Telangana SCERT TS 8th Class Hindi Guide Pdf 12th Lesson बढ़ते क़दम Textbook Questions and Answers.
TS 8th Class Hindi 12th Lesson Questions and Answers Telangana बढ़ते क़दम
प्रश्न : (ప్రశ్నలు) :
प्रश्न 1.
चित्र में दिखायी दे रहे महापुरुष का नाम बताओ।
(చిత్రంలోని మహాపురుషడి పేరు చెప్పండి.)
उत्तर :
चित्र में महापुरुष का नाम महात्मा गाँधी हैं।
చిత్రంలోని మహాత్ముని పేరు మహాత్మాగాంధీ.
प्रश्न 2.
वे क्या कर रहे हैं?
(వారు ఏమి చేయుచున్నారు?)
उत्तर :
वे कुछ लिख रहे हैं।
వారు ఏదో (వాయుచున్నారు.
प्रश्न 3.
तुम्हें लिखना कैसा लगता है? अपने शब्दों में बताओ।
(మీకు (వ్రాయటం ఎట్లా అనిపిస్తుంది? మీ మాటల్లో చెప్పండి.)
उत्तर :
मुझे लिखना तो पसंद है। लिखने से हमारी लिखावट सुंदर बनती हैं। सुंदर लिखावट अच्छी शिक्षा की निशानी है। इसलिए मैं रोज एक था दो पृष्ट देखकर लिखने का अभ्यास करता हूँ।
నాకు ద్రాయటం ఇష్టం. ద్రాయటం వలన మన వ్రాత చక్కగా ఏర్పడుతుంది. అందమైన ద్రాత చక్కటి విద్యకు చిహ్నము. అందువలన నేను రోజూ ఒకటి లేక రెండు పేజీలు చూసి ద్రాత అభ్యసిస్తుంటాను.
सुनो-बोलो (వినండి – చెప్పండి) :
प्रश्न 1.
इस डायरी की घटनाओं के आधार पर बताओ समीना कैसी लड़की है ?
(ఈ డైరీలో సంఘటనల ఆధారంగా బాలిక ఎలాంటిది ?)
उत्तर :
समीना एक सुशील लड़की है। वह अपनी माँ से बहुत प्यार करती है। माँ के बीमार होने पर उसकी सेवा भी करती है। घर के काम में दीदी का हाथ बंटाती है। अध्यापकों का आदर करती है। दोस्तों से मिलजुलकर रहती है। पढ़ाई के साथ-साथ खेलों में भी भाग लेती है।
సమీనా ఒక మంచి గుణాలున్నటువంటి బాలిక. ఆమె తన తల్లితో చాలా (పేమగా ఉండేది. అమ్మ జబ్బు పడినప్పుడు ఆమెకు సేవకూడా చేసింది. ఇంటి పనులలో అక్కకు సహాయం చేసింది. ఉపాధ్లాయులను గౌరవించేది. స్నేహితులతో కలిసిమెలిసి ఉండేది. చదువుతోపాటు ఆటలలో కూడా పాల్గొనేది.
प्रश्न 2.
समीना के पाठशाला न जाने के क्या कारण हो सकते हैं ?
(సమీనా పాఠశాలకు వెళ్ళకపోవటానికి గల కారణాలేమిటి?)
उत्तर :
बहुत दिन से समीना की माँ बीमार थी। एक सप्ताह के बाद आज वह काम पर गयी। एक सप्ताह से वह अपनी माँ की सेवा करने के लिए स्कूल नहीं गयी। अगले दिन घर के काम में मदद करने के लिए दीदी ने उसे अपने साथ रहने के लिए कहा। काम ज्यादा होने के कारण वह स्कूल नहीं जा पायी।
సమీనా తల్లి చాలా రోజుల నుండి జబ్బుపడింది. వారం తరువాత ఈ రోజే ఆమె పనికి వెళ్ళింది. ఆమెకు సేవ చేస్తూ వారం నుండి సమీనా స్కూలుకు వెళ్ళలేదు. మరుసటి రోజు పని ఎక్కువగా ఉండటం చేత అక్క సమీనాను సహాయపడమని చెప్పింది. పని ఎక్కువ ఉండడం వల్ల సమీనా స్కూలుకు వెళ్ళలేదు.
प्रश्न 3.
तुम अपनी पाठशाला में क्या-क्या करते हो ?
(నీవు పాఠశాలలో ఏమేమి చేస్తావు ?)
उत्तर :
- मैं अपनी पाठशाला में अच्छी तरह पढ़ता हूँ।
- तरह तरह के खेल सीखता हूँ।
- संगीत नृत्य, चित्रलेखन में भी निपुणता प्राप्त करता हूँ।
- अनुशासन के साथ रहना, शिष्टाचार की बातें आदि मैं यहीं से सीखता हूँ।
నేను పాఠశాలలో బాగా చదువుతాను.
రకరకాల ఆటలు నేర్చుకుంటాను.
సంగీతము, నాట్యము, చిత్రలేఖనములో కూడా నైపుణ్యం సంపాదిస్తున్నాను.
క్రమశిక్షణతో ఉంటాను, సదాచారాన్ని మొదలైన వాటిని ఇక్కడే నేర్చుకుంటాను.
पढ़ो (చదవండి) :
अ) नीचे दिये गये वाक्य पढ़िए। इनके अर्थ वाले वाक्य पाठ में रेखांकित कीजिए ।
प्रश्न 1.
मैं अपने मित्रों से मिलना चाहती हूँ।
(నేను నా స్నేహితులను కలుసుకోవాలనుకున్నాను.)
उत्तर :
फिर ममता, रवि, शमीम से भी तो कई दिनों से नहीं मिली।
మమత, రవి, శవీమ్లను కూడా చాలా రోజుల నుండి కలువలేదు.
प्रश्न 2.
भय के कारण पूछ न सकी।
(భయంతో అడగలేకపోయను.)
उत्तर :
डर के मारे पूछ न सकी।
భయంతో అడरలేకపోయాను.
आ) नीचे दिये गये वाक्यों में गलत शब्द पहचानकर सही लिखिए ।
(క్రింది వాక్యాలలో తప్పుగా ఉన్న పదాలు గుర్తించి వాక్యాలు సరిచేసి రాయండి.)
प्रश्न 1.
आज मैं पाठशाला खेलना चाहती है।
उत्तर :
आज मैं पाठशाला जाना चाहती थी।
प्रश्न 2.
सरकार का तारा है – “सब पढ़े – सब बढ़े”
उत्तर :
सरकार का नारा है – “सब पढ़े – सब बढ़े”
लिखो (రాయండి) :
अ) नीचे दिये गये प्रश्नों के उत्तर लिखिए।
प्रश्न 1.
समीना के घर की स्थिति कैसी थी ?
(సమీనా ఇంటిపరిస్థితి ఎలా ఉండెను ?)
उत्तर :
समीना बहुत गरीब परिवार की होगी। उसकी माँ काम पर जाती और आजीविका कमाती। इसीसे उसके परिवार का गुज़ारा होता था।
సమీనా చాలా పేద కుటుంబానికి చెందినదై ఉండవచ్చు. ఆమె తల్లి రోజూ పనికి వెళ్ళి సంపాదించి దానితో కుటుంబాన్ని పోషించుచుండెను.
प्रश्न 2.
‘सब पढ़े-सब बढ़ें’ इस नारे से आप क्या समझते हैं ?
(‘అందరూ చదవాలి – అందరూ ఎదగాలి’ అనే నినాదం గురించి మీకేమర్థమయింది?)
उत्तर :
‘सब पढ़े-सब बढ़’ यह सरकार का नारा है। सरकार चाहती है कि भारत का हर नागरिक पढ़ा-लिख बनें। सौ प्रतिशत साक्षरता दर प्राप्त करें। जिस दिन भारत का हर बच्चा शिक्षित होकर अच्छा नागरिक बनेगा, उसी दिन हमारे महापुरुषों के सपने साकार होंगे।
प्रश्न 3.
समीना अध्यापक से डर रही थी। क्यों ?
(సమీనా అధ్యాపకురాలికి భయపడింది. ఎందుకు ?)
उत्तर :
बीमार माँ की सेवा करने और घर का काम ज़्यादा होने की वजह से समीना बहुत दिनों से स्कूल नहीं आयी। अगले दिन लोमड़ी की कहानी लिखनी थी, लेकिन नहीं लिख पायी। इसीलिए समीना अध्यापिका से डर रही थी।
జబ్బుపడిన తల్లికి సేవచేయటానికి, ఇంటి పనిలో సహాయపడటానికి సమీనా చాలా రోజుల నుండి స్కూలుకి రాలేదు. స్కూలుకు రాగానే నక్క కథను వ్రాయమంటే ద్రాయలేకపోయినది. ఈ కారణంగా సమీనా ఉపాధ్యాయినికి చూచి భయపడింది.
आ) प्रधानाध्यापकजी ने बच्चों को क्या बताया ?
(ప్రధానోపాధ్యాయుడు పిల్లలకు ఏమని చెప్పారు?)
उत्तर :
प्रधानाध्यापकजी ने बच्चों को बताया कि –
1. भारत सरकार 01 अप्रैल 2010 से बच्चों के लिए शिक्षा का अधिकार कानून अमल में ला रही है।
2. इसके अनुसार 6-14 वर्ष के सभी बच्चों को निःशुल्क और अनिवार्य रूप से शिक्षा पाने का अधिकार है।
3. भारत सरकार हर बच्चे के चेहरे पर खुशी देखना चाहती है।
4. सरकार पौष्टिक भोजन, बालिका शिक्षा, पेयजल की सुविधा, खेल सामग्री, खेल का मैदान, पोशाक, निःशुल्क पाठ्य पुस्तकें आदि सुविधाएँ प्रोत्साहन के रूप में दे रही है।
5. सरकार का नारा है – सब पढ़ें – सब बढ़ें।
ప్రధానోపాధ్యాయుడు విద్యార్థులతో ఇలా చెప్పొరు.
1. భారత ఫ్రభుత్వము ఏప్రిల్ 1, 2010 నుండి పిల్లల కొరకు ‘అందరికీ విద్య’ చట్టాన్ని అమలు చేసింది.
2. దీనిలో భాగంగా 6-14 సం||ల పిల్లలందరూ ఉచిత విద్యను తప్పనిసరిగా పొందే హక్కు కల్పించారు.
3. ప్రతి పిల్లవాడు సంతోషించాలనేది మన ప్రభుత్వ ఆశయం.
4. విద్యార్థులకు పౌష్ఠిక ఆహారము, బాలికలకు చదువు, త్రాగునీటి సదుపాయం, ఆటవస్తువులు, మైదాసం, యూనిఫారం, ఉచిత పాఠ్యపుస్తకాలు మొదలైన సదుపాయాలను ప్రోత్సాహంగా ప్రభుత్వం అందిస్తోంది.
5) (ప్రభుత్వ నినాదము – అందరూ చదవాలి. అందరూ ఎదగాలి.
प्रश्न 1.
इस पाठ का सारांश अपने शब्दों में लिखिए।
(ఈ పాఠ० సారాంశాన్ని వ్రాయండి.)
उत्तर :
बीमार माँ की सेवा करने के लिए समीना एक सप्ताह से स्कूल नहीं गयी। उस दिन माँ काम पर चली गयी। दीदी ने घर के काम में मदद करने के लिए रुकने को कहा। तो उस दिन भी समीना स्कूल नहीं जा पायी। अगले दिन स्कूल जाते समय हल्की बारिश होने लगी। बैग लेकर जल्दी स्कूल गयी। फिर भी देर हो गयी। कक्षा में सब को लोमड़ी की कहानी लिखनी थी। लेकिन समीना लिखा नहीं। कारण पूछकर अध्यापिका ने हर दिन स्कूल आने के लिए समझाया। फिर कहानी पढ़ने को कहा। रवि और इरफान एक दूसरे के बाल खींच रहे थे। बाकी सब लोग पढ़ने और लिखने में व्यस्त थे। समीना शमीम और ममता से बातें करके शाम को ख्रूब खेली।
शनिवार 22 सितंबर 2012 के दिन पाठशाला में पाठशाला समिति की बैठक थी। सरपंच भी आये। प्रधानाध्यापक ने बताया कि सरकार शिक्षा-कानून अमल में ला रही है। इस के अनुसार 6 से 14 वर्ष के सभी बच्चों को निःशुल्क और अनिवार्य रूप से शिक्षा पाने का अधिकार है। सरकार सब बच्चों के चेहरे पर खुशियाँ देखना चाहती है। पाठशाला के बच्चों के लिए सरकार पौष्टिक भोजन, बालिका-शिक्षा, पेयजल की सुविधा, खेल सामग्री, खेल का मैदान, पोषाक, निःशुल्क पाठ्य पुस्तकें और विविध प्रकार की सुविधाएँ, प्रोत्साहन आदि दे रही है। सरकार का नारा है –
सब पढ़ें – सब बढ़ें।
సారాంశం :
అనారోగ్యంతో బాధపడుతున్న తల్లికి సేవ చేస్తూ వారం నుంచి సమీనా స్కూలుకు వెళ్ళలేదు. ఆరోజు తల్లి పనికి వెళ్ళింది. అక్క ఇంటిపనిలో సహాయం కావాలని ఆమెని కోరింది. దానితో ఆ రోజు కూడా స్కూలుకి వెళ్ళలేదు. మరుసటి రోజు స్కూలుకి వెళ్ళే సమయంలో సన్నగా వర్షం వస్తోంది. బ్యాగు తీసుకుని వెంటనే స్కూలుకు వెళ్ళినా ఆలస్యం అయినది.
క్లాసులో అందరూ నక్క గురించి కథ ద్రాయవలసి ఉంది. కానీ సమీనా రాయలేదు. ఇన్ని రోజుల నుండి స్కూలుకు రానందుకు కారణం అడిగి ఉపాధ్యాయిని ప్రతి రోజు స్కూలుకి రమ్మని చెప్పారు. తరువాత కథను చదవమన్నారు. రవి, ఇర్ఫాన్ లు ఒకరి జుత్తు ఒకరు లాగుతున్నారు. మిగిలిన అందరూ చదువుకొంటూ, ద్రాసుకుంటూ బిజీగా ఉన్నారు. సమీనా, సమీమ్, మమతలతో బాగా కబుర్లు చెప్పి సాయంత్రం బాగా ఆడుకున్నది.
శనివారం 22, సెప్టెంబరు 2012 పాఠశాలలో కమిటీ సమావేశం ఉంది. సర్పంచ్ కూడా విచ్చేశారు. ఆ సభలో ప్రధానోపాధ్యాయులు మాట్లాడుతూ ర్రభుత్వము చదువుని దృష్టిలో పెట్టుకుని ఒక చట్టం చేసిందని, దానిలో భాగంగా 6-14 వయస్సుగల అందరికీ ఉచిత విద్య తప్పనిసరిగా అందాలని, పిల్లలందరిని సంతోషంగా చూడాలనేది ప్రభుత్వ ఆశయం అని అన్నారు.
పాఠశాలలో పిల్లలందరికీ ప్రభుత్వం ద్వారా పొష్ఠిక భోజనం, బాలికలకు చదువు, త్రాగునీటి సదుపాయము, ఆట వస్తువులు, మైదానం, యూనిఫారం, ఉచిత పాఠ్యపుస్తకాలు, వివిధ సౌకర్యాలు, ప్రోత్సాహం లభిస్తుంది అని చెప్పారు.
(పఘత్వ నినాదం : అందరో చదవాళ – అందరూ ఎదగాలి
शब्द भंडार :
अ. नीचे दिये गये शब्दों के वचन बदलिए। वाक्य प्रयोग कीजिए।
(క్రింద ఇచ్చిన పడాల, వచనాలను మార్చండి. వాక్యాల్లో ప్రమోగించండి.)
उदा : कहानी मुझे पंचतंत्र की कहानियाँ पसंद है।
| छुट्टी | बच्चों के लिए छुट्टियाँ बहुत पसंद हैं। |
| खुशी | रवि अपने जन्मदिन पर खुशियाँ मनाता है। |
| ताली | कविता सुनकर सब लोगों ने तालियाँ बजाई। |
| समिति | हमारे कौलनी में विभिन्न समितियाँ हैं। |
आ. पाठ में समीना के दोस्तों के नाम दिये गये हैं। आप अपने दोस्तों के नाम लिखिए।
उत्तर :
मेरे दोस्तों के नाम हैं : धीरज, लोकेश, सरिता, कल्याणी, अन्नपूर्णा, जया, शोभा, रवि, गोपाल, शेखर, मुरली आदि।
इ. वाक्य पढ़ो। रेखांकित शब्द के समानार्थक शब्द से वाक्य फिर से लिखो।
(గీత గీసిన పదాల సమానార్థక పదాల రాసి, వాక్యాల్లో రాయుము.)
उत्तर :
जैसे – मैं पाठशाला गयी।
जवाबः मैं विद्युालय गयी।
1. आज माँ की तबीयत कुछ ठीक है।
आज माँ का स्वास्थ्य कुछ ठीक है।
2. बारिश रुकने तक देर हो गयी।
वर्षा रुकने तक देर हो गयी।
3. पहले डर के मारे पूछा नहीं।
पहले भय के मारे पूछा नहीं।
सृजनात्मक अभिव्यक्ति :
अ) अभी आपने समीना की डायरी पढ़ी। डायरी की घटनाएँ बताते हुए मिन्न को पत्र लिखिए।
(మీరు ఇప్పుడు సవీనా డైరీ చదివారు. డైరీలో సంఘటనలను చెపుతా స్నేహితుని లేఖ వ్రాయండి.)
उत्तर :
महबूबनगर,
दि. xxxx.
प्रिय सहेली,
मैं यहाँ कुशल हूँ। आशा है कि तुम भी वहाँ कुशल हो। मेरी पढ़ाई अच्छी तरह चल रही है। लेकिन समीना की माँ सात दिनों से बीमार थी। इस कारण वह स्कूल नहीं आ पायी। बहुत सारे पाठ वह सुन नहीं सकी। उन पाठों को उसे समझाकर उसकी सहायता मैं ने की। फिर भी मैं कोशिश करूँगी कि आनेवाली परीक्षाओं में उसे भी प्रथम स्थान बनी रहें। तुम भी समीना को धीरज बंधाओ। तुम्हारे माता-पिता को मेरे नमस्कार। अगले पत्र में तुम अपनी पढ़ाई के बारे में ज़रूर लिखो।
तुम्हारी प्रिय सहेली
विजया।
पता
बी. सरिता,
D/o. वेंकटेश्वर राव,
D.No. 76-12-2/3,
लक्ष्मीपुरम, निजामाबाद ।
आप अपनी दैनिकी लिखिए।
दि. xxxx
आज में कक्षाध्यापिका की कुर्सी पर बैठ गई। मैडम अनुपस्थित थीं। मैं उनकी नकल कर रही थी। पास की कक्षा से रमण मैडम आई। उन्होंने मुझे देखा। अपने पास बुला कर बड़े प्यार से समझाया, “बेटा, इस कुर्सी पर बैठने के लिए बहुत परिश्रम करना पड़ता है।” मैं उनकी इस बात से बहुत प्रभावित हुई। मैं ने दृढ़ संकल्प कर लिया है कि कठिन परिश्रम करके मैं अवश्य अध्यापिका बनूँगी।
మీరు మీ డైరీని వ్రాయండి.
दि. xxxx
నేను ఇవ్వాళ తరగతిలో క్లాసుటీచర్ కుర్చీలో కూర్చున్నాను. మేడమ్ రాలేదు. నేను మేడమ్ను అనుకరిస్తున్నాను. ప్రక్కనే ఉన్న రమణ మేడమ్ వచ్చారు. నన్ను చూశారు. తన వద్దకు పిలిచి (పేమతో ఆ కుర్చీలో కూర్చోవాలంటే చాలా కష్టపడాలని చెప్పారు. నేను దానితో (ప్రభావితమైనాను. నేను దృఢంగా నిర్ణయించుకున్నాను. ఖచ్చితంగా నేను టీచర్ ను అవుతాను.
प्रशंसा :
डायरी लिखना अच्छी आदत है, इस पर अपने विचार लिखिए ।
(డైరీ (వ్రాయటం మంచి అలవాటు. దీనిపై మీ అభిప్రాయాలను రాయండి.)
उत्तर :
विभिन्न प्रकार की घटनाओं के कारण जीवन पर पड़नेवाले प्रभावों की स्मृति के लिए अपनी डायरी लिख लेना ही डायरी लेखन कहलाता है। इसमें व्यक्ति के प्रतिदिन की दिनचर्या होती है। इसमें घटनाओं के प्रभावों और उनका जीवन पर पड़नेवाले दबावों, परिवर्तनों का वर्णन भावना-प्रधान शैली में लिखा जाता है। ये बहुत अच्छी आदत है। इससे कई घटनाओं को कई सालों तक याद रख सकते हैं। यादगार पल, घटनाएँ आदि को सुरक्षित रख सकते हैं। भाषा पर अधिकार और सक्षम अभिव्यक्तीकरण शक्ति भी बढ़ सकती है। इन कारणों की वजह से डायरी लिखना अच्छी आदत है।
విభిన్న రకాలైన సంఘటనల కారణంగా జీవితంపై పడే ప్రభావాన్ని పదిలపరచుటకై తమ డైరీలలో వ్రాసే విధానాన్ని డైరీ ద్రాయటం అంటారు. దీనిలో వ్యక్తి యొక్క దినచర్య ఉంటుంది. దీనిలో సంఘటనల ప్రభావం, వారి జీవితంపై ఉండే ఒత్తిడులు, మార్పుల వర్ణన చాలా భావాత్మకంగా వ్రాయబడుతుంది. ఇది చాలా మంచి అలవాటు. దీనివలన ఎన్నో సంఘటనలను చాలా కాలము గుర్తుంచుకోవచ్చు. మరుపురాని క్షణాలు, సంఘటనలు మొదలైనవాటిని పదిలపరచుకుంటాం. భాషపై అధికారము మరియు చక్కని భావాభివ్యక్తీకరణను పొందగలము. ఈ కారణాల వలన డైరీ వ్రాయటం మంచి అలవాటు.
परियोजना कार्य :
अ) अपनी पाठशाला के पुस्तकालय से किसी महापुरुष की डायरी पढ़ए । उसके मुख्य अंश लिखिए।
(మీ పాఠశాల గ్రంథాలయంనుండి వడైనా మహాపురుషని డైరీ గూర్చి చడువండి. అండులోని ముఖ్యాంశాలను రాయండి.)
उत्तर :
(ఇది కాకాకాలేలకకర్ గారి డైరీలోని పేజీ. మద్రాసులో 1-1-35న వ్రాయబడినది. ఇది స్వహస్తాలలో వ్రాసుకున్న డైరీ.)
भाषा की बात :
अ) नीचे दिया गया अनुच्छेद पढ़िए।
एक सप्ताह से मैं पाठशाला नहीं गयी थी – माँ का काम जो करना पड़ता था। आज मैं पाठशाला जाना चाहती थी। पता नहीं गुरुजी ने क्या-क्या पढ़ा दिया होगा? और फिर ममता, रवि, शमीम से भी तो कई दिनों से नहीं मिल्वी। पर दीदी ने कहा कि माँ की बीमारी के बाद आज काम पर जाने का उनका पहला दिन है।
इसलिए तू यहीं रहकर मेरी मदद कर। बैसे तो मैं दीदी की सहायता हमेशा करती हूँ। जो भी हो काम ज्यादा होने के कारण आज मैं स्कूल नहीं जा पायी। काम करते-करते दिन कैसे गुज़ गया, इसका पता ही नहीं चला। ऊपर दिये अनुच्छेद में आज, यहीं, वैसे और ज्यादा जैसे शब्द क्रिया-विशेषण के भेदों के उदाहरण हैं। क्रिया -विशेषण के चार भेद हैं।
పైన ఇవ్వబడిన పేరాలో आज (నేడు), यहीं (ఇక్కడ), वैसे (అలాంటప్పుడు) మరియు ज्यादा (ఎక్కువ) లాంటి శబాలు క్రియా విశేషణములోని భేదాలకు ఉదాహరణలు. క్రియావిశేషణములో నాలుగు భేదాలు ఉన్నాయి.
1. स्थानवाचक क्रिया विशेषण : जो क्रिया स्थान संबंधी विशेषता प्रकट करते हैं, उसे स्थानवाचक क्रिया-विशेषण कहते हैं। उदा : रामू यहाँ बैठता है।
స్థానవాచక క్రియా విశేషణము : క్రియ జరిగిన ప్రదేశాన్ని గురించి తెలియచేసే శబ్దాలను స్థానవాచక క్రియావిశేషణములు అంటారు. ఉదా: రాముడు ఇక్కడ కూర్చున్నాడు.
2. कालवाचक क्रिया विशेषण : जो क्रिया के होने का समय बतायें, उसे कालवाचक क्रिया-विशेषण कहते हैं। उदा : रामू आज आता है।
కాలవాచక క్రియావిశేషణము : క్రియ జరిగే సమయాన్ని తెలియజేసే శబ్దాలను కాలవాచక క్రియావిశేషణములంటారు. ఉదా : రాముడు ఈరోజు వచ్చాడు.
3. परिमाणवाचक क्रिया विशेषण : जो क्रिया के परिमाण को प्रकट करें, उसे परिमाणवाचक क्रियाविशेषण कहते हैं। उदा : रामू बहुत खेलता है।
పరిమాణవాచక క్రియా విశేషణము : (క్రియ యొక్క పరిమాణాన్ని తెలియచేసే శబ్దాలను పరిమాణ వాచక క్రియా విశేషణములు అంటారు. ఉదా : రాముడు బాగా ఆడుచున్నాడు.
4. रीतिवाचक क्रिया विशेषण : जो क्रिया के रीति का संकेत करें, उसे रीतिवाचक क्रिया-विशेषण कहते हैं।
उदा : रामू ऐसा खेलता है।
రీతివాచక క్రియావిశేషణము : క్రియ జరిగే తీరును తెలియచేసే శబ్దాలను రీతివాచక క్రియా విశేషణములంటారు. ఉదా : రాముడు అలా ఆడుచున్డు.
आ) क्रिया-विशेषण भेदों का प्रयोग करते हुए पाँच वाक्य लिखिए।
(క్రియా విశేషణాల భేదాలను ప్రయోగిస్తూ ఐదు వాక్యాలు రాయండి.)
उदा : वहाँ लड़का बात कर रहा है।
वैसे तुम्हें जाना चाहिए।
आज का काम कल पर नहीं टालना चाहिए।
उत्तर :
1. वहाँ कौन है ?
2. आज मेरा जन्म दिन है।
3. कल रविवार है।
4. मैं उसे भली भाँति जानता हूँ।
5. भीम ने बहुत खाया।
Additional Questions :
प्रश्न 1.
दीदी ने उसे (समीना) क्या कहा ? (అక్క సమీనాతో ఏ० చెప్పి०ది ?)
उत्तर :
दीदी ने समीना से कहा कि बहुत दिनों की बीमारी के बाद आज माँ काम पर गयी। घर के काम में उसकी सहायता करे।
చాలా రోజుల నుండి జబ్బుతో బాధపడుతున్న అమ్మ ఈరోజు పనికి వెళ్ళింది. ఇంటిపనిలో నాకు నీ సహాయం కావాలి అని అక్క సమీనాతో చెప్పింది.
प्रश्न 2.
अध्यापिका जी ने रवि और इरफान को क्यों डाँटा ?
(ఉపాధ్యాయురాలు రవిని, ఇర్ఫాన్ని ఎందుకు మందలించింది ?)
उत्तर :
अध्यापिका कक्षा में कहानी पढ़ने के लिए बोली। लेकिन रवि और इरफान एक दूसरे के बाल खींच रहे थे। इसीलिए अध्यापिकाजी ने उनको डाँटा।
ఉపాధ్యాయిని తరగతిలో అందరినీ కథ చదవమని చెప్పారు. కానీ రవి, ఇర్ఫాన్ ఒకరి జుత్తు ఒకరు పట్టుకుని కొట్టుకుంటున్నారు. అందువలన ఉపాధ్యాయిని వారిని మందలించారు.
I. पठित गद्यांश
निम्न लिखित गद्यांशों को पढ़कर प्रश्नों के उत्तर लिखिए।
1. लोमड़ी की कहानी लिखनी थी। मुझे तो कुछ समझ में नही आ रहा था कि क्या करना है। पहले डर के मारे पूछा नहीं। फिर थोड़ी देर बाद पूछा तो अध्यापिका जी ने मेरी ओर देखते हुए पूछा – “समीना! कल तुम क्यों नहीं आयी?” तो मैंने उन्हें पाठशाला न आने का कारण बताया। तब उन्होंने मुझे हर दिन पाठशाला आने के लिए समझाया।
फिर कहानी पढ़ने को कहा। मैं पढ़ने लगी। मज़ेदार लगी। मैं तो पढ़ ही रही थी पर श्याम और सायना ने तो अपनी कहानी उत्तरपुस्तिका में लिख भी ली थी। वे अध्यापिका जी को दिखाने लगे। रवि और इरफान एक-दूसरे के बाल खींच रहे थे। अध्यापिका जी ने उन्हें डांटा।
प्रश्न 1.
किसकी कहानी लिखती थी ?
उत्तर :
लोमड़ी
प्रश्न 2.
अध्यापिका ने समीना से क्या कहा ?
उत्तर :
हर दिन स्कूल आने को कहा
प्रश्न 3.
कहानी कैसी थी ?
उत्तर :
मज़ेदार
प्रश्न 4.
किसने कहानी अपनी उत्तर-पुस्तिका में लिखी थी?
उत्तर :
श्याम, सायना
प्रश्न 5.
कौन एक दूसरे के बाल खींच रहे थे ?
उत्तर :
रवि और इरफान
2. भारत सरकार 01 अप्रैल, 2010 से बच्चों के लिए शिक्षा का अधिकार कानून अमल कर रही है। इस कानून के अनुसार 6 से 14 वर्ष के सभी बच्चों के निशुल्क और अनिवार्य रूप से शिक्षा पाने का अधिकार है। उन्हें अपनी पढ़ाई के लिए एक पैसा भी खर्च नहीं करना होगा। भारत सरकार हर बच्चे के चेहरे पर खुशी देखना चाहती है।
तभी सायना ने प्रधानाध्यापक जी से पूछा – “’सरकार हमारे लिए और क्या सुविधाएँ दे रही है?” तो प्रधानाध्यापक जी ने उसके प्रश्न की प्रशंसा की। आगे उन्होंने कहा कि सरकार पौष्टिक भोजन, बालिका शिक्षा, पेयजल की सुविधा, खेल सामग्री, खेल का मैदान, पोषाक, निशुल्क पाठ्य-पुस्तकें और विविध प्रकार की सुविधाएँ, प्रोत्साहन आदि दे रही है।
सरकार चाहती है कि भारत का हर नागरिक पढ़ा-लिखा बनें। सौ प्रतिशत साक्षरता दर प्राप्त करें। सरकार का नारा है – ‘सब पढ़ें – सब बढ़ें।’ जिस दिन भारत का हर बच्चा शिक्षित होकर अच्छा नागरिक बनेगा, उसी दिन हमारे महापुरुषों के सपने साकार होंगे।
प्रश्न 1.
बच्चों को कौन सा अधिकार है ?
उत्तर :
निशुल्क और अनिवार्य रूप से शिक्षा पाने का|
प्रश्न 2.
भारत सरकार क्या चाहती है ?
उत्तर :
हर बच्चे के चेहरे पर खुशी देखना
प्रश्न 3.
भारत सरकार बच्चों के लिए क्या सुविधाएँ दे रही हैं ?
उत्तर :
पौष्टिक भोजन, बालिका शिक्षा, पेयजल की सुविधा, खेल सामग्री, खेल का मैदान, पोषाक, निशुल्क पाठ्य-पुस्तकें और विविध प्रकार की सुविधाएँ, प्रोत्साहन आदि|
प्रश्न 4.
सरकार का नारा क्या है ?
उत्तर :
सब पढ़ें – सब बढ़े।
प्रश्न 5.
महापुरुषों के सपने कब साकार होंगे ?
उत्तर :
जिस दिन भारत का हर बच्चा शिक्षित होकर अच्छा नागरिक बनेगा, तब महापुरुषों के सपने साकार होंगे।
II. अपठित पद्यांश / गद्यांश
निम्नलिखित पद्यांश पढ़कर सही उत्तर लिखिए।
3. पर्वत कहता शीश उठाकर,
तुम भी ऊँचे बन जाओ।
सागर कहता है लहराकर,
मन में गहराई लाओ।
पृथ्वी कहती धैर्य न छोड़ो,
कितना ही हो सिर पर भार।
नभ कहता है कि फैलो इतना,
ढक लो तुम सारा संसार।
समझ रहे हो क्या कहती है,
उठ-उठ गिर कर तरल तरंग।
भर लो-भर लो अपने मन में,
मीठी-मीठी मृदुल उमंग।
प्रश्न 1.
सागर से हमें क्या सीख मिलती है ?
उत्तर :
हमारे मन और विचारों में गहराई होनी चाहिए।
प्रश्न 2.
पृथ्वी हमें क्या सीख देती है ?
उत्तर :
किसी विपत्ति में धैर्य नहीं छोडना चाहिए।
प्रश्न 3.
नभ हमें क्या प्रेरणा देता है ?
उत्तर :
विचारों तथा आचरण को विस्तृत बनाना चाहिए।
प्रश्न 4.
तरंगों से हमें क्या सीखना है ?
उत्तर :
मीठी उमंग मन में भरना
प्रश्न 5.
पर्वत से हमें क्या सीखना है ?
उत्तर :
धैर्य न छोड़ना
निम्नलिखित गद्यांश पढ़कर सही उत्तर लिखिए।
4. एक राजा के दो लड़के थे। दोनों भाइयों का स्वभाव अलग-अलग था। इसलिए राजा ने अपने राज्य के दो हिस्से कर दोनों को एक-एक हिस्सा दे दिया। राजा के मरने के बाद पहले भाई ने जनता को सुखी रखने का प्रयास किया। दु:खी लोगों की सहायता की, सेना को प्रसन्न रखा। उसका राज्य शक्तिशाली हो गया। धनी व्यापारी बेखटके व्यापार करने लगे।
उसका यश चारों ओर फैल गया। अनेक राजा स्वयं उसके अधीन हो गए। दूसरे भाई ने किसानों पर टेक्स बढ़ा दिया। व्यापारियों से बेईमानी की। गरीबों पर अत्याचार किए। स्वयं भी दु:खी रहा और प्रजा को भी दुःखी रखा। विदेशी व्यापारियों ने उसके राज्य से व्यापार बंद कर दिया। किसान भाग गए। खेती बर्बाद हुई। लोग भूखे मरने लगे। वह स्वयं अपना शत्रु बन गया। उसे अपने राज्य से हाथ धोना पड़ा।
प्रश्न 1.
राजा के कितने बेटे थे?
उत्तर :
दो
प्रश्न 2.
राजा ने अपन राज्य के दो हिस्से क्यों किए?
उत्तर :
बेटों का अलग-अलग स्वभाव होने के कारण
प्रश्न 3.
राजा के मरने के बाद पहले भाई ने अपनी प्रजा के साथ कैसा व्यवहार किया?
उत्तर :
जनता को सुखी और प्रसन्न रखा
प्रश्न 4.
दूसरे भाई ने अपनी जनता के साथ कैसा व्यवहार किया?
उत्तर :
दूसरे भाई ने व्यापारियों से बेईमानी व गरीबों पर अत्याचार किए
प्रश्न 5.
विदेशी व्यापारियों ने क्या किया?
उत्तर :
दूसरे के राज्य से व्यापार बंदकर दिया।
5. पेड़-पौधों के साथ मानव का बहुत पुराना संबंध है। वृक्षों के अभाव में जीवन की कल्पना भी नहीं की जा सकती। पेड़-पौधे मनुष्य के अनेक प्रकार की आवश्यकताओं की पूर्ति करते हैं। ये केवल सौंदर्य और सुरक्षा के साधन मात्र नहीं है अपितु हमारे जीवन दाता भी हैं। जिस प्रकार माता अपने बच्चों का पालन-पोषण करती है, वैसे ही पेड़-पौधे भी हमें शुद्ध वायु देकर जीवित रखते हैं। पेड़-पौधों से प्राप्त अनेक पदार्थों पर अनेक उद्योग-धंधे आश्रित रहते हैं।
ये वातावरण को शुद्ध करने के साथ-साथ प्रदूषण भी रोकते हैं। दुर्भाग्यवश जिस प्रकार वनों को काटा जा रहा है, उनके कारण सूखा, बाढ़, भूकंप जैसी प्राकृतिक विपत्तियों का सामना करना पड़ रहा है। भारतीय-संस्कृति में तो अनेक वृक्षों को पवित्र माना गया है। वृक्षों के महत्व को ध्यान में रखते हुए हमारी सरकार ने वन महोत्सव का कार्यक्रम प्रारंभ किया है जो प्रतिवर्ष जुलाई माह में मनाया जाता है।
प्रश्न 1.
पेड़-पौधों के साथ किसका बहुत पुराना संबंध है?
उत्तर :
मानव
प्रश्न 2.
किसके अभाव में जीवन की कल्पना नहीं की जा सकती ?
उत्तर :
वृक्ष
प्रश्न 3.
हमारे जीवन दाता कौन है ?
उत्तर :
पेड़-पौधे
प्रश्न 4.
सूखा,बाढ़, भूकंप जैसी प्राकृतिक विपत्तियाँ क्यों आ रही है?
उत्तर :
वृक्ष काटने से
प्रश्न 5.
वन महोत्सव कब मनाया जाता है?
उत्तर :
जुलाई
6. मनुष्य ने जब पहली बार आग जलाना सीखा था, तो वह एक बहुत बड़ा आविष्कार था। आज तो हमारे पास आग जलाने के अनेक साधन हैं। परंतु उस युग में न तो साधन थे और न ही समझ थी। माना जाता है कि मनुष्य ने चकमक के पत्थरों को टकरा कर उनके घर्षण से आग जलाई होगी। यह कार्य जिसने भी किया था वह एक महान मानव था।
उसमें यह गुण जन्म से ही स्वयंभूत था। अर्थात ऐसा गुण जिसके लिए कहीं बाहर से शिक्षा न लेनी पड़े। वास्तव में शिक्षा तो वही है जो हमारे भीतर छिपे हुए गुणों को बाहर ले आती है। हो सकता है कि किताबी ज्ञान से जी चुराने वाला बालक कोई महान आविष्कार कर डाले। संसार में ऐसे अनेक उदाहरण हैं, अतः हम सभी को अपने गुणों का विकास करते रहना चाहिए।
प्रश्न 1.
बहुत बड़ा आविष्कार क्या था ?
उत्तर :
आग जलाना
प्रश्न 2.
पुराने जमाने में आग जलाने के लिए किस पत्थर का प्रयोग करते थे ?
उत्तर :
चकमक
प्रश्न 3.
किताबी ज्ञान से जी चुरानेवाले ने क्या किया ?
उत्तर :
आविष्कार
प्रश्न 4.
शिक्षा किसे कहते हैं ?
उत्तर :
जो अंदर छिपे गुणों को बाहर ले आए
प्रश्न 5.
हम सभी को किसका विकास करते रहना चाहिए?
उत्तर :
अपने गुणों का
पाठ : बढ़ते क़दम
పద్నాలుగు సంవత్సరాల వయసులోపు పిల్లలకు నిర్బంధ ఉచిత విద్య గురించి ఈ పాఠంలో చర్చించబడింది. సమీనా అనే బాలిక దినచర్య పుస్తకం దృష్ట్యా ఈ పాఠం సాగుతుంది.
సెప్టెంబరు 20, 2012
గురువారం
ఈ రోజు అమ్మ ఆరోగ్యం కుదుట పడింది. ఉదయం నేను నిద్రలేచేసరికి అమ్మ పనికి వెళ్ళిపోయింది. వారం నుంచి నేను బడికి వెళ్ళటం లేదు. ఇంట్లో అమ్మకు సహాయంగా ఉండిపోయాను.
ఈరోజు బడికి వెళ్ళి జరిగిన పాఠాలను గురించి తెలుసుకోవాలనుకున్నాను. కాని అక్క ఈ రోజు కూడా తనకు సహాయంగా ఇంట్లో ఉండిపొమ్మంది. పనులలో సమయం తెలియలేదు. కాని ఈ రోజు కూడా బడికి వెళ్ళలేకపోయాను.
సెప్టెంబరు 21, 2012
శుకక్రవారం
ఈ రోజు బడికి బయలుదేరే సమయంలో వర్షం పడటంతో ఆలస్యంగా బడికి చేరుకున్నాను. నేను బడికి వెళ్ళేసరికి అంతా ఎవరి పనులలో వారు నిమగ్నమై ఉన్నారు. మా ఉపాధ్యాయురాలు మమ్మల్ని నక్క కథ రాయమన్నారు. గతవారం నుంచి బడికి రాకపోవటంతో రాయలేకపోయాను. విషయం తెలుసుకున్న మా ఉపాధ్యాయురాలు నన్ను పాఠం చదవమన్నారు.
నేను పాఠం చదువుతుండగానే నా మిత్రులు శ్యాం, సాధనా నక్క కథను రాసి ఉపాధ్యాయురాలికి చూపించసాగారు. రవి మరియు ఇర్ఫాన్ జుట్టాపీక్కుంటున్నారు. ఉపాధ్యాయురాలు వాళ్ళిద్దరిని తిట్టారు. ఇంతలో తరగతికి పదినిముషాల విరామం ఇచ్చారు. నేను షమీమ్ మరియు మమతతో మాట్లాడుతూ గడిపాను. సాయంత్రం బాగా ఆడుకున్నాను. రోజు ఎలా గడిచిందో తెలియలేదు.
సెప్టెంబరు 22, 2012
శనివారం
నేను ఈ రోజు పాఠశాలకు సమయానికి చేరుకున్నాను. బడిలో పాఠశాల సమితి సమావేశం జరిగింది. మా ఊరి సర్పంచ్ గారు వచ్చారు. మమ్మల్నందరీనీ అసెంబ్లీ ప్రాంగణంలో కూర్చోబెట్టారు. సర్పంచ్గారు, మా ప్రధానోధ్యాయులు మాతో వరుసగా మాట్లాడారు. మా (ప్రధానోపాధ్యాయులు మాట్లాడుతూ భారతర్రభుత్వం ఏప్రిల్ 1, 2010 నుంచి ప్రవేశపెట్టిన ఉచిత విద్య చట్టం గురించి మాతో చెప్పారు.
ఈ నిర్బంధ ఉచిత విద్యాచట్టం ద్వారా 6 నుంచి 14 ఏళ్ళ వయసు పిల్లలకు ప్రభుత్వం ఉచితంగా విద్యసందిస్తుందని చెప్నారు. భారతర్రభుత్వం పిల్లలందరూ చక్కగా విద్యసభ్యసించి భావి భారత పౌరులుగా ఆనందంగా జీవించటానికి ఈ చట్టం తోడ్పడుతుందని వివరించారు.
ఇంతలో సాధన, “ప్రభుత్వం మా గురించి ఇంకా ఏమేమి చేస్తుంది?” అని ప్రధానోపాధ్యాయుల్ని ప్రశ్నించింది. దానికి స్పందిస్తూ (ప్రధానోపాధ్యాయులు సాధనను మంచి ప్రశ్న అడిగావని ప్రశంసించి (ప్రభుత్వం పిల్లల గురించి, పౌష్టికాహారం, బాలికావిద్య, సురక్షిత మంచినీరు అందించటం, ఆటవస్తువులు మరియు ఆడుకోవడానికి మైదానం మొదలైన సౌకర్యాలు కల్పిస్తుందని చెప్పారు.
ప్రభుత్వం- భావి భారతపౌరులందరు నూరుశాతం అక్షరాస్యత సాధించాలనే ఆశయం కల్గి ఉన్నట్లు చెప్పారు. “అందరూ చదవాలి అందరూ ఎదగాలి” అనేది ప్రభుత్వ నినాదంగా చెప్పారు. అందరూ బాగా చదువుకుని మన మహాపురుషులైన బాపూజీ, నెహ్రుజీ మొదలైన వారి ఆకాంక్షలు నెరవేర్చాలని ఉద్బోధించారు. పిల్లలందరం వారి మాటలకు ఉత్సాహితులమై చప్పట్లు కొట్టాము. నేను చాలా ఆనందంగా ఇంటికి చేరుకుని అమ్మనాన్నలకు మరియు అక్కకు ప్రధానోపాధ్యాయుల మాటలను వివరించాను.
Summary:
The lesson is about a habit of a girl who writes her day-to-day activities in her diary. It is suggested to all the students to practise this habit which helps in many ways explained as follows.
20 September 2012, Thursday
I have been absent to school for 4 weeks on account of my mother’s ill health. Today she is feeling a bit well and so I wanted to go to school. But on my elder’s sister’s request I had to stay at home to help her. Staying indoors I am thinking about my friends.
21 September 2012, Friday
When I started to go to school, it rained slightly and so I went to school late. Everybody were busy involving in their respective works. We were asked to write a story on fox. As I have been absent to school, I didn’t know what to do. I told our teachers that I was not able to write. Then the teacher asked me why I had been absent. She told me to attend the classes regularly and wanted me to read the lesson. Thus the second day passed.
22 September 2012, Saturday
Indian government has been implementing Right for Education Act for Children since 01 April 2010. In accordance with the Act the children between the age of 6 and 14 have the right for education in the form of compulsory and free education and we need not expend anything on education’.
I asked the Headmaster what facilities our government was providing. He replied “Our government is providing us with nutritious food, girl education, drinking water, sports kit, playground, uniform free textbooks and other facilities. The govt. is trying to make everyone literate. When all the children are educated and become good citizens, they are the great personalities of India who fulfils the dreams of India.” Today I felt very happy. I returned home and told my parents and sister about headmaster’s speech.