता कौन?
लिखो (రాయండి) :
अ. नीचे दिये गये प्रश्नों के उत्तर लिखिए।
प्रश्न 1.
चाँद, सूरज, नदी में कुछ विशेष गुण हैं। हम सब में भी कई गुण हैं। जैसेः मेहनती, विनोदी,गंभीर आदि। इसी तरह अपने पाँच गुण लिखिए।
(చంద్రుడు, సూర్యుడు, నదిలో కొన్ని విశేషమైన గుణాలున్నాయి. మనలోకూడా అనేక గుణాలున్నాయి. ఉదాహరణకం కష్టపడటం, వినోదం, గంఖీరత మొదలగునవి. మీలో ఉన్న ఇటువంటి ఐదు గుణాలను రాయండి.
उत्तर :
प्रकृति की हर चीज़ में कोई-न-कोई विशेष गुण होता है। जैसे, चाँद रात में शीतलता देकर सबको सुख पहूँचाता है। सूरज गरमी और प्रकाश देकर हमारे कामों को संपन्न करता है। नदी निर्मल पानी देकर हमें जीवन दान देती है। ये सब हमारा उपकार कर आदर्शमय जीवन बिताने की हमें प्रेरणा देते हैं। मैं इससे खूब प्रभावित हूँ।
मैं आलसी न बनकर कड़ी मेहनत करता हूँ । दु:ख और कष्ट सहने की सहन शीलता मुझ में है। मैं ज़रूरत मंदों की सहायता करने तैयार रहता हूँ। मुझ में स्वावलंबन है। देश-प्रेम और भक्ति है। समाजसेवा की इच्छा रखता हूँ।
ప్రకృతిలోని ప్రతి వస్తువులో ఏదో ఒక విశేష గుణం ఉంటుంది. ఉదాహరణకు చంద్రుడు రాత్రి పూట చల్లదనం ఇచ్చి అందరికీ సుఖం కల్గిస్తాడు. సూర్యుడు వేడి, వెలుతురు ఇచ్చి పనులు పూర్తి అయ్లేటట్లు చేస్తాడు. నది నిర్మలమైన నీటితో మనకు జీవితాన్ని ప్రరసాదిస్తోంది. ఇవి అన్నీ మనకు మేలుచేసి ఆదర్శవంతమైన జీవితం గడపమని ప్రేరణ నిస్తున్నాయి. నేను వీటివల్ల చాలా ప్రభావితుడయ్యాను.
నేను సోమరికాకుండా కఠినపరిశ్రమ చేస్తున్నాను. దుఃఖాలను, కష్టాలను సహించే ఓర్పు నాలో ఉంది. నేను అవసరంలో ఉన్నవారికి సహాయం చేయటానికి సిద్ధంగా ఉంటాను. నాలో స్వావలంబన (నా కాళ్ళపై నేను నిలబడటం) ఉంది. దేశప్రేమ-దేశభక్తి ఉంది. సమాజానికి సేవ చేయాలనే కోరిక ఉంది.
प्रश्न 2.
पेड़ों से हमें क्या लाभ हैं ?
(చెట్ల వలన మనకు లాభాలేమిటి ?)
उत्तर :
पेड़ों से हमें कई लाभ हैं చెట్ల నుండి మనకు అనేక లాభాలున్నాయి.
- पेड़ों से हमें छाया मिलती है। చెట్ల నుండి నీడ లభిస్తుంది.
- फूल और फल मिलते हैं। పువ్వులు, పండ్లు లభిస్తాయి.
- पर्यावरण की रक्षा होती हैं। పర్యావరణాన్ని కాపాడతాయి.
प्रश्न 3.
पर्वत हमारी सहायता कैसे करते हैं ? (పర్వతాలు మనకు ఎలా సహాయపడతాయి?)
उत्तर :
पर्वत हमारी सहायता अनेक प्रकार से करते हैं – పర్వతాలు మనకు అనేక విధాలుగా సహాయపడతాయి.
- सरहदों पर ये दीवारों के समान खड़े हैं। – సరిహద్దులలో ఇవి పెట్టని గోడలలా ఉంటాయి.
- इन से झरने झरते हैं। – వీటిపై నుండి సెలయేళ్ళు ప్రవహిస్తుంటాయి.
- ये पानी बहुत स्वच्छ और मीठा होते हैं। – ఈ నీరు చాలా స్వచ్ఛముగా, తియ్యగా ఉంటాయి.
- बादलों को रोककर सुसमय पर बारिश देते हैं। – మేఘాలను ఆపి సమయానికి వర్షాలు కురిపిస్తాయి.
आ. कविता का सारांश अपने शब्दों में लिखिए।
उत्तर :
“कौन?” कविता के कवि श्री बालस्वरूप राही हैं। बाल साहित्य लिखने में वे सिद्धहस्त हैं। इनको अपने बाल साहित्य के लिए कई पुरस्कार भी मिले।
आसमान में रात के समय चाँद चमकता है। सारी दुनिया को राह दिखाता है। दिन में सूरज जगमगाता है। आलसीपन छोड़कर काम करने के लिए प्रेरित करता है।
नदियों का पानी जनता की प्यास बुझाता है। पर्वतों से झरने झरते हैं। पेड़ों से सर्वत्र हरियाली छा जाती है। फूल खिलकर सुंदरता बढ़ाते हैं। बादल आसमान में इंद्रधनुष की रचना करते हैं।
कवि श्री बाल स्वरूप राही ने बच्चों की नादानी को दिखाया। ‘कौन’ करके प्रश्न पूछते हुए इन सब से मिलनेवाली सुविधाओं को समझाया।
“कौन” అనే కవితను శ్రీ బాలస్వరూప్ రాహీ రచించారు. ఆయన బాల సాహిత్యములో సిద్ధహస్తుడు. దీనికై ఆయన ఎన్నో పురస్కారాలను పొందారు.
రాత్రివేళలలో ఆకాశంలో చంద్రుడు మెరుస్తూ అందరికీ దారి చూపుతాడు. పగలు సూర్యుడు తన దేదీప్యమానమైన వెలుగుతో మనలోని సోమరితనాన్ని దూరం చేసి కార్యశీలతను పెంచుతాడు.
నదులు జనాల దాహాన్ని తీరుస్తాయి. పర్వతాలు సెలయేళ్ళను ప్రవహింపచేస్తాయి. చెట్లు పచ్చదనాన్ని పెంపొందిస్తాయి. పూలు చక్కగా వికసించి భూమి తల్లి అందాన్ని పెంచుతాయి. మేఘాలు అందమైన ఇంద్రధనస్సును నిర్మిస్తాయి.
కవి పిల్లలలోని అమాయకత్వముతో కూడిన (ప్రశ్నలకు జవాబులిచ్చి వారికి ప్రకృతి యొక్క పరోపకార గుణాన్ని తెలియచేశారు.
शब्द भंडार :
अ. जो भिन्न है उसे कोष्ठक में लिखिए। (భిన్నమైన దానిన బ్రాకెట్లో రాయండి.)
अ. 1. चाँद
2. सूरज
3. तारा
4. पेड़ (पेड़)
आ. 1. पर्वत
2. झरना
3. नदी
4. तालाब (पर्वत)
इ. 1. बादल
2. पशु
3. नभ
4. इंद्रधनुष (पशु)
नीचे दिये शब्द तालिका में सही स्थान पर लिखो।
(క్రింది శబ్దాలను పట్టికలో సరియైన ప్రదేశములో వ్రాయండి.)
- चाँद – చంద్రుడు – the moon
- पेड़ – చెట్టు – a tree
- सूरज – సూర్యుడు – the sun
- बादल – మేఘము – a cloud
- सड़क – రోడ్డు – road
- नदी – నది – a river
- तारा – నక్షత్తము – the star
- घर – ఇల్లు – a house
- पर्वत – పర్వతము – a mountain
- इंद्रधनुष – ఇంద్రధనస్సు – the rainbow
| धरती (భూమిపై ఉండేవ) |
आसमान (అకాశములో ఉండేవ) |
| जैसे – 1. पेड़ | 1. सूरज |
| 2. सड़क | 2. चाँद |
| 3. पर्वत | 3. तारा |
| 4. नदी | 4. बादल |
| 5. घर | 5. इंद्रधनुष |
सृजनात्मक अभिव्यक्ति :
अ. कविता में चाँद, सूरज, नदी, पर्वत, झरना, पेड़, फूल, नभ, इंद्रधनुष आदि के बारे में उल्लेख हुआ है। अब तुम किसान, अध्यापक, डॉक्टर, डाकिया आदि शब्द के द्वारा कविता आगे बढ़ाइए।
(కవిత్వంలో చంర్రుడు, సూర్యుడు, నది, పర్వఠం, సెలయేరు, బెట్ట, పువ్వు, అకాశం, ఇంద్రధనస్సు మొదలైన వాటిన పేర్కాన్నారు. ఇప్పుడు ఏీరు రైతు, అథ్యాపకుడు, డాక్టర్, పోస్టేమేన్ మొదలైన శబ్దాల ద్వారా కవిత్వాన్ని ముందుకు నడపండి.)
अगर न होते किसान,
बताओ फसल उगाता कौन ?
अगर न होते अध्यापक,
बताओ ज्ञान फैलाता कौन ?
उत्तर :
अगर न होते डॉक्टर,
बताओ रोगों से मुक्त कराता कौन?
अगर न होते डाकिया,
बताओ घर पहुँचाता डाक कौन?
प्रशंसा :
हमारे जीवन में वृक्षों का क्या महत्व है?
(మన జీవితంలో వృక్షాల యొక్క ప్రాముఖ్యత ఏవిటి?)
उत्तर :
‘वृक्षो रक्षति रक्षितः’ – इस का अर्थ है, अगर तुम वृक्षों को बचाओगे, तो वृक्ष तुम्हें बचाएंगे। वृक्ष तो सदा मनुष्य के परम मित्र हैं। उपकार भावना के लिए ये ज्वलंत उदाहरण हैं। वृक्षों के फलने-फूलने से सूने स्थान भी सुंदर बन जाते हैं। इनके अंग-अंग मानब-सेवा में रत हैं। इसीलिए वृक्षारोपण हमारा सामाजिक कर्त्तव्य है। इसके साथ-साथ उनका संरक्षण भी करना है। देश में वृक्षों का अधिक होना उसके सुख, सौभाग्य और समृद्धि का सूचक है। अगर हम उनको काटते जाएँगे, तो हम अपने पैरों पर कुल्हाड़ी मारना ही है। याद रखिए –
पौधे लगाइए …. प्रदूषण भगाइए।
‘వృక్షో రక్షతి రక్షితః’ అంటే వృక్షాలను మీరు కాపాడితే అవి మిమ్ములను కాపాడతాయి. మానవజాతికి మంచి నేస్తాలు ఈ వృక్షాలు. పరోపకారానికి ఇవి ప్రత్యక్ష ఉదాహరణలు. చెట్లు ఎప్పుడైతే పూలతోనూ, పండ్లతోనూ నిండుగా ఉంటాయో, నిర్జనర్రదేశము కూడా నందనవనమై పోతుంది. ఏీటి ప్రతిభాగము మానవసేవకు అంకితం. అందుకే వ్కక్షారోపఱ (మొక్కలు నాటడం) మనందరి కర్తవ్రం. వాటిని సంరక్షించాలి కూడా. వృక్షాలు ఎక్కువగా ఉండటం దేశంలోని సుఖసంతోషాలు, సమృద్ధికి చిహ్నాలు. హాటిని మనము నరకటం ప్రారంఖిస్తే, మనం కూక్చ్న్న కొమ్మను నరుక్కున్నట్లే. గుర్తుంచుకోండి –
మొక్కలను నాటండి …. కాలుష్యాన్ పారడ్రోలండి.
परियोजना कार्य :
इंद्रधनुष का चित्र बनाइए और उसके रंगों की जानकारी इकट्ठा करके पुस्तक में लिखिए।
(ఇంద్రధనస్సు చిత్రాన్ని గీసి దీనిలోని రంగులసు తెలుసుకాని పుస్తకంలో రాయండి.)
हमारे जीवन पर रंगों का बहुत असर पड़ता है। हर एक रंग अलग – अलग इंसान को अलग – अलग तरीके से प्रभावित करता है । इन्द्र धनुष में सात रंग होते हैं – 1. बैंगनी, 2. आसमानी, 3. नीला, 4 . हरा, 5. पीला, 6. नारंगी, 7. लाल । सफेद रंग इन सातों रंगों का मिश्रण है।
इन्द्र धनुष् के रंग – VIBGYOR
మన జీవితంపై రంగుల ప్రభావం ఎంతో పడుతుంది. ఒక్కొక్క రంగు ఒక్కొక్క వ్యక్తిని ఒక్కో విధంగా (ప్రభావితం చేస్తుంది. ఇంద్రధనుస్సులో ఏడు రంగులు ఉంటాయి.
అవి :
1. వంకాయరంగు
2. ఆకాశనీలం
3. నీలం
4. ఆకుపచ్చ
5. పసుపుపచ్చ
6. నారింజ
7. ఎరుపు. తెల్లని రంగు ఈ ఏడు రంగుల మిశ్రమం.
ఇంద్ర ధనస్సులోని రంగులు – భావాల చిహ్నాలు
भाषा की बात :
अ. नीचे दी गयी पंक्तियाँ पढ़िए।
अगर न होती निर्मल नदियाँ
जग की प्यास बुझाता कौन?
अगर न होते पर्वत, मीठे
झरने भला बहाता कौन?
ऊपर दी गयी कविता की पंक्तियों में रेखांकित शब्द नदियों और झरने की विशेषता बताने के लिए उपयोग में लाये गये हैं। ऐसे शब्दों को ‘विशेषण’ कहते हैं।
अब नीचे दिये गये संज्ञा शब्दों के लिए उपयुक्त विशेषण शब्द सोचकर लिखिए।
ज:
1. जगमगाता – सूरज – మిరుమిట్లు గొలిపే సూర్యుడు.
2. चमकता – चाँद – మెరిసే చంద్రుడు.
3. महकते – फूल – సువాసనలు వెదజల్లే పూలు.
4. नीला – आसमान – నీలాకాశము
5. इंद्रधनुष – రంగురంగుల ఇంద్రధనుస్సు
Additional Questions :
प्रश्न 1.
हरियाली हमारे लिए क्यों जरूरी है ?
(పచ్చదనం మనకు ఎండుకు అవసరం ?)
उत्तर :
हरियाली हमारे लिए बहुत ज़रूरी है। इससे सर्वत्र खुशियाँ फैलती हैं। फूल-फल मिलेंगे। सब को खाना भी मिलेगा।
పచ్చదనం మనకు చాలా అవసరం. దీనివలన అంతటా సంతోషం వెల్లి విరుస్తుంది. పూలు, పండ్లు దొరుకుతాయి. అందరికి ఆహారం లభిస్తుంది.
प्रश्न 2.
नदियों को निर्मल क्यों कहा गया होगा ?
నీ ఆలోచనలలో (ఊహలో) నదులు స్వచ్ఛమైనవని ఎందుకు అన్నారు?
उत्तर :
नदियों का पानी बहुत निर्मल और साफ़ होता है। ये नदियाँ पहाड़ों से निकलती हैं। वे सदा बहती रहती हैं। इसीलिए उनका पानी प्रदूषित नहीं होता। स्वाद भी बहुत मीठा होता है।
నది యొక్క నీరు చాలా పరిశుట్రంగా ఉంటుంది. ఇవి నదులు, పర్వతముల నుండి వెలువడుతాయి. అవి ఎప్పుడూ ప్రవహిస్తుంటాయి. ఇందువలన వాటి నీరు కలుషితం కాకుండా ఉంటాయి. రుచి కూడా చాలా తీయగా ఉంటుంది.
I. पठित पद्यांश :
निम्नलिखित काव्यांशों को पढ़कर प्रश्नों के उत्तर लिखिए।
1. अगर न होता चाँद रात में
मको दिशा दिखाता कौन ?
अगर न होता सूरज, दिन को
सोने-सा चमकाता कौन ?
प्रश्न 1.
रात को हमें दिशा कौन दिखाते हैं ?
उत्तर :
चाँद
प्रश्न 2.
दिन में सूरज कैसे चमकता है ?
उत्तर :
सोने सा
प्रश्न 3.
दिन और रात में हमें दिशा दिखानेवाले कौन है ?
उत्तर :
सूरज-चाँद
प्रश्न 4.
इस कबिता के कवि कौन है ?
उत्तर :
बाल स्वर्प राहीजी
प्रश्न 5.
यह पद्यांश किस कविता से लिया गया है ?
उत्तर :
कौन ?
2. अगर न होती निर्मल नदियाँ
जग की प्यास बुझाता कौन ?
अगर न होते पर्वत, मीठे
झरने भला बहाता कौन ?
अगर न होते पेड़ भला फिर
हरियाली फैलाता कौन ?
अगर न होते फूल बताओ
खिल-खिल कर मुसकाता कौन ?
प्रश्न 1.
जग की प्यास कौन बुझाता है ?
उत्तर :
नदियाँ
प्रश्न 2.
झारने कहाँ से बहते हैं ?
उत्तर :
पर्वत
प्रश्न 3.
दुनिया में हरियाली कौन फैलाते हैं ?
उत्तर :
पेड़
प्रश्न 4.
फूल क्या करते हैं ?
उत्तर :
खिलकर सबको खुश
प्रश्न 5.
यह काव्यांश किस पाठ से दिया गया है ?
उत्तर :
कौन ?
II. अपकित पद्यांश / गद्यांश :
निम्नलिखित पद्यांश पढ़कर सही उत्तर लिखिए।
3. यह दिनभर है इटें ढोता। कीचड़ में है लथपथ होता।
पल-भर न चैन से सोता। जीवन कष्टों से भरपूर।।
दिन-दिन भर यह हाड़ तुड़ाए। फिर भी पेट को भर न पाए।
बच्चों को किस तरह पढ़ाए। सोच रहा है यह मजबूर।।
गंदी बस्ती रैन बसेरा। न कोई तेरा, न कोई मेरा।
घरवाली भी खटती-फिरती। बच्चे बिलख रहे हैं दूर।।
प्रश्न 1.
कौन दिनभर इटें ढोते है ?
उत्तर :
मज़दूर
प्रश्न 2.
मज़दूर का जीवन कैसा है ?
उत्तर :
स्वाभिमानी
प्रश्न 3.
मजदूर बच्चों को क्यों नहीं पढ़ा पाता ?
उत्तर :
गरीबी के कारण
प्रश्न 4.
मज़दूर कहाँ रहता है ?
उत्तर :
गंदी बस्ती में
प्रश्न 5.
कीचड़ में लथपथ होनेवाला कौन है?
उत्तर :
मजदूर
निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर सही उत्तर लिखिए।
4. प्रायः किसी जाति अथवा समाज का मुखिया बनकर व्यक्ति अपने अधिकारों का दुरुपयोग करने लगता है। वह पहले धन-संपत्ति से अपना और अपने सगे-संबंधियों का घर भरना चाहता है। उसकी इस स्वार्थवृत्ति को देखकर उसके मातहतों का विश्वास उससे उठ जाता है और फिर अनेक समस्याओं का जन्म होता है। हमारे यहाँ मुखिया के रूप में सूर्य को आदर्श माना गया है। सूर्य अपनी किरणों द्ववारा सागर और धरती के जल को जैसे कर-रूप में ग्रहण करता है और फिर उसको हज़ारगुना बनाकर वर्षा के रूप में धरती के कल्याणार्थ लौटा देता है।
प्रश्न 1.
जाति अधवा समाज का मुखिया बनकर व्यक्ति अपने अधिकार का क्या करता है?
उत्तर :
दुरुपयोग
प्रश्न 2.
मुखिया धन-संपत्ति से किसका घर भरना चाहता है?
उत्तर :
अपना और सगे-संबंधियों का
प्रश्न 3.
मुख्यिया के रूप में किसको आदर्श माना गया है?
उत्तर :
सूर्य
प्रश्न 4.
स्वार्थवृत्ति को देखकर किसका विश्वास उठजाता है ?
उत्तर :
मातहतों का
प्रश्न 5.
सागर और धरती के जल को कर के रूप में ग्रहण करनेवाला कौन है ?
उत्तर :
सूरज
5. मानव जीवन के लिए जिस प्रकार भोजन, नींद और श्वास लेना आवश्यक है, उसी प्रकार जीवन को स्वस्थ, सुंदर और सक्रिय रखने के लिए मनोरंजन भी आवश्यक है। मनोरंजन का स्तर कुछ भी हो सकता है। मनोरंजन स्वास्थ्य एवं सौंदर्य बोध के विकास के लिए अत्यंत आवश्यक है। इससे बौद्धिक और मानसिक विकास होता है। जिस प्रकार ढंग से पका हुआ भोजन व स्वस्थ वातावरण शरीर को स्वस्थ रखता है, उसी प्रकार मनोरंजन के अच्छे साधन, मन और मस्तिष्क का उचित विकास करते हैं। नाटक, सिनेमा, घूमना, खेलना आदि ये सभी मनोरंजन के अच्छे साधन हैं।
प्रश्न 1.
मानव जीवन के लिए क्या – क्या आवश्यक है ?
उत्तर :
भोजन, नींद और श्वास लेना
प्रश्न 2.
मनोरंजन से क्या होता है ?
उत्तर :
जीवन स्वस्थ, सुंदर और सक्रिय बनता है।
प्रश्न 3.
शरीर स्वस्थ कब रहता है ?
उत्तर :
ढंग से पका हुआ भोजन व स्वस्थ वातावरण से
प्रश्न 4.
मनोरंजन के अच्छे साधन से क्या होता है ?
उत्तर :
मन और मस्तिष्क का उचित विकास होता हैं।
प्रश्न 5.
मनोरंजन के साधन क्या है ?
उत्तर :
नाटक, सिनेमा, घूमना, खेलना
पाठ : कौन ?
अगर न होता चाँद रात में
हमको दिशा दिखाता कौन?
अगर न होता सूरज, दिन को
सोने-सा चमकाता कौन?
भाव : अगर चाँद नहीं होता, तो रात में चलना भी मुश्किल हो जाता। उसके बिना दिशा कौन दिखाएगा? सूरज के बिना प्रकाश नहीं होता। सूरज के बिना दिन कैसे चमकेगा। इसलिए कवि श्री बालस्वरूप राही कहते हैं कि चाँद रात में और सूरज दिन में हमें चाँदनी और प्रकाश देते हैं।
భావము : రాత్రివేళ చంద్రుడే లేనట్లయితే దారిని ఎవరు చూపిస్తారు? బంగారంలా మెరిసే సూర్యుడు లేనట్లయితే పగలు వెలుగు ఎవరిస్తారు? అందుకే కవిశ్రీ బాలస్వరూప్ రాహీ చంద్రుడు రాత్రి వేళలలో, సూర్యుడు పగటి వేళలలో వెన్నెలను, వెలుగును పంచుతూ మనకు ఉపకారం చేస్తున్నారని చెప్పారు.
Summary :
The poet Sri Balaswaroop Rahi asks pupils the following in his poem ‘who?’
What will happen if there are no sun, moon, mountains, occeans, trees? How will life survive without nature?
The poet questions if there is no moon who will show us the way during night time.
If there is no sun, who will transmit golden rays during daytime and lightens the dark.
अगर न होती निर्मल नदियाँ
जग की प्यास बुझाता कौन?
अगर न होते पर्वत, मीठे
झरने भला बहाता कौन?
भाव : अगर नदियाँ नहीं होतीं, तो जग की प्यास कौन बुझाते हैं? कवि श्री बालस्वरूप राही कहते हैं कि नदियाँ अपने पानी से जग की प्यास बुझाती हैं। पर्वतों से झरने बहते हैं।
భావము : నదులు లేకపోతే ఈ ప్రపంచం దప్పిక ఎవరు తీరుస్తారు? పర్వతాలు లేకపోతే తీయని సెలయేళ్ళను ఎవరు ప్రవహింపచేస్తారు? అంటే నదులు, పర్వతాలు మనకు ఎంతో ఉపకారం చేస్తున్నాయని అర్థం.
Summary :
If there are no rivers containing pure water, who will quench the thirst of living being in the world. If there are no mountains and hills, where from the brooks with sweet water found?
अगर न होते पेड़ भला फिर
हरियाली फैलाता कौन?
अगर न होते फूल बताओ
खिल-खिल कर मुसकाता कौन?
भाव : अगर पेड़ नहीं होते, तो हरियाली कौन फैलाएगा? फूल नहीं होतो खिल-खिलकर कौन मुस्कुराता है?अर्थात् कवि श्री बाल स्वरूप राही कहते हैं कि पेड़ों से हरियाली फैलती है। फूल खिलकर सुंदरता को बढ़ाते हैं।
భావము : చెట్లు లేకపోతే పచ్చదనం ఎవరిస్తారు ? పూలు లేకపోతే నవ్వులు వికసింపచేసేది ఎవరు? పూలు వికసించి ప్రపంచపు అందాన్ని పెంచుతూ మనకు ఉపకారం చేస్తేన్నాయని భావన.
Summary :
If there are no trees where from the greenery comes is environment? Who will smile sweety of there are no flowers?
अगर न होते बादल नभ में
इंद्रधनुष रच पाता कौन?
अगर न होते हम तो बोलो
ये सब प्रश्न उठाता कौन?
भाव : अगर आसमान में बादल नहीं होते, तो कौन इंद्रधनुष बना सकते हैं? अगर हम ही नहीं होते तो ये प्रश्न कौन पूछते हैं? अर्थात् कवि श्री बालस्वरूप राही कहते हैं कि आसमान में बादल इंद्रधनुष की रचना करते हैं। हम जैसे होशियार ही ये सब प्रश्न पूछ सकते हैं।
భావము : మేఘాలు లేకపోతే ఇంద్రధనుస్సు ఎవరిస్తారు? మనమే లేకపోతే ఈ ప్రశ్నలు ఎవరు వేస్తారు ? ఆకాశములో మేఘాలు అందమైన హరివిల్లులాంటి ఇంద్రధనుస్సుని నిర్మిస్తాయని, తెలివైన మనలాంటి వారికి ఇలాంటి సందేహాలను తీర్చుకోవాలని అనిపిస్తుందని కవి శ్రీబాలస్వరూప్ రాహీ అన్నారు.
Summary :
The rainbow is formed across the sky when the sunray’s fall on the raindrops. If there are no clouds, who will create the rainbow?
Finally, the poet asks who will ask all these questions if we do not exist?
प्रश्न :
बालस्वरूप राही के बारे में आप क्या जानते हैं ?
कवि परिचय
कवि का नाम : बालस्वरूप राही
जीवन काल : जन्म – 1936
रचनाएँ : सूरज का रथ आदि
पुरस्कार : कई बाल साहित्य पुरस्कार।