Access to the AP 10th Class Hindi Study Material Sparsh 8th Lesson बड़े भाई साहब Questions and Answers are aligned with the curriculum standards.
बड़े भाई साहब AP 10th Class Hindi Sparsh 8th Lesson Questions and Answers
निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर एक- दो पंक्तियों में दीजिए।
प्रश्न 1.
कथा नायक की रुचि किन कार्यों में थी ?
కథానాయకుడి యొక్క ఆసక్తి ఏయే పనుల్లో ఉంది ?
उत्तर:
कथानायक की रुचि खेलने कूदने, कंकरियाँ उच्छालने, चार दीवारी पर चढ़कर नीचे कूदने, फाटक पर सवार होकर उसे मोटर कार बनाने तथा पतंगबाजी आदि में थी।
కథానాయకుడి యొక్క ఆసక్తి ఆటలాడుకోవడం, గులకరాళ్ళను విసరడం, ప్రహరీ గోడలపై ఎక్కి క్రిందకి దూకడం, గేటుపై ఎక్కి కారును నడిపినట్లు ఆనందించడం మరియు గాలిపటాలు ఎగరవేయడం మొదలగు వాటిల్లో ఉంది.
प्रश्न 2.
बड़े भाई साहब छोटे भाई से हर समय पहला सवाल क्या पूछते थे ?
బడేభాయి సాహెబ్ చిన్న తమ్ముడితో ప్రతి సమయం మొదటి ప్రశ్న ఏమి అడిగేవారు ?
उत्तर:
बडे भाई साहेब छोटे भाई से हर समय पहला सवाल पूछते थे “कहाँ थे?”
పెద్ద అన్నయ్య చిన్న తమ్ముడితో ప్రతి సమయం మొదటి ప్రశ్న ‘ఎక్కడున్నావు ?’ అని అడిగేవారు.
प्रश्न 3.
दूसरी बार पास होने पर छोटे भाई के व्यवहार में क्या परिवर्तन आया ?
రెండవసారి పాస్ అయినప్పుడు చిన్న తమ్ముడు ప్రవర్తనలో ఏమి మార్పులు వచ్చాయి ?
उत्तर:
दूसरी बार पास होने पर छोटे भाई की स्वछंदता बढी । उनकी सहिष्णुता का अनुचित लाभ उठाने लगा। उसे ऐसी धारण हुई कि मैं पास ही हो जाऊँगा, पढू या न पढू। इस घमंडी से भाई साहब के डर से जो थोडा – बहुत पढ लिया करता था, वह भी बंद हुआ। सारा समय पतंगबाजी उडाने में व्यस्त रहता था।
రెండవసారి పాస్ అయినప్పుడు తమ్ముడు ప్రవర్తనలో స్వేచ్ఛ పెరిగింది. అన్నయ్య సహనాన్ని అతను తప్పుదారిలో లాభం పొందాలనుకున్నాడు. అతను చదివినా, చదవకపోయినా పాస్ అవుతాను అనే భావన అతనిలో పెరిగింది. ఆ గర్వంతో ఇదివరకు అన్నయ్య భయంతో కొంతసేపు అయినా చదివేవాడు. అది కూడా మానేశాడు. పూర్తి సమయం గాలిపటాలు ఎగురవేయడంలో లీనమైపోయాడు.
प्रश्न 4.
बड़े भाई साहब छोटे भाई से उम्र में कितने बड़े थे और वे कौन सी कक्षा में पढ़ते थे ?
పెద్ద అన్నయ్య చిన్న తమ్ముడు కన్నా వయస్సులో ఎన్ని సంవత్సరాలు పెద్దవాడు మరియు అతను ఏ తరగతిలో చదువుతున్నాడు ?
उत्तर:
बडे भाई साहब छोटे भाई से उम्र में पाँच साल बडे थे और वे नौवीं कक्षा में पढ़ते थे।
పెద్ద అన్నయ్య చిన్న తమ్ముడు కన్నా వయస్సులో ఐదు సంవత్సరాలు పెద్దవాడు మరియు ఆయన తొమ్మిదవ
తరగతి చదువుతున్నాడు.
प्रश्न 5.
बड़े भाई साहब दिमाग को आराम देने के लिए क्या करते थे ?
పెద్ద అన్నయ్య మెదడుకు విశ్రాంతి ఇవ్వడం కొరకు ఏమి చేసేవారు ?
उत्तर:
बडे भाई साहब दिमाग को आराम देने के लिए कभी काँपी पर, किताब के हाशियों पर चिड़ियों, कुत्तों, बिल्लियों की तस्वीर बनाया करते थे। कभी एक शेर को बराबर सुंदर, अक्षरों में नकल करते। कई बार ऐसी शब्द रचना करते जिनका कोई अर्थ नहीं होता था ।
పెద్ద అన్నయ్య మెదడుకు విశ్రాంతి ఇవ్వడం కొరకు అప్పుడప్పుడు కాగితంపైన, పుస్తకం మార్జిన్లపైన పక్షులు, కుక్కలు, పిల్లుల చిత్రాలు వేస్తూ ఉండేవాడు. కొన్నిసార్లు ఒక కవితని అందమైన దస్తూరితో చూసి రాసేవాడు. చాలాసార్లు అర్థం లేని పదాలు రాస్తూ ఉండేవాడు.
लिखित :
क) निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर (25-30 शब्दों में) लिखिए।
प्रश्न 1.
छोटे भाई ने अपनी पढ़ाई का टाइम टेबिल बनाते समय क्या क्या सोचा और फिर उसका पालन क्यों नहीं कर पाया ?
(చిన్న తమ్ముడు అతని చదువుకు సంబందించిన సమయపాలన పట్టక తయారు చేసే సమయంలో ఏమేమి ఆలోచించాడు ? మరల దానిని ఎందుకు పాటించలేకహోయాడు?)
उत्तर:
छोटे भाई ने अपनी पढाई का टाइम – टेबिल बनाते समय सोचा कि वह अब मन लगाकर पढाई करेगा और बडे भाई को कभी शिकायत का मौका नहीं देगा। रात ग्यारह बजे तक हर विषय का कार्यक्रम बनाया गया लेकिन मैदान की हरियाली, हवा के हलके झोंके, फुटबॉल की उछल- कूद, कबड्डी के दाँव घात, वॉलीबॉल की तेजी और फुरती उसे अपनी ओर खींचती थी। इसलिए टाइम – टेबल का पालन नहीं कर पाया।
చిన్న తమ్ముడు తన చదువుకు సంబంధించిన సమయపాలన పట్టిక తయారుచేసే సమయంలో ఈ విధంగా ఆలోచించాడు. ఇక నుండి అయినా మనస్సు లగ్నం చేసి చదవాలి. పెద్ద అన్నయ్య నా గురించి ఫిర్యాదు చేసే అవకాశం ఇవ్వకూడదు. రాత్రి పదకొండు గంటల వరకు ప్రతి సబ్జెక్టుకు సంబంధించిన టైం – టేబుల్ తయారు చేశాడు. కానీ విశాల మైదానాల పచ్చదనం, చల్లనిగాలి, ఫుట్బాల్ ఆడుతున్న పిల్లల గెంతులు, కబడ్డీ ఆడుతున్న కేకలు, వాలీబాల్ ఆడుతున్న పిల్లల వేగం మరియు చురుకుదనం అవన్నీ అతన్ని తనవైపుకు లాగుతున్నాయి. అందువల్ల అతను టైం టేబుల్ ప్రకారం చదువు కొనసాగించలేకపోయాడు.
प्रश्न 2.
एक दिन जब गुल्ली – डंडा खेलने के बाद छोटा भाई बड़े भाई साहब के सामने पहुँचा तो उनकी क्या प्रतिक्रिया हुई ?
ఒకరోజు కర్ర బిళ్ళ ఆడిన తర్వాత తమ్ముడు, అన్నయ్య ఎదురుగా వచ్చినప్పుడు అన్నయ్య స్పందన ఏమిటి ?
उत्तर:
एक दिन जब गुल्ली डंडा खेलने के बाद छोटा भाई बडे भाई साहब के सामने पहुँचा तो वह बहुत क्रोधित हुए। उसने डाँटते हुए कहा कि एक बार अव्वल आने से घमंड करने लगे। रावण जैसे शक्तिशाली भी घमडं के कारण पतन हो गया। अगर इस तरह उम्र गँवानी है, तो घर चले जाओ और मजे से गुल्ली-झंडा खेलो। दादा की कमाई को क्यों बरबाद करते हो ?
ఒకరోజు కర్ర – బిళ్ళ ఆడిన తర్వాత చిన్న తమ్ముడు, పెద్ద అన్నయ్య ఎదురుగా వచ్చినప్పుడు అతను చాలా మందలించాడు. అతను ఈ విధంగా అరవసాగాడు. ఒకసారి క్లాసులో ఫస్ట్ వచ్చినందుకు గర్వపడుతున్నావు. రావణుడు లాంటి శక్తివంతుడు కూడా అహంకారం కారణంగా పతనం చెందాడు. ఒకవేళ ఈ విధంగా వయసంతా ఆటలతో కోల్పోయేటట్టయితే, ఇంటికి వెళ్ళు. సంతోషంతో కర్రబిళ్ళ ఆడుకో. తాతయ్య సంపాదనను ఎందుకు వ్యర్థం చేస్తున్నావు ?
प्रश्न 3.
बड़े भाई साहब को अपने मन की इच्छाएँ क्यों दबानी पड़ती थीं?
పెద్ద అన్నయ్యకు తన మనస్సులోని కోరికల్ని ఎందుకు అణచుకోవలసి వచ్చింది ?
उत्तर:
बडे भाई होने के कारण वे अपने छोटे भाई के सामने एक आदर्श प्रस्तुत करना चाहते थे। उन्हें अपनें नैतिक कर्तव्य का ज्ञान था। बडे भाई साहब का भी मन खेलने, पतंग उड़ाने और तमाशा देखने के लिए मन ललचाया करता है । परंतु वे सोचते थे कि बडे होकर मनमानी करेंगे तो छोटे भाई को गलत रास्ते पर जाने से कैसे रोकेंगे ? छोटे भाई का ध्यान रखना अपना कर्तव्य मानते थे । इसीलिए उन्हें अपनी इच्छाएँ दबानी पडती थी।
పెద్ద అన్నయ్య అయిన కారణంగా అతను తన తమ్ముడు ముందు ఆదర్శప్రాయంగా ఉండాలనుకుంటాడు. అతనికి మంచి బాధ్యతల యొక్క అవగాహన ఉంది. పెద్ద అన్నయ్య మనస్సు కూడా ఆడుకోవాలని, గాలిపటాలు ఎగురవేయాలని, క్రికెట్, జాతర యొక్క తమాషాలు చూడాలని మనస్సు ఆరాటపడేది. కానీ పెద్దవాడిని నేను క్రమశిక్షణలో లేకపోతే, స్వేచ్ఛగా ఉంటే చిన్న తమ్ముడు కూడా తప్పు దారిలోకి వెళ్తే ఎవరు ఆపగలుగుతారు ? చిన్న తమ్ముడి మీద దృష్టి పెట్టడం, అతన్ని మంచి దారిలో పెట్టడం అతని కర్తవ్యం అనుకున్నాడు. కావున అతను తన కోరికలను అణచివేయవలసి వచ్చింది.
प्रश्न 4.
बड़े भाई साहब छोटे भाई को क्या सलाह देते थे और क्यों ?
పెద్ద అన్నయ్య తమ్ముడికి ఏమి సలహాలు ఇచ్చేవాడు. ఎందుకు ?
उत्तर:
बडे भाई साहब छोटे भाई को पढाई के लिए खूब परिश्रम करने की सलाह देते थे। और खेलकूद से दूर रहना चाहिए। क्योंकि इससे समय व्यर्थ ही नष्ट होता है। अंग्रेजी पढने पर ध्यान देने के लिए सलाह देते थे।
(పెద్ద అన్నయ్య, తమ్ముడిని చదువుకోవడం కొరకు బాగా కష్టపడాలని సలహా ఇచ్చేవాడు. ఆటలకు దూరంగా ఉండాలని వాటివల్ల సమయం వ్యర్ధంగా నష్టపోతున్నావు. ఇంగ్లీషు చదవడంపై దృష్టిపెట్టమని సలహాలు ఇచ్చేవాడు.)
प्रश्न 5.
छोटे भाई ने बड़े भाई साहब के नरम व्यवहार का कैसे फ़ायदा उठाया?
చిన్న తమ్ముడు, పెద్ద అన్నయ్య మృదు స్వభావంను ఎలా లబ్ది పొందాడు ?
उत्तर:
छोटे भाई ने बडे भाई साहब के नरम व्यवहार का अनुचित लाभ उठाया। उसमें स्वच्छंदता बढ़ गई थी। उस पर बड़े भाई का डर कम हो गया। भाई के डर से जो थोडी बहुत पढाई करता था, वह भी बंद कर दी थी। छोटे भाई को लगता है कि वह पढे न पढे पास हो ही जाएगा। इसलिए वह अपना सारा समय मौज मस्ती और खेल के मैदान में बिताने लगा था।
తమ్ముడు, అన్నయ్య యొక్క మృదు ప్రవర్తన తప్పుగా లబ్ది పొందాలి అనుకున్నాడు అతనిలో స్వేచ్ఛ పెరిగింది. అతనికి వాళ్ళ పెద్ద అన్నయ్య భయం తగ్గిపోయింది. అన్నయ్య మీద భయంతో కొంతసేపు చదివేవాడు అది కూడా ఆగిపోయింది. తను చదివినా, చదవకపోయినా పాస్ అవుతానన్న అభిప్రాయం వచ్చింది. అందువల్ల అతను తన పూర్తి సమయాన్ని సరదాగా, ఉల్లాసంగా మరియు ఆట మైదానంలో గడిపేవాడు.
ख) निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर (50 – 60 शब्दों में) लिखिए |
प्रश्न 1.
बड़े भाई की डाँट फटकार अगर न मिलती, तो क्या छोटा भाई कक्षा में अव्वल आता ? अपने विचार प्रकट कीजिए।
(పెద్ద అన్నయ్య మందలింపు ఒకవేళ లభించనట్లయితే తమ్ముడు క్లాసులో ఫస్టు వచ్చేసాడా? మీ అభిప్రాయం తెల్పండి.)
उत्तर:
मेरे अनुसार बडे भाई की डाँट फटकार अगर न मिलती तो छोटा भाई कक्षा में अव्वल नहीं आता। भाई के डर से वह घंटा – दो घंटा पढाई कर लेता था। यदि बडा भाई उसे स्वच्छंद छोड देता तो वह बिगह भी सकता था। छोटा भाई जब खेल कूद में ज्यादा समय लगाता तो बडे भाई साहब उसे डाँटते थे और पढाई में ध्यान लगाने को कहते थे।
నా అభిప్రాయంలో పెద్ద అన్నయ్య మందలింపు ఒకవేళ లేకపోయినట్లయితే చిన్న తమ్ముడు క్లాసులో ఫస్టు వచ్చేవాడు కాదు. అన్నయ్య భయంతో గంట – రెండు గంటలు చదువుతున్నాడు. ఒకవేళ అన్నయ్య అతన్ని స్వేచ్ఛగా వదిలేస్తే తప్పు మార్గంలోకి వెళ్ళేవాడు. తమ్ముడు ఎప్పుడైతే ఆటల్లో ఎక్కువ సమయాన్ని కేటాయిస్తున్నాడో అప్పుడు పెద్ద అన్నయ్య అతన్ని మందలించేవాడు మరియు చదువు మీద శ్రద్ధ పెట్టమని చెబుతుండేవాడు.
प्रश्न 2.
इस पाठ में लेखक ने समूची शिक्षा के किन तौर तरीकों पर व्यंग्य किया है? क्या आप उनके विचार से सहमत हैं?
(ఈ పాఠంలో రచయిత విద్యా విధానం యొక్క ఏ వ్యవహార శైలి మీద వ్యంగ్యం చేశారు ? మీరు ఆయన అభిప్రాయాన్ని ఏకీభవిస్తున్నారా ?)
उत्तर:
बडे भाई साहब पाठ में लेखक ने समूची शिक्षा के तौर तरीकों पर व्यंग्य किया है। मेरे विचार से यह सहमत है। क्योंकि यहाँ पर रटनेवाली प्रणली पर जोर दिया जाता है । समझने की नहीं बच्चों को कोई विषय समझ में आये या न आये पर रटकर परीक्षा में पास हो ही जाते हैं। छोटे- छोटे विषयों पर लंबे निबंध लिखना पडता है। ऐसी शिक्षा प्रणाली बोझ और लाभदायक नहीं है। बच्चों के सर्वांगीण विकास की ओर शिक्षा प्रणाली ध्यान नहीं देती है।
పెద్ద అన్నయ్య పాఠంలో రచయిత పూర్తి విద్యా విధానం యొక్క వ్యవహార శైలిని వ్యంగ్యం చేశారు. నా అభిప్రాయంలో ` విషయాన్నే అంగీకరిస్తున్నాను. ఎందుకంటే ఇక్కడ బట్టీపట్టే విధానం ముమ్మరంగా ఉండేది. అర్థం చేసుకొని చదవడం ఉండేది కాదు. అర్థం అయినా అవ్వకపోయినా పిల్లలు బట్టీపట్టి పరీక్షల్లో పాస్ అయ్యేవారు. చిన్న – చిన్న విషయాల మీద పెద్ద వ్యాసాలు రాయవలసి వచ్చేది. ఇలాంటి విద్యావిధానంపై భారంగా మరియు లాభదాయకంగా ఉండేది కాదు. పిల్లలు అన్ని రంగాలలో వికాసం చెందేటట్లుగా అప్పుడు విద్యావిధానం దృష్టి పెట్టలేదు.
प्रश्न 3.
बड़े भाई साहब के अनुसार जीवन की समझ कैसे आती है ?
పెద్ద అన్నయ్య అనుసారంగా జీవితంలో అవగాహన ఏ విధంగా వస్తుంది ?
उत्तर:
बडे भाई साहब के अनुसार जीवन की समझ केवल किताबी ज्ञान से नहीं आती। उसके लिए उन्होंने अपनी अम्मा, दादा और हेटमास्टर की माँ के उदाहरण भी दिए थे। उनका कहना है कि हम इतने पढे होने के बाद भी अगर बीमार पड जाते तो परेशान हो जाते हैं । लेकिन हमारे माँ, दादा, बिना पढे भी हर मुसीबत का सामना बडी आसानी से करते हैं। किताबें पढकर परीक्षा पास होना बड़ी बात नहीं है। उस पढी हुई शिक्षा को अपने जीवन में लागू करना चाहिए। जीवन का व्यवहारिक अनुभव ही व्यक्ति को अधिक महत्त्वपूर्ण बनाता है।
పెద్ద అన్నయ్య అనుసారంగా జీవితంలో అవగాహన కేవలం పుస్తక జ్ఞానం వలన రాదు. దానికొరకు అతను వాళ్ళ అమ్మ, తాతయ్య, హెడ్మాస్టర్ గారి అమ్మని ఉదాహరణగా చెప్పాడు. ఇంత చదివినా కూడా ఒకవేళ చేస్తే వ్యాకులత చెందుతాము కానీ మన అమ్మ, తాతయ్య చదువురాకపోయినా ఏ కష్టం వచ్చినా తేలికగా ఎదుర్కొంటారు. పుస్తకాలు చదివి పరీక్షలు పాసవడం పెద్ద విషయం ఏమీ కాదు. చదివిన విద్యని తన జీవితంలో అమలుపరచాలి. జీవితంలో అవగాహన అతని అనుభవం చేత వస్తుంది. అది మనిషిని గొప్పవానిగా తయారు చేస్తుంది.
प्रश्न 4.
छोटे भाई के मन में बड़े भाई साहब के प्रति श्रद्धा क्यों उत्पन्न हुई ?
తమ్ముని మనస్సులో అన్నయ్య ఎడల శ్రద్ధ, గౌరవం ఎందుకు పెరిగింది ?
उत्तर:
पहले तो छोटा भाई, बडे भाई को केवल उपदेशक मानता था और उससे दूर भागता था। वार्षिक परीक्षा में लगातार दो वर्ष तक बडे भाई के फेल होने पर छोटा भाई घमंडी हो गया। बडे भाई के नरम स्वभाव का अनुचित लाभ उठाने लगा। एक दिन कनकोए लूटने के लिए भागने पर छोटे भाई को डाँटते हुए अनेक उदाहरणों से समझाया। छोटे भाई के मन में बड़े भाई साहब के प्रति श्रद्धा उत्पन्न हुई। पता चला कि बडे भाई साहब उसे सही राह दिखाने के लिए कितनी इच्छाओं को दमन किया। वे बडे भाई होने का कर्तव्य निभा रहे थे। उनकी बातें सुनकर छोटे भाई की आँखें खुल गई। उसके मन में बडे भाई के प्रति श्रद्धा उत्पन्न हुई।
మొదట తమ్ముడు అన్నయ్యను కేవలం మంచి వక్తగా భావించేవాడు. అతనికి దూరంగా ఉండేవాడు. పార్షిక పరీక్షల్లో క్రమంగా రెండు సంవత్సరాలు వరకు పెద్దన్నయ్య ఫెయిల్ అవ్వడం వల్ల తమ్మునికి గర్వం పెరిగింది. ఒకరోజు గాలిపటం అందుకోవాలని పరిగెడుతున్నప్పుడు తమ్ముడిని మందలిస్తూ చాలా ఉదాహరణలతో నచ్చ చెప్పాడు. అప్పుడు తమ్ముడు మనస్సులో అన్నయ్య ఎడల శ్రద్ధ, గౌరవం పెరిగాయి. అతనికి అప్పుడే అర్థమయింది. పెద్ద అన్నయ్య అతన్ని సరైన దారిలో పెట్టాలని అతను తన కోరికల్ని అణచివేసుకున్నాడు. అతను తన అన్నయ్య కర్తవ్యాన్ని నిర్వర్తిస్తున్నాడు. ఆయన మాటలు విని తమ్ముడి కళ్ళు తెరుచుకున్నాయి. అతని మనస్సులో పెద్ద అన్నయ్య ఎడల గౌరవం ఉత్పన్నమయ్యింది.
प्रश्न 5.
बड़े भाई की स्वभावगत विशेषताएँ बताइए।
పెద్ద అన్నయ్య వ్యక్తిత్వ లక్షణాలను వివరించండి.
उत्तर:
बड़े भाई साहब अध्ययनशील, परिश्रमी एवं कुशल वक्ता थे। चाहे उन्हें समझ में न आने पर भी परिश्रम करते रहते थे। वह छोटों के मार्गदर्शक भी हैं। खेलों से दूर रहकर पढाई पर ध्यान देने के लिए वह अपने छोटे भाई को तरह- तरह से समझाते हैं। वे कुशल वक्ता भी थे। वे छोटे भाई को उपदेश देते समय अनेक उदाहरण देते थे। वे अनुशासन प्रिय और बडों के प्रति उनके मन में सम्मान था।
పెద్ద అన్నయ్య అధ్యయనశీలి, కష్టజీవి మరియు మంచి ఉపదేశకుడు. అతనికి చదువు ఏమీ అర్థం కాకపోయినప్పటికీ, కష్టపడి బట్టిపట్టేవాడు. అతను తమ్ముడికి మార్గదర్శకంగా ఉండాలని అనుకునేవాడు. ఆటలకు దూరంగా ఉండి చదువు మీద శ్రద్ధ పెట్టాలని తమ్ముడికి రకరకాలుగా నచ్చచెప్పేవాడు. అతను మంచి వక్త కూడా. అతను తమ్ముడికి ఉపదేశ నైపుణ్యంతో అనేక ఉదాహరణలు ఇచ్చేవాడు. అతను క్రమశిక్షణతో మరియు పెద్దల ఎడల గౌరవంతో ఉండేవాడు.
प्रश्न 6.
बड़े भाई साहब ने ज़िंदगी के अनुभव और किताबी ज्ञान में से किसे और क्यों महत्त्वपूर्ण कहा है?
పెద్ద అన్నయ్య జీవిత అనుభవం పుస్తక జ్ఞానం కన్నా ఎందుకు ముఖ్యమని భావించాడు ?
उत्तर:
बडे भाई साहब जिंदगी के अनुभव को किताबी ज्ञान से अधिक महत्त्वपूर्ण समझते थे। उनके अनुसार अनुभव से ही मनुष्य को जीवन में असली ज्ञान प्राप्त होता है। बिगडे हुए कामों को भी सही कर लेता है। उन्होंने अनुभव को महत्वपूर्ण बताने के लिए दादाजी, अम्मी जी और हेडमास्टर साहब का उदाहरण दिया है। गलत – सही, उचित – अनुचित की जानकारी अनुभवों से ही आता है।
పెద్ద అన్నయ్య జీవిత అనుభవం పుస్తక జ్ఞానం కన్నా చాలా ముఖ్యమైనదిగా భావించేవాడు. అతని అనుసారంగా అనుభవం వల్లే మనిషి జీవితంలో అసలు జ్ఞానాన్ని పొందుతాడు. చెడిపోయిన పనులను కూడా కరెక్టుగా చేస్తారు. అతను అనుభవాన్ని గొప్పగా చెబుతూ తాతయ్య అమ్మ మరియు హెడ్మాష్టరు గారి అమ్మగార్ని ఉదాహరణగా తీసుకున్నాడు. మంచి – చెడు, న్యాయం – అన్యాయం తెలుసుకోవడం అనుభవం ద్వారానే వస్తుంది.
प्रश्न 7.
बताइए पाठ के किन अंशों से पता चलता है कि –
क) छोटा भाई अपने भाई साहब का आदर करता है।
उत्तर:
पतंगबाज़ी के समय बडे भाई ने समझाया कि वह बडा है, उसे गलत राह पर नहीं जाने देगा। वह भले ही फेल हो जाए पर छोटे भाई को फेल नहीं होने देगा। यह सुनकर छोटे भाई के मन में बडे भाई के लिए आदर भर आया।
గాలిపటాలు ఆడే సమయంలో పెద్ద అన్నయ్య ఇలా నచ్చచెప్పాడు. నేను పెద్దవాడిని. నిన్ను చెడుదారిలోకి వెళ్ళనివ్వను. నేను స్వయంగా ఫెయిల్ అయినప్పటికీ తమ్ముడిని ఫెయిల్ కానివ్వను. ఇది విని చిన్న తమ్ముడు మనస్సులో అన్నయ్య యెడల గౌరవం నిండిపోయింది.
ख) भाई साहब को ज़िंदगी का अच्छा अनुभव है।
उत्तर:
बड़े भाई को ज़िंदगी का बडा अनुभव है। वे जानते हैं कि दादा ने अपनी मेहनत की कमाई और कुशलता से परिवार का पालन किया है। वह यह भी जानते हैं कि अपनी इच्छाओं पर काबू करके ही वह छोटे भाई को ठीक रख सकते हैं।
పెద్ద అన్నయ్యకి జీవితం మీద మంచి అనుభవం ఉంది. తాతయ్య తన కష్టార్జితంతో నేర్పుగా తన పరివారాన్ని పోషించారు. పెద్ద అన్నయ్య తన కోరికల్ని వశంలో ఉంచుకుంటేనే చిన్న తమ్ముడిని మంచి దారిలో పెట్టవచ్చు అనే సంగతి కూడా బాగా తెలుసు.
ग) भाई साहब के भीतर भी एक बच्चा है।
उत्तर:
संयोग से उसी वक्त एक छोटी कटी हुई पतंग हमारे ऊपर से गुज़री उसकी डोर लटक रही थी। लडकों का एक गोल पीछे-पीछे दौडा चला आता था। भाई साहब लंबे थे, उन्होंने ही उछलकर उसकी डोर पकड़ ली और बेतहाशा हॉस्टल की ओर दौडे। मैं पीछे-पीछे दौड रहा था। ये उनके भीतर बच्चा होने का प्रमाण है।
యాదృచ్ఛికంగా ఆ సమయంలో తెగిన గాలిపటం మా పైనుండి దాటుతూ వెళ్ళింది. దానికి దారం వ్రేలాడుతూ ఉంది. పిల్లల గుంపు వెనకాల పరిగెడుతూ వస్తుంది. అన్నయ్య పొడుగుగా ఉంటాడు. ఆయనే ఎగిరి దాని దారం పట్టుకున్నాడు. ఎవరినీ పట్టించుకోకుండా హాస్టలు వైపు పరుగుతీసాడు. నేను వెనకాల పరిగెడుతూ వెళ్ళాను. ఈ సంఘటన ఆయన లోపల ఉన్న బాల్యానికి చిహ్నం.
घ) भाई साहब छोटे भाई का भला चाहते हैं।
उत्तर:
बडे भाई साहब छोटे भाई को ज्यादा खेलने के लिए डाँटते, उसको भला बुरा समझाते गलत सही को समझाते। वह चाहते थे कि उनका छोटा भाई ठीक रहे ओर अव्वल आए ।
పెద్ద అన్నయ్య తన తమ్ముడిని బాగా ఆడినందుకు మందలిస్తూ అతనికి మంచి చెడు చెబుతూ తప్పు – ఒప్పులను నచ్చచెబుతాడు. తన తమ్ముడు బాగా చదివి ఫస్ట్ రావాలి అని పెద్ద అన్నయ్య కోరుకుంటున్నాడు.
ग) निम्नलिखित के आशय स्पष्ट कीजिए ।
प्रश्न 1.
इम्तिहान पास कर लेना कोई बड़ी चीज़ नहीं, असल चीज़ है बुद्धि का विकास।
उत्तर:
बड़े भाई साहब इम्तिहान पास होने को बहुत महत्व नहीं देते थे। वे कहते थे कि किताबें रहकर पास तो हो सकते हैं, परंतु जीवन के अनुभवों और बुद्धि के विकास से ही इंसान बुद्धिमान बनता है। इसलिए इम्तिहान पास कर लेने से अधिक महत्त्वपूर्ण बात अनुभव का होना व व्यक्ति का बुद्धिमान होना है।
प्रश्न 2.
फिर भी जैसे मौत और विपत्ति के बीच भी आदमी मोह और माया के बंधन में जकड़ा रहता है, मैं फटकार और घुड़कियाँ खाकर भी खेल कूद का तिरस्कार न कर सकता था।
उत्तर:
लेखक हर समय अपने खेलकूद, सैर सपाटे में मस्त रहता और बडे भाई से डाँट खाता रहता था, परंतु फिर भी खेलकूद नहीं छोडता था। जैसे संकटों में फँसकर भी मनुष्य अपनी मोहमाया नहीं छोडता है। उसी प्रकार छोटा भाई खेलकूद को नहीं छोडता था।
प्रश्न 3.
बुनियाद ही पुख्ता न हो, तो मकान कैसे पायेदार बने ?
उत्तर:
बड़े भाई साहब का विचार था कि यदि मकान की नींव कमज़ोर हो तो उस पर मंजिलें खड़ी नहीं हो सकती हैं। यानी अगर पढाई का शुरुआती आधार ठोस नहीं हो तो मनुष्य आगे चलकर कुछ नहीं कर पाता। पढाई के साथ साथ उसके लिए अनुभव भी बहुत ज़रूरी है।
प्रश्न 4.
आँखें आसमान की ओर थीं और मन उस आकाशगामी पथिक की ओर, जो मंद गति से झूमता पतन की ओर चला आ रहा था, मानो कोई आत्मा स्वर्ग से निकलकर विरक्त मन से नए संस्कार ग्रहण करने जा रही हो।
उत्तर:
लेखक जब पतंग लूट रहा था तो उसकी आँखें आसमान की ओर थीं और मन पतंग रूपी राहगीर की तरह। उसे पतंग एक दिव्य आत्मा जैसी लग रही थी जो धीरे – धीरे नीचे आ रही थी । वह उसे पाने के लिए दौड रहा था।
भाषा-अध्ययन :
प्रश्न 1.
निम्नलिखित शब्दों के दो- दो पर्यायवाची शब्द लिखिए –
नसीहत, रोष, आज़ादी, राजा, ताज्जुब
उत्तर:
- शब्द – पर्यायवाची शब्द
- नसीहत – शिक्षा, सीख, उपदेश
- रोष – क्रोध, क्षोभ
- आज़ादी – स्वतंत्रता, मुक्ति
- राजा – महीप, भूप
- ताज्जुब – हैरानी, आश्चर्य
प्रश्न 2.
प्रेमचंद की भाषा बहुत पैनी और मुहावरेदार है। इसीलिए इनकी कहानियाँ रोचक और प्रभावपूर्ण होती हैं। इस कहानी में आप देखेंगे कि हर अनुच्छेद में दो तीन मुहावरों का प्रयोग किया गया है। उदाहरणतः इन वाक्यों को देखिए और ध्यान से पढ़िए-
मेरा जी पढ़ने में बिलकुल न लगता था। एक घंटा भी किताब लेकर बैठना पहाड़ था ।
भाई साहब उपदेश की कला में निपुण थे। ऐसी ऐसी लगती बातें कहते, ऐसे ऐसे सूक्ति बाण चलाते कि मेरे जिगर के टुकड़े टुकड़े हो जाते और हिम्मत टूट जाती ।
वह जानलेवा टाइम – टेबिल, वह आँखफोड पुस्तकें, किसी की याद न रहती और भाई साहब को नसीहत और फ़जीहत का अवसर मिल जाता ।
निम्नलिखित मुहावरों का वाक्यों में प्रयोग कीजिए –
सिर पर नंगी तलवार लटकना, आड़े हाथों लेना, अंधे के हाथ बटेर लगना, लोहे के चने चबाना, दाँतों पसीना आना, ऐरा – गैरा नत्थू खैरा ।
उत्तर:
मुहावरा – अर्थ
1. सिर पर नंगी ‘तलवार लटकना – सामने मौत दिखाई देना
सी.बी.आई ने जाँच शुरु करने पर सबके सिर पर नंगी तलवार लटका दी।
2. आड़े हाथों लेना – कठोरता से पेश आना
पुलिस ने चोर को आड़े हाथों ले लिया।
3. अंधे के हाथ बटेर लगना – अयोग्य व्यक्ति को महत्त्वपूर्ण वस्तु मिलना।
उस अनपढ को सुशिक्षित दुल्हन मिलने पर मानो अंधे के हाथ बटेर लग गया।
4. लोहे के चने चबाना – बहुत कठिन काम होना ।
मज़दूर दिन रात पैसों के लिए लोहे के चने चबाते हैं।
5. दाँतों पसीना आना – बहुतु कठिनाई होना।
राम की जिद्द के आगे उनके पिताजी के दाँतों पसीना आ गया।
6. ऐरा – गैरा नत्थू खैरा- बुद्धू, बेवकूफ़
उस पार्टी में ऐरा – गैरा नत्थू खैरा भी आगया।
प्रश्न 3.
निम्नलिखित तत्सम तद्भव, देशी, आगत शब्दों को दिए गए उदाहरणों के आधार पर छाँटकर लिखिए।
तालीम, जल्दबाज़ी, पुख्ता, हाशिया, चेष्टा, जमात, हर्फ़, सूक्तिबाण, जानलेवा, आँखफोड़, घुडकियाँ आधिपत्य, पन्ना, मेला तमाशा, मसलन, स्पेशल, स्कीम, फ़टकार, प्रातःकाल, विद्वान, निपुण, भाई – साहब, अवहेलना, टाइम – टेबिल
उत्तर:
प्रश्न 4.
क्रियाएँ मुख्यतः दो प्रकार की होती हैं सकर्मक और अकर्मक |
सकर्मक क्रिया- वाक्य में जिस क्रिया के प्रयोग में कर्म की अपेक्षा रहती है, उसे सकर्मक क्रिया कहते हैं:
जैसे – शीला ने सेब खाया।
मोहन पानी पी रहा है।
अकर्मक क्रिया – वाक्य में जिस क्रिया के प्रयोग में कर्म की अपेक्षा नहीं होती, उसे अकर्मक क्रिया कहते हैं :
जैसे – शीला हँसती है।
बच्चा रो रहा है।
नीचे दिए वाक्यों में कौन सी क्रिया है सकर्मक या अकर्मक ? लिखिए :
क) इन्होंने वहीं हाथ पकड़ लिया । …………………………
उत्तर: सकर्मक क्रिया
ख) फिर चोरों – सा जीवन कटने लगा। …………………………
उत्तर: सकर्मक क्रिया
ग) शैतान का हाल भी पढ़ा ही होगा। …………………………
उत्तर: सकर्मक क्रिया
घ) मैं यह लताड़ सुनकर आँसू बहाने लगता। …………………………
उत्तर: सकर्मक क्रिया
ङ) समय की पाबंदी पर एक निबंध लिखो । …………………………
उत्तर: सकर्मक क्रिया
च) मैं पीछे-पीछे दौड़ रहा था। …………………………
उत्तर: अकर्मक क्रिया
प्रश्न 5.
‘इक’ प्रत्यय लगाकर शब्द बनाइए-
विचार, इतिहास, संसार, दिन, नीति, प्रयोग, अधिकार
उत्तर:
विचार + इक – वैचारिक
इतिहास + इक – ऐतिहासिक
संसार + इक – सांसारिक
दिन + इक – दैनिक
नीति + इक – नैतिक
प्रयोग + इक – प्रायोगिक
अधिकार + इक – अधिकारिक
योग्यता- विस्तार :
प्रश्न 1.
प्रेमचंद की कहानियाँ मानसरोवर के आठ भागों में संकलित हैं। इनमें से कहानियाँ पढ़िए और कक्षा में सुनाइए। कुछ कहानियों का मंचन भी कीजिए।
उत्तर:
नमक का दरोगा : सारांश
नमक का दरोगा कहानी समाज की यथार्थ स्थिति को उद्घाटित करती है। कहानी के नायक मुंशी वंशीधर एक ईमानदार और कर्तव्यपरायण व्यक्ति है, जो समाज में ईमानदारी और कर्तव्यपरायण व्यक्ति है, जो समाज में ईमानदारी और कर्तव्यनिष्टा की मिशाल कायम करता है। पंडित अलोपीदीन दातागंज के सबसे अधिक अमीर और इज्जतदार व्यक्ति थे। जिनकी राजनीति में भी अच्छी पकड़ थी। अधिकांश अधिकारी उनके अहसान तले दबे हुए थे।
अलोपीदीन ने धन के बल पर सभी वर्गों के व्यक्तियों को गुलाम बना रखा था। दारोगा मुंशी वंशीधर उसकी नमक की गाडियाँ को पकड लेता है, और अलोपीदिन को अदालत में गुनाहगार के रूप में प्रस्तुत करता है, लेकिन वकील और प्रशासनिक अधिकारी उसे निर्दोष साबित कर देते हैं, जिसके बाद वंशीधर को नौकरी से बेदखल कर दिया जाता है। इसके उपरांत पंडित अलोपीदिन, वंशीधर के घर जाके माफ़ी माँगता है और अपने कारोबार में स्थाई मैनेजर बना देता है। तथा उसकी ईमानदारी और कर्तव्य निष्ठा के आगे नतमस्तक हो जाता है।
कहानी : पूस की रात सारांश
मुंशी प्रेमचदं ने कहानी ‘पूस की रात’ में भारतीय किसान की लाचारी का यथार्थ चित्रण किया है। जिसमें उत्तर भारत के किसी एक गाँव में हल्कू नामक एक गरीब किसान अपनी पत्नी के साथ रहता था। किसी की जमीन में खेती छोडकर और कहीं मज़दूरी करने कहती थी। हल्कू के लगान के तीर पर दूसरों की खेती थी। खेत के मालिक का बकाया था। हल्कू ने अपनी पत्नी से तीन रुपए माँगे। पत्नी ने देने से इनकार किया, ये तीन रुपए जाड़े की रातों से बचने के लिए, कंबल खरीदने के लिए जमा करके रखे थे। बाद में पूस की रातें जब आती है, तो किसान के खेत को नीलगाय बर्बाद कर चुके होते हैं। हल्कू “फूस की रात’ में कैसी यातनाएँ झेल लिया है। ये कहानी खेती-किसानी की कठिनाई बखान करती है, साथ ही पयालनवाद पर चोट करती है।
प्रश्न 2.
शिक्षा रटंत विद्या नहीं है – इस विषय पर कक्षा में परिचर्चा आयोजित कीजिए ।
उत्तर:
राधा – रटना शिक्षा नहीं है, ये तो शिक्षा के नाम पर खानापूर्ति है ।
रानी – रटने से उत्तीर्ण तो हो सकते हैं। परंतु एक योग्य विद्यार्थी नहीं बन सकते हैं।
राधा – जो अभ्यास के स्थान पर रटता है, वह जीवन में उपाधियाँ प्राप्त कर लेते हैं। परंतु शिक्षा ग्रहण नहीं कर पाते।
रानी – अच्छी तरह से प्राप्त की गई शिक्षा, जीवन में बहुत काम आती है।
राधा – जिसने रटना सीखा हो, वह कुछ और नहीं सीख सकता है।
रानी – जो जितना समझकर पढ लेता है, वह उतना उम्र भर याद करता है।
राधा – रटंत विद्या असल जिंदगी में काम नहीं आती।
रानी – सही शिक्षा आपको आगे बढने में सहायक होती है।
प्रश्न 3.
क्या पढ़ाई और खेल – कूद साथ – साथ चल सकते हैं कक्षा में इस पर वाद- विवाद कार्यक्रम आयोजित कीजिए।
उत्तर:
पक्ष में खेलों से छात्रों में मनोविनोद होता है। इसलिए वे पढने में जी लगाकर पढ़ सकते हैं। खेलों के द्वारा छात्रों में अनुशासन तथा सहयोग की भावना बढती है। खेलों के द्वारा जीवन में परिश्रमी बनने का भाव बढ़ता है। खेलों से मानसिक तथा शारीरिक थकावट दूर होकर पढ़ाई के प्रति रुचि उत्पन्न होता है । रक्त की शुद्धि होती है। खेल बच्चों के जीवन का अनोखा अंग है। शरीर दृढ बनता है। छात्र खेलते – कूदते, खेलों के माध्यम से अच्छी तरह पढ़ सकते हैं। इसलिए कहा जाता है कि स्वस्थ शरीर में स्वस्थ मस्तिष्क का निवास होता हैं।
विपक्ष में : खेलों से शरीर थकजाता है। पढ़ाई में रुचि नहीं दिखाते हैं। अधिक समय खेलने से पढ़ाई में रुकावट डालता है। वे अच्छे अंकों में उत्तीर्ण नहीं होते हैं। खेलने के लिए समय निर्धारित करनी चाहिए। नहीं तो पढ़ाई में पीछे पड जाते हैं। इसलिए पढते समय पढ़े और खलते समय खेले। दोनों अलग हैं।
प्रश्न 4.
क्या परीक्षा पास कर लेना ही योग्यता का आधार है ? इस विषय पर कक्षा में चर्चा कीजिए ।
उत्तर:
रवि – परीक्षा हमारी शिक्षा का एक अभिन्न अंग है। विद्यार्थी कक्षा में जो ज्ञान प्राप्त करते हैं उसे आंकने के लिए परीक्षा आवश्यक है।
रामु – कक्षा में विद्यार्थी कितना ग्रहण कर रहा है ? जानने के लिए परीक्षा बहुत महत्त्वपूर्ण है।
रवि – परीक्षा में अन्य विद्यार्थियों की तुलना में बेहतर फल प्राप्त करने की इच्छा, पढने की उत्सुकता जागृत होती है।
रामु – सकारात्मक प्रतियोगिता की भावना बढ़ती है।
रवि – परीक्षा विद्यार्थी को मन लगाकर पढने और सीखने के लिए प्रेरित करती है।
इसलिए परीक्षा पास कर लेना योग्यता का आधार है।
परियोजना कार्य :
प्रश्न 1.
कहानी में ज़िंदगी से प्राप्त अनुभवों को किताबी ज्ञान से ज़्यादा महत्त्वपूर्ण बताया गया है। अपने माता – पिता, बड़े भाई – बहिनों या अन्य बुज़ुर्ग / बड़े सदस्यों से उनके जीवन के बारे में बातचीत कीजिए और पता लगाइए कि बेहतर ढंग से ज़िंदगी जीने के लिए क्या काम आया समझदारी / पुराने अनुभव या किताबी पढ़ाई ?
उत्तर:
जिंदगी के अनुभव ही किताबी की ज्ञान से अधिक महत्त्वपूर्ण माना जाता है। जो ज्ञान बडों को है वह पुस्तकें पढ़कर हासिल नहीं होता है। जिंदगी के अनुभव उन्हें ठोस धरातल देते हैं जिससे घर परिस्थिति का सामना किया जा सकता है। पुस्तकें व्यवहार की भूमि नहीं होती है। सही गलत, उचित – अनुचित की जानकारी अनुभवों से ही आता है। अतः जीवन के अनुभव किताबी ज्ञान से अधिक महत्त्वपूर्ण हैं।
प्रश्न 2.
आपकी छोटी बहिन | छोटा भाई छात्रावास में रहती / रहता है। उसकी पढ़ाई लिखाई के संबंध में उसे एक पत्र लिखिए।
उत्तर:
विजयवाडा,
XXXXXX
प्यारा भाई,
शुभाशीष,
हम सभी घर पर सकुशल हैं। आशा करते हैं कि तुम भी छात्रावास में सकुशल रहकर पढ़ाई कर रहे होंगे। तुम्हारे प्रश्न पत्रों के अंकों को देखने से पता चला कि तुम गणित और विज्ञान में कुछ कम अंक आये हैं। इन्हें रटने के बजाय समझने और अभ्यास करके इनमें अच्छे अंक पाना है। रटा हुआ तथ्य बहुत जल्दी भूल जाता है। अच्छा ग्रेड कभी नहीं आता।
पढाई के चक्कर में स्वास्थ्य की उपेक्षा मत करो। समय पर पढ़ना और समय पर व्यायाम करना । अपने आसपास साफ़ – सुथारा रखना।
तुम्हारा बड़ा भाई,
XXXXXX
पता :
श्रीनिवास
नारायण स्कूल
अरंडलपेट, गुंटूर।
व्याकरणांश (వ్యాకరణాంశాలు)
पर्यायवाची शब्द :
हाथ – कर, पाणि
शामिल – सम्मिलित, शरीक
अपेक्षा – आवश्यकता, जरूरत
मज़बूत – पुख़्त, शक्तिशाली
दिमाग – मस्तिष्क, बुद्धि
मौका – अवसर, पल
अवहेलना – अनादर, तिरस्कार, अवज्ञा
अंतर – विविधता, असंतुलन
चरित्र – गुणवत्ता, विशेषता, आचरण
दास – सेवक, नौकर
उन्नति – प्रगति, समृद्धि
असर – प्रभाव, नतीजा
पथिक – राहगीर, यात्री
नसीहत – सलाह, सीख
स्वाधीन – स्वतंत्र, आज़ाद
जलील – अपमानित, बेइज़त
खंड – अंश, भाग
उम्र – वय, साल
तालीम – शिक्षा, ज्ञान, सीख
बुनियाद – आधारशिला, मूल
जजमात – कक्षा, दरजा
हर्फ़ – अक्षर, वर्ण
नज़र – निगाह, दृष्टि
घमंड – अभिमान, नाज़
महीप – राजा, नरेश
परीक्षक – जाँच कर्ता, जाँचक
तमीज़ – अदब, विवेक
अनुचित – असंगत, अवैध
इलाज – उपचार, राहत देना
उपेक्षा – तिरस्कार, नज़र अंदाज़
हिमाकत – बेवकूफ़ी, नासमझी
अदब – इज़त, शिष्टाचार
वचन :
अपेक्षा – अपेक्षाएँ
में – हम
किताब – किताबें
मौका – मौके
मकान – मकानें
भाई – भाई
अक्षर – अक्षर
आँख – आँखें
घर – घर
दिन – दिन
घंटा – घंटे
मेला – मेले
तमाशा – तमाशे
आशा – आशाएँ
घुड़की – घुड़कियाँ
दास – दास
रोटी – रोटियाँ
धारणा – धारणाएँ
समर्या – समस्याएँ
युक्ति – युक्तियाँ
डंडा – डंडे
बात – बातें
नक्शा – नक्शे
दरजा – दरजे
परीक्षा – परीक्षाएँ
कनकौआ – कनकौए
पतंग – पतंगे
लड़का – लड़के
टुकडा – टुकडे
नज़र – नज़रें
राजा – राजा गण
माला – मालाएँ
अध्यापक – अध्यापक गण
तैयारी – तैयारियाँ
माता – माताएँ
सेना – सेनाएँ
विलोम शब्द :
नायक × खलनायक
मज़बूत × कमज़ोर
सवाल × जवाब
हँसना × रोना
प्रातःकाल × सायंकाल, संध्याकाल
अनिवार्य × ऐच्छिक
उन्नति × अवनति
अभिमान × नम्रता
संक्षेप × विस्तार
निकट × दूर
निस्संदेह × संदेह
सच × झूठ
छोटा × बडा
शालीन × धृष्ट, उद्धत
अपराध × निरपराध
मूर्ख × अकलमंद
अज्ञात × ज्ञात
फेल × पास
घमंड × विनम्रता
सहज × असहज
तेज × धीमा
अनुचित × उचित
हमेशा × कभी-कभी
पकड × छोड
आदर्श × अनादर्श
अर्थ × अनर्थ
अपना × पराया
आशा × निराशा
अवहेलना × आज्ञ पालन.
अव्वल × आखिरी
राजा × रंक
सफल × असफल
धीरे-धीरे × जल्दी -जल्दी
विद्वान × मूर्ख
लघुता × दीर्घता
पीछे × आगे
लिंग :
- हँस – हँसनी
- भाई – बहन
- बिल्ली – बिलाव
- शिक्षक – शिक्षिका
- सेवक – सेविका
- लड़का – लड़की
- सम्राट – सम्राज्ञी
- नरकौआ – मादा कौआ
- साहब – साहिबा, मेम
- आदमी – औरत
- दास – दासी
- नौकर – नौकरानी
- नायक – नायिका
- कुत्ता – कुत्तिया
- अध्यापक – अध्यापिका
- राजा – रानी
- पिता – माता
- धोबी – धोबिन
संधि विच्छेद :
- देहावसान – देह + अवसान
- महीप – महा + ईप
- संयोग – सम् + योग
- परीक्षा – परि + ईक्षा
- दुरुपयोग – दु: + उपयोग
- स्वार्थ – स्व + अर्थ
- प्राणांतक – प्राण + अंतक
- संतोष – सम् + तोष
- निराशा – निः + आशा
- अहंकार – अहम् + कार
- परीक्षक – परि + ईक्षक
- उन्नति – उत् + नति
- संक्षेप – सम् + क्षेप
- निस्संदेह – निः + संदेह
- अनुचित – अन् + उचित
- तदुपरांत – तत् + उपरांत
समास :
- सेवासदन – तत्पुरुष समास
- जन्मसिद्ध – तंत्पुरुष समास
- दीन-दुनिया – द्वंद्व समास
- धीरे-धीरे – अव्ययीभाव समास
- आत्मगोरव – तत्पुरुष समास
- दाल-रोटी – द्वंद्व समास
- कुकर्म – कर्मधारय समास
- दोपहर – द्विगु समास
- सुख प्राप्त – तत्पुरुष समास
- बेजोड – बहुव्रीहि समास
- दिनचर्या – तत्पुरुष समास
- खेल-खूद – द्वंद्व समास
- उपदेश-माला – तत्पुरुष समास
- निस्संदेह – अव्ययीभाव समास
- नीलाकाशा – कर्मधारय समास
- महाराज – कर्मधारय समास
- युद्धक्षेत्र – तत्पुरुष समास
- पाठशाला – तत्पुरुष समास
मुहावरे :
- आँखें फोडना – बडे ध्यान से पढना
- जान तोडना – बहुत अधिक शक्ति लगाना
- हाथ डालना – काम शुरु करना
- नंगी तलवार-सी लटकती – मौत का खतरा महसूस होना
- खून जलाना – बहुत अधिक मेहनत करना
- लोहे के चने चबाना – बहुत कठिन काम करना
- ज़ीन पर पाँव न रखना – बहुत खुश होना
- जहर लगना – बहुत बुरी लगना
- हाथ-पाँव फूल जाना – परेशानी में पडना
- पापड बेलना – कठिन कार्य करना
लेखक परिचय :
31 जुलाई, 1880 को बनारस के करीब लमही गाँव में जन्मे धनपत राय ने उर्दू में नवाब राय और हिंदी में प्रेमचंद नाम से लेखन कार्य किया। निजी व्यवहार और पत्राचार धनपत राय नाम से ही करते रहे। उर्दू में प्रकाशित पहला कहानी संग्रह ‘सोजेवतन’ अंग्रेज़ सरकार ने ज़ब्त कर लिया। आजीविका के लिए स्कूल मास्टरी, इंस्पेक्टरी, मैनेजरी करने के अलावा इन्होंने ‘हंस’, ‘माधुरी’ जैसी प्रमुख पत्रिकाओं का संपादन भी किया। कुछ समय बंबई (मुंबई) की फ़िल्म नगरी में भी बिताया लेकिन वह उन्हें रास नहीं आई । यद्यपि उनकी कई कृतियों पर यादगार फ़िल्में बनीं।
आम आदमी के दुःख – दर्द के बेजोड़ चितेरे को उनके जीवन काल में ही सम्राट, उपन्यास सम्राट कहा जाने लगा था। उन्होंने हिंदी कथा लेखन की परिपाटी पूरी तरह बदल डाली थी। अपनी रचनाओं में उन्होंने उन लोगों को प्रमुख पात्र बनाकर साहित्य में जगह दी जिन्हें जीवन और जगत में केवल प्रताड़ना और लांछन ही मिले थे।
8 अक्तूबर, 1936 में उनका देहाबसान हुआ। प्रेमचंद ने जितनी भी कहानियाँ लिखीं, वे सब मानसरोबर शीर्षक से आठ खंडों में संकलित हैं। उनके प्रमुख उपन्यास हैं – गोदान, गबन, प्रेमाश्रम, सेवासदन, निर्मला, कर्मभूमि, रंगभूमि, कायाकल्प, प्रतिज्ञा और मंगलसूत्र (अपूर्ण)।
31 జులై 1880న బనారస్కు దగ్గర లమ్హ అనే గ్రామంలో జన్మించిన ధన్వత్ రాయ్గారు ఉర్దూలో నవాబ్రాయ్ మరియు హిందీలో ప్రేమచంద్ అనే పేరుతో రచనలు రాసేవారు. వ్యక్తిగత లావాదేవీలు ఉత్తర ప్రత్యుత్తరాలు ధన్ పత్ రాయ్ పేరుతో కొనసాగించేవారు. ఉర్దూలో ప్రచురించిన మొదటి కథా సంకలనం ‘సోజేవతన్’ని బ్రిటిష్ గవర్నమెంట్ జప్తు చేసింది. జీవనోపాధి కొరకు ఈయన స్కూల్ మాష్టారుగా, ఇన్స్పెక్టర్గా, మేనేజర్ మాత్రమే కాకుండా ఈయన హంస, మాధురీ లాంటి ప్రముఖ పత్రికలకు ఎడిటర్ గా కూడా చేశారు. కొంతకాలం ముంబై యొక్క ఫిల్మ్ నగర్లో కూడా గడిపారు కాని ఇవేమి కూడా ఆయనకు సంతృప్తిని ఇవ్వలేదు. ఆయన రాసిన ఎన్నో రచనలను సినిమాలు కూడా తీశారు.
సామాన్య మనిషి యొక్క కష్టాలు – బాధలు కళ్ళకు కట్టినట్లుగా ప్రేమ్చంద్రు రాసేవారు. ఆయన జీవిత కాలంలో ఆయనను కథా సామ్రాట్, నవలా చక్రవర్తి అని కూడా పిలిచేవారు. ఆయన హిందీ కథా రచనల సాంప్రదాయాన్ని పూర్తిగా మార్చివేశారు. ఆయన రచనలలో కొన్ని పాత్రలు నిజ జీవితంలో కేవలం ఇతరుల నుండి నిందలు, వేధింపులు మాత్రమే లభించిన వ్యక్తుల మనస్తత్వాలని తమ పాత్రలుగా తీసుకునేవారు.
8 అక్టోబర్, 1936లో ఆయన పరమపదించారు. ప్రేమ్చంద్ రాసిన కథలన్నీ ‘మానసరోవర్’ అనే శీర్షికతో 8 భాగాలుగా పెంపొందించబడ్డాయి. వారి ప్రముఖ నవలలు – గోదాన్, ప్రేమాశ్రమ్, సేవాసదన్, నిర్మల, కర్మభూమి, రంగభూమి, కాయాకల్ప్, ప్రతిజ్ఞ మరియు మంగల్సూత్ర (పూర్తి కాలేదు).
पाठ प्रवेश – పాఠ్య ప్రవేశం :
अभी तुम छोटे हो इसलिए इस काम में हाथ मत डालो। यह सुनते ही कई बार बच्चों के मन में आता है काश; हम बड़े होते तो कोई हमें यों न टोकता। लेकिन इस भुलावे में न रहिएगा, क्योंकि बड़े होने से कुछ भी करने का अधिकार नहीं मिल जाता। घर के बड़े को कई बार तो उन कामों में शामिल होने से भी अपने को रोकना पडता है जो उसी उम्र के और लड़के बेधड़क करते रहते हैं। जानते हो क्यों, क्योंकि वे लड़के अपने घर में किसी से बड़े नहीं होते ।
प्रस्तुत पाठ में भी एक बड़े भाई साहब हैं, जो है तो छोटे ही, लेकिन घर में उनसे छोटा एक भाई और है। उससे उम्र में केवल कुछ साल बड़ा होने के कारण उनसे बड़ी बड़ी अपेक्षाएँ की जाती हैं। बड़ा होने के नाते वह खुद भी यही चाहते और कोशिश करते हैं कि वह जो कुछ भी करें वह छोटे भाई के लिए एक मिसाल का काम करे। इस आदर्श स्थिति को बनाए रखने के फेर में बड़े भाई साहब का बचपना तिरोहित हो जाता है।
ఇప్పటికీ నువ్వు చిన్నవాడివి కాబట్టి ఈ పనిలో జోక్యం చేసుకోవద్దు. ఇది వినగానే చాలాసార్లు పిల్లల మనస్సులో బహుశా మేము పెద్దవాణ్ణి అయి ఉంటే ఏ పని అయినా చేయవచ్చు ఎవరూ ఆపేవారు కాదు అనిపిస్తుంది. కానీ పొరపాటున ఇలా అనుకోవద్దు ఎందుకంటే కొన్నిసార్లు ఇంటిపెద్ద అవ్వడం వల్ల కొన్ని పనులు చేయడానికి అధికారం లభించదు. అదే చిన్నపిల్లవాడయితే భయం లేకుండా చేస్తూ ఉంటారు. తెలుసా ఎందుకో, ఎందుకంటే ఆ పిల్లలు తన ఇంట్లో ఎవరికన్నా పెద్దవాళ్ళు కాదు కాబట్టి. పెద్దవాళ్ళకు కూడా హద్దులు ఉంటాయి. చిన్నవాళ్ళకి ఎలాంటి ఆంక్షలూ ఉండవు. ఎవరి గురించి ఆలోచించనక్కరలేదు. స్వేచ్ఛగా ఉండవచ్చు.
ప్రస్తుత పాఠంలో కూడా ఒక్క పెద్ద అన్నయ్య ఉన్నాడు. అతను చిన్నవాడే కానీ ఇంటిలో అతనికన్నా చిన్న తమ్ముడు కూడా ఉన్నాడు. చిన్నవాడి కన్నా వయస్సులో కేవలం కొన్ని సం||లు పెద్దవాడు అయిన కారణంగా అతని పెద్ద – పెద్ద బాధ్యతలు అంచనాలు ఏర్పడుతాయి. పెద్దవాడు అవ్వడం కారణంగా అతను స్వయంగా ఇలా కోరుకుంటాడు అతను ఏది చేసినా అది చిన్న తమ్ముడి కోసం ఆదర్శంగా ఉండాలి. ఈ విధంగా ఆదర్శంగా ఉండాలనే ఆశతో పెద్ద అన్నయ్య బాల్యం యొక్క ఆనందాన్ని అనుభవించలేక త్యాగం చేయాల్సిన పరిస్థితులు ఏర్పడ్డాయి.
बड़े भाई साहब Summary in Telugu
వయస్సులో మా అన్నయ్య నా కంటే ఐదు సం||లు పెద్దవాడు కానీ మూడు క్లాసులు పెద్ద. ఆయన కూడా ఏ వయస్సులో చదవడం మొదలుపెట్టాడో నేను కూడా అప్పుడే మొదలుపెట్టాను. ఏ భవనం యొక్క పునాది గట్టిగా ఉంటుందో ఆ భవనం అందంగా, గట్టిగా తయారవుతుంది. పునాది గట్టిగా ఉంటే అందమైన మహళ్ళు నిర్మించవచ్చు. ఒక సంవత్సరము పనిని 2 సంవత్సరాలు చేస్తారు. అప్పుడప్పుడు మూడు సంవత్సరాలు కూడా పడుతుంది. పునాది సరిగ్గా లేకపోతే ఇల్లు ఎలా గట్టిగా ఉంటుంది ?
నేను చిన్నవాడిని. అతను పెద్దవాడు. నా వయస్సు 9 సం॥లు, అతని వయస్సు 14 సం||లు అతను నన్ను తిట్టచ్చు నా మీద దృష్టి పెట్టడం అతని జన్మసిద్ధ అధికారం. నా కర్తవ్యం అతని ఆజ్ఞలను చట్టంగా భావించడం.
ఆయన స్వభావం ప్రతిదానిని పరిశీలించి తెలుసుకుంటాడు. ప్రతిక్షణం పుస్తకం తెరిచి కూర్చుంటాడు. అతని మెదడుకు రెస్ట్ ఇవ్వడం కొరకు అప్పుడప్పుడు పేపరు మార్జిన్ మీద పక్షులు, కుక్కలు, పిల్లుల బొమ్మలు వేస్తూ ఉండేవాడు. అప్పుడప్పుడు ఒకే పేరు లేదా పదం లేదా వాక్యంను పదేపదే పది ఇరవైసార్లు రాస్తూ ఉండేవాడు. అప్పుడప్పుడు దస్తూరి అందంగా ఉండటం కొరకు అక్షరాలను చాలాసార్లు కాపీ చేస్తూ ఉంటాడు. అప్పుడప్పుడు ఆయన రాసే పదాలు, వాక్యాలకు అర్థం లేకుండా, పొంతన లేకుండా ఉండేది.
ఒకసారి ఆయన పుస్తకంలో ఒక రచనను చూశాను. అందులో స్పెషల్, అమీనా, సోదరులు – సోదరులు, వాస్తవానికి, అన్నదమ్ములు. రాధేశ్యామ్, శ్రీయుత రాధేశ్యామ్ పదాలు రాయబడి ఉన్నాయి. ఒక గంట తర్వాత ఒక మనిషి ముఖం బొమ్మ చిత్రం వేసి ఉంది. దానిలో ఉన్న రహస్యాన్ని తెలుసుకోవడానికి చాలా ప్రయత్నించాను. కానీ విఫలుడనయ్యాను. అతనిని అడిగే ధైర్యం నాకు లేదు. అతను తొమ్మిదవ తరగతి. నేను ఐదవ తరగతి. ఆయన రచనలను అర్థం చేసుకోవడం నా తాహతుకు మించిన పని.
నా మనస్సు చదువులో అస్సలు లగ్నం అయ్యేది కాదు. ఒక్క గంట కూడా పుస్తకాలు తీసుకొని కూర్చొని చదవడం నాకు చాలా కష్టం. అవకాశం లభించగానే హాస్టల్ నుండి బయలుదేరి మైదానంలోకి వెళ్ళేవాడిని. అప్పుడప్పుడు కంకర రాళ్ళు విసిరేయడం, అప్పుడప్పుడు పేపరుతో సీతాకోకచిలుకలు చేసి ఎగురవేయడం, ఎక్కడైనా నాకు తోటి స్నేహితుడు కలవగానే ఇంక అడగడం ఏముంది. అప్పుడప్పుడు పిట్ట గోడలు ఎక్కి క్రిందకు దూకడం, అప్పుడప్పుడు గేట్కి అటూ ఇటూ ఊగుతూ మోటర్ బండిలో వెళ్తున్న ఆనందాన్ని పొందుతాను. కానీ రూమ్లోకి రాగానే మా పెద్ద అన్నయ్య కోపంగా చూడడం చూసిన వెంటనే నా ప్రాణాలు గాలిలో కలిసినంత పని అవుతుంది.
లోపలికి రాగానే అతను అడిగే మొదటి ప్రశ్న – ఇంతసేపు ఎక్కడున్నావు ? ఎప్పుడూ ఇదే ప్రశ్న అడుగుతాడు. ఆయన మాట వినగానే నా దగ్గర జవాబు లేక మౌనంగా ఉండిపోతాను. నాకు చాలాసార్లు అనిపిస్తుంది నా నోటిలోంచి ఎందుకు మాటలు రావు ? నేను బయట ఆడుకొని వస్తున్నాను. నా మౌనం నా తప్పును అంగీకరిస్తున్నట్టుగా ఉండేది. అన్నయ్యకి కోపంతో, ప్రేమతో నన్ను పలకరించడం, అరవడం తప్ప అన్నయ్యకు వేరే మార్గం లేకుండా చేసేది నా మౌనం.
ఈ విధంగా ఇంగ్లీషు చదివితే, ఇంకేం చదువుతావు నువ్వు. ఒక్క అక్షరం రాదు. నీకు ఇంగ్లీషు చదవడం అంటే ఆడుకోవడం అనుకుంటున్నావా ? ఇంగ్లీషు చదవడం తేలిక అనుకొన్నావా ? దేనికీ పనికిరాని వాళ్ళు కూడా ప్రొఫెసర్లు అయిపోతారు. ఇక్కడ రాత్రీ, పగలు చదవాల్సి వస్తుంది. ఎంతో కష్టపడితే కానీ ఆ విద్య రాదు. అప్పటికీ వస్తుందా లేదు. పేరుకు వస్తుంది అంతే. పెద్ద పెద్ద విద్వాంసులే మంచి ఇంగ్లీషులో రాయలేదు. ఇంక మాట్లాడటం చాలా పెద్ద విషయం. నాకు అర్థం కాని విషయం ఏమిటంటే నువ్వు ఎంత పిచ్చోడివి అనుకోవాలి.
నన్ను చూసి కూడా నేర్చుకోవట్లేదు. నేను ఎంత కష్టపడుతుంటాను. నువ్వు నీ కళ్ళతో చూస్తున్నావుగా ఒకవేళ చూడకపోతే అది నీ కళ్ళ లోపమా ? లేదా నీ బుద్ధి లోపం అనుకుంటా. ఇన్ని జాతరలు, ప్రదర్శనలు ఎన్ని ఉన్నాయి. నేను వెళ్ళడం నువ్వు ఎప్పుడైనా చూశావా ? రోజూ క్రికెట్, హాకీ మ్యాచ్లు జరుగుతూ ఉంటాయి. నేను ఎప్పుడైనా వెళ్ళడం చూశావా ? నేను దగ్గరకు కూడా వెళ్ళను. ఎప్పుడూ చదువుతూనే ఉంటాను. కానీ ఒక్కో క్లాసు రెండు సంవత్సరాలు, మూడు సంవత్సరాలు పడుతుంది.
కానీ నువ్వు ఆడుతూ, కాలంను వ్యర్థం చేసుకుంటూ ఎలా ఉత్తీర్ణుడవుతావు ? నాకైతే రెండు, మూడు సం॥లు పడుతుంది. నువ్వెతే జీవితాంతం ఒకే క్లాసులో ఉంటావు. ఒకవేళ నువ్వు ఈ విధంగా నీ వయసంతా వ్యర్థం చేసుకోవాలని అనుకుంటే నువ్వు ఇంటికి వెళ్ళిపోవడం మంచిది. సంతోషంతో కర్రా – బిళ్ళ ఆడుకో. తాతయ్య కష్టార్జిత డబ్బును ఎందుకు వ్యర్థం చేస్తున్నావు ?
నేను అదంతా విని కన్నీళ్ళు కార్చాను. ఏమి సమాధానం చెప్పగలను. నేను తప్పు చేశాను. దండకాలు భరించాల్సిందే. అన్నయ్య ఉపదేశాలు ఇవ్వడంలో దిట్ట. ఎలాంటి మాటలు చెబుతాడంటే, ఎలాంటి సూక్తి మాటలు చెబుతాడంటే నా మనస్సు ముక్కలు, ముక్కలుగా విరిగిపోతుంది. నా ధైర్యంను కోల్పోతాను. ఈ విధంగా అతను అనే మాటలకు నిరాశ, నిస్పృహలు ఆవరిస్తాయి. అప్పుడు నాకు ఇలా అనిపిస్తుంది – ఎందుకు నేను ఇంటికి వెళ్ళకూడదు ! నా వల్ల కాని పని ఎందుకు చేయాలనుకుంటాను? నాకు చదువు రాదు. నేను ఎందుకు చదవాలనుకుంటున్నాను.
నాకు ఇలా ఉండటమే ఇష్టం కానీ అంత కష్టపడాలనే ఆలోచనతోనే నా కళ్ళు తిరుగుతున్నాయి. కానీ గంట, రెండు గంటల తర్వాత నిరాశ అనే మబ్బులు తొలగిపోతాయి. నేను నిర్ణయం తీసుకున్నాను. బాగా కష్టపడి చదువుకోవాలని వెంటనే ఒక ప్రణాళికను తయారు చేసుకోవాలి అనుకున్నాను. మొదట ఒక ప్రణాళికను తయారు చేయాలంటే ఒక పథకం లేకుండా ఎటువంటి పూర్వ ఏర్పాట్లు లేకుండా చదవడం ఎలా ప్రారంభించాలి ? టైం – టేబుల్లో ఆటలకు స్థానం ఉండకూడదు.
ప్రాతఃకాలం 6కు లేవడం, ముఖం – చేతులు కడిగి, టిఫిన్ చేసి చదవడానికి కూర్చోవడం ఆరు నుండి ఎనిమిది వరకు ఇంగ్లీషు, ఎనిమిది నుండి తొమ్మిది వరకు లెక్కలు, తొమ్మిది నుండి తొమ్మిదన్నర వరకు చరిత్ర చదివి మళ్ళీ భోజనం మరియు స్కూలు. మూడున్నరకి స్కూల్ నుండి తిరిగి వచ్చి అరగంట విశ్రాంతి, నాలుగు నుండి ఐదు వరకు భూగోళం, ఐదు నుండి ఆరు వరకు వ్యాకరణం, అరగంట హాస్టలు ఎదురుగా నడవడం, ఆరున్నర నుండి ఏడు వరకు ఇంగ్లీషు కాంపోజిషన్ (కూర్పు) మరల భోజనం తర్వాత ఎనిమిది నుండి తొమ్మిది వరకు అనువాదం, తొమ్మిది నుండి పది వరకు హిందీ, పది నుండి పదకొండు వరకు ఇతర సబ్జెక్ట్లు మరల విశ్రాంతి.
కానీ టైమ్ – టేబుల్ (కాల పట్టిక) తయారు చేయడం ఒక విషయం అయితే దానిని అమలుపరచడం ఇంకొక విషయం. మొదటి రోజునే దానిని పాటించలేకపోయాను. మైదానంలో సుఖాన్ని కలిగించే పచ్చదనం, చల్లని గాలి, ఫుట్బాల్ ఆడేవారి గెంతులు, కబడ్డి ఆడేవారి ఆ పట్లు, వాలీబాల్ ఆటలోని చురుకుదనం నాకు తెలియకుండానే నా మనస్సును లాగేశాయి. అక్కడికి వెళ్ళగానే నేను మొత్తం మర్చిపోయేవాడిని. ఆ భయంకరమైన టైం – టేబుల్, కళ్ళను నలిపే పుస్తకాలు ఏవీ గుర్తుండవు మరియు మా అన్నయ్యకు అవమానించే, తిట్టే అవకాశం లభిస్తుంది.
నేను అతని నీడ నుండి కూడా భయపడి పరిగెడుతున్నాను. నేను ఆయన కళ్ళకు దూరంగా ఉండటానికి ప్రయత్నిస్తాను. రూమ్లోకి వచ్చేటప్పుడు కాళ్ళ శబ్దం కాకుండా అతనికి తెలియకుండా ఉండటానికి ప్రయత్నిస్తాను. కానీ ఆయన దృష్టి నా మీద పడితే నా ప్రాణాలు పోతాయి. ఎప్పుడూ తల మీద ఒక పదునైన కత్తి సిద్ధంగా ఉన్నట్లు అనిపిస్తుంది. అయినప్పటికీ నా ప్రాణాలు సంకటంలో ఉన్నప్పటికీ మనిషి మాయామోహంలో బంధింపబడి ఉంటాడు. నేను తిట్లు మరియు చీవాట్లు తిని కూడా ఆటలను తిరస్కరించలేకపోతున్నాను.
వార్షిక పరీక్షలు అయ్యాయి. అన్నయ్య ఫెయిల్ అయ్యాడు. నేను పాసయ్యాను. నేను క్లాస్ లో ఫస్టు వచ్చాను. నాకు, ఆయనకు మధ్యలో కేవలం 2 సం||లు తేడా ఉంది. నా మనస్సుకి అతన్ని అవమానించాలని అనిపించింది. మీ ఘోర తపస్సు ఏమయింది ? నన్ను చూడండి. సంతోషంతో ఆడుతూ, క్లాసులో ఫస్ట్ వచ్చాను. కానీ అతని బాధ, దుఃఖం చూసి నాకు అతని మీద సానుభూతి కలిగింది. అతని దెబ్బ మీద ఉప్పు చల్లడం నాకు సిగ్గుగా అనిపించింది.
ఇప్పుడు నాకు నా మీద కొంత గర్వం పెరిగింది. ఆత్మ స్థైర్యం పెరిగింది. ఇప్పుడు ఆయన నా మీద పెత్తనం చలాయించలేదు. స్వేచ్ఛగా ఆటల మీద శ్రద్ధ పెట్టాను. నా మనస్సుకు బలం వచ్చింది. ఒకవేళ నేను ఆడుతున్నప్పుడు అతను మరల తిట్టినా, అవమానించినా నేను చెప్పేస్తాను. నువ్వు అంత కష్టపడి, రక్తం చిందించి కష్టపడ్డావు. నేను ఆడుతూ, పాడుతూ క్లాసులో ఫస్ట్ వచ్చాను.
ఈ మాటలు అనే ధైర్యం లేదు కానీ నా ప్రవర్తన చూస్తే ఆయనకు అర్థమయ్యేటట్లు చేస్తున్నాను. ఆయనకు అర్థమయ్యింది. ఉదయం అంతా చాలా సమయం వరకు కర్రా – బిళ్ళ ఆడి మధ్యాహ్నం భోజనం సమయానికి తినడానికి వచ్చాను. అతను కత్తి పట్టుకొని కూర్చున్నట్టు నా మీద కోపంతో విరుచుకుపడ్డాడు. నువ్వు పాసయ్యావు. క్లాసులో ఫస్ట్ వచ్చావు. నీకు బాగా తెలివితేటలు ఎక్కువయ్యాయి అనుకుంటున్నావు. కానీ తమ్ముడు గర్వం పెద్దవాళ్ళను కూడా క్రిందకి దించేస్తుంది. నువ్వేమనుకుంటున్నావు ? చరిత్రలో రావణుడి పరిస్థితిని చదివావు కదా.
ఆయన గురించి ఏమి తెలుసుకున్నావు? చదివావా ? కేవలం పాసవ్వడం ఏమి పెద్ద విషయం కాదు. అసలు విషయం నీ జ్ఞానం పెంచుకోవాలి. ఏదైనా చదివితే దానిని అర్థం చేసుకోవాలి. రావణుడు ఈ భూమండలానికి రాజు. రాజులకే రాజు. అలాంటి రాజులను చక్రవర్తి అంటారు. ఈ రోజుల్లో బ్రిటిష్వాళ్ళ రాజ్యం విస్తారంగా పెరిగిపోయింది. కానీ వారిని చక్రవర్తి అని అనలేము. ప్రపంచంలో అనేక దేశాలు బ్రిటిష్వాళ్ళ ఆధిపత్యాన్ని స్వీకరించలేదు.
పూర్తిగా స్వతంత్రంగా ఉన్నాయి. రావణుడు చక్రవర్తి. ప్రపంచంలోని దేశాలన్నీ ఆయనకు పన్ను ఇచ్చేవి. పెద్ద పెద్ద దేవతలు కూడా బానిసత్వం చేశారు. అగ్ని, వరుణుడు మొదలైన వారు కూడా దాసులుగా ఉన్నారు. కానీ చివరకు ఏమయింది. గర్వం అతని పేరు ప్రతిష్ఠలను నాశనం చేసింది. ఎవరూ చివరికి ఒక చుక్క నీళ్ళు ఇచ్చేవారు లేరు. మనిషి ఎన్ని చెడ్డ పనులు చేసినప్పటికీ గర్వం ఉండకూడదు. గర్వం పడితే ప్రపంచంలో అనాథ లాగా పోవలసిందే.
రాక్షసుల పరిస్థితి చదివే ఉంటావు. వారికి ఒకసారి గర్వం వచ్చింది. భగవంతునికి అతని కన్నా నిజమైన భక్తులు ఎవరూ లేరని విర్రవీగారు. చివరికి ఏమి జరిగింది ?స్వర్గం నుండి నరకానికి తోసేసారు. సాహెరూమ్ కూడా ఒకసారి అహంకారంతో విర్రవీగాడు. భిక్షాటన చేసి చేసి చనిపోయాడు. నువ్వు కూడా ఇప్పుడు కేవలం ఒక్క క్లాస్ పాస్ అయ్యావు. ఇప్పుడే నీకు పొగరు వచ్చింది. ఇలా ఉంటే నువ్వు పెద్ద చదువులు చదివినట్టే. నువ్వు అనుకుంటున్నావు కష్టపడి పాస్ అయ్యావని, కానీ అదృష్టం వల్ల పాసయ్యావు.
కానీ అదృష్టం ఒక్కసారి వస్తుంది. పద్దస్తమాను రాదు.. అప్పుడప్పుడు కర్రా – బిళ్ళలో ఒక్కొక్కసారి కరెక్టుగా కొడతాడు. ప్రతిసారి విజయం సాధించేవాడు నిజమైన విజేత. ఒకసారి లక్ష్యంను సాధించేవాడు నిజమైన విజేత కాదు. అది నీ మూర్ఖత్వం. నేను ఫెయిల్ అయ్యానని అనుకోవచ్చు. నా క్లాసికి వస్తే తెలుస్తుంది. ఎంత కష్టపడాలో. ఆల్జీబ్రా మరియు జామెంట్రీ ఎంత బట్టీ పట్టాలో, చరిత్ర చదవాలి. రాజుల పేర్లు గుర్తుంచుకోవడం ఈజీ కాదు.
ఎనిమిది హెన్రీల కాలంలో ఏ హెన్రీ ఏ పాలన ఎలా ఉంది అని సులభంగా గుర్తుంచుకోలేము. ఏడవ హెన్రీ స్థానంలో ఎనిమిదవ హెన్రీ గురించి రాస్తే అన్ని మార్కులు పోతాయి. నువ్వు ఏమను కుంటున్నావు? డజన్లలో జేమ్స్ ఉంటారు, డజన్ల సంఖ్యలో విలియమ్, డజన్ల కొద్దీ చార్లెస్ పేర్లు మెదడులో తిరుగుతూ ఉంటాయి. ఈ అభాగ్యులకు పేర్లు కూడా లేవు. ఒక పేరు పక్కన ఒకటవ, రెండవ, మూడవ, నాల్గవ, ఐదవ అని చేరుస్తారు. నన్ను అడిగినట్లయితే పది లక్షల పేర్లు చెప్పేవాడిని.
జామెట్రీ ప్లేసులో ఇంక మనం దేవుణ్ణి ఆశ్రయించాల్సిందే. అ బ జ బదులుగా అ జ బ రాస్తే మొత్తం కొట్టేస్తారు. ఎవరూ ఈ దయలేని దిద్దేవారిని అడగరేంటి అ బ జకి అ జ బకి తేడా ఏమిటి ? వ్యర్థ విషయాలకి ఎందుకు స్టూడెంట్ జీవితాలను ఇలా చేస్తుంటారు ?
పప్పు – అన్నం – రోటీ తిన్నాము లేదా అన్నం – పప్పు – రోటి తిన్నాము, ఇందులో ఏమి ఉంది ? కానీ పరిశీలకులకు ఏమీ పట్టవు. కేవలం ఆ పుస్తకంలో ఏముందో వాటిని చూసి మార్కులు వేస్తారు. దానినే సరైనదిగా భావిస్తారు. పిల్లలు ప్రతి అక్షరాన్ని బట్టీ పట్టాలి. ఆ బట్టీ పట్టే విధానాన్ని చదువు అని పేరు పెట్టారు. చివరకు ఈ తలా – తోక లేని విషయాలను చదవడం వల్ల లాభం ఏమిటి ?
‘ఈ రేఖ మీద దీనిని లంబంగా గీస్తే, లంబం నుండి రెట్టింపు అవుతుంది. దీనివల్ల ఏమి ప్రయోజనం ? నాలుగు రెట్లు పెరగవచ్చు లేదా సగానికి తగ్గవచ్చు. కానీ పరీక్షల్లో పాస్ అవ్వాలి అంటే ఇవ్వన్నీ బట్టీపట్టి గుర్తుంచుకోవాలి. పరీక్షల్లో ‘సమయ పాలన’ మీద వ్యాసం రాయమంటారు. నాలుగు పేజీల కన్నా తక్కువ రాయకూడదు. ఇప్పుడు మీరు కాగితం తెరిచి కలము చేతిలో తీసుకొని అది పట్టుకొని ఏడవాలి. ఎవరికీ తెలియదు. సమయం పాటించడం చాలా విలువైనది. దీనివల్ల జీవితం సాఫీగా నడుస్తుంది. ఇతరులకు వీరి మీద స్నేహం పెరుగుతుంది.
అతని వ్యాపారంలో ప్రగతి సాధిస్తాడు. కానీ ఈ చిన్న విషయం మీద నాలుగు పేజీలు ఎలా రాయాలి ? రెండు లైన్లలో రాసే విషయాన్ని నాలుగు పేజీల్లో రాసే అవసరం ఏమిటి ? నేను మూర్ఖత్వం అంటాను. ఇది సమయాన్ని పాటించడం కాదు సమాయాన్ని దుర్వినియోగం చేయడం మనం కోరుకుంటాం, మనిషి ఏమి చెప్పాలని అనుకుంటామో, గబగబా చెప్పండి మరియు మీ దారిలో.
కానీ నాలుగు పేజీల్లో రాయండి. పిల్లల్ని వేధించడం తప్ప ఇంకేమిటి ? అన్యాయం ఏమిటంటే సంక్షిప్తంగా రాయమంటారు. సమయ పాలన మీద సంక్షిప్తంగా వ్యాసం రాయండి. అది నాలుగు పేజీల కన్నా తగ్గకూడదు. సంక్షిప్తంగా నాలుగు పేజీలు అయితే బహుశా వంద, రెండు వందలు పేజీలు రాయమనే వారు ఏమో. ఎలా వుంది అంటే వేగంగా పరిగెత్తండి మరియు నెమ్మదిగా కూడా.
ఇది తికమకగా ఉందా లేదా ? ఇంత చిన్న విషయం పిల్లవానికి అర్థమయింది కానీ టీచరుకు అర్థం కాదు. వారికి మేము టీచర్లు అనే అధికారం. మా క్లాసుకు రా తెలుస్తుంది ఎంత కష్టపడాలో. క్లాస్ ఫస్ట్ వస్తే సంతోషం ఉంటుంది. కాబట్టి నేను చెప్పేది విను. లక్షసార్లు ఫెయిల్ అయినా కానీ నేను నీ కన్నా పెద్ద వాడిని. ప్రపంచం నుండి నీ కన్నా నాకే ఎక్కువ అనుభవం ఉంది. ఏమి చెబుతున్నానో దాన్ని విని గుర్తుంచుకో. లేకపోతే బాధపడాల్సి వస్తుంది.
స్కూల్ సమయం అవుతుంది. అన్నయ్య ఉపన్యాసం ఎప్పుడు అవుతుందో తెలియదు. భోజనం ఈ రోజు రుచీ పచి లేనటువంటిదిగా ఉంది. పాస్ అయినా సరే ఇంత క్లాస్ పీకాడు. ఫెయిల్ అయితే ప్రాణాలు తీసేవాడేమో. అన్నయ్య తన క్లాసులో చదువు గురించి వర్ణించాడో అది చాలా భయంకరంగా ఉంది. స్కూల్ వదిలి ఇంటికి పారిపోలేదు. ‘అదే ఆశ్చర్యం. కానీ ఇన్ని చెప్పినా కూడా పుస్తకాల మీద ఆసక్తి లేదు. ఇప్పటికీ ఆడుకునే అవకాశాన్ని వదులుకోను. చదువుతాను కానీ కొంచెం తక్కువ. క్లాసులో ఏ రోజు ఇచ్చిన పనిని ఆ రోజే పూర్తి చేస్తాను. నా మీద ఉన్న విశ్వాసం మరల తగ్గిపోయింది. అన్నయ్యకు తెలియకుండా ఆడుకుంటూ మరల దొంగలాగా జీవితం గడుపుతున్నాను.
మళ్ళీ వార్షిక పరీక్షలు జరిగాయి. నేను పాసయ్యాను. మా అన్నయ్య మళ్ళీ ఫెయిల్ అయ్యాడు. నేను బాగా కష్టపడలేదు. కానీ ఎలాగో తెలియదు. నేను క్లాసులో ఫస్ట్ వచ్చాను. నాకే స్వయంగా ఆశ్చర్యం వేసింది. మా అన్నయ్య బాగా కష్టపడి చదివాడు. ఒక్కోపదం బట్టీపట్టాడు. రాత్రి 10 గంటల వరకు తెల్లవారుజామున నాలుగు గంటల నుండి మరియు ఆరు నుండి తొమ్మిదిన్నర వరకు స్కూలుకు వెళ్ళే ముందు వరకు. అతని ముఖం చదవడం వల్ల కాంతిహీనం అయ్యింది కానీ పాపం ఫెయిల్ అయ్యాడు. నాకు అతని మీద జాలి కలిగింది. మార్కులు తెలిసాక అతను ఏడవడం చూసి నేను కూడా ఏడ్చాను. నేను పాస్ అయ్యానన్న సంతోషం సగమే ఉంది. నేను కూడా ఫెయిల్ అయినట్లయితే మా అన్నయ్యకు అంత బాధ ఉండేది కాదు. కానీ విధిని ఎవరు తప్పించగలరు !
నాకు, మా అన్నయ్యకు మధ్యలో ఇప్పుడు ఒక్క క్లాసు మాత్రమే తేడా ఉంది. నా మనస్సులో ఒక చెడు ఆలోచన వచ్చింది. మళ్ళీ మా అన్నయ్య ఫెయిల్ అయితే ఇద్దరం ఒకే క్లాస్ లో ఉండవచ్చు. అప్పుడు నన్ను అవమానించడు. కానీ నేను ఈ ఆలోచనను మనస్సు నుండి బలవంతంగా తొలగించివేశాను. అతను నాకు నా మంచి కోసం కోప్పడుతున్నాడు. ఆ సమయంలో నాకు బాధగా అనిపించినా తప్పకుండా ఆయన ఉపదేశాల ప్రభావం వలన నేనే పాస్ అవుతున్నాను మంచి మార్కులతో. అన్నయ్య స్వభావం ఇప్పుడు కొద్దిగా కోమలంగా మారింది.
చాలాసార్లు నన్ను కేకలేసే అవకాశంను పొంది కూడా ఓపికగా ఉన్నాడు. బహుశా అతను ఇప్పుడు కేకలేసే అధికారం లేదని అర్థం చేసుకున్నాడేమో. నా స్వేచ్ఛ కూడా పెరిగింది. నేను అతని సహనాన్ని చూసి పూర్తి లాభాన్ని పొందుతున్నాను. నేను ఎలా అయినా పాస్ అవుతామ చదివినా, చదవకపోయినా నా అదృష్టం బలంగా ఉంది. అనే అభిప్రాయానికి వచ్చాను. ఒకప్పుడు అన్నయ్య భయంతో కొద్దిగా చదివేవాడిని.
ఇప్పుడు అది కూడా ఆపేశాను. నాకు గాలిపటాలు ఎగురవేయాలని కొత్త ఉత్సాహం మొదలైంది. ఇప్పుడు మొత్తం సమయం గాలిపటాలు ఎగురవేస్తూ అన్నయ్యకు కనబడకుండా జాగ్రత్త పడుతున్నాను. దారం కట్టడం, గాలిపటాల పందేలకు సిద్ధంగా ఉండటం ఇవన్నీ రహస్యంగా జరుగుతుండేవి. నేను మా అన్నయ్యకు సందేహం రాకుండా చూసుకునేవాడిని. అతని గౌరవ, మర్యాదలు నా దృష్టిలో తగ్గాయని అనుకోకూడదు.
ఒకరోజు సాయంత్రం హాస్టలు నుండి దూరంగా నేను ఒక గాలిపటాన్ని పట్టుకోడానికి ఎవర్నీ పట్టించుకోకుండా పరిగెడుతున్నాను. కళ్ళు ఆకాశం వైపు ఉన్నాయి. మనస్సు గాలిపటం వైపు మెల్లగా వీచే గాలివైపు ఇతను కూడా గాలిలో ఎగురుతున్నట్లుగా ముందు వెనుక చూసుకోకుండా పిల్లల సైన్యం దానిని పట్టుకోవడానికి వెదురు కర్రలను తీసుకొని పరిగెడుతున్నాడు. ఆకాశంను చూస్తూ చుట్టూ ఏమీ పట్టించుకోకుండా పోతున్నాను. అక్కడ బండ్లు, ట్రామ్, మోటారు బళ్ళు ఏమీ చూడకుండా పరిగెడుతున్నారు.
బహుశా అన్నయ్య నా చెయ్యి పట్టుకున్నాడు. అతను బజారు నుండి తిరిగి వస్తున్నాడు అనుకుంటా. నా చెయ్యి పట్టుకొని కోపంగా ఈ పనికిమాలిన పిల్లలతో గాలిపటాలు ఎగురవేయడానికి నీకు సిగ్గుగా లేదా ? చిన్న క్లాసులలో ఉన్నావనుకుంటున్నావా ? నీవు ఎనిమిదవ తరగతికి వచ్చావు. నాకన్నా ఒక్క క్లాసు తక్కువ. ఒక మనిషి అన్నాక తన స్థానాన్ని జాగ్రత్తగా చూసుకోవాలి.
ఒకప్పుడు ఎనిమిదవ తరగతి పాసయి నాయబ్ తహశీల్దార్ అయ్యేవారు. ఈ రోజు ఉన్నత స్థాయిలో ఉన్న మేజిస్ట్రేట్లు, సూపరింటెండెంట్లుగా ఉన్న చాలామంది పదవ తరగతి పాసయిన వాళ్ళు నాకు తెలుసు. మన నాయకులు మరియు వార్తాపత్రికల్లో పనిచేసే సంపాదకులు ఎనిమిదవ తరగతి పాసయిన వాళ్ళు ఉన్నారు. పెద్ద పెద్ద పండితులు వాళ్ళు చెప్పినట్టు చేస్తారు. నువ్వు అదే ఎనిమిదవ తరగతికి వచ్చి బజారు పిల్లలతో కలసి గాలిపటం కోసం పరిగెడుతున్నావు. నీ తెలివి తక్కువతనాన్ని చూసి బాధపడుతున్నాను. నువ్వు తెలివైనవాడివి. ఇందులో సందేహం లేదు. మన ఆత్మ గౌరవాన్ని దెబ్బతీసే ఆ తెలివితేటల వల్ల లాభం ఏమిటి ? నేను మా అన్నయ్య కన్నా ఒక్క క్లాసే తక్కువ. ఇప్పుడు అతను నన్ను కేకలేసే అధికారం లేదు అని అనుకుంటున్నావేమో. కానీ అది నీ తప్పు. నేను నీ కన్నా ఐదు సంవత్సరాలు పెద్దవాడిని.
సంవత్సరం తర్వాత నువ్వు నా క్లాసుకు రావచ్చు. బహుశా ఒక సంవత్సరం నా కన్నా నువ్వు పెద్ద క్లాసుకు వెళ్ళవచ్చు కానీ నాకు, నీకు మధ్య 5 సంవత్సరాలు తేడా ఉంది. దానిని నువ్వు కాదు దేవుడు కూడా మార్చలేడు. నేను నీ కన్నా ఐదు సంవత్సరాలు పెద్దవాడిని. ఎప్పటికీ ఇలాగే పెద్దవాడిగా ఉంటాను. నాకు జీవితం, సమాజం గురించిన అనుభవంలో నువ్వు సమానం కాలేవు. నువ్వు ఎమ్.ఎ., డి.ఫిల్, డి.లిట్ చదువుకున్నా నాకున్న అనుభవం నీకు రాదు. బుద్ధి, తెలివితేటలు పుస్తకాలు చదవడం వల్ల రాదు. ప్రపంచాన్ని చూడటం వల్ల వస్తాయి.
మన అమ్మ ఏమీ చదువుకోలేదు, తాతయ్య కూడా బహుశా ఐదో – ఆరవ తరగతి కన్నా, ఎక్కువ చదవలేదు. కాని వాళ్ళు ప్రపంచాన్ని చదివేశారు. అమ్మ, తాతయ్యను మనల్ని దారిలో పెట్టే హక్కు ఎప్పుడూ ఉంటుంది. కేవలం వారు జన్మనిచ్చినందుకే అధికారం ఉందని, చెప్పట్లేదు. వాళ్ళకి అనుభవంలో మనకన్నా ఎక్కువ అనుభవజ్ఞులు. అమెరికాలో ఎలాంటి ప్రభుత్వ వ్యవస్థ ఉంది ? ఎనిమిదవ హెన్రీ ఎన్ని పెళ్ళిళ్ళు చేసుకున్నాడు ? ఆకాశంలో ఎన్ని నక్షత్రాలున్నాయి ? వాటి గురించిన పుస్తక జ్ఞానం ఉండకపోవచ్చు కానీ మనకు తెలియని ఎన్నో విషయాల జ్ఞానం వారికి ఉంది.
దురదృష్టవశాత్తు నేను ఈ రోజు అనారోగ్యం పాలయితే నీకు ఏమి చేయాలో తోచదు. తాతయ్యకి టెలిగ్రాం ఇవ్వడం తప్ప. నీకు ఏమీ తెలియదు కానీ నీ స్థానంలో తాతయ్య ఉంటే ఎవ్వరికీ టెలిగ్రాం ఇవ్వడు, భయపడడు. బాధపడడు. ముందు స్వయంగా రోగం తెలుసుకొని చికిత్స చేస్తాడు. తగ్గకపోతే డాక్టరును పిలిపిస్తాడు. జబ్బు చేయడం అనేది పెద్ద విషయం అనుకుందాము. నీకు, నాకు నెల మొత్తం ఖర్చులు ఎలా నిర్వహించుకోవాలో తెలియదు.
తాతయ్య ఇచ్చే డబ్బులను ఇరవై – ఇరవై రెండు రూపాయలు ఖర్చు చేసేస్తాము. మళ్ళీ డబ్బుల కోసం ఎదురు చూస్తాము. దీనివల్ల అల్పాహారం ఆగిపోతుంది. చాకలి, మంగలాయనకి ముఖం చూపించలేము. కానీ ఎంత ఈ రోజు మనం, నువ్వు ఖర్చు చేస్తున్నామో ఇందులో సగం కూడా లేని రోజుల్లో తాతయ్య గౌరవంగా మంచి పేరు తెచ్చుకొని కుటుంబాన్ని పోషించారు. ఆయన ఇంట్లో తొమ్మిదిమంది ఉండేవారు. అయినా మంచిగా నెట్టుకొచ్చేవారు.
అంత అనుభవం ఉంది. మన హెడ్మాస్టర్ను చూడు. ఆక్స్ఫర్డ్ యూనివర్సిటిలో ఎమ్.ఎ. చేశారు. వెయ్యి రూపాయలు పొందుతారు. కానీ తన ఇంటి నిర్వహణ ఎవరు చూసుకుంటారు ? ఆమె ముసలి తల్లి ముందు హెడ్మాస్టర్ యొక్క డిగ్రీ పనికిరాకుండా పోయింది. మొదట ఆయనే కుటుంబ భారం చూసుకునేవారు. ఖర్చుకు సరిపోక అప్పు చేసేవాడు. ఎప్పుడైతే వాళ్ళ అమ్మగారు తన చేతుల్లోకి ఇంటి నిర్వహణ తీసుకున్నారో అప్పుడు ఇంటికి లక్ష్మీదేవి ఉట్టిపడుతుంది.
తమ్ముడు, నీ గర్వాన్ని మనస్సులో నుంచి తీసేసేయ్. నాకు సమానంగా వస్తున్నావు ఇప్పుడు నువ్వు స్వతంత్రుడవు అనుకోవద్దు, నేను చూస్తుండగా నేను నిన్ను తప్పుదారిలో నడవనివ్వను. నువ్వు మాటలతో వినకపోతే చేతులతో సమాధానం చెప్పడం వచ్చు. నాకు తెలుసు నీకు నా మాటలు విషం లాగా అనిపిస్తున్నాయి.
నేను ఆయన తెలివి ముందు తలదించుకున్నాను. నాకు ఈ రోజు నేను ఎంత చిన్నవాడినో అనుభవం అయ్యింది. మా అన్నయ్య పట్ల నాకు మనస్సుల్లో గౌరవం ఇంకా పెరిగింది. నేను నీళ్ళు తిరిగిన కళ్ళతో ఉన్నాను. నాకు ఏమి చేదుగా అనిపించట్లేదు. మీరు ఏది చెబుతున్నారో అది కచ్చితంగా నిజం మీకు చెప్పే అధికారం ఉంది. అన్నయ్య ఆ మాటలు వినగానే నన్ను కౌగిలించుకున్నాడు. నేను గాలిపటాలు ఎగురవేయద్దు అనట్లేదు. నాకూ అలాంటి కోరికలు ఉన్నాయి కానీ ఏమి చెయ్యను. నేను చెడ్డదారిలో వెళ్తే, నీకు మంచి – చెడు ఎవరు చెప్తారు ? నిన్ను కాపాడుకోవడం, మంచిదారిలో పెట్టే బాధ్యత నా మీద ఉంది కదా.
ఇలా మాట్లాడుతుండగా ఆ సమయంలో తెగిన ఒక గాలిపటం వాళ్ళ మీదుగా వెళ్తుంది. దానిదారం వేలాడుతూ ఉంది. పిల్లల గుంపు వెనకాల పరిగెడుతూ వస్తున్నారు. అన్నయ్య పొడుగుగా ఉండటం వల్ల ఎగిరి దాని దారం పట్టుకున్నాడు. ఎవర్నీ పట్టించుకోకుండా హాస్టల్ వైపు పరిగెత్తాడు. నేను కూడా ఆయన వెనకాలే పరిగెత్తసాగాను.
నువ్వింకా చిన్నవాడివే కావున ఈ పనులు చేయకు. పిల్లలు ఈ మాట వింటే బాధపడతారు. మనం పెద్దవాళ్ళమైతే ఎవరూ మనల్ని అడ్డుకోలేరు అని వాళ్ళ మనసులో అనుకుంటారు. కానీ ఈ అపోహలో అసలు ఉండొద్దు. ఎందుకంటే ఎదగడం వల్ల ఏదైనా చేసే హక్కు మీకు ఉండదు. ఇంట్లోని పెద్దవాడికి, అదే వయసులో ఉన్న ఇతర అబ్బాయిలు నిర్భయంగా చేసే పనుల్లో పాల్గొనడం పట్ల తనని తాను నిగ్రహించుకోవాల్సి ఉంటుంది. ఎందుకంటే ఆ అబ్బాయిలు వాళ్ళింట్లో ఎవరికంటే వయసులో పెద్దవాళ్ళు కాదు కాబట్టి ఈ పాఠంలో ఒక పెద్ద అన్నయ్య ఉన్నాడు.
అతడిది చిన్న వయసే. కానీ అతని కంటే వయసులో చిన్నవాడైన మరొకడు ఉన్నాడు. అతనికంటే వయసులో కొన్నేళ్ళు పెద్దవాడు కావడంతో అతడిపై పెద్ద పెద్ద అంచనాలున్నాయి. వయస్సులో పెద్దవాడవడం వల్ల అతడు ఏమి చేసినా తమ్ముడికి ఒక ఆదర్శంగా ఉండాలని ప్రయత్నం చేస్తాడు. ఈ ఆదర్శ పరిస్థితిని కొనసాగించే క్రమంలో అన్నయ్య బాల్యం మాయమైపోతుంది.
“బడే భాయీ సాహెబ్” అనేది ప్రేమచంద్ ప్రసిద్ధ కథ. దీనిలో ఇద్దరు సోదరుల మనస్తత్వం వివరించబడింది. ఇద్దరూ హాస్టల్లో ఉంటున్నారు. అన్న, తన తమ్ముడి కంటే ఐదేళ్ళు పెద్దవాడు. ఎప్పుడూ చదువుతూ ఉండేవాడు. తమ్ముడి కంటే మూడు తరగతులు ముందుండేవాడు. తన తమ్ముడికి క్రమశిక్షణ నేర్పుతుండేవాడు.
తమ్ముడికి ఆటలపై ఆసక్తి ఉండెడిది. అన్నయ్య వద్దని వారించినా తనని తాను నియంత్రించుకోలేకపోయేవాడు. అన్న మందలించినా సరే ఆటలని మాత్రం మానడు. అన్న భయం వలన మానసికంగా అశాంతిగా ఉండేవాడు. అయినా సరే ఆడుకోవడానికి వెళ్ళేవాడు. అన్న పదే పదే పరీక్షల్లో ఫెయిలయ్యేవాడు. తమ్ముడు క్లాసులో ఫస్టొచ్చేవాడు.
తమ్ముడిని బాధ్యతలా భావించడం వల్ల అన్నయ్య ఆటలాడుకోలేకపోయేవాడు. తమ్ముడు తనను అనుసరిస్తాడని తన కోరికలను అణచుకొని నిరంతరం చదువుతూ ఉండేవాడు. చదువు పునాదిని పటిష్టంగా చేయడానికి ఒక్కో తరగతిని రెండు – మూడేళ్ళు చదవడం సముచితమని భావించేవాడు. తమ్ముడిపై దృష్టిపెట్టుట, సలహాలు ఇచ్చుట అనేది తన జన్మహక్కుగా భావించేవాడు. తమ్ముడు తన అన్నకు అవిధేయత చూపడు. అయినా ఆటలాడుకోవడం విషయంలో తనను ఆపుకోలేకపోయేవాడు.
తెగిన ఒక గాలిపటం అప్పుడే అటుగా వచ్చింది. అన్న దానిని ఎగిరి పట్టుకుంటాడు. హాస్టల్ వైపు పరిగెత్తాడు. తమ్ముడు అన్న వెనుకనే పరిగెత్తసాగాడు.
నీతి :
- చదువుతో పాటుగా క్రీడలు కూడా అవసరం.
- బట్టీ విధానం వలన సరైన వికాసం జరగదు.
- మనల్ని ఆదర్శంగా చూపించుకోవడానికి, మన స్వాభావిక కోరికలను అణచుకోవడం సరైంది కాదు.
बड़े भाई साहब Summary in English
“You are still young and innocent; do not do such thing’s if children hear these words, they feel very much. They think that there is no one to resist them, if they grow old; one must not have this misconception. It is because you have no choice (right) to do anything you like, when you grow old.
The boys have to restrain themselves from taking part in the activities that do not become of themselves fearlessly.
There is an elder brother in this story because the boys are not elder to anyone in age. Though he is young in age, he has a younger brother. As he is elder to the young boy, there are some high expectations of him. Since he is elder, the wants his actions to be a model to the younger one. In the process of being a model, he spends all his childhood. Now he loses it.
‘Bade Bhai Sahab’ is a famous story of Premchand. It describes the mentality of two brothers. Both are staying in a hostel. The elder brother is senior to the younger one by five years. He always reads. He is three classes ahead of his younger brother.
He teaches discipline to him. The younger one is very much interested in games. He is unable to control himself even if the elder one warns him. He does not stop playing games though he is reprimanded. He is mentally upset because of the fear of his elder brother; Yet he goes out to play.
The elder brother repeatedly fails in the examinations but the younger one always stands first in the class. Because of the responsibility of his younger brother the elder one could not play games. He always studies hoping that his brother will follow him. He controls his desires. He feels that it is necessary to study the same class for two or three years. It makes the foundation strong.
The elders brother considers it his birthright to concentrate on his younger brother and offer him advice. The younger one is not disobedient to his elder brother. But he could not prevent himself from playing games.
At that time, a kite, that is loosened from the thread, comes that way. The elder brother jumps and catches it. He runs towards the hostel. The younger one runs after him.
Moral:
- Games are necessary besides studies.
- The method of setting by heard does not help to the expansion of mind.
- In order to be a model to others, we must not control our natural desires.
शब्दार्थ और टिप्पणियाँ :
तालीम = शिक्षा, చదువు, education
पुख्ता = मज़बूत, బలమైన, strong
तम्बीह = डाँट – डपट, మందలింపు, హెచ్చరిక, scolding
सामंजस्य = तालमेल, సమన్వయం, co-ordination
मसलन = उदाहरणतः, ఉదాహరణకు, for example
इबारत = लेख, వ్యాసం, article
चेष्टा = कोशिश, ప్రయత్నం, effort
ज़मात = कक्षा, తరగతి, class
हर्फ़ = अक्षर, అక్షరము, letter
मिहनत (मेहनत) = परिश्रम, శ్రమ, hardwork
लताड़ = डॉट – डपट, అవమానించు, అణగద్రొక్కుట, undermining
सूक्ति-बाण = व्यंग्यात्मक कथन / तीखी बातें, హితోక్తులు, కఠిన మాటలు, sarcastic statements
स्कीम = योजना, ప్రణాళిక, plan
अमल करना = पालन करना, పాటించుట, obey, to follow
अवहेलना = तिरस्कार, తిరస్కరించుట, నిర్లక్యం, to reject, negligence
नसीहत = सलाह, సలహా, advice
फ़जीहत = अपमान, అవమానం, insult
तिरस्कार = उपेक्षा, ఉపేక్ష, ignore
सालाना इम्तिहान = वार्षिक परीक्षा, వార్షికపరీక్ష, annual exam
लज्जास्पद = शर्मनाक, సిగ్గుచేటు, shame
शरीक = शामिल, చేరుట, to involve
आतंक = भय, భయము, fear
अव्वल = प्रथम, ప్రధమం, first
आधिपत्य = प्रभुत्व/ साम्राज्य, ఆధిపత్యం, supremacy
स्वाधीन = स्वतंत्र, స్వాతంత్య్రం, freedom
महीप = राजा, రాజు, king
कुकर्म = बुरा काम, చెడు పని, bad deed
अभिमान = घमंड, ప్రగల్భాలు, boast, pride
मुमतहिन = परीक्षक, పరిశీలకుడు, the observer
प्रयोजन = उद्देश्य, లక్ష్యం, aim, target
खुराफ़ात = व्यर्थ की बातें, వ్యర్థపు మాటలు, useless words
हिमाकत = बेवकूफ़ी, మూర్కత్వం, stupidity
किफ़ायत = बचत (से), పొదుపు, savings
दुरुपयोग = अनुचित उपयोग, దురుపయోగము, improper use
निःस्वाद = बिना स्वाद का, రుచి లేని, tasteless
ताज्ञुब = आश्चर्य, ఆశ్చర్యం, surprise
टास्क = कार्य, పని, work, task
ज़लील = अपमानित, అవమానం, insult, shame
प्राणांतक = प्राण लेने वाला / प्राणों का अंत करनेवाला, ప్రాణాంతక, dangerous
कांतिहीन = चेहरे पर चमक न होना, ముఖ వర్ఛస్సు లేని, పాలిపోయిన, lustreless, pale
स्वच्छंदता = आज़ादी, స్వేచ్ఛ, freedom
सहिष्णुता = सहनशीलता, సహనం, tolerance
कनकौआ = पतंग, గాలిపటం, kite
अदब = इजत, గౌరవం, respect
ज़ीन = प्रतिभावान, ప్రతిభావంతుడు, talented
तजुरबा = अनुभव, అనుభవం, experience
बदहवास = बेहाल, చెడు స్వభావి, distressed senseless
मुहताज (मोहताज) = दूसरे पर आश्रित, ఇతరులపై ఆధారపడు, Dependent on others
शब्दार्थ – అర్ధములు – Meanings :