Access to the AP 10th Class Hindi Study Material Sanchayan 2nd Lesson सपनों के-से दिन Questions and Answers are aligned with the curriculum standards.
सपनों के-से दिन AP 10th Class Hindi Sanchayan 2nd Lesson Questions and Answers
(अभिव्यक्ति)
निम्नलिखित प्रश्नों के उत्तर दीजिए।
प्रश्न 1.
कोई भी भाषा आपसी व्यवहार में बाधा नहीं बनती पाठ के किस अंश से यह सिद्ध होता है?
పరస్పర భావ వ్యక్తీకరణకు ఏ భాషా అడ్డంకి కాదు. పాఠంలోని ఏ అంశం దీనిని ధృవీకరిస్తుంది ?
उत्तर :
लेखक बचपन के आधे से अधिक साथी राजस्थान या हरियाणा से आकर, मंडी में व्यापार और दुकानदारी करने आए परिवारों से थे। लेखक को उनकी बोली समझ नहीं आती थी। उनके कुछ शब्द सुनकर लेखक को हँसी आने लगती थी। परंतु खेलते तो सभी एक- दूसरे की बात अच्छी तरह समझ लेते थे। उनके आपस में व्यवहार में कोई अंतर नहीं आता था।
రచయిత చిన్ననాటి స్నేహితుల్లో సగానికి పైగా రాజస్థాన్ లేదా హర్యానా నుండి వ్యాపారం చేయడానికి వచ్చిన కుటుంబాల వారే. రచయితకు వారి మాటలు అర్థమయ్యేవి కావు. వారి కొన్ని మాటలకు నవ్వు వచ్చేది. కానీ ఆడుకునేటప్పుడు అందరూ ఒకరినొకరు బాగా అర్థం చేసుకునేవారు. వారి పరస్పర వ్యవహారాల్లో ఎటువంటి
ఆటంకం కలిగేది కాదు.
प्रश्न 2.
पीटी साहब की ‘शाबाश’ फ़ौज के तमगों सी क्यों लगती थी ? स्पष्ट कीजिए।
పీటి సార్ గారి శభాష్ అన్న పదం సైన్యంలోని మెడల్స్ పతకాలలా ఎందుకు అనిపించింది ? వివరింపుము.
उत्तर :
पीटी साहब का नाम प्रीतमचंद था। वे कठोर स्वभाव वाले थे। प्रार्थना सभा की कतार भी सीधी नहीं होती. तो, वे कठोर सज़ा देते थे। सभी छात्र उनसे भयभीत रहते थे। लेकिन जब बच्चे कोई भी गलती नहीं करते थे, तो उन्हें ‘शाबाशी’ दिया करते थे। बच्चे शाबाश शब्द सुनकर बहुत खुश होते थे। उनका शाबाश शब्द बच्चों को किसी फ़ज़ी तमगो से कम नहीं लगता था।
పీ.టి.సార్ పేరు ప్రీతమ్ చంద్. అతను కఠిన స్వభావుడు. ప్రార్థనా గీతం పాడే సమయంలో విద్యార్థుల లైను సరిగ్గా లేకుంటే కఠిన శిక్ష విధించేవాడు. విద్యార్థులందరూ అతనికి భయపడేవారు. కానీ పిల్లలు ఏ తప్పు చేయకపోతే ‘శెభాష్’ అనేవాడు. అది విని పిల్లలు చాలా సంతోషపడేవారు. అతని ‘శెభాష్’ పదం పిల్లలకు సైనిక పతకాల కంటే ఎక్కువ.
प्रश्न 3.
नयी श्रेणी में जाने और नयी कॉपियों और पुरानी किताबों से आती विशेष गंध से लेखक का बालमन क्यों उदास हो उठता था ?
పై తరగతికి వెళ్ళేటప్పుడు పాత పుస్తకాలు, కొత్త నోట్ పుస్తకాల నుండి వచ్చే వాసన పట్ల రచయిత ఎందుకు విచారపడ్డాడు ?
उत्तर :
लेखक नयी श्रेणी में जाते तो, हेडमास्टर जी उन्हें किसी अमीर घर के बच्चे की पुरानी किताबें लाकर दिया करते थे। पुरानी किताबें और नयी कॉपियों से एक विशेष गंध आती थी। इस गंध से लेखक का बाल मन उदास हो जाता था। अगली कक्षा की कठिन पढाई उन्हें भयभीत करती थी। नए माष्टरों से पिटाई का डर और पुराने शिक्षकों की बढ़ी हुई अपेक्षाएँ भी उनकी उदासी के कारण थे।
రచయిత పై తరగతికి వెళ్ళినప్పుడల్లా ప్రధానోపాధ్యాయుడు అతనికి సంపన్న కుటుంబానికి చెందిన పాత పుస్తకాలను తెచ్చి ఇచ్చేవారు. పాత పుస్తకాలు, కొత్త నోటు పుస్తకాలు ఒక రకమైన వాసన వస్తుండేవి. ఈ వాసన రచయితకు నచ్చేది కాదు. పై తరగతి చదువు పట్ల భయపడేవాడు. కొత్త టీచర్లు కొట్టే దెబ్బలు, పాత టీచర్లలో తమ పట్ల పెరిగిన అంచనాలు రచయిత విచారించుటకు గల కారణాలు.
प्रश्न 4.
स्काउट परेड करते समय लेखक अपने को महत्त्वपूर्ण ‘आदमी’ फ़ौजी जवान क्यों समझने लगता था ?
స్కౌటు కవాతు చేస్తున్నప్పుడు రచయిత తనని తాను గొప్ప సైనిక జవానులా ఎందుకు భావించాడు ?
उत्तर :
लेखक के स्कूल के पीटी साहब स्कउटों को परेड करवाते थे। परेड में लेखक धोबी द्वारा धोई गई वर्दी, पालिश की हुई बूट, और मोजे को पहनकर ठक ठक करके चलते थे। पीटी साहब के आदेश के अनुसार एक फौजी की तरह ही दाएं या बाए टर्न करते थे। वे आन बान शान के साथ अकडकर चलते थे। वे अपने आपको किसी फ़ौजी जवान से कम नहीं समझते थे।
పీ.టి.సార్ స్కూల్లో స్కౌట్ కవాతు చేయించేవాడు. రచయిత బాగా ఉతికిన యూనిఫాం, పాలీషు చేసిన బూట్లు మరియు సాక్సు వేసుకుని కవాతులో దర్పంగా నడిచేవాడు. పీటిసార్ గారి ఆదేశాల మేరకు ఒక సైనికుడిలా ఎడమవైపుకు లేదా కుడివైపుకు తిరిగేవాడు. గర్వంగా నడిచేవాడు. తనని తాను ఒక సైనికుడి కంటే తక్కువ కాదని భావించేవాడు.
प्रश्न 5.
हेडमास्टर शर्मा जी ने पीटी साहब को क्यों मुअत्तल कर दिया ?
ప్రధానోపాధ్యాయుడు శర్మగారు, పీటిసార్ని ఎందుకు సస్పెండ్ చేశారు ?
उत्तर :
हेडमास्टर बडे ही नरम दिल के थे। वे पिटाई के विरुद्ध थे। पीटी साहब चौथी कक्षा के छात्रों को फ़ारसी पढ़ाते थे। उन्होंने एक शब्द रूप याद करने को कहा। परंतु छात्र उसे याद नहीं कर पाये। इस पर पीटी साहब ने छात्रों को झुककर, कान पकडकर, पीठ ऊँची रखने की सज़ा दी। छात्र उसे सहन नहीं कर पाए। छात्रों को ऐसी स्थिति में देखकर हेडमास्टर को गुस्सा आया । इसलिए उन्होंने पीटी साहब को मुअत्तल कर दिया।
ప్రధానోపాధ్యాయుడు చాలా మృదు స్వభావుడు. పిల్లలను కొట్టడాన్ని వ్యతిరేకించేవాడు. పీటిసార్ నాలుగవ ‘ తరగతి విద్యార్థులకు ఫారశీ బోధించేవాడు. అతను ఒక పదరూపాన్ని చదువుకు రమ్మని చెప్పాడు. విద్యార్థులు ఎవరూ చదువుకు రాలేదు. (కంఠస్థం చేయలేదు). దీని పట్ల విద్యార్థులను వంగి తమ చెవులు పట్టుకొని వెన్ను పైకెత్తి ఉంచమనేవాడు. విద్యార్థులు ఆ శిక్షను తట్టుకోలేకపోయారు. విద్యార్థులను ఇలాంటి పరిస్థితుల్లో చూసిన ప్రధానోపాధ్యాయునికి బాగా కోపం వచ్చింది. అందుకే పీటిసార్ని సస్పెండు చేశారు.
प्रश्न 6.
लेखक के अनुसार उन्हें स्कूल खुशी से भागे जाने की जगह न लगने पर भी कब और क्यों उन्हें जाना अच्छा लगने लगा ?
రచయిత ప్రకారం స్కూలంటే సంతోషంగా పరిగెత్తుకు వచ్చే చోటులా అన్పించినప్పటికీ అతడు స్కూలుకు వెళ్ళడానికి ఎందుకు, ఇష్టపడ్డాడు ?
उत्तर :
लेखक को स्काउटिंग अभ्यास करते समय स्कूल जाना अच्छा लगता था। उस अभ्यास में नीली-पीली झंडियाँ लेकर पीटी साहब के आदेश पर उन्हें दाए – बाए करवाया जाता था। खाकी वर्दी पहनकर, गले में रुमाल लटकाकर अभ्यास करना उन्हें बहुत अच्छा लगता था। बिना गलती के अभ्यास करने पर पीटी साहब उन्हें शाबाशी देते थे। इसलिए उन्हें स्कूल जाना अच्छा लगने लगा।
స్కౌటింగ్ సాధన చేస్తున్నప్పుడు స్కూలుకు వెళ్ళడం రచయిత ఇష్టపడేవాడు. ఆ సాధన సమయంలో పీటిసార్ గారి ఆదేశానుసారం నీలం, పసుపు రంగు జెండాలను కుడివైపుకు, ఎడమవైపుకు ఊపేలా చేయించేవారు. ఖాకీ యూనిఫాంను ధరించి, మెడల్లో రూమాలు వ్రేలాడుదీసుకుని సాధన చేయడమంటే రచయితకు బాగా ఇష్టం. ఎటువంటి పొరపాటు లేకుండా సాధన చేసినప్పుడు పీటిసార్ వారి శెభాష్ అంటూ అభినందించేవాడు. అందుకే అతనికి స్కూలుకు వెళ్ళడమంటే ఇష్టం.
प्रश्न 7.
लेखक अपने छात्र जीवन में स्कूल से छुट्टियों में मिले काम को पूरा करने के लिए क्या- क्या योजनाएँ बनाया करता था और उसे पूरा न कर पाने की स्थिति में किसकी भाँति ‘बहादुर’ बनने की कल्पना किया करता था ?
పాఠశాల శెలవుల్లో ఇచ్చిన పనిని చేయడానికి రచయిత తన విద్యార్థి జీవితంలో ఎలాంటి ప్రణాళికలు రూపొందించాడు? మరియు దానిని పూర్తి చేయలేని స్థితిలో ధైర్యంగా ఎవరి వలె ఉండాలని ఊహించుకున్నాడు ?
उत्तर :
स्कूल की छुट्टियों में कार्य करने को मिलता था। लेखक उस कार्य को पूरा करने की समय सारिणी न लेते थे। लेकिन लेखक का सारा समय खेलने कूदने में बीत गया। उनका कार्य नहीं हो पाया था। वे ओमा नामक ठिगने और बलिष्ठ लडके के समान बहादुर बनाना चाहते थे। ओमा छुट्टियों का काम करने के बजाय पिटाई अधिक सस्ता सौदा समझता था।
స్కూలు సెలవుల్లో (ఖాళీగా ఉండకుండా) పని ఇచ్చి (చదువుకు రమ్మని లేదా వ్రాత పని) పూర్తి చేసుకు రమ్మనేవారు. ఆ పనిని పూర్తి చేయడానికి టైం టేబుల్ రూపొందించేకునేవారు. కానీ రచయిత సమయమంతా ఆట – పాటల్లోనే గడిచిపోయింది. ఇచ్చిన పనిని పూర్తిచేయలేకపోయాడు. రచయిత ‘ఓమా’ (పొట్టిగా, బలంగా ఉన్న విద్యార్థి) లా ధైర్యంగా ఉండాలనుకున్నాడు. ఓమా సెలవుల్లో ఇచ్చిన పనిని చేయడం కంటే దెబ్బలు తినడమే మేలని అనుకునేవాడు.
प्रश्न 8.
पाठ में वर्णित घटनाओं के आधार पर पीटी सर की चारित्रिक विशेषताओं पर प्रकाश डालिए ।
పాఠంలోని సంఘటనల ఆధారంగా పీటి సార్ పాత్ర యొక్క లక్షణాలేమిటి ?
उत्तर :
पीटी सर की चारित्रिक विशेषताएँ :
- वे सख्त अध्यापक थे। कुशल प्रशिक्षक थे। उनका कद छोटा, दुबले-पतले थे।
- उनका चेहरा चेचक के दागों से भरा था। खाकी वर्दी और चमडे के जूते पहनते थे।
- वे कठोर स्वभाव के थे। स्वाभिमानी थे। वे अनुशासन प्रिय व्यक्ति थे। बच्चे उनसे डरते थे।
పీటి సార్ లక్షణాలు :
- పీటి సార్ కఠిన ఉపాధ్యాయుడు. నైపుణ్యం కలిగిన శిక్షకుడు. (ట్రైనర్). పొట్టిగా, సన్నగా ఉండేవాడు.
- ముఖం నిండా మశూచి మచ్చలు ఉండేవి. ఖాకీ యూనిఫాం, లెదర్ బూట్లు వేసుకునేవాడు.
- కఠిన స్వభావుడు. స్వాభిమాని (ఆత్మ గౌరవం కలవాడు).
- అతను క్రమశిక్షణ గల వ్యక్తి.
- పిల్లలకు అతనంటే భయం.
प्रश्न 9.
विद्यार्थियों को अनुशासन में रखने के लिए पाठ में अपनाई गई युक्तियों और वर्तमान में स्वीकृत मान्यताओं के संबंध में अपने विचार प्रकट कीजिए ।
విద్యార్థులను క్రమశిక్షణలో ఉంచడానికి పాఠంలో అనుసరించిన పద్ధతులు మరియు ప్రస్తుతము ఆమోదించదగ్గ పద్ధతుల గురించి మీ అభిప్రాయాలను తెలపండి.
उत्तर :
विद्यार्थियों को अनुशासन में रखने के लिए पाठ में मारना पीटना और कठोर दंड देना युक्तियाँ अपनाई गई हैं। वर्तमान में ऐसा करना मना है। बच्चों को उनकी गलतियों के एहसास करवाना चाहिए। उनके आत्मसम्मान को ठेस नहीं पहुँचाना चाहिए। उनसे प्रेम से व्यवहार करना चाहिए। वर्तमान में शारीरिक और मानसिक दंड देना अपराध है।
ఈ పాఠంలో విద్యార్థులను క్రమశిక్షణలో ఉంచడానికి కొట్టడం, కఠినంగా శిక్షించడం లాంటి పద్ధతులు అనుసరించారు. కానీ ప్రస్తుతం అలా చేయడం నిషేధించడమైనది. పిల్లలు వారి తప్పులను గుర్తించేలా చేయాలి. వారి ఆత్మ గౌరవాన్ని దెబ్బ తీయకూడదు. వారితో ప్రేమతో వ్యవహరించాలి. ప్రస్తుతం శారీరకంగా మరియు మానసికంగా దండించడం నేరం.
प्रश्न 10.
बचपन की यादें मन को गुदगुदाने वाली होती हैं विशेषकर स्कूली दिनों की। अपने अब तक के स्कूली जीवन की खट्टी-मीठी यादों को लिखिए।
చిన్ననాటి స్కూలు జ్ఞాపకాలు మధురానుభూతిని కలిగిస్తాయి. (గిలిగింతలు పెడతాయి). మీ చిన్ననాటి స్కూలు జీవితపు తీపి మరియు జ్ఞాపకాల గురించి రాయండి.
उत्तर :
जब मैं पाँचवी कक्षा में था। तब गर्मी की छुट्टियों में हमारे गाँव का तालाब सूख गया था। बडा मैदान सा लगता था। उसमें हमें खेलते खेलते चोट लगती थी। हाथ पैर छिल जाते थे। घर में माता- पिता और बडे भाई की डाँट खानी पडती थी। उसमें पतंगे उडाया करते थे। मित्रों से मार पीट होती थी । किनारे के इलमी के पेड पर चढ़कर इमली तोडकर खाते थे।
నేను ఐదవ తరగతి చదివేటప్పుడు వేసవి సెలవుల్లో మా ఊరి చెరువు ఎండిపోయింది. అది పెద్ద మైదానంలా ఉండేది. అందులో ఆడుకునేప్పుడు దెబ్బలు తగిలేవి. కాళ్ళు – చేతులు దోక్కుపోయేవి. ఇంట్లో అమ్మా- నాన్న,, అన్నయ్య నుండి తిట్ల దండకం ఎదురయ్యేది. దానిలో గాలిపటాలు ఎగరేసేవారం. ఒడ్డున ఉన్న చింత చెట్టు ఎక్కి కాయలు తినేవారం.
प्रश्न 11.
प्रायः अभिभावक बच्चों को खेल – कूद में ज़्यादा रुचि लेने पर रोकते हैं और समय बरबाद न करने की नसीहत देते हैं। बताइए –
తల్లిదండ్రులు తరచూ తమ పిల్లలను క్రీడల పట్ల ఎక్కువ ఆసక్తి చూపకుండా మరియు సమయాన్ని వృథా చేయవద్దని సలహా ఇస్తుంటారు.
क) खेल आपके लिए क्यों ज़रूरी हैं?
క్రీడలు మీకు ఎందుకు అవసరమో తెలపండి.
उत्तर :
खेलों से शरीर तंदुरुस्त रहता है।
- शारीरिक और मानसिक विकास होता है।
- खेलों से अनुशासन, सहयोग, प्रेम, एकता, स्पर्धा की भावना आदि का विकास होता है।
- इसलिए खेल हमारे लिए ज़रूरी है।
- క్రీడలు ఆరోగ్యంగా ఉంచుతాయి.
- శారీరక – మానసిక వికాసం కలుగుతుంది.
- ఆటల వల్ల క్రమశిక్షణ, సహకారం, ప్రేమ, ఐకమత్యం, పోటీ భావం మొదలగునవి అలవడుతాయి.
- అందుచేత క్రీడలు మనకు అవసరం.
ख) आप कौन से ऐसे नियम कायदों को अपनाएँगे जिससे अभिभावकों को आपके खेल पर आपत्ति न हो ?
తల్లిదండ్రులు మీ ఆటలకు అభ్యంతరం చెప్పకుండా, ఉండేందుకు మీరు ఏయే నియమనిబంధనలను పాటిస్తారు?
उत्तर :
मेरे अभिभावकों को सुख- शांति मिलने वाले नियम कायदों को अपनाऊँगा। इसलिए समय पर खेलूँगा। खेलने के साथ पढ़ाई पर भी ध्यान दूँगा। समय का सदुपयोग करूँगा। बुरी आदतों और गलत चीजों से दूर रहने के नियम कायदों को अपनाऊँगा।
నా తల్లిదండ్రులు సంతోషపడే నియమనిబంధనలను పాటిస్తాను. అందుకే ఆటల సమయాల్లోనే ఆడుకుంటాను. ఆటలతో పాటుగా చదువుపై కూడా దృష్టి సారిస్తాను. సమయాన్ని సద్వినియోగం చేసుకుంటాను. చెడు అలవాట్లు మరియు తప్పుడు విషయాలకు దూరంగా ఉండే నియమ, నిబంధనలను పాటిస్తాను.
सपनों के-से दिन Summary in Telugu
నాతో పాటు ఆడుకునే పిల్లలందరి పరిస్థితి ఒకేలా ఉంటుంది. (అంటే నాలాగే). కాళ్ళకు చెప్పుల్లేకుండా, చిరిగిన మురికి లాగూలు, చినిగిన, గుండీల్లేని చొక్కా మరియు చింపిరి జుట్టు ఉండేది. కట్టెలపై ఎక్కి ఆడుకుంటూ క్రిందకు పరిగెత్తేప్పుడు క్రింద పడిపోయి చాలా చోట్ల గాయాలయ్యేవి. అంతకుముందే చిరిగిన చొక్కాలైతే మరింత పీలికలైపోయేవి.
దుమ్ముతో నిండిన శరీరం, చాలా చోట్ల దోక్కుపోయిన కాళ్ళు, మోకాళ్ళ గాయాల రక్తంపై పేరుకున్న ఇసుక-మట్టిమయంతో ఇండ్లకు వెళ్తే అప్పుడు తల్లులందరూ మరియు అక్కలు మాపై జాలిపడకపోగా ఇంకా కొట్టేవారు. చాలా మంది పిల్లల తండ్రులు ముక్కోపులు ఉండేవారు. వారు కొట్టడం మొదలెడితే చెవుల్లో నుండి ముక్కుల్లోంచి రక్తం వస్తున్నా పట్టించుకోరు.
దెబ్బలు ఎక్కడ తగులుతాయో అని కూడా చూడరు. కానీ ఇంత దారుణంగా నాన్న చేతి దెబ్బలు తిన్నా, మరుసటి రోజు ఆడుకోడానికి మళ్ళీ వచ్చేవారం. టీచరు ట్రైనింగుకి వెళ్ళి అక్కడ పిల్లల మనో విజ్ఞాన శాస్త్రం చదివినపుడు నాకు ఈ విషయం పూర్తిగా అర్థమైంది. పిల్లలకి ఆటలంటే ఎందుకు ఇష్టం?, తండ్రి చేతిలో బాగా దెబ్బలు తిన్నాక కూడా ఆడుకోవడానికి ఎందుకు వెళ్తారు ? నాకు ఈ విషయాలు కూడా టీచరు ట్రైనింగ్ సమయంలోనే తెలిసింది.
నాతో పాటు ఆడుకున్న చాలా మంది స్నేహితులు మా కుటుంబాల లాంటి వారే. బస్తీలోని చాలా కుటుంబాలైతే మాలాగే సమీప గ్రామాల నుండి వచ్చి స్థిరపడిన వారే. రెండు మూడిళ్ళు. అయితే నిర్మానుష్యంగా ఉన్న గల్లీలోని వారివి. వారి పిల్లలు కలసి-మెలసి మాతో ఆడుకునేవారు. మా అందరి అలవాట్లు కూడా దాదాపుగా ఒకేలా ఉండేవి. వారిలో ఎక్కువ మంది అయితే స్కూలుకు వెళ్ళరు. ఎప్పుడైనా స్కూలుకెళితే, చదువుపై ఆసక్తి లేదు అని స్కూలు బ్యాగులను చెరువులో విసిరేసి వచ్చేవారు.
ఇక స్కూలు ముఖము చూడనేలేదు. తల్లిదండ్రులూ వారిని బలవంతంగా పంపనూ లేదు. కిరాణా వ్యాపారులు, రైతుల పంటలను కొని అమ్మే మధ్యవర్తులు కూడా తమ పిల్లలను స్కూలుకి పంపాల్సిన అవసరం లేదని అనుకునేవారు. ఎప్పుడైనా స్కూల్ టీచర్ వారి గురించి అడిగితే వీరిని ఏమైనా తహశీల్దారు చేయాలా ఏంటి అనేవారు.
మా వాడు కొంచెం పెద్దయ్యాక పండిట్ ఘనశ్యామ్ దగ్గర (అకౌంట్సు రాసే పంజాబీ లిపిని) అకౌంట్సు ఎలా రాయాలో నేర్పించి షాపులో ఖాతా పుస్తకాలు రాయించుకుంటాం. పండిట్ గారు ఆరు ఎనిమిది నెలల్లో అకౌంట్లు, షాపు నిర్వహణ లాంటివన్నీ నేర్పిస్తాడు. స్కూల్లో అయితే ఇప్పటి దాకా అక్షరాలు కూడా నేర్చుకోలేకపోయాడు.
మా సహచరుల్లో సగానికి పైగా రాజస్థాన్, హర్యానా నుండి వ్యాపారం చేయడానికి వచ్చిన కుటుంబాలకు చెందిన వారే. నా చిన్నప్పుడు వారి మాటలు కొంచెమే అర్థమయేవి. వాళ్ళు మాట్లాడే కొన్ని మాటలు వింటే మాకు నవ్వొచ్చేది. కానీ ఆడుకునేప్పుడు అయితే ఒకరినొకరం బాగా అర్థం చేసుకునేవారం. కల్సిపోయేవారం.
ఒక సామెత ప్రకారం ఆడుకునే రోజులు కేవలం నాలుగు రోజులే. నా ఈ బాల్యం ఎలా గడిచిందో కూడా తెలియదు. (క్లాసులో కూర్చొని చదవుకోవడాన్ని జైలుగా భావించని వారు మాలో ఎవరూ లేరు. అందరూ బైటకెళ్ళి ఆడుకోవడం ఇష్టపడేవారు.) కొద్దిమంది తల్లిదండ్రులతో పాటుగా పనులు చేసుకునేవారు. (తల్లిదండ్రులు ఏ పనులైతే చేసేవారో వాటినే చేసేవారని అర్థం.)
బాల్యంలో గడ్డి మరీ పచ్చగా, పూలు మరింత పరిమళంగా అన్పిస్తాయి. ఈ మాటల్ని నేను యాభైయేళ్ళ క్రితం ఏదో పుస్తకంలో చదివాను. కానీ నేటికీ నాకది గుర్తుంది. గుర్తుండడానికి కారణం ఏమంటే ఇది చిన్ననాటి భావాలకు, ఆలోచనలకు తగ్గట్టుగా ఉంది. కానీ బడిలోనికి వెళ్ళే పొడవైన దారికి ఇరువైపులా కత్తిరించిన ట్రిమ్ చేసిన పొదల్లాంటివి చెట్లు పెరిగి ఉండేవి. వేప ఆకుల్లాంటి ఆ చెట్ల ఆకుల సువాసన నేటికీ నేను కళ్ళు మూసుకుని గుర్తించగలను.
ఆ రోజుల్లో స్కూల్లోని చిన్న – చిన్న మడులలో ఎన్నో రకాల పూలు పూసేవి. వాటిలో గులాబీలు, బంతిపూలు మరియు ముత్యపు పాల తెలుపు లాంటి మొగ్గలు కూడా ఉండేవి. ఈ పూల మొగ్గలు చాలా అందంగా సువాసనతో నిండి ఉండేవి. మేము కొన్నిసార్లు ‘చందూ’ ప్యూన్ కళ్ళు గప్పి అప్పుడప్పుడు ఒకటి- రెండు పూలను తుంచేవారం. వాటి గాఢమైన సువాసనను నేటికీ గుర్తించగలను. కానీ వాటిని త్రుంచి వాసన చూశాక ఏం చేసుంటాం. (బహుశా జేబుల్లో వేసుకున్నాం. బట్టలు ఉతికేటపుడు అమ్మ వాటిని తీసేసి పారేసేది. లేదా మేమే స్కూలు నుండి ఇంటికి వచ్చేటపుడు మేకల్లాగా వాటిని నమిలేవారం.)
ఎప్పుడైతే పై తరగతిలోకి ప్రవేశిస్తే (క్రింది తరగతి నుండి పై తరగతికి) ఒక వైపు మేము పెద్దవారమైపోయినట్లు, బాగా పరిణితి చెందిన వారమైపోయినట్లు తెలివితేటలు వచ్చినట్లుగా ఆనందపడేవారం. కానీ రెండో వైపు కొత్త, పాత పాఠ్యపుస్తకాలు – నోటు పుస్తకాల నుండి ఎలాంటి వాసన వచ్చేదో తెలియదు. (క్రొత్త పుస్తకాలను చూసి భయపడేవారం) క్రింది తరగతుల్లో బోధించిన మాస్టర్ల భయంతో వణికిపోయేవారం. (అనగా పై తరగతుల్లోకి వెళ్ళినా క్రింది తరగతులలో బోధించిన మాస్టర్లకు భయపడేవారని అర్థం)
అప్పటిలో (ఆ రోజుల్లో) బడిలో సంవత్సరం మొదట్లో నెల-నెలన్నర వరకు చదువులు సాగేవి. తర్వాత నెలన్నర నుండి రెండు నెలల వరకు సెలవులు వచ్చేవి. సెలవుల్లో మొదటి మరియు చివరి రోజుల మధ్య వ్యత్యాసం నాకు ఇప్పటికీ బాగా గుర్తుంది. మొదటి రెండు-మూడు వారాలు బాగా ఆడుకునేవారం.. ప్రతీ సంవత్సరం లాగే అమ్మమ్మ వాళ్ళింటికి వెళ్ళిపోయేవారం. అక్కడ అమ్మమ్మ మాకు బాగా పాలు పెరుగు, వెన్న తినిపించేది. బాగా ప్రేమగా చూసేది. బాగా వెనుకబడిన చిన్న గ్రామం. కానీ అమ్మమ్మగారి ఊరి చెరువు మా బస్తీ చెరువు అంత పెద్దది. మధ్యాహ్నం వరకు ఆ చెరువులో స్నానాలు చేస్తూ ఆడుకుంటూ ఏది కావాలంటే అది అమ్మమ్మని అడిగి మరీ తినేవారం.
మా మాట్లాడే విధానం మరియు తక్కువగా తినడంతో (అన్నం వ్యర్థం చేయకుండా, బుద్ధిగా తినడం) అమ్మమ్మ చాలా సంతోషించేది. తన మనవళ్ళతో మాలాగా మాట్లాడమని, తినమని తాగమనేది. చూసి మాలాగా ఉండమనేది. అమ్మమ్మ ఇంటికి వెళ్ళలేని ఏడు కూడా మా ఇంటికి కొద్దిదూరంలో ఉన్న చెరువుకి వెళ్ళేవారం. బట్టలు విప్పి నీళ్ళలోకి దూకేవారం. కాసేపటి తర్వాత ఇసుక తిన్నె పైకి పరిగెత్తుకుంటూ వెళ్ళి, ఇసుకపై బోర్లా పరుండేవారం. తడిదేహాలతో, వేడి ఇసుకను ఒళ్ళంతా రాసుకొని పరిగెత్తుతూ ఎత్తైన చోటు నుండి చెరువులోకి దూకేవారం.
ఒంటికి అంటిన ఇసుకను మురికి నీళ్ళతో శుభ్రపరచుకొని మళ్ళీ ఆ ఇసుక తిన్నె వైపుకు పరిగెత్తుతూ వెళ్ళేవారం. ఇలా ఐదు నుండి పదిసార్లు చేశామో లేదా పదిహేను నుండి ఇరవై సార్లు చేశామో గుర్తు లేదు. చాలాసార్లు చెరువులోకి దూకి ఈతగాడిలా కాళ్ళు – చేతులు కదిలించేవారం. కానీ ఒకరిద్దరికి తప్ప, నా స్నేహితుల్లో ఎవరికీ ఈత రాదు. కొందరు కాళ్ళు – చేతులు ఊపుతూ నీటి లోతుల్లోకి వెళ్తే, మరికొందరు వారిని బయటకు రావడానికి గేదె కొమ్ములు లేకపోతే తోక పట్టుకొని సలహాలిస్తారు. వాళ్ళకి ధైర్యాన్ని నూరి పోస్తారు. చెరువులోకి దూకే సమయంలో నోట్లో మురికి నీళ్ళు నిండిపోతే బాగా దగ్గేవారం. చాలాసార్లు ఊపిరి ఆగిపోతున్నట్లుగా అన్పించేది కానీ అయినా ఎలాగోలా చెరువు ఒడ్డుకు చేరేవారం.
ఇక సెలవులు గడిచేకొద్దీ రోజుల్ని లెక్కించే వాళ్ళం. సెలవులు అప్పుడే అయిపోతున్నాయన్న భయం రోజురోజుకీ పెరిగిపోయేది. ఆటపాటలు, చెరువులో దిగి స్నానం చేయడం లాంటివన్నింటినీ మర్చిపోయేవారం. సెలవుల్లో టీచర్లు .ఇచ్చిన పనిని ఎలా చేయాలా అని ఆలోచించేవారం. లెక్కల మాస్టారు ఎప్పుడు రెండొందల కంటే తక్కువ లెక్కలు ఇవ్వరు. రోజుకి పదేసి లెక్కలు చేసేసినా, ఇరవై రోజుల్లో మొత్తం అన్నీ అయిపోతాయని మనస్సుల్లోనే లెక్కలు వేసుకునేవారం. ఇలా ఆలోచించడం మొదలుపెట్టేసరికి ఇంకా నెల రోజులు మిగిలి ఉంటాయి.
ఆటలాడుకోవడం ఆపకుండా రోజుల్ని లెక్కేసుకుంటూనే, పది రోజులు ఆటపాటల్లో గడిచిపోయేవి. స్కూల్లో ఇచ్చిన పని చేయలేనందుకు కొడతారన్న భయం ఇంకా పెరిగేది. కానీ భయాన్ని పోగుట్టుకునేందుకు, రోజుకి పది లెక్కలు చేయడమేంటి పదిహేను లెక్కలు కూడా సులువుగానే చేసేయవచ్చనుకునేవారం. ఎప్పుడైతే ఇలా లెక్కలు వేసుకునేవారమో, సెలవులు త్వరత్వరగా అయిపోయేవి.
పగలు చాలా చిన్నవిగా అన్పించేవి. పగటి పూట సూర్యుడు మాయమైపోతున్నట్లుగా అనిపించేది. సెలవులు ముగుస్తున్న కొద్దీ స్కూలు భయం పెరిగేది. మా క్లాస్మేట్స్లో చాలామంది సెలవుల్లో ఇచ్చిన పనిని చేయడం కంటే టీచర్ల చేత దెబ్బలు తినడం చాలా సులువైన పని అని భావించేవారు. దెబ్బలు తినడమంటే మేము చాలా భయపడే వారం. దెబ్బలు తినేవారిని ధైర్యవంతుల్లా చూసేవారం. అలాంటి సమయాలలో మా అందరికీ ‘ఓమా’ అనే నాయకుడు ఉండేవాడు.
మేమందరం అతని గురించి ఆలోచిస్తే మాలో అతని లాంటివారు ఎవరున్నారు ? ఎప్పుడూ కూడా అతని (ఓమా) లాంటి అబ్బాయి ఇంకొకడు దొరకడు. అతని మాటలు, తిట్లు, కొట్లాటలు మాత్రమే కాదు అతని రూపురేఖలు కూడా అందరి కంటే భిన్నంగా ఉండేవి. కుండ అంత పెద్ద తల, నాలుగు అడుగుల పొట్టి శరీరం పిల్లిపిల్ల నుదుటిపై పుచ్చకాయ పెట్టినట్లుండేది. అంత పెద్ద తలపై కొబ్బరికాయల వంటి కళ్ళతో అతడి ముఖం అచ్చం కోతి పిల్లాడిలా మరింత వింతగా అన్పించేది. గొడవల్లో అతడు కాళ్ళు చేతులతో కాకుండా, తలతోనే గొడవ పడేవాడు.
ఎద్దులా రంకెలేస్తూ తల వంచి కడుపులో లేదా ఛాతీలో ఎవరినైనా కొట్టినపుడు, అతడి కంటే రెండు మూడింతల శారీరక బలం గల వాళ్ళు కూడా నొప్పితో కేకలు వేసేవారు. ఎవరి ఛాతీ పక్కటెముకను విరగ్గొట్టేస్తాడో అని మేము భయపడేవారం. అతడి తలతో ఢీకొట్టే దాని పేరును మేము ‘రైలు-బంబా’ అని పెట్టాం. రైలు బంబా అనేది బొగ్గుతో నడిచే ఇంజన్. అతడి తల కూడా రైలు ఇంజన్ చాలా పెద్దది మరియు భయంకరమైనదని అర్థం.
మా స్కూలు చాలా చిన్నది. ఇంగ్లీషు అక్షరం H ఆకారం వలె తొమ్మిది గదులు మాత్రమే ఉన్నాయి. కుడివైపున ఉన్న ‘మొదటి గది ప్రధానోపాధ్యాయుడు శ్రీ మదన్ మోహన్ శర్మ గారిది. తలుపు ముందు ఎప్పుడూ ‘పర్దా’ వేలాడుతూ ఉండేది. స్కూలు అసెంబ్లీ సమయానికి హెడ్ మాస్టారు బైటకు వచ్చేవారు. పిల్లల ఎత్తుల ప్రకారం వరుసలో నిలబడ్డ అబ్బాయిలను చక్కగా నిలబడి ఉండటం చూసి అతని ఎర్రని ముఖం వెలిగిపోయేది.
టీచర్లందరూ అబ్బాయిల వరుసలో వారి వెనుకనే నిలబడేవారు. ‘పీటీ’ టీచరైన మాస్టర్ ప్రీతమ్ చంద్ అబ్బాయిల వరుసల వెనుక నిలబడి ఎవరు సరిగా నిలబడలేదు అని గమనించేవారు. అతని బెదిరింపులు, తిట్లు, తన్నడం అనే భయాల వల్ల మేమంతా వరుసలో ఉన్న మొదటి మరియు చివరి అబ్బాయిపై దృష్టిపెట్టేవారం.
లైను స్ట్రైట్గా ఉండేలా ప్రయత్నించేవారం. సరిగ్గా వరుసలో నిలబడటంతో పాటుగా, ముందు వెనుక నిలబడిన వారి మధ్యన సమాన దూరం ఉండేలా జాగ్రత్తపడేవారం. పిల్లలందరూ ‘పీటి’ సారంటే చాలా భయపడేవారు. ఎందుకంటే అతని లాంటి స్ట్రిక్ట్ టీచరుని ఎవరూ ఎప్పుడూ చూడలేదు. వినలేదు. ఒకవేళ ఎవరైనా తలను అటూ ఇటూ కదిలించినా, లేదా ఒక కాలి పాదంతో మరొక కాలిని గోక్కుంటున్నా, పిటీ సారు పులిలా అతనిపై దుమికేవాడు. ‘చర్మం వలుస్తా’ అనే జాతీయాన్ని ప్రత్యక్షంగా చేసి చూపించేవాడు. (అంటే బాగా దండించేవాడు అని అర్థం)
కానీ మా హెడ్మాస్టరు గారి స్వభావం అతనికి (పిటి సార్) పూర్తిగా భిన్నంగా ఉండేది. ఆయనే ఐదు మరియు ఎనిమిదవ తరగతులకు ఇంగ్లీషును బోధించేవారు. ఐదవ తరగతిలో విద్యార్థుల పొరపాట్ల పట్ల ఎవరినీ దండించినట్లుగా మాలో ఎవరు చూసినట్లుగా కానీ, విన్నట్లుగా కానీ మాకు గుర్తు లేదు. (చర్మం వలిచినట్లు అనే పదం మాకు మా ప్రభుత్వ పాఠశాల పేరుగా అన్పించేది. అంటే మేము ఎక్కువగా స్కూల్లో వినే పదం) హెడ్మాస్టరు గారికి ఎప్పుడైనా బాగా కోపం .వస్తే కనురెప్పలను త్వరత్వరగా మూసేవాడు. తన పొడవాటి చేతి వేళ్ళతో ఒక చెంపదెబ్బ కొట్టేవారు. అదీ చాలా
నెమ్మదిగా కొట్టేవారు. నా లాంటి బలహీనులు కూడా తలదించుకొని ముఖం దించుకొని నవ్వుకునేవారం. ఆ చెంపదెబ్బ మాకు ‘భాయీ భీఖే’ షాపులోని స్వీటు (పాపిడి) హాటుగా, రుచిగా (సరదాగా) అన్పించేది. అప్పట్లో అది రెండు పైసలకు వచ్చేది. కానీ అప్పుడు కూడా మేము సంతోషంగా స్కూలుకు పరిగెత్తేవారం కాదు.
ఒకటో తరగతి నుండి నాలుగవ తరగతి వరకు కేవలం ఐదు నుండి ఏడుగురు విద్యార్థులకే స్కూలుకు వెళ్ళడం అంటే ఆనందంగా ఉండేది. మిగతా విద్యార్థులంతా ఏడుస్తూ కేకలేస్తూ స్కూలుకు వెళ్ళేవారు. అయిష్టంగా వెళ్ళేవారని అర్థం. కానీ కొన్ని-కొన్నిసార్లు ఇలాంటి పరిస్థితులన్నీ ఉన్నప్పటికీ స్కూలంటే బాగానే అన్పించేది. పిటి సార్ మాచేత స్కౌటింగ్ ప్రాక్టీసు చేయించేవారు.
మేము ఖాకీ యూనిఫాం వేసుకుని మెడలో రెండురంగుల రుమాలు వేలాడదీసుకునేవాళ్ళం. పిటి సార్ వన్-టూ-త్రీ చెప్తూ, పైకి-క్రిందకు, ఎడమ-కుడి వైపులకు కదిలేలా చేయిస్తుంటే మా చేతుల్లోని నీలపు-పసుపు రంగు జెండాలు గాలిలో ఎగురుతూ రెపరెపలాడేవి. అపుడు మేము చాలా ఆనందంగా సాధన చేసేవారం. పిటి సార్ మాచేత స్కౌటింగ్ సాధన చేయించే సమయాన మేము బాగా చేస్తుంటే, తన కాంతివంతమైన కళ్ళ రెప్పలను వాలుస్తూ ‘శభాష్’ అనేవారు. బాగా చేశారు. మళ్ళీ చేయండి. వన్-టూ-త్రీ, త్రీ-టూ-వన్ అని మళ్ళీ చేయించేవారు. పిటి సార్ శభాష్ అన్న పదం మాకు సైన్యం అన్నీ పతకాలు, మెడల్స్ మేమే గెలిచినంతగా సంబరాన్నిచ్చేది.
ఈ శెభాష్ అన్న పదం, స్కూల్లోని టీచర్లు మా నోటు పుస్తకాలలో ఏడాది పొడవునా దిద్ది గుడ్ అని రాసేవారు. శెభాష్ అన్న పదం ‘గుడ్’ అనే పదం కంటే గొప్పదిలా అన్పించేది. సంవత్సరాల పాటు కష్టపడి చదివిన చదువు కంటే పిటి సార్ క్రమశిక్షణలో పొందిన శెభాష్ చాలా పెద్దదిగా గొప్పగా అన్పించేది. కానీ గురుద్వారాలో చెప్పినట్లుగా సద్గురు భయం వల్లనే ప్రేమ జాగృతమౌతుంది. అదేవిధంగా మాతో పిటిసార్ భయం వల్లనే ప్రేమ. భావన మేల్కొంది. రోజూ తిట్టేవాళ్ళు ఏడాదిలో ఒక్కసారైనా మెచ్చుకోలుగా ‘శెభాష్’ అంటే అది అద్భుతంలా అన్పిస్తుంది. మా పరిస్థితి కూడా ఇలాగే ఉంది.
పై తరగతుల్లో ప్రవేశించే ప్రతీ సంవత్సరం నాకు పాత పుస్తకాలు లభించేవి. మా హెడ్మాస్టరు శర్మ గారు ఒక విద్యార్థి ఇంటికి వెళ్ళి బోధించేవారు. వాళ్ళు ధనవంతులు. వాళ్ళబ్బాయి నా కంటే ఒకటి రెండేళ్ళు పెద్దవాడవడం వల్ల, నా కంటే ఒక తరగతి ముందుండే వాడు. ప్రతీ సంవత్సరం ఏప్రియల్లో కొత్త విద్యాసంవత్సరం ప్రారంభమైనప్పుడు శర్మగారు అతని పాత పుస్తకాలు నా కోసం తెచ్చేవారు. మా ఇంట్లో ఎవరికీ చదువుపై ఆసక్తి ఉండేది కాదు. ఒకవేళ కొత్త పుస్తకాలు కొనాల్సివస్తే బహుశా నా చదువు మూడు నాలుగో తరగతిలోనే ఆగిపోయేది.
(అప్పట్లో పాత పుస్తకాలు ఒకట్రెండు రూపాయల్లో లభించేవి) పాత పుస్తకాలు, పెన్సిళ్ళు, హోల్డర్లు లేదా సిరా బుడ్ల కోసం సంవత్సరం మొత్తం మీద ఒకట్రెండు రూపాయలు ఖర్చయ్యేవి. కానీ ఆ రోజుల్లో ఒక్క రూపాయి కూడా చాలా పెద్ద మొత్తంగా పరిగణించబడేది. ఒక రూపాయికి ఒక సేరు (ఒక కిలో) నెయ్యి వచ్చేది. రెండు రూపాయలకి ఒక మణుగు (నలభై సేర్లు) అనగా నలభై కిలోల ధాన్యం వచ్చేవి. అందువల్ల బాగా డబ్బున్న వారి పిల్లలే స్కూలుకు వెళ్ళేవారు. మా ఇరు కుటుంబాలలో స్కూలుకెళ్ళే వారిలో నేనే మొదటివాడిని.
కానీ కొద్దిమంది పిల్లలు అంటున్నట్లుగా పై తరగతికి వెళ్ళాలనే అలాంటి కోరిక నాకెప్పుడూ కలగలేదు. విచిత్రం ఏమంటే కొత్తనోటు పుస్తకాలు మరియు పాత పుస్తకాల నుండి వచ్చే వాసన నచ్చేది కాదు. దీనికి కారణం ఏంటో నాకు అర్ధం కాలేదు. కానీ నాకున్న మనస్తత్వ శాస్త్ర పరిజ్ఞానం మేరకు ఈ అయిష్టతకు కారణం పై తరగతుల్లోని కష్టమైన చదువు మరియు కొత్త టీచర్ల దెబ్బల భయం.
ఆ భయం నా మనసులో బాగా ఉండేది. టీచర్లందరూ కొత్తవారు కాదు. పాత టీచర్లూ ఉండేవారు. క్రింది తరగతుల్లో మాకు బోధించని ఇద్దరు ముగ్గురు కొత్త టీచర్లు ఉండేవారు. పై తరగతుల్లోకి వెళ్ళిన సంవత్సరంలోనే మేము ఆల్ రౌండర్లుగా (సర్వగుణసంపన్నులుగా) అవాలని చాలా మంది టీచర్లు ఆశిస్తారు. వారి అంచనాలను మేము నెరవేర్చకపోతే మా చర్మం బలిచేయడానికి సిద్ధమౌతారు. ఈ కారణాల వల్ల అంటే కేవలం ‘ నోటు పుస్తకాలు – పుస్తకాల వాసన మాత్రమే కాకుండా బయట ఉన్న పెద్ద గేటుకు పది పదిహేను గజాల దూరంలో
తరగతి గదులకు వెళ్ళే దారికి ఇరువైపులా ఏపుగా పెరిగిన చెట్ల వాసన కూడా ఇబ్బంది కలిగించేది. ఒకటి-రెండు కారణాల వల్ల స్కూలు ఇష్టంగానూ అన్పించేది. ప్రీతమ్ చంద్ మాస్టారు స్కౌట్లమ్ పరేడ్ చేయించేవారు. లెఫ్ట్ – రైట్ అంటూ, లేదా విజిల్ ఊదుతూ కవాతు చేయించేవారు.
మరలా రైట్ టర్న్ (కుడివైపుకు తిరగండి) లేదా లెఫ్ట్ టర్న్ (ఎడమవైపుకు తిరగండి) లేదా ఎబౌట్ టర్న్ (పూర్తిగా తిరుగుట) అని చేయించేవారు. అలా చేస్తున్నపుడు చిన్న చిన్న బూట్లను మడమలతో కుడి ఎడమ లేదా ఒక్కసారిగా వెనుకకు తిరుగుతున్నపుడు, ఠక్-ఠక్ మని బూట్ల చప్పుడు చేస్తూ గర్వంగా నడుస్తుంటే మేమసలు విద్యార్థులం కాదు. చాలా గొప్పవారమనే అనుభూతి కలిగేది. సైనిక జవాన్ల వలె అన్పించేది.
రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం జరుగుతున్న సమయం. కానీ మా ‘నాభా’ సంస్థానపు రాజుని బ్రిటీషువారు 1923లో అరెస్టు చేశారు. యుద్ధం ఆరంభమయ్యే ముందు తమిళనాడులోని కొడైకేనాల్లో అతను మరణించాడు. ఆ రాజుగారి కుమారుడు విదేశాలలో చదువుతున్నాడని తెలిసింది. అందుకే మన దేశ రాచరిక సంస్థానాలపై కూడా పెత్తనం బ్రిటీషు వారిదే కొనసాగేది. సంస్థానపు రాజు గారు లేకపోవుటచే బ్రిటీషువారు సంస్థానాల గ్రామాల నుండి బలవంతంగా సైన్యంలోకి చేర్చుకోలేకపోయారు.
సైన్యంలోకి భర్తీ చేసేందుకు కొంతమంది అధికారులు గ్రామానికి వచ్చినపుడు వారితోపాటుగా కొద్దిమంది నాటకాలు వేసేవాళ్ళు (విదూషకులు) కూడా వచ్చేవారు. రాత్రిపూట బహిరంగ మైదానాల్లో టెంట్లు వేసి సైనిక సౌఖ్యం, ధైర్యసాహసాల బొమ్మలు చూపిస్తూ ఆకర్షించేవారు. వారి పాట ఒకటి ఇప్పటికీ గుర్తుంది. కొద్ది మంది చిత్రమైన దుస్తులను ధరించి సైనికుల బూట్లను వేసుకుని ఇలా పాడేవారు.
చేరిపోరా ఓ సిపాయి (సైన్యం లేదా పోలీసుల్లో చేరిపోండి) చేరిపో……
ఇక్కడ మీకు పాత-చినిగిన చెప్పులుంటే అక్కడ బూట్లు లభిస్తాయి.
ఇక్కడ పాత బట్టలు లభిస్తే, అక్కడ సూట్లు లభిస్తాయి.
ఇలాంటి మాటలు విదూషకుల పాటల వల్ల కొద్దిమంది యువకులు ఆకర్షితులయి సైన్యంలో చేరిపోవడానికి సిద్దమవుతారు. ఒక్కోసారి మనం కూడా ఆర్మీ జవాన్ల కంటే తక్కువేం కాదని అనిపిస్తుంది. బాగా ఉతికిన యూనిఫారాలు, పాలిష్ చేసిన బూట్లు, సాక్సులు వేసుకొని స్కౌటింగు కవాతు చేసేటపుడు, మేం కూడా సైనికులమే అని అనిపించేది. ప్రీతమ్చంద్ మాస్టారు గారిని స్కూల్లో నవ్వినట్లుగా ఎప్పుడూ మేము చూడలేదు. అతని పొట్టి ఆకారం సన్నగా, బలహీనంగా ఉంటుంది. కానీ దృఢమైన శరీరం, ముఖం మశూచి మచ్చలతో నిండి ఉంటుంది. డేగ లాంటి తీక్షణ చూపు, ఖాకీ యూనిఫాం, విశాలమైన తోలు బూట్లు ఇవన్నీ భయపెట్టేట్లుగా ఉండేవి.
అతని బూట్ల మడమలకు కూడా గుర్రపునాడాల్లాంటివి ఉండేవి. బూట్ల ముందు భాగంలో మేకులు దిగేసి ఉంటాయి. ఒకవేళ మాస్టారు గట్టినేలపై నడిచినా సరే బూట్లకున్న నాడా గుర్తులు, మేకుల గుర్తులు అక్కడ కనిపించేవి. అంత పెద్దభారీ బూట్లు ధరించినా కూడా అతని కాళ్ళ గిలకలపై ఎప్పుడూ గాