AP 10th Class Hindi Sparsh 9th Lesson Questions and Answers डायरी का एक पन्ना

Access to the AP 10th Class Hindi Study Material Sparsh 9th Lesson डायरी का एक पन्ना Questions and Answers are aligned with the curriculum standards.

डायरी का एक पन्ना AP 10th Class Hindi Sparsh 9th Lesson Questions and Answers

प्रश्न – अभ्यास :

निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक- दो पंक्तियों में दीजिए।

प्रश्न 1.
कलकत्तावासियों के लिए 26 जनवरी, 1931 का दिन क्यों महत्त्वपूर्ण था ?
కలకత్తావాసులకు 26 జనవరి, 1931 ఎందుకు ముఖ్యమైనది ?
उत्तर:
कलकत्तावासियों के लिए 26 जनवरी, 1931 का दिन इसलिए महत्त्वपूर्ण था। क्योंकि उस दिन स्त्री पुरुष अनेक दलों में अंग्रेज़ी कानून का उल्लंघन करके मोनुमेंट के ऊपर राष्ट्रीय ध्वज पहरा दिया और स्वतंत्रता की प्रतिज्ञा पढी। लोगों ने देश का दूसरा स्वतंत्रता दिवस के रूप में जोश से मनाया।

కలకత్తావాసులకు 26 జవనరి, 1931 ముఖ్యమైనది. ఎందుకంటే ఆ రోజు స్త్రీ, పురుషులు అనేక జట్టులలో బ్రిటిష్ చట్టాన్ని ఉల్లంఘిస్తూ మోనుమెంట్ (కలకత్తాలో పెద్ద మైదానం) పైన మూడు రంగుల జెండాను ఎగురవేశారు. స్వాతంత్ర్యపు ప్రతిజ్ఞను చదివారు. ప్రజలు దేశానికి రెండవ స్వాతంత్య్ర దినంగా ఉత్సాహంతో ఆ రోజును జరుపుకున్నారు.

प्रश्न 2.
सुभाष बाबू के जुलूस का भार किस पर था ?
సుభాష్ బాబు ఊరేగింపు భారాన్ని ఎవరి మీద వేశారు ?
उत्तर:
सुभाष बाबू के जुलूस का भार पूर्णोदास पर था। वह पुलिस के पकडने के पहले पूरा प्रबंध कर चुका था।
సుభాష్ బాబు ఊరేగింపు భారాన్ని పూర్ణోదాస్ మీద వేశారు. అతను పోలీసులు అరెస్ట్ చేయడానికి ముందే పూర్తి ఏర్పాట్లన్నీ చేసేసారు.

प्रश्न 3.
विद्यार्थी संघ के मंत्री अविनाश बाबू के झंडा गाड़ने पर क्या प्रतिक्रिया हुई ?
విద్యార్థి సంఘ నాయకుడు అవినాష్ బాబు జెండాను ఎగురవేసినప్పుడు ప్రతిస్పందన ఏ విధంగా జరిగింది ?
उत्तर:
श्रद्धानंद पार्क में बंगाल प्रांतीय विद्यार्थी संघ के मंत्री अविनाश बाबू ने झंडा गाडा तो पुलिस ने उनको
पकड लिया और लोगों को मारकर हटा दिया।
శ్రద్ధానంద్ పార్కులో పశ్చిమ బెంగాల్ ప్రాంతీయ విద్యార్థి సంఘ మంత్రి అవినాష్ బాబు జెండా ఎగురవేయగానే పోలీసులు అతన్ని అరెస్టు చేశారు. అక్కడ ప్రజలందరినీ కొట్టి పంపించేశారు.

प्रश्न 4.
लोग अपने अपने मकानों व सार्वजनिक स्थलों पर राष्ट्रीय झंडा फहराकर किस बात का संकेत देना
चाहते थे?
ప్రజలు వాళ్ళ – వాళ్ళ ఇళ్ళు, బహిరంగ స్థలాలలో జెండాలను ఎగురవేసి ఏ విషయాన్ని సూచించాలని అనుకున్నారు?
उत्तर:
लोग अपने – अपने मकानों व सार्वजनिक स्थलों पर राष्ट्रीय जंडा फहराकर इस बात का संकेत देना चाहते थे कि वे देश को क्रूर अंग्रेज़ी शासन की अधीनता से मुक्त कराना चाहते हैं। देश की स्वतंत्रता की कामना कर रहे हैं।

ప్రజలు వాళ్ళ – వాళ్ళ ఇళ్ళను మరియు బహిరంగ స్థలాలలో తిరంగా జెండా ఎగురవేసి ఈ విషయాన్ని సూచించాలనుకున్నారు. ఏమిటంటే వారు దేశాన్ని క్రూర బ్రిటిష్ ప్రభుత్వ ఆధీనం నుండి విడిపించాలని కోరుకుంటున్నారు. స్వాతంత్య్ర భారతదేశాన్ని ఆశిస్తున్నారు.

प्रश्न 5.
पुलिस ने बड़े – बड़े पार्कों तथा मैदानों को क्यों घेर लिया था ?
పోలీసులు పెద్ద – పెద్ద పార్కులు మరియు మైదానాలను ఎందుకు చుట్టుముట్టారు ?
उत्तर:
पुलिस ने बडे बडे पार्कों और मैदानों को इसलिए घेर लिया था कि कलकत्ता के लोग पार्कों और मैदानों में एकत्र न होना है। सभाएँ नहीं रखनी चाहिए । राष्ट्रीय ध्वज न पहराना है और भारत की स्वतंत्रता की प्रतिज्ञा न करें।
we do so छ ప్రజలు పార్కులు మరియు మైదానాలలో సమావేశం అవ్వకూడదు. సభలు జరపకూడదు. జాతీయ జెండా ఎగురవేయకూడదు. స్వాతంత్ర్యపు ప్రతిజ్ఞ చేయకూడదు.

लिखित –

क) निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर (25-30 शब्दों में) लिखिए।

प्रश्न 1.
26 जनवरी, 1931 के दिन को अमर बनाने के लिए क्या क्या तैयारियाँ की गई ?
उत्तर:
26 जनवरी, 1931 के दिन को अमर बनाने के लिए कलकत्तावासियों ने प्रायः अपने मकानों पर राष्ट्रीय झंडा फहराकर खूब सजाया था। कुछ लोगों ने तो अपने घर और दुकानों को ऐसे सजाया था जैसे स्वतंत्रता प्राप्त हो गई थी, मोनुमेंट के नीचे शाम को राष्ट्रीय झंडा फहराये और स्वतंत्रता की प्रतिज्ञा की।

26 జనవరి, 1931వ రోజు చరిత్రలో గుర్తుండిపోవడం కొరకు కలకత్తావాసులు వాళ్ళ ఇళ్ళ మీద తిరంగా జెండాను ఎగురవేసి బాగా ఇళ్ళను అలంకరించారు. కొంతమంది ఇళ్ళను మరియు దుకాణాలను స్వాతంత్య్రం ప్రాప్తించినట్లుగా అలంకరించారు. మోనుమెంట్ క్రింద ఆ రోజు సాయంత్రం జాతీయ జెండాను ఎగురవేశారు మరియు స్వాతంత్ర్య ప్రతిజ్ఞ కూడా చేశారు.

प्रश्न 2.
‘आज जो बात थी वह निराली थी- किस बात से पता चल रहा था कि आज का दिन अपने आप में
निराला है? स्पष्ट कीजिए ।
ఈ రోజు జరిగిన సంఘటన చాలా అపురూపమైనది ఏ సంఘటన వల్ల తెలుస్తుంది ? స్పష్టం చేయండి.
उत्तर:
26 जनवरी, 1931 के दिन को अपने आप में निराला बताने का कारण यह है कि उद दिन कलकत्ता में हज़ारों की संख्या में स्त्री- पुरुष पूरे उत्साह के साथ राष्ट्रीय ध्वज को फहराने के लिए घरों से बाहर निकले थे। हजारों की संख्या में लोग लाठी खाकर भी जुलूस में भाग लिए थे। अंग्रेजी सरकार ने सभा भंग करने की कोशिश करने पर भी बडी संख्या में कार्यकर्ता संघटित होकर मोनमेंट के पास एकत्रित हुए। अंग्रेज़ी कानून को खुली चौनौती देकर राष्ट्रीय झंडा फहराकर अपने देश भक्ति का प्रदर्शन किया।

26 జనవరి, 1931వ రోజు జరిగిన సంఘటన అపురూపమైనది అని చెప్పుకోడానికి కారణం ఏమిటంటే ఆ రోజు కలకత్తాలో వేల సంఖ్యలో స్త్రీ – పురుషులు పూర్తి ఉత్సాహంతో జాతీయ జెండాను ఎగురవేయడం కొరకు ఇళ్ళ నుండి బయటికి వచ్చారు. వేల సంఖ్యలో ప్రజలు లాఠీదెబ్బలు తిని కూడా ఊరేగింపులో పాల్గొన్నారు. బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం సభను భంగం చేయడానికి ప్రయత్నించినప్పటికీ పెద్ద సంఖ్యలో కార్యకర్తలు సంఘటితంగా మోనుమెంట్ దగ్గర సమావేశమయ్యారు. బ్రిటిష్ చట్టానికి బహిరంగ సవాలు ఇచ్చి జాతీయ జెండాను ఎగురవేసి తమ దేశభక్తిని ప్రదర్శించారు.

प्रश्न 3.
पुलिस कमिश्नर के नोटिस और कौंसिल के नोटिस में क्या अंतर था ?
పోలీస్ కమీషనర్ నోటీసు మరియు కౌన్సిల్ నోటీసులో తేడా ఏమిటి ?
उत्तर:
दोनों में यह अंतर था कि पुलिस कमिशनर का नोटिस निकल चुका था कि अमुक अमुक धारा के अनुसार कोई सभा नहीं हो सकती और जो लोग सभा में भाग लेंगे, वे दोषी समझे जाएँगे, इधर कौंसिल की तरफ से नोटिस निकल गया था कि मोनुमेंट के नीचे ठीक चार बजकर चौबीस मिनट पर झंडा फहराया जाएगा तथा स्वतंत्रता की प्रतिज्ञा पढ़ी जाएगी। सर्वसाधारण की उपस्थिति होनी चाहिए।

రెండింటిలో తేడాలున్నాయి. పోలీస్ కమీషనర్ నోటీసులో అటు బ్రిటిష్ విభాగం అనుసారంగా ఎవరూ సభలు నిర్వహించకూడదు. ఎవరైనా నాయకులు సభలో పాల్గొంటే, వాళ్ళని దోషులుగా పరిగణిస్తాము. ఇటు కౌన్సిల్ వైపు నుండి వచ్చిన నోటీసులో తెలియజేసింది ఏమిటంటే మోనుమెంట్ క్రింద సరిగ్గా నాలుగు గంటల ఇరవై నాలుగు నిమిషాలకు జెండా ఎగురవేయబడుతుంది. మరియు స్వాతంత్ర్యపు ప్రతిజ్ఞ చేయబడుతుంది. సాధారణంగా సభ జరుగుతుంది. అందరూ హాజరు అవ్వాలి.

प्रश्न 4.
धर्मतल्ले के मोड़ पर आकर जुलूस क्यों टूट गया ?
ధర్మతల్లే మలుపు వద్ద ఊరేగింపు ఎందుకు చెల్లాచెదురయ్యింది ?
उत्तर:
जब सुभाष बाबू को पकड लिया और गाडी में बिठाकर लाल बाज़ार के लॉकअप में भेज दिया तो स्त्रियाँ जुलूस बनाकर चलीं, परंतु पुलिस ने लाठी चार्ज शुरु किया। बहुत से लोग बुरी तरह घायल हो चुके थे। कुछ लोग वहीं बैठ गए । उनको पुलिस गिरफ्तार कर लिए थे। पुलिस की बर्बरता के कारण जुलूस
बिखर गया था।

ఎప్పుడైతే సుభాష్ బాబును అరెస్ట్ చేసి, పోలీస్ బండిలో కూర్చొబెట్టి లాల్బాజరు జైలుకు పంపించామో స్త్రీలందరూ ఊరేగింపుగా తయారై వెళ్తున్నారు. కానీ పోలీసులు లాఠీచార్జి ప్రారంభించారు. చాలామందికి తీవ్రంగా దెబ్బలు తగిలాయి. కొంతమంది అక్కడే కూర్చొనిపోయారు. పోలీసులు వాళ్ళని అరెస్ట్ చేశారు. పోలీసులు అనాగరికత, క్రూరత్వం కారణంగా ఊరేగింపు చెల్లాచెదురు అయ్యింది.

प्रश्न 5.
डॉ. दासगुप्ता जुलूस में घायल लोगों की देख-रेख तो कर ही रहे थे, उनके फ़ोटो भी उतरवा रहे थे।
उन लोगों के फ़ोटो खींचने की क्या वजह हो सकती थी ? स्पष्ट कीजिए।
డా. దాస్గుప్తా ఊరేగింపులో దెబ్బలు తగిలిన వారికి సపర్యలు చేస్తూ, వారి ఫొటోలను తీశారు. వారి ఫొటోలను తీయడానికి కారణం ఏమై ఉంటుంది ? వివరించండి.
उत्तर:
डॉ. दासगुप्ता जुलूस में घायल लोगों की देख-रेख के साथ उनके फोटो भी उतरवा रहे थे, ताकि पूरा देश अंग्रेज़ प्रशासकों के जुल्मों से अवगत होकर उनका विरोध करके उन्हें देश से बाहर निकालने के लिए तैयार हो जाए। इससे यह भी पता चल सकता था कि बंगाल में स्वतंत्रता की लडाई में उनका योगदान अविस्मरणीय है।
డా. దాస్గుప్తా ఊరేగింపులో దెబ్బలు తిన్న ప్రజలకు సపర్యలతో పాటు వాళ్ళ ఫొటోలను కూడా తీసారు ఎందుకంటే దేశం మొత్తం బ్రిటిష్ అధికారుల నేరాలను, క్రూరత్వంను తెలుసుకొని వారిని వ్యతిరేకించాలని, వాళ్ళని దేశం నుండి బయటకు పంపించడం కొరకు తయారవ్వాలని అనుకున్నారు. ఇంకా బంగాల్ స్వాతంత్య్ర పోరాటంలో ప్రజల సహకారం మర్చిపోలేనిది అని తెలియజేయడం కొరకు ఫొటోలు తీయడం జరిగింది.

ख) निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर (50-60 शब्दों में) लिखिए।

प्रश्न 1.
सुभाष बाबू के जुलूस में स्त्री समाज की क्या भूमिका थी?
సుభాష్బాబు ఊరేగింపులో స్త్రీ సమాజం యొక్క పాత్ర ఏమిటి ?
उत्तर:
सुभाष बाबू के जुलूस में स्त्री समाज की महत्त्वपूर्ण भूमका रही थी। भारी पुलिस व्यवस्था ने लोगों पर लाठियाँ चलाना शुरु कर दी, बहुत आदमी घायल हुए। उधर स्त्रियाँ मोनुमेंट की सीढियों पर चढ़कर झंडा फहरा रही थी और घोषणा पढ़ रही थी। पुलिस ने स्त्रियों पर लाठियाँ बरसाईं। इस प्रकार स्त्रियों ने न केवल पुरुष समाज से सहयोग किया, बल्कि उस कार्य को पूरा भी किया। अगर स्त्रियाँ न होते तो पुलिस की क्रूरता और लाठी चार्ज से यह कार्यक्रम अधूरा रह जायेगा।

సుభాష్బాబు ఊరేగింపులో ఉన్న స్త్రీలు ముఖ్యమైన పాత్రను పోషించారు. భారీగా పోలీసులు ప్రజల మీద లాఠీచార్జీ ప్రారంభించారు. చాలామందికి దెబ్బలు తగిలాయి. తలలు పగిలాయి. అటు స్త్రీలు మోనుమెంటు మెట్లు ఎక్కి జెండా ఎగురవేశారు. స్వాతంత్ర్యపు ప్రతిజ్ఞ చదివారు. పోలీసులు స్త్రీల మీద కూడా లాఠీచార్జి చేశారు. ఈ విధంగా స్త్రీలు, పురుషులకు సహకారం చేశారు. ఆ కార్యాన్ని సఫలీకృతం చేశారు. ఒకవేళ స్త్రీలు లేకపోయినట్లయితే పోలీసుల క్రూరత్వానికి, లాఠీచార్జికి ఆ కార్యక్రమం సగంలో ఆగిపోయేది.

प्रश्न 2.
जुलूस के लालबाज़ार आने पर लोगों की क्या दशा हुई?
ఊరేగింపు లాల్బజారు వచ్చేసరికి ప్రజల పరిస్థితి ఏమిటి ?
उत्तर:
जुलूस के लालबाजार आने पर पुलिस ने एकत्रित भीड पर लाठियों से प्रहार किया। सुभाषबाबू को पकडकर लॉकअप में भेज दिया गया। दो सौ आदमियों का जुलूस बनाकर लालबाजार गया और वहाँ पर गिरफ़्तार हो गया। स्त्रियों की नेतृत्व करनेवाली मदालसा भी पकडी गई थी। उसको थाने में भी मारा था। सब मिलकर 105 स्त्रियाँ पकडी गई थी।

ఊరేగింపు లాల్బజారు వచ్చేటప్పటికి పోలీసులు సమీకృతమై గుంపు మీద లాఠీలతో దాడి చేశారు. సుభాష్ బాబును పట్టుకొని జైలుకు పంపించారు. రెండు వందల మంది ఉన్న ఊరేగింపు లాల్బజార్ వైపు వెళ్ళింది. పోలీసులు అక్కడ అందరినీ అరెస్ట్ చేశారు. స్త్రీలకు నాయకత్వం వహించిన మదాలసాని కూడా అరెస్ట్ చేసారు. ఆమెను జైలులో కూడా బాగా కొట్టారు. మొత్తం 105 మంది స్త్రీలను అరెస్టు చేశారు.

प्रश्न 3.
‘जब से कानून भंग का काम शुरू हुआ है तब से आज तक इतनी बड़ी सभा ऐसे मैदान में नहीं की गई थी और यह सभा तो कहना चाहिए कि ओपन लड़ाई थी।’ यहाँ पर कौन से और किसके द्वारा लागू किए गए कानून को भंग करने की बात कही गई है? क्या कानून भंग करना उचित था? पाठ के संदर्भ में अपने विचार प्रकट कीजिए।
“ఎప్పుడైనా చట్టభంగ చర్య మొదలుపెట్టారో అప్పటి నుండి ఇప్పటి వరకు ఇంత పెద్ద సభ ఇటువంటి మైదానంలో జరుగలేదు మరియు ఈ సభ బహిరంగ పోరాటంను తెలియజేస్తుంది.” ఇక్కడ ఎవరి ద్వారా అమలుపరచిన చట్టం విచ్ఛిన్నం చేయబడింది. చట్టాన్ని భంగం చేయడం సరైనదేనా ? పాఠం ఆధారంగా మీ అభిప్రాయంను
उत्तर:
उपरोक्त पंक्तियों, में कलकत्ता के आंदोलनकारियों द्वारा मोनुमेंट पर राष्ट्रीय झंडा फहराने और ब्रिटिश सरकार द्वारा लागू किए गए क़ानून को भंग करने की बात कही गई है। हाँ, यह अन्यायपूर्ण कानून भंग करना उचित था । क्योंकि यह कानून भारतीयों के हितों के विपरीत था । इस कानून के अनुसार किसी भी सभा का आयोजित या उसमें भाग लेना मनाही था। इससे भारतीयों का आर्थिक, सामाजिक और स्वाधीनता को दमन करने का था। वे आज़ादी के लिए अपना प्रदर्शन करते हुए, गुलामी की जंजीरों को तोडने का प्रयास करते थे।

పైన చెప్పిన మాటలలో కలకత్తాలో విప్లవకారుల ద్వారా మోనుమెంట్ పైన జాతీయ జెండాను ఎగురవేయాలని మరియు బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం ద్వారా అమలుపరచిన చట్టాన్ని విచ్ఛిన్నం చేయాలని చెప్పబడింది. అవును ఇది అన్యాయపూర్వకమైన చట్టాన్ని భగ్నం చేయడం సరైనదే ఎందుకంటే ఈ చట్టం భారతీయుల ప్రయోజనాలకు విరుద్ధంగా ఉంది. ఈ చట్టం అనుసారంగా ఎలాంటి సభలు జరుగకూడదు. ఎవరూ సభలలో పాల్గొనకూడదు. ఇది ఈ చట్టం వల్ల భారతీయుల ఆర్థిక, సామాజిక మరియు స్వేచ్ఛను అణచివేయడమే వారు స్వాతంత్ర్యం కొరకు తమ ప్రదర్శనను చేస్తూ బానిసపు సంకెళ్ళను పగులకొట్టడానికి ప్రయత్నించారు.

प्रश्न 4.
बहुत से लोग घायल हुए, बहुतों को लॉकअप में रखा गया, बहुत सी स्त्रियाँ जेल गई, फिर भी इस दिन को अपूर्व बताया गया है। आपके विचार में यह सब अपूर्व क्यों है? अपने शब्दों में लिखिए।
చాలామంది గాయపడ్డారు. చాలామందిని జైలులో బంధించారు. చాలామంది స్త్రీలను కూడా అరెస్ట్ చేసి జైలుకి పంపించారు. అయినప్పటికీ ఈ రోజు అసాధారణమైనది అని చెప్పబడింది. మీ అభిప్రాయంలో ఇది అంతా అపూర్వమైనది ఎందువల్ల ? మీ మాటలలో తెల్పండి.
उत्तर:
26 जनवरी, 1931 का दिन कोलकत्ता में भारत की आजादी के लिए व्यापक संघर्ष हुआ। अधिक से लोग
पुलिस की लाठियों से घालय हुए। कई लोगों को जेलों में बंद किया गया। फिर भी आंदोलनकारी सभा और जुलूस त्यागकर भागे नहीं। वे अपने लक्ष्य के लिए डटे रहे। उनका लक्ष्य था भारत को अंग्रेज़ों की दासता से मुक्ति कराना। यह कार्य बहुत कठिन था । इसके लिए अपूर्व बलिदान, साहस और त्याग करना चाहिए। इस दिन कोलकत्तावासियों ने यह कठिन कार्य करके दिखाया था। इसलिए इस दिन को अपूर्व कहा गया।

26 జనవరి, 1931వ రోజు కలకత్తాలో భారత స్వాతంత్ర్యం కోసం విస్తృత పోరాటం జరిగింది. ఎంతోమంది పోలీసుల లాఠీలకు బలైయ్యారు. గాయపడ్డారు. చాలామందిని జైలులో బంధించారు. అయినప్పటికీ ఉద్యమకారుల సభ మరియు ఊరేగింపుని వదలి పారిపోలేదు. వారి లక్ష్యం కొరకు స్థిరంగా ఉన్నారు. భారతదేశంను బ్రిటిష్వాళ్ళ బానిసత్వం నుండి విముక్తి పొందించడం వారి లక్ష్యం. అది చాలా కఠినమైన పని. దీనికొరకు ప్రాణాలను త్యాగం చేయాలి, సాహసం, ధైర్యం కావాలి. ఈ రోజు కలకత్తావాసులు ఈ కఠినమైన కార్యాన్ని నిర్వర్తించి చూపించారు. ప్రాణాన్ని పణంగా పెట్టి బ్రిటిష్వాళ్ళతో శాంతియుతంగా పోరాడారు. అందువల్ల ఈ రోజు అపూర్వమైనది అని చెప్పబడింది.

ग) निम्नलिखित का आशय स्पष्ट कीजिए।

प्रश्न 1.
आज तो जो कुछ हुआ वह अपूर्व हुआ है। बंगाल के नाम या कलकत्ता के नाम पर कलंक था कि यहाँ काम नहीं हो रहा है वह आज बहुत अंश में धुल गया।
उत्तर:
26 जनवरी, 1931 के दिन कलकक्तावासियों ने स्वतंत्रता पाने के लिए आंदोलन किया, जिसमें बहुत से लोग पुलिस की लाठी खाकर घायल हुए, बहुतों का पुलिस लॉकअप में रखा गया और अनेक स्त्रियाँ जेल भी गई। इस दिन लोग लाठियाँ खाकर धरती पर गिरते रहे, किंतु अपने लक्ष्य की ओर दृढता से बढते भी रहे। इससे कलकत्ता के नाम पर लगा वह कलंक कुछ हद तक कम हो गया, जिसमें यह कहा जा रहा था कि कलकत्तावासी स्वतंत्रता पाने के लिए कुछ भी कार्य नहीं कर रहे हैं।

प्रश्न 2.
खुला चैलेंज देकर ऐसी सभा पहले नहीं की गई थी।
उत्तर:
पुलिस कमिशनर के नोटिस में चेतावनी दी गई थी कि लोग 26 जनवरी को सभा में सम्मिलित न हो, यह कानून का उल्लंघन करना होगा। इसके बावजूद कौंसिल के नोटिस में यह बताया गया था कि मोनुमेंट के नीचे ठीक चार बजकर चौबीस मिनट पर झंडा फहराया जाएगा । तथा स्वतंत्रता की प्रतिज्ञा पढी जाएगी। सर्वसाधारण की उपस्थिति होनी चाहिए। इस प्रकार का खुला चैलेंज देकर ऐसी सभा पहले कभी नहीं की गई थी।

भाषा-अध्ययन :

प्रश्न 1.
रचना की दृष्टि से वाक्य तीन प्रकार के होते हैं :
सरल वाक्य – सरल वाक्य में कर्ता, कर्म, पूरक, क्रिया और क्रिया विशेषण घटकों या इनमें से कुछ घटकों का योग होता है। स्वतंत्र रूप से प्रयुक्त होने वाला उपवाक्य ही सरल वाक्य है।
उदाहरण – लोग टोलियाँ बनाकर मैदान में घूमने लगे।
संयुक्त वाक्य – जिस वाक्य में दो या दो से अधिक स्वतंत्र या मुख्य उपवाक्य समानाधिकरण योजक से जुड़े हों, वह संयुक्त वाक्य कहलाता है। योजक शब्द – और, परंतु, इसलिए आदि ।
उदाहरण – मोनुमेंट के नीचे झंडा फहराया जाएगा और स्वतंत्रता की प्रतिज्ञा पढ़ी जाएगी।
मिश्र वाक्य – वह वाक्य जिसमें एक प्रधान उपवाक्य हो और एक या अधिक आश्रित उपवाक्य हों, मिश्र वाक्य कहलाता है।
उदाहरण : जब अविनाश बाबू ने झंडा गाड़ा तब पुलिस ने उनको पकड़ लिया।

प्रश्न 2.
निम्नलिखित वाक्यों को सरल वाक्यों में बदलिए ।

1. क) दो सौ आदमियों का जुलूस लालबाज़ार गया और वहाँ पर गिरफ़्तार हो गया।
ख) मैदान में हज़ारों आदमियों की भीड़ होने लगी और लोग टोलियाँ बना बनाकर मैदान में घूमने लगे।
ग) सुभाष बाबू को पकड़ लिया गया और गाड़ी में बैठाकर लाल बाज़ार लॉकअप में भेज दिया गया।
उत्तर:
क) दो सौ आदमियों का जुलूस लालबाज़ार जाकर गिरफ़्तार हो गया।
ख) मैदान में हज़ारों आदमियों की भीड टोलियाँ बना
बनाकर घूमने लगी।
ग) सुभाष बाबू को पकडकर गाडी द्वारा लाल बाजार लॉकअप भेज दिया गया।

‘बड़े भाई साहब’ पाठ में से भी दो दो सरल, संयुक्त और मिश्र वाक्य छाँटकर लिखिए।
उत्तर:
सरल वाक्य :
1. मेरा जी पढ़ने में बिलकुल न लगता था।
2. मैं उनकी इस नई युक्ति से नत मस्तक हो गया।
संयुक्त वाक्य :
1. मेरे भाई साहब ‘मुझसे पाँच साल बडे लेकिन केवल तीन दरजे आगे ।
2. भाई साहब फ़ेल हो गए, मैं पास हो गया और दरजे में प्रथम आया।
मिश्र वाक्य :
1. भाई साहब ने अपने दरजे की पढ़ाई का जो भयंकर चित्र खींचा था, उसने मुझे भयभीत कर दिया।
2. उन्होंने भी उसी में पढना शुरु किया था, जब मैंने शुरु किया।

2. निम्नलिखित वाक्य संरचनाओं को ध्यान से पढ़िए और समझिए कि जाना, रहना और चुकना क्रियाओं का प्रयोग किस प्रकार किया गया है ?
क) 1. कई मकान सजाए गए थे।
2. कलकत्ते के प्रत्येक भाग में झंडे लगाए गए थे।
ख) 1. बड़े बाज़ार के प्रायः मकानों पर राष्ट्रीय झंडा फहरा रहा था।
2. कितनी ही लारियाँ शहर में घुमाई जा रही थीं।
3. पुलिस भी अपनी पूरी ताकत से शहर में गश्त देकर प्रदर्शन कर रही थी।
ग) 1. सुभाष बाबू के जुलूस का भार पूर्णोदास पर था, वह प्रबंध कर चुका था।
2. पुलिस कमिश्नर का नोटिस निकल चुका था ।
उत्तर:
उपर्युक्त वाक्यों की संरचना को पढ़ने और समझने से पता चलता है कि जाना, रहना और चुकना
जैसे क्रियाओं का प्रयोग मुख्य क्रिया के रूप में नहीं किया गया है।
– इन वाक्यों में क्रिया का प्रयोग संयुक्त क्रिया के रूप में किया गया है।
– संयुक्त क्रिया का प्रयोग मुख्य क्रिया के साथ किया जाता है।
संयुक्त क्रिया : जब दो या दो से अधिक भिन्नार्थक क्रियाएँ मिलकर किसी पूर्ण क्रिया को बनाती है, तब
उन्हें संयुक्त क्रियाएँ कहते हैं। जैसे :
1. शीला पाठ पढने लगी।
2. नौकर जा चुका है।

मुख्य –

क्रिया : क्रिया का एक अंश जो मुख्य अर्थ प्रदान करता है, उसे मुख्य क्रिया कहते हैं। (या) कर्ता कर्म के मुख्य कार्यों को व्यक्त करनेवाली क्रिया । ‘मुख्य क्रिया’ कहलाती है। जैसे –
1. छात्र पुस्तक लाया।
2. लडकी ने फल खाया।
इन वाक्यों में ‘लाया’ और ‘खाया’ कर्ता या कर्म के कार्यों को व्यक्त कर रहे हैं। इसलिए इन्हें मुख्य क्रियाएँ कहते हैं।

3. नीचे दिए गए शब्दों की संरचना पर ध्यान दीजिए
विद्या + अर्थी विद्यार्थी

‘विद्या’ शब्द का अंतिम स्वर ‘आ’ और दूसरे शब्द ‘अर्थी’ की प्रथम स्वर ध्वनि ‘अ’ जब मिलते हैं तो वे मिलकर दीर्घ स्वर ‘आ’ में बदल जाते हैं। यह स्वर संधि है जो संधि का ही एक प्रकार है।
संधि शब्द का अर्थ है – जोड़ना। जब दो शब्द पास पहली ध्वनि से मिलकर उसे संधि तीन प्रकार की होती हैं बाद में आनेवाले ‘शब्द की प्रक्रिया को संधि कहते हैं।

पास आते हैं तो पहले शब्द की अंतिम ध्वनि प्रभावित करती है। ध्वनि परिवर्तन की इस
स्वर संधि, व्यंजन संधि, विसर्ग संधि । जब
संधि युक्त पदों को अलग अलग किया जाता है तो उसे संधि विच्छेद कहते हैं ;
जैसे विद्यालय विद्या + आलय
नीचे दिए गए शब्दों की संधि कीजिए –

उत्तर:
1. श्रद्धा + आनंद = श्रद्धानंद
2. प्रति + एक = प्रत्येक
3. पुरुष + उत्तम = पुरुषोत्तम
4. झंडा + उत्सव = झंडोत्सव
5. पुनः + आवृत्ति = पुनरावृत्ति
6. ज्योतिः + मय = ज्योतिर्मय

दिए गए शब्दों की संधि करने के बाद एक नए शब्द की उत्पत्ति हुई । जिसका अर्थ भी उनकी संधि करने के बाद बदल गया। इस प्रकार दो शब्दों को जोडने से एक नया शब्द बन जाता है।

योग्यता- विस्तार :

प्रश्न 1.
भौतिक रूप से दबे हुए होने पर भी अंग्रेज़ों के समय में ही हमारा मन आज़ाद हो चुका था। अतः दिसंबर सन् 1929 में लाहौर में कांग्रेस का एक बड़ा अधिवेशन हुआ, इसके सभापति जवाहरलाल नेहरू जी थे। इस अधिवेशन में यह प्रस्ताव पास किया गया कि अब हम ‘पूर्ण स्वराज्य’ से कुछ भी कम स्वीकार नहीं करेंगे। 26 जनवरी, 1930 को देशवासियों ने ‘पूर्ण स्वतंत्रता’ के लिए हर प्रकार के बलिदान की प्रतिज्ञा की। उसके बाद आज़ादी प्राप्त होने तक प्रतिवर्ष 26 जनवरी को स्वाधीनता दिवस के रूप में मनाया जाता रहा। आज़ादी मिलने के बाद 26 जनवरी गणतंत्र दिवस के रूप में मनाया जाने लगा।

प्रश्न 2.
डायरी यह गद्य की एक विधा है। इसमें दैनिक जीवन में होने वाली घटनाओं, अनुभवों को वर्णित किया जाता है। आप भी अपनी दैनिक जीवन से संबंधित घटनाओं को डायरी में लिखने का अभ्यास करें।
उत्तर:
गद्य की अनेक विधाएँ होती हैं। इन विधाओं के द्वारा विचार स्पष्ट हो जाते हैं। उनमें से एक विधा ‘डायरी’ लेखन है।
डायरी लेखन किसी के द्वारा भी लिखा जा सकता है। इसके लिए शास्त्र में निपुण होने की ज़रूरत नहीं है। अपनी दिनचर्या की सारी घटनाओं को हम डायरी में लिख सकते हैं। यह अपने विचार प्रकट करने का एक माध्यम है। इसमें आत्म साक्षात्कार होता है।
गुंटूर
19 नवंबर, 2023
आज वार्षिक परीक्षा की सूचना मिली। परीक्षा की बात सुनते ही मन में आशंकाएँ हुईं। जब भी परीक्षा की सूचना मिलती है। तो मैं घबरा जाता हूँ। इस बार खूब पढकर प्रथम स्थान लाने के लिए प्रयत्न करूँगा। परीक्षा शब्द से ही मन में भय उत्पन्न होता है। मानो कोई दुर्घटना होनेवाली है। देखता हूँ, इस बार क्या होगा ?

‘मोहन’
गुंटूर
22 नवंबर, 2023

मैं हर दिन सुबह 5.00 बजे उठता हूँ। दाँतों को ब्रश करता हूँ। 30 मिनिट के लिए योगाभ्यास करता हूँ। उसके बाद नहाकर नाश्ता करता हूँ। फिर एक घंटा अंग्रेजी और विज्ञान पढता हूँ। सुबह 8.15 बजे तक स्कूल के लिए तैयार हो जाता हूँ । स्कूल के उपरांत घर लौटता हूँ। नहाता हूँ। कुछ खाता हूँ। और पढने के लिए बैठता हूँ। करीब दो घंटे पढाता हूँ।
रात के करीब 8.30 बजे भोजन खाता हूँ। 8.30 बजे बिस्तर पर सोता हूँ।

श्याम कुमार

प्रश्न 3.
जमना लाल बजाज महात्मा गाँधी के पाँचवें पुत्र के रूप में जाने जाते हैं, क्यों? अध्यापक से जानकारी प्राप्त करें।
उत्तर:
जमनालाल को एक पुरोहित ने गोद लिया। उन्हें भी पुरोहित बनाना चाहा। उसने मना किया। परिवार से इसकी बिगड गयी। उसने घर छोड दिया। 1920 में कांग्रेस के नागपुर अधिवेशन में जमनाला ने महात्मा गाँधी से अनुरोध किया कि वे उनका पाँचवा पुत्र बनाना चाहते हैं। उन्हें पिता के रूप में गोद लेना चाहते हैं। प्रस्ताव सुनकर गाँधीजी को आश्चर्य हुआ, लेकिन उन्होंने स्वीकृति दे दी।

असहयोग आंदोलन के दौरान उन्होंने सबसे पहले अपने आंदोलन के दौरान उन्होंने सबसे पहले अपने रेशमी वस्त्र जला दिए। आजीवन खादी पहनने का व्रत ले लिया। अंग्रेज़ सरकार द्वारा दी गई राय बहादुर की पदवी त्याग दी। राजस्थान के सीकर में स्कूल अस्पताल और भवन बनवाए। आज भी उनके संचालित ट्रस्ट समाजसेवा के कामों में जुटा है।

प्रश्न 4.
ढाई लाख का जानकी देवी पुरस्कार जमना लाल बजाज फाउंडेशन द्वारा पूरे भारत में सराहनीय कार्य करनेवाली महिलाओं को दिया जाता है। यहाँ ऐसी कुछ महिलाओं के नाम दिए जा रहे हैं – श्रीमती अनुताई लिमये 1993 महाराष्ट्र सरस्वती गोरा 1996 आंध्र प्रदेश ;
मीना अग्रवाल 1998 असम; सिस्टर मैथिली 1999 केरल ; कुंतला कुमारी आचार्य 2001 उड़ीसा |
इनमें से किसी एक के बारे में विस्तृत जानकारी प्राप्त कीजिए।
उत्तर:
जमनालाल बजाज फाउंडेशन द्वारा भारत में महिलाओं द्वारा किए गए सराहनीय कार्यों के लिए पुरस्कार दिए जाते थे। इससे महिलाओं को प्रोत्साहित किया जाता था।

सरस्वती गोरा 1996 आंध्र प्रदेश :
सरस्वती गोरा का जन्म 28 सितंबर, 1912 को आंध्रप्रदेश के विजयनगरम में हुआ था। सरस्वती गोरा एक सामाजिक कार्यकर्ता थी। उन्होंने कई वर्षों तक नास्तिकता के नेता के रूप में कार्य किया था। उन्होंने अस्पृश्यता और जाति व्यवस्था के खिलाफ़ अभियान चलाया है। उन्होंने लैंगिक समानता, महिला सशक्तीकरण, मानवाधिकार, अंधविश्वासों को दूर करने का काम किया।

उन्होंने सन् 1930 में गोरा के साथ देवदासियों और विधवाओं के पुनर्विवाह का समर्थन किया। अस्पृश्यता और जाति व्यवस्था के खत्म करने के उनके प्रयासों और सामाजिक सुधार की दिशा में उनके प्रयासों के बारे में जानने के बाद, उन्हें 1944 में सेवाग्राम में महात्मा गाँधी के आश्रम में आमंत्रित किया गया।

अपने पति के साथ सरस्वती ने 1940 में नास्तिक केंद्र की स्थापना की। उनका लक्ष्य नास्तिकता, तर्कवाद और गाँधीवाद पर आधारित मानवीय मूल्यों को बढ़ावा देना था। भारत के स्वतंत्रता आंदोलन की एक राजनीतिक कार्यकर्ता उन्हें भारत छोडो आंदोलन के दौरान कैद कर लिया गया था। वे अपने ढाई साल के बेटे नियंता को लेकर जेल गई थी। उनकी आत्मकथा ‘माई लाइफ विथ गोरा’ 2012 में प्रकाशित हुई थी।

2021 में कर्नाटक सरकार ने बसवा पुरस्कार से सम्मानित किया था।
मानवतावाद के लिए जी. डी. बिरला अंतर्राष्ट्रीय पुरस्कार प्राप्त हुआ था।
जमनालाल बजाज जानकी देवी बजाज पुरस्कार 1999 में प्राप्त हुआ था। : पोट्टी श्रीरामुलु तेलुगु विश्वविद्यालय पुरस्कार से सम्मानित किया गया था। : अगस्त 2006 को विजयवाडा में उनकी मृत्यु हुई थी।

परियोजना कार्य :

प्रश्न 1.
स्वतंत्रता आंदोलन में निम्नलिखित महिलाओं ने जो योगदान दिया, उसके बारे में संक्षिप्त जानकारी
प्राप्त करके लिखिए।
क) सरोजिनी नायडू
ख) अरुणा आसफ अली
ग) कस्तूरबा गाँधी
उत्तर:
क) सरोजिनी नायडू : सरोजिनी नायडू एक भारतीय स्वतंत्रता कार्यकर्ता, कवयत्री और राजनीतिज्ञ थी। भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस की पहली महिला अध्यक्षा थी उन्हें नाइटिंगेल आफ इंडिया के रूप में भी जाना जाता था। वह एक कवइत्री, वक्ता, स्वतंत्र सेनानी, समानता की योद्धा और प्रकृति प्रेमी थी। वह कई राष्ट्रीय आंदोलनों की नेता थीं। मुसीबतों से न घबराते हुए, धैर्यवान नायिका की तरह गाँव गाँव घूमती रही। देशवासियों में देश भक्ति की भावना जगाती और उनके कर्तव्य की याद दिलाती रही।

ख) अरुणा आसफ़ अली (1909-1996) : अरुणा आसफ़ अली शिक्षिका, राजनीतिक कार्यकर्ता और प्रकाशक थी। उन्होंने भारतीय स्वतंत्रता संग्राम में महत्वपूर्ण भूमिका निभाई। 1942 में भारत छोडो आंदोलन के दौरान उन्होंने मुंबई के गोवालिया मैदान में कांग्रेस का झंडा फहराया था। आज़ादी के बाद वह राजनीति में आई। 1958 में दिल्ली की मेयर बनी। अरुणा आसफ अली अमेरिका में भारत के प्रथम राजदूत की पत्नी थी। उनका राजनीतिक संघर्ष 1930 में नमक सत्याग्रह के साथ शुरू; हुआ। ब्रिटिश सरकार ने उन्हें एक साल के लिए जेल में डाल दिया।

अरुणा आसफ़ अली को अंतर्राष्ट्रीय लेनिन पुरस्कार, ऑर्डर ऑफ लेनिन पुरस्कार, जवाहरलाल नेहरू पुरस्कार, पद्म विभूषण पुरस्कारों से सम्मानित किया गया। उनके मृत्यु के उपरांत ‘भारत रत्न’ पुरस्कार से सम्मानित किया गया।

ग) कस्तूरबा गाँधी : कस्तूरबा गाँधी एक भारतीय राजनीतिक कार्यकर्ता थी। उनका जन्म 11 अप्रेल, 1869 को पोरबंदर में हुआ था। पिता का नाम गोकुलदास कपाडिया था। कस्तूरबा महात्मा गाँधी जी की पत्नी थी। केवल 14 वर्ष की आयु में उनका विवाह हुआ था। वह भारतीय स्वतंत्रता आंदोलन के सक्रिय भागीदार थी। उन्होंने महिलाओं के सशक्तीकरण और शिक्षा के लिए भी काम किया। राजनीतिक सक्रियता के कारण कई बार जेल गई। वह अपनी सादगी और भारतीय स्वतंत्रता के लिए समर्पण के लिए जानी जाती थी।

प्रश्न 2.
इस पाठ के माध्यम से स्वतंत्रता संग्राम में कलकत्ता (कोलकाता) के योगदान का चित्र स्पष्ट होता है। आज़ादी के आंदोलन में आपके क्षेत्र का भी किसी न किसी प्रकार का योगदान रहा होगा। पुस्तकालय, अपने परिचितों या फिर किसी दूसरे स्रोत से इस संबंध में जानकारी हासिल कर लिखिए।
उत्तर:
वंदेमातरम् आंदोलन : आँध्रप्रदेश में स्वदेशी आंदोलन को ‘वंदेमातरम् आंदोलन’ के रूप में भी जाना जाता है। आँध्रप्रदेश के विद्यार्थियों ने इस आंदोलन में सक्रिय रूप से भाग लिया था। स्वदेशी आंदोलन के दौरान सरकारी नौकरियों न्यायालयों, विद्यालयों और कॉलेजों में विदेशी वस्तुओं का बहिष्कार किया गया था और स्वदेशी वस्तुओं को प्रोत्साहन देने पर बल दिया था। अल्लूरि सीताराम राजु, दुर्गाबाई देशमुख, वेन्नेलकांति राघवय्या, चोडगम अम्मनराजा, मंथेना वेंकट राजू, भारती देवी, एनजी रंगा, दुक्कीपति नागेश्वर राव आदि स्वतंत्रता सेनानी आंदोलन को आगे बढाया।

प्रश्न 3.
‘केवल प्रचार में दो हज़ार रुपया खर्च किया गया था।’ तत्कालीन समय को मद्देनज़र रखते हुए अनुमान लगाइए कि प्रचार प्रसार के लिए किन माध्यमों का उपयोग किया गया होगा ?
उत्तर:
तत्कालीन समय अर्थात् 1930-31 में प्रचार प्रसार के लिए बहुत सारे झंडे बनवाये गए होंगे। प्रचार के पंपलेट (इश्तिहार) छपवाकर बाँटे गए होंगे, दीवारों पर नारे या स्लोगन लिखे गए होंगे। इसके अलावा कार्यकर्ताओं को दूर दराज के क्षेत्रों में आने- जाने (प्रचारार्थ) के लिए कुछ नकद भी दिया गया होगा ।

प्रश्न 4.
आपको अपने विद्यालय में लगने वाले पल्स पोलियो केंद्र की सूचना पूरे मोहल्ले को देनी है। आप इस बात का प्रचार बिना पैसे के कैसे कर पाएँगे? उदाहरण के साथ लिखिए।
उत्तर:
मैं अपनी कॉलोनी के आसपास स्थित झुग्गी बस्तियों में अपने मित्रों के साथ जाऊँगा और पल्स पोलियो ड्राप पिलवाने का अनुरोध करूँगा तथा पोलियो के खतरे से भी सावधान करूँगा ।

व्याकरणांश (వ్యాకరణాంశాలు) :

गश्त – जागरूकता, घूमना, भ्रमण
फ़ौज – दल, सेना, लश्कर
न्योछावर – समर्पित, कुर्बान
कामना – वांछा, चाह, अभीष्ट
प्रशासक – शास्ता, शासन करनेवाला
जोश – उत्साह, आवेग, उन्माद
शामिल – सम्मिलित, मिला हुआ
कलंक – दाग, दोष, आक्षेप
दोषी – निंदनीय, अपचारी
मैदान – कार्यक्षेत्र, समतल भूमि
संघ – समूह, झुंड, समुदाय
उत्सव – समारोह, जश्न, पर्व
आँख – नेत्र, चक्षु, नयन
भोर – सबेरा, प्रातःकाल
भार – बोझ, वज़न
अविनाश – अमर, नाशरहित
जुलूस – जन प्रदर्शन, जन यात्रा
निराला – अनोखा, अद्भुत
सूचना – ऐलान, घोषणा
संगीन – गंभीर, कष्टदायक, भारी
अवसर – मौका, चाल, युक्ति
तत्पर – उद्यत, तैयार
अनंत – असीम, बेहद
महिला – नारी, महिला, वनिता
कुर्बानी – बलिदान, त्याग
अपूर्व – निराला, अनुपम
आशा – उम्मीद, विश्वास, आस
झंडा – पताका, ध्वज
सवार – यात्री, चढा हुआ
सभा – बैठक, महफ़िल
स्र्री – वनिता, महिला, औरत
बाज़ार – हाट, मंडी
स्वतंत्रता – आज़ादी, मुक्ति
मकान – गृह, निवास, भवन
सेविका – उपचारिका, दासी
प्रबृंध – व्यवस्था, इंतज़ाम
कानून – राजनियम, प्रावधान
घायल – जख़्मी, प्रताडित

वचन :

• मंत्री – मंत्रियाँ
• कामना – कामनाएँ
• स्त्री – स्रियाँ
• लाठी – लाठियाँ
• नारा – नारे
• रास्ता – रास्ते
• विद्यार्थी – विद्यार्थियाँ
• सेविका – सेविकाएँ
• आँख – आँखें
• आशा – आशाएँ
• बात – बातें
• कुर्बानी – कुर्बानियाँ
• बालिका – बालिकाएँ
• संख्या – संख्याएँ
• तैयारी – तैयारियाँ
• लॉरी – लॉरियाँ
• झंडा – झंडे
• लडाई – लडाइयाँ
• डंडा – डंडे
• घोषणा – घोषणाएँ
• दिन – दिन
• महिला – महिलाएँ
• आदमी – आदमी
• हिस्सा – हिस्से
• मकान – मकान
• घोडा – घोडे
• पुलिस – पुलिस
• सूचना – सूचनाऍँ
• रात – रातें

विलोम शब्द :

• महात्मा × दुरात्मा
• आज़ादी × गुलामी
• दिन × रात
• अनंत × अंत
• कलंक × निष्कलंक
• ऊपर × नीचे
• शाम × सुबह
• काफ़ी × कम
• अपना × पराया
• ठंडी × गर्म
• महत्वपूर्ण × महत्वहीन
• निडर × डर
• सामने × पीछे
• निजी × सार्वजनिक
• अपराध × निरपराध
• कामना × निष्कामना
• गत × आगत
• खर्च × बचत
• अविनाश × विनाश
• आशा × निराशा
• शामिल × अलग
• स्वतंत्रता × परतंत्रता
• प्रत्यक्ष × परोक्ष
• इकट्टा होना × बिखरना
• गुलाम × आज़ाद
• प्रशासक × पालन करनेवाला
• जोश × उदासीनता
• आज × कल
• भारी × हल्का
• शहर × गाँव
• भीतर × बाहर
• दोषी × निर्दोषी
• अपूर्व × पूर्व
• सम्मान × अपमान
• सहयोग × असहयोग

लिंग बदलिए :

• नर – नारी
• सेवक – सेविका
• घोडा – घोडी
• नेता – नेत्री
• बालक – बालिका
• अभिमानी – अभिमानिनी
• पुरुष – स्त्री
• भाई – बहन
• गुरु – गुरुआइन
• छात्र – छात्रा
• पिता – माता
• पूज्य – पूज्या
• अनूठा – अनूठी
• देव – देवी
• बाबू – बबुआइन
• मर्द – औरत
• उत्सुक – उत्सुका
• नायक – नायिका
• शिष्य – शिष्या
• बाप – माँ

संधि विच्छेद :

• श्रद्धा + आनंद – श्रद्धानंद
• पुरुष + उत्तम – पुरुषोत्तम
• पुनः + आवृत्ति पुनरावृत्ति
• महा + आत्मा महात्मा
• विद्या + आलय विद्यालय
• विद्या + अर्थी – विद्यार्थी
• क्षिति + ईश – क्षितीश
• निषेध + आज्ञा – निषेधाज्ञा
• महा + उत्सव – महोत्सव
• प्रति + एक प्रत्येक
• झंडा + उत्सव झंडोत्सव
• ज्योति: + मय ज्योतिर्मय
• सत्य + आग्रह सत्याग्रह
• सज + आवट – सजावट
• प्रति + आज्ञा – प्रतिज्ञा
• दुः + दिन दुर्दिन
• सर्व + उत्तम – सर्वोत्तम

समास :

• घुड़सवार – घोडे पर सवार – तत्पुरुष समास
• श्रद्धानंद – शबद्धा का आनंद – तत्पुरुष समास
• राष्ट्रीय झंडा – राष्ट्र का झंडा – तत्पुरुष समास
• झंडोत्सव – झंडे का उत्सव – तत्पुरुष समास
• सभा स्थल – सभा का स्थल – तत्पुरुष समास
• व्यापार-व्यवसाय – व्यापार और व्यवसाय – द्वंद्व समास
• स्वाध्याय – स्व से अध्ययन – तत्पुरुष समास
• सत्याग्रह – सत्य का आग्रह – तत्पुरुष समास
• पुरुषोत्तम – पुरुषों में उत्तम – तत्पुरुष समास
• अनंत – जिसका अंत न हो – तत्पुरुष समास
• लाल बाज़ार – लाल है बाज़ार जो – कर्मधारय समास
• विद्यालय – विद्या का आलय – तत्पुरुष समास
• प्रत्येक – हर एक – अव्ययीभाव समास
• भला – बुरा – भला और बुरा – द्वंद्व समास
• दरअसल – असल में – अव्ययीभाव समास
• देशभक्ति – देश की भक्ति – तत्पुरुष समास
• कलकत्ता वासी – कलकत्ता के वासी – तत्पुरुष समास

लेखक परिचय :

1892 में राजस्थान के नवलगढ़ में जन्मे सीताराम सेकसरिया का अधिकांश जीवन कलकत्ता (कोलकता) में बीता । व्यापार – व्यवसाय से जुड़े सेकसरिया अनेक साहित्यिक, सांस्कृतिक और नारी शिक्षण संस्थाओं के प्रेरक, संस्थापक, संचालक रहे। महात्मा गाँधी के आह्वान पर स्वतंत्रता आंदोलन में बढ़ चढ़कर हिस्सेदारी की। गुरुदेव रवींद्रनाथ ठाकुर, महात्मा गाँधी, नेताजी सुभाषचंद्र बोस के करीबी रहे। सत्याग्रह आंदोलन के दौरान जेल यात्रा भी की। कुछ साल तक आज़ाद हिंद फ़ौज के मंत्री भी रहे। भारत सरकार ने उन्हें 1962 में पद्मश्री सम्मान से सम्मानित किया।

सीताराम सेकसरिया को विद्यालयी शिक्षा पाने का अवसर नहीं मिला। स्वाध्याय से ही पढ़ना-लिखना सीखा। स्मृतिकण, मन की बात, बीता युग, नयी याद और दो भागों में एक कार्यकर्ता की डायरी उनकी उल्लेखनीय कृतियाँ हैं।

1892లో రాజస్థానికి చెందిన నవల్గఢ్ జన్మించిన సీతారామ్ సెక్సరియా తన జీవితంలో అధిక సమయం కలకత్తాలో గడిపారు. అనేక వ్యాపార సంబంధాలు ఉన్న ఈయన సాహిత్య, సాంస్కృతిక మరియు మహిళా విద్యా సంస్థలకు ప్రేరణకర్తగా, సంస్థాపకులుగా, సంచాలకులుగా ఉన్నారు. మహాత్మాగాంధీగారి ఆహ్వానం మీదట స్వాతంత్ర్య పోరాటంలో చురుకుగా పాల్గొన్నారు. గురుదేవ్ రవీంద్రనాథ్ ఠాకూర్, మహాత్మాగాంధీ, సుభాష్ చంద్రబోస్తో సన్నిహితంగా ఉన్నారు. స్వాతంత్ర్య పోరాట సందర్భంలో జైలు యాత్ర కూడా అనుభవించారు. కొన్ని సంవత్సరాల వరకు ఆజాద్ హింద్ ఫౌజ్కు మంత్రిగా కూడా పనిచేశారు. భారత ప్రభుత్వం 1962లో పద్మశ్రీ అవార్డుతో సత్కరించి సన్మానించారు.

సీతారామ్ సెక్సరియా స్కూలుకు వెళ్ళి చదువుకునే సమయం లభించలేదు. స్వయంగా విషయాలను అర్థం చేసుకొని చదవడం – రాయడం నేర్చుకున్నాడు. స్మృతికణ్, మన్ కీ బాత్, బీతా యుగ్, నయీ యాద్ మరియు దో భాగోం మే, ఏక్ కార్యకర్త కీ డైరీ ఆయన చెప్పుకోదగిన రచనలు

.

पाठ प्रवेश – పాఠ్యపరిచయం :

अंग्रेज़ों से देश को मुक्ति दिलाने के लिए महात्मा गाँधी ने सत्याग्रह आंदोलन छेड़ा था। इस आंदोलन ने जनता में आज़ादी की अलख जगाई । देश भर से ऐसे लाखों लोग सामने आए जो इस महासंग्राम में अपना सर्वस्व न्योछावर करने को तत्पर थे। 26 जनवरी 1930 को गुलाम भारत में पहली बार स्वतंत्रता दिवस मनाया गया था । यह सिलसिला आगे भी जारी रहा। आज़ादी के ढाई साल बाद, 1950 में यही दिन हमारे अपने गणतंत्र के लागू होने का दिन भी बना।

प्रस्तुत पाठ में लेखक सीताराम सेकसरिया आज़ादी की कामना करने वाले उन्हीं अनंत लोगों में से एक थे। वह दिन – प्रतिदिन जो भी देखते सुनते और महसूस करते थे, उसे अपनी निजी डायरी में दर्ज कर लेते थे। यह क्रम कई वर्षों तक चला। इस पाठ में उनकी डायरी का 26 जनवरी, 1931 का लेखाजोखा है।

नेताजी सुभाषचंद्र बोस और स्वयं लेखक कलकत्ता (कोलकाता) के लोगों ने देश का दूसरा स्वतंत्रता दिवस किस जोश खरोश से मनाया, अंग्रेज़ प्रशासकों ने इसे उनका अपराध मानते हुए उन पर और विशेषकर महिला कार्यकर्ताओं पर कैसे – कैसे जुल्म ढाए, यही सब इस पाठ में वर्णित है। यह पाठ हमारे क्रांतिकारियों की कुर्बानियों की याद तो दिलता ही है, साथ ही यह भी उजागर करता है कि एक संगठित समाज कृतसंकल्प हो तो ऐसा कुछ भी नहीं जो वह न कर सके।

బ్రిటిష్వాళ్ళ నుండి దేశానికి స్వాతంత్ర్యం తెప్పించడం కొరకు మహాత్మాగాంధీ గారు సత్యాగ్రహ ఉద్యమాన్ని మొదలుపెట్టారు. ఈ ఉద్యమం ప్రజలలో స్వాతంత్ర్యం వైపు మొగ్గు చూపింది. దేశం మొత్తం నుండి లక్షల మంది ముందుకు వచ్చారు. ఈ మహా సంగ్రామంలో వాళ్ళ సర్వస్వాన్ని అర్పించడానికి సిద్ధమయ్యారు. 26 జనవరి, 1930 బానిస భారతదేశంలో మొదటిసారి స్వాతంత్ర్య దినోత్సవం జరుపబడింది. ఈ కొనసాగింపు ముందుకు సాగుతూ ఉంది. స్వాతంత్ర్యం వచ్చిన రెండున్నర సం॥ల తర్వాత 1950లో ఇదే రోజు మన దేశం గణతంత్ర రాజ్యంగా అమల్లోకి వచ్చిన దినం.

ప్రస్తుత పాఠం యొక్క రచయిత సీతారామ్ సెక్సరియా స్వాతంత్ర్యం పొందాలనే ఆ అనంత ప్రజావాహినిలో ఒకరు. ఆయన ప్రతిదినం ఏది చూస్తారో, వింటారో, ఏమి ఆలోచిస్తారో, దానిని తన డైరీలో నమోదు చేసేవారు. ఈ క్రమం చాలా సంవత్సరాల వరకు నడిచింది. ఈ పాఠంలో ఆయన డైరీలో 26 జనవరి, 1931 జరిగిన సంఘటన గురించి విషయం ఇవ్వబడింది.

నేతాజీ సుభాష్చంద్రబోస్ మరియు స్వయం రచయితతోపాటు కలకత్తా ప్రజలు దేశానికి రెండవ స్వాతంత్య్ర దినం జరుపుకుంటున్నట్లుగా ఉత్సాహంతో జరుపుకున్నారు. బ్రిటిష్ నిర్వాహకులు దానిని అపరాధంగా భావిస్తూ వాళ్ళమీద ప్రత్యేకించి మహిళా కార్యకర్తల మీద క్రూరంగా ప్రవర్తించిన విధానం ఈ పాఠంలో వర్ణించారు. ఈ పాఠం మన విప్లవకారుల త్యాగాన్ని గుర్తుచేయడంతోపాటు సంఘటిత సమాజంలో దృఢ సంకల్పం ఉంటే ఇలాంటివి ఎన్నో విషయాలు చేయలేనివి అంటూ ఏమీ ఉండవు అని బహిర్గతమవుతుంది.

పాఠ్యభాగ సారాంశం :

26 జనవరి : ఈ రోజు మరచిపోలేని రోజు. ఈ రోజునే భారతదేశం మొత్తం స్వాతంత్య్ర దినోత్సవం జరుపుకోబడింది. ఈ సంవత్సరంలో కూడా మళ్ళీ వచ్చింది. దీని కోసం చాలా తయారీలు ముందునుండే ఏర్పాట్లు చేసుకున్నాము. గత ఏడాది మా ఏర్పాట్లు అంతంత మాత్రంగా ఉన్నాయి. కానీ ఈ సంవత్సరము మేము (దేశభక్తులు) ఎంత చేయగలమో అంత చేశాము. కేవలం ప్రచారానికి రెండు వేల రూపాయలు ఖర్చు చేశాము. మొత్తం పని భారమంతా మనది అనుకున్నాము. ప్రతి ఒక్కరం మా మీద ఉన్న బాధ్యతని, కార్యకర్తలందరం ఈ విధంగా అందరి ఇళ్ళకి వెళ్ళి మన దేశం ఇంటితో సమానం. మన వాళ్ళ కోసం, మన దేశం కోసం పోరాడాలి అని ఇంటింటికీ వెళ్ళి అర్థమయ్యేలా చెప్పారు.

బడే బజారు (పెద్ద బజారు) దగ్గర ఇళ్ళమీద మన దేశ జెండాలు ఎగురవేయబడ్డాయి మరియు చాలా ఇళ్ళు ఎలా అలంకరించారంటే స్వాతంత్య్రం వచ్చినట్టు అనిపించింది. కలకత్తాలో ఎక్కడ చూసినా మన జెండాలు పెట్టబడి ఉన్నాయి.. ఏ దారిలో అయితే మనుష్యులు వెళ్తున్నారో ఆ దారిలో ఉత్సాహం మరియు కోలాహలం కొత్తదనం, తెలియని ఆనందం ఉట్టిపడుతుంది.

ఇలాంటి అలంకరణ ముందెప్పుడూ మేము చూడలేదు అని ప్రజలందరూ అనుకున్నారు. పోలీసులు కూడా తమ శక్తి కొలది పట్టణంలో కాపలా కాస్తూ ప్రదర్శన చేస్తున్నారు. మోటారు బండి, లారీలలో జీబుల ఆఫీసర్లు తిరుగుతూ ఉన్నారు. మీటింగులు జరుగకుండా లారీలలో ఎన్నో లారీలు పట్టణాల్లో తిరుగుతూ ఉన్నాయి. గుర్రపు స్వారీ చేస్తూ పోలీసులు తిరుగుతున్నారు. ఎక్కడా కూడా ట్రాఫిక్ పోలీసులు లేరు. పోలీసులు అందరూ ఈ పనిలో నిమగ్నమయ్యారు. ఎక్కడా భారతీయులు కనబడకూడదు. మీటింగ్లు పెట్టకూడదు అని పెద్ద పెద్ద పార్కులలో మరియు మైదానాలలో పోలీసులు పొద్దున్న నుండి అన్నీ చుట్టుముట్టి నిఘా కాస్తున్నారు.

మోనుమెంట్ క్రింద ఎక్కడైతే సాయంత్రం సభ జరగబోతుందో ఆ స్థలం దగ్గర ఉదయం 6 గంటల నుండే పోలీసులు చాలా పెద్ద సంఖ్యలో చుట్టుముట్టారు. కానీ చాలా చోట్ల పొద్దున్నే మన జెండాలు ఎగురవేయబడ్డాయి. శ్రద్ధానంద్ పార్క్ బెంగాల్ ప్రాంతీయ విద్యార్థి సంఘం మంత్రి అవినాష్ బాబు జెండా ఎగురవేశారు. పోలీసులు వారిని పట్టుకున్నారు. అరెస్ట్ చేశారు. ప్రజలను కొట్టి చెల్లాచెదురు చేశారు.

తారా సుందరి పార్క్ బడా బజార్ కాంగ్రెస్ కమిటి యుద్ధమంత్రి హరిశ్చంద్ర సింహా జెండా ఎగురవేయడానికి వెళ్ళారు. కానీ వారు లోపలికి వెళ్ళలేకపోయారు. అక్కడ చాలా కొట్లాట జరిగింది. ఇద్దరు – నలుగురి తలలు పగిలాయి. గుజరాతీ స్వయం సేవికా సంఘం వైపున ఒక ర్యాలీ (ఊరేగింపు) బయలుదేరింది. అందులో చాలా మంది ఆడపిల్లలు ఉన్నారు. వారిని కూడా అరెస్ట్ చేశారు.

పదకొండు గంటలకు మార్వాడీ బాలికా విద్యాలయం యొక్క బాలికలు తమ స్కూలులో జెండా ఎగురవేశారు. జానకీదేవి, మదాలసా మొదలగు ముఖ్యమైన స్త్రీలు కూడా వెళ్ళారు. వారు ఆ స్కూలు బాలికలకు ఈ స్వాతంత్ర్య ఉత్సవం అర్థాన్ని బ్రిటిష్ వాళ్ళ క్రూరత్వం గురించి ఎందుకు వ్యతిరేకత చూపిస్తున్నారో అర్థమయ్యేలా చెప్పారు. ఒకసారి నేను మోటారు బండిలో కూర్చొని నాలుగు వైపులా తిరిగి చూస్తే చాలా ఆనందంగా అనిపించింది.

ప్రతిచోట జెండా ఎగురవేసి ఫొటోలు తీసుకుంటున్నారు. ఎవరైతే ఉద్యమాల్లో పాల్గొంటున్నారో వాళ్ళందరూ ఫొటోలకి తగిన ఏర్పాట్లు చేశారు. రెండు మూడు గంటల వరకు చాలామందిని అరెస్టు చేశారు. వారిలో పూర్ణోదాస్ మరియు పురుషోత్తమ రాయ్ ముఖ్యులు.

సుభాష్ బాబు ర్యాలి భారం పూర్ణోదాస్ మీద ఉంది. కానీ అప్పటికే పూర్ణోదాస్ పనులన్నీ పూర్తి చేసేసారు. స్త్రీలు కూడా వారితో తయారుగా ఉన్నారు. ప్రతి చోటా స్త్రీలు తమ ఊరేగింపుతో బయలుదేరాలని మరియు సరైన సమయానికి చేరుకోవడానికి ప్రయత్నం చేస్తున్నారు. మోనుమెంట్ దగ్గర ఎలాంటి ఏర్పాటు పొద్దున ఉందో అలా సుమారు ఒంటి గంట సమయంలో అంతమంది పోలీసులు అక్కడ లేరు. దానితో ప్రజల్లో ఆశ మొదలైంది బహుశా పోలీసులు వాళ్ళ బుద్ధి చూపించారేమో అని కానీ వాళ్ళు ఎక్కడ ఆగుతారు.

మూడు గంటల నుండి మైదానంలో, ఎక్కడెక్కడి నుండో వేల సంఖ్యలో మనుషులు గుంపులుగా రావడం మొదలైంది. ప్రజలు గుంపులు – గుంపులుగా మైదానంలో తిరగసాగారు. ఆ దృశ్యం చూడటానికి కన్నులవిందుగా ఉంది.

ఎప్పటి నుండి అయితే బ్రిటిష్ వాళ్ళ చట్టాన్ని వ్యతిరేకిస్తూ ఉన్నామో, అప్పటి నుండి ఇప్పటి వరకు ఇంత పెద్ద సభ ఇలాంటి మైదానంలో ఎక్కడా జరుగలేదు. ఈ మీటింగ్ బహిరంగ సవాలుగా ఉందని చెప్పవచ్చును. పోలీసు కమీషనర్ ఒక నోటీసు పంపించారు. ఎక్కడా ఒక్క సభ కూడా జరుగకూడదు అని ఎవరైతే ఈ పనిలో పాల్గొంటారో వాళ్ళందరికీ ఇన్స్పెక్టర్ ద్వారా లీడర్స్ అందరికీ నోటీసులు, సూచనలు అందించబడ్డాయి.

ఒకవేళ మీరు సభలో పాల్గొంటే దోషులుగా భావించి అరెస్ట్ చేస్తాము. ఇటు కౌన్సిల్ తరపున నోటీసు ఇచ్చారు. మోనుమెంట్ క్రింద కరెక్టుగా నాలుగు గంటల ఇరవై నాలుగు నిముషాలకి జెండా ఎగురవేయాలి. స్వాతంత్ర్య ప్రతిజ్ఞ చదవాలి. సర్వ సాధారణంగా అందరూ హాజరు కావాలి. బహిరంగ సవాల్ ఇచ్చి ఇలాంటి సభ ముందుగా ఎప్పుడూ జరగలేదు.

సరిగ్గా నాలుగు గంటల పది నిముషాలకు సుభాష్బాబు తన ర్యాలీని తీసుకొని వచ్చారు. వారిని చౌరంగీ దగ్గర ఆపేసారు. కానీ ర్యాలీ ఎక్కువగా వేల సంఖ్యలో ఉండటం వల్ల పోలీసులు ఆ గుంపును ఆపలేకపోయారు. మైదానం చేరుకునేటప్పటికీ పోలీసులు లాఠీచార్జి ప్రారంభించారు. చాలామంది దెబ్బలు తిన్నారు. సుభాష్ చంద్రబోస్ మీద కూడా లాఠీచార్జీ జరిగింది. దెబ్బలు తింటూనే సుభాష్బాబు చాలా పెద్దగా వందేమాతరం అని అరుస్తున్నారు. జ్మోతిర్మయి గాంగులీ సుభాష్ బాబుతో మీరు ఇటు రండి అని పిలిచినా కానీ సుభాష్ బాబు ముందుకు సాగాలి అని చెప్పారు.

ఇది అంతా నేను విని రాస్తున్నాను కానీ సుభాష్బాబుకు మరియు నాకు ఎక్కువ దూరం లేదు. సుభాష్ బాబు చాలా పెద్దగా వందేమాతరం అని అరుస్తూ ముందుకు వెళ్ళడం నేను స్వయంగా నా కళ్ళతో చూశాను. పోలీసులు భయంకరంగా లాఠీచార్జ్ చేస్తున్నారు. క్షితీశ్ ఛటర్జీ యొక్క పగిలిపోయిన తల కారుతున్న రక్తం నా కళ్ళ ముందు ఇంకా అలాగే ఆ దృశ్యం కనబడుతూ ఉంది. ఇటు పరిస్థితి ఇలా ఉంటే అటు స్త్రీలు మోనుమెంట్ మెట్లు ఎక్కి జెండా ఎగురవేస్తున్నారు. ప్రతిజ్ఞ చదువుతున్నారు. స్త్రీలు పెద్ద సంఖ్యలో చేరుకున్నారు. బహుశా అందరి దగ్గర జెండాలు ఉన్నాయి. ఎవరైతే వాలెంటీర్లు వెళ్ళారో వాళ్ళ మీద లాఠీచార్జి చేసినప్పటికీ దెబ్బలు భరిస్తూ అక్కడి నుండి కదలలేదు.

సుభాష్బాబును అరెస్ట్ చేశారు. పోలీస్ బండిలో కూర్చొబెట్టి లాల్బజార్ జైలుకు పంపించారు. కొద్దిసేపటి తర్వాత స్త్రీలు ర్యాలీగా అక్కడి నుండి వెళ్ళిపోయారు. వారితోపాటు చాలా పెద్ద గుంపు గుమిగూడారు. మధ్యలో పోలీసులు అలసిపోయి కొద్దిగా కొట్టడం తగ్గించారు. మళ్ళీ లాఠీచార్జి ప్రారంభించారు. ఇప్పుడు ర్యాలి పెద్దగా ఉండటం కారణంగా చాలామంది దెబ్బలు తిన్నారు. ధర్మతల్లె సందు మలుపు దగ్గర ఆ ఊరేగింపు చెల్లాచెదురైంది.

60 స్త్రీలు అక్కడ కూర్చొన్నారు. పోలీసులు వారిని అరెస్ట్ చేసి లాల్బాజార్కి పంపించారు. స్త్రీలలో ఒక భాగం ముందుకు సాగింది. దానికి లీడర్గా విమల ప్రతిభా నిర్వర్తిస్తుంది. వారిని కూడా బహుబాజార్ మలుపు వద్ద ఆపేశారు. వారు అక్కడే మలుపు దగ్గర కూర్చొన్నారు. చుట్టుప్రక్కల చాలామంది గుంపులు గుంపులుగా చేరారు. వాళ్ళ మీద పోలీసులు మధ్యమధ్యలో ఆ స్త్రీల మీద లాఠీచార్జి చేస్తూ ఉన్నారు.

సుమారు 50 ఈ విధంగా సుమారు ముప్పావు గంట తర్వాత పోలీసుల లారీ వచ్చింది. వాళ్ళని లాల్బజార్ కి తీసుకు వెళ్ళారు. ఇంకా చాలామంది మనుషులను అరెస్ట్ చేశారు. వృజలాల్ గొయన్కా మాతోపాటు చాలా రోజుల నుండి పని చేస్తున్నాడు. అతన్ని కూడా దమ్హమ్ జైలులో మాతోపాటు అరెస్ట్ చేశారు. అతను జెండా తీసుకొని వందేమాతరం అనీ అరుస్తూ మోనుమెంట్ వైపు పరిగెడుతూ పడిపోయాడు. అతన్ని ఒక బ్రిటిష్ పోలీస్ గుర్రపు స్వారీ చేస్తూ లాఠీతో కొట్టి మళ్ళీ అరెస్ట్ చేసి కొద్ది దూరం తీసుకెళ్ళి తర్వాత వదిలేశాడు. ఇది చూసి అక్కడ స్త్రీలందరూ ర్యాలీగా తయారయ్యారు. అక్కడ అతన్ని వదిలివేశాడు.

అప్పుడు అతను రెండు వందల మనుష్యులతో ర్యాలీగా తయారై లాల్ బజార్ వెళ్ళారు. అక్కడ అందరినీ అరెస్ట్ చేశారు. మదాలసాని అరెస్ట్ చేశారు. ఆమె ద్వారా తెలిసింది ఆమెను జైల్లో బాగా కొట్టారని. అందరూ కలిపి 105 మంది స్త్రీలను అరెస్ట్ చేశారు. తర్వాత రాత్రి తొమ్మిది గంటలకు అందరినీ వదిలేసారు. కలకత్తాలో ఇప్పటి వరకూ ఇంతమంది స్త్రీలను ఒకేసారి అరెస్టు చేయలేదు. సుమారు ఎనిమిది గంటలకు ఖాదీ బండార్ వచ్చారు.

అప్పుడు కాంగ్రెస్ ఆఫీసు నుండి ఫోన్ వచ్చింది. ఇక్కడ చాలామంది దెబ్బలు తిని గాయాలపాలై వచ్చారు. చాలామంది పరిస్థితి విషమంగా ఉంది. వాళ్ళు నడిచే స్థితిలో లేరు. వాళ్ళకి బండ్లు కావాలి. జానకీ దేవితోపాటు అక్కడికి వెళ్ళాము అందరం చాలామందికి దెబ్బలు తగిలాయి. డాక్టర్ దాస్గుప్తా అందరికీ సేవ చేస్తూ ఉన్నారు, ఫొటోలు తీస్తూ ఉన్నారు. ఆ సమయం వరకు 67 మంది అక్కడికి చేరుకున్నారు. తర్వాత దెబ్బలు తగిలిన వాళ్ళు 103 వరకు వచ్చి చేరుకున్నారు.

ఆస్పత్రికి వెళ్ళాము. అప్పుడు మాకు తెలిసిందేమిటంటే 160 మంది ఆస్పత్రులకు చేరుకున్నారు. ఆస్పత్రి రాకుండా ఇళ్ళకు వెళ్ళిన వారి సంఖ్య వేరేగా ఉంది. ఈ విధంగా రెండు వందలమంది తీవ్రంగా గాయపడ్డారు. వీరందరూ విడుదల అయినవాళ్ళు అరెస్టు చేసిన మనుష్యుల సంఖ్య తెలియదు కానీ లాల్బాజార్ జైల్లో స్త్రీల సంఖ్య 105 మంది ఉన్నారు. ఇలా స్త్రీలు అరెస్ట్ అవడం ఒకేసారి అనేది ఎక్కడా జరగలేదు. ఈ రోజు ఏమి జరిగిందో అది అద్భుత సంఘటన బంగాల్ పేరు, కలకత్తా పేరు మీద ఇది ఒక అపకీర్తి. ఎందుకంటే చాలామంది ఆడవారు గాయపడ్డారు. అరెస్ట్ చేయబడ్డారు. స్వాతంత్య్ర పోరాటం ఇక్కడ జరగట్లేదు అనుకొనేవాళ్ళకి ఎంతో చేయగలము అనే భావన ప్రజలు ఆలోచించేటట్టు చేశారు.

डायरी का एक पन्ना Summary in Telugu

పాఠం : డైరీ కా ఏక్ పన్నా
రచయిత : సీతారాం సేక్సరియా

ఇది సీతారాం సేక్సరియా రాసిన సంస్మరణం. ఇది 1930 31 మధ్య జరిగిన రాజకీయ పరిస్థితులను వివరిస్తుంది. ఈ పాఠంలో రచయిత డైరీలోని 26 జనవరి, 1931 నాటి వివరాలు ఉన్నాయి. నేతాజీ సుభాష్ చంద్రబోస్, స్వయంగా రచయిత మరియు కలకత్తా వాసులు రెండవ స్వాతంత్య్ర దినోత్సవాన్ని జరుపుకున్నారు. భారతదేశంలో 26 జనవరి, 1930న మొదటి స్వాతంత్య్ర దినోత్సవం జరుపుకోబడినది. తదుపరి స్వాతంత్య్ర దినోత్సవం కూడా 26 జనవరి, 1931న కలకత్తాలో జరుపుకోబడినది. ఈ వేడుకకు భారీ ఏర్పాట్లు చేశారు. వేడుక ప్రచారం కొరకు చాలా డబ్బు ఖర్చు చేశారు. అందరూ ఈ కార్యక్రమాన్ని విజయవంతం చేయడానికి పనుల్లో నిమగ్నమైనారు.

పెద్ద బజారులోని అన్ని ఇళ్ళపై జాతీయ పతాకాలు ఎగురవేశారు. చుట్టూ జెండాలు రెపరెపలాడసాగాయి. దేశానికి నిజంగా స్వాతంత్ర్యం లభించినట్లే అన్పించసాగింది.

కలకత్తా నగరంలో సుభాష్ బాబు నేతృత్వంలో ఊరేగింపు జరిపే కార్యక్రమం చేపట్టాలని నిర్ణయించారు. ఈ కార్యక్రమం జరగకుండా అరికట్టేందుకు పోలీసులు నగరమంతా పహారా కాస్తున్నారు.

సభ జరగకుండా ఆపడానికి పోలీసులు పార్కులు మరియు మైదానాల చుట్టూ మోహరించారు. స్మారక చిహ్నం వద్ద విశాల జనసభ జరగవలసి ఉంది. కాని ఉదయం నుండే పోలీసులు ఆ ప్రదేశాన్ని చుట్టుముట్టేశారు. ఈ కార్యక్రమంలో మహిళలు కూడా బాగా పాల్గొన్నారు. అన్ని చోట్ల నుండి చిన్న చిన్న గుంపులుగా ముందుకు రాసాగారు.

సుభాష్ బాబు నేతృత్వంలో పెద్దసభ జరగాల్సి ఉంది. వందేమాతరం అంటూ గుంపులు గుంపులుగా ప్రజలు ముందుకు రాసాగారు. మూడు గంటలకు సభాస్థలం వద్దకు అందరూ చేరాలని నిర్ణయించారు. 4.24 గంటలకు సభాస్థలం వద్ద జెండా ఎగురవేయవలెను. సుభాష్ బాబు ఊరేగింపుతో అక్కడికి వచ్చారు. పోలీసులు లాఠీచార్జి చేయసాగారు. చాలామంది గాయపడ్డారు.

సుభాష్ బాబును అరెస్టు చేసి లాకప్ లో ఉంచారు. ఇప్పుడు మహిళలే ఊరేగింపును నిర్వహిస్తున్నారు. పోలీసులు మహిళలను కూడా అరెస్టు చేశారు. కాగా ఈ ఘటనలో పలువురు గాయపడ్డారు.
ఇది గతంలో ఎన్నడూ జరగని సంఘటన. స్వాతంత్ర్య పోరాటానికి ఒక ప్రేరణగా మారింది.

నీతి :

• దేశ గౌరవమే ప్రధానమైనదిగా పరిగణించాలి.
• భవిష్యత్తు తరాలకు ఒక స్ఫూర్తిదాయక ఉదాహరణగా మిగలాలి.
• అన్యాయాన్ని ఎట్టి పరిస్థితులలోనూ సహించరాదు.

डायरी का एक पन्ना Summary in English

The story of Sitaram Seksaria describes the political situation that took place between 1930 and 1931 in India. It contains the details of the author’s diary on 26th January, 1931. Netaji Subhash Chandra Bose, the author and the people of Calcutta celebrated the second Independence Day.

The first Independence Day was celebrated on the 26th January of 1930. The next Independence Day was celebrated on January 26, 1931. Huge arrangements were made on this occasion. A lot of money was spent on campaign. Everyone participated in it to make the programme a success.

The national flags were hoisted on all houses in the main street. The flags around fluttered. It was felt that the country had really got independence.

It was decided to take up the procession led by Subhash Babu in Calcutta city. But the police took control of the whole city to stop the programme. They were deployed around the parks and grounds to stop the meeting. The meeting of the people was to be held at the place of commemoration.

But the police surrounded the place in the morning itself. Women also participated in the meeting. They marched forward, in small group from all directions. People in large groups arrived there with the slogans ‘Vandemataram’. They decided to reach the place at 3.30 p.m. The flag was to be hoisted at 4.20 p.m. Subhash Babu came there in a procession.

The police started ‘Lathi charge’ many were injured. Subhash Babu was arrested and kept in the lockup. Then the women led the procession. The police arrested women also. Many were injured in the incident. Such event never happened in the past. It became an inspiration to the Independence Movement.

Moral:

• The dignity of the country is most important.
• It must be a spectacular example for future generations.
• Injustice, under any circumstances, must not be tolerated.

शब्दार्थ और टिप्पणियाँ :

पुनरावृत्ति = फिर से आना, పునరావృతం, reccurence
अपने / अपना = हम/हमारे/मेरा (लेखक के लेखन शैली का उदाहरण, రచయిత రచనాశైలికి ఉదాహరణ
गश्त = पुलिस कर्मचारी का पहरे के लिए घूमना, పోలీసుల పహారా/ పెట్రోలింగ్, Police petrolling
सारजेंट = सैना में एक पद, సైన్యంలో ఒక హోదా, designation in Army
मोनुमेंट = स्मारक, స్మారకము, memorial
कौंसिल = परिषद्, కౌన్సిల్, council
चौरंगी = कलकत्ता (कोलकाता) शहर में एक स्थान का नाम, కలకత్తా నగరంలోని ఒక ప్రాంతపు పేరు, Calcutta city’s place
संगीन = गंभीर, తీవ్రమైన, serious
मदालसा = जानकीदेवी एवं जमना लाल बजाज की पुत्री का नाम, జానకీదేవి, జమ్నాలాల్ బజాజ్ పుత్రిక, Daughter of Janaki Devi and Jamna Lal Bajaj
कलकत्ता = अंग्रेज़ों ने भारत में पहली राजधानी कलकत्ता में स्थापित की थी। बाद में नयी दिल्ली
(कोलकाता) राजधानी बनी, ఆంగ్లేయులు భారతదేశంలో మొదటి రాజధాని కలకత్తాలో స్థాపించారు. తర్వాత న్యూఢిల్లీ రాజధాని అయింది, Britishers established capital in Calcutta in India first.
Later New Delhi became capital.
वालेंटियर = स्वयं सेवक, స్వచ్ఛంద సేవకుడు, volunteer

शब्दार्थ – అర్ధములు – Meanings :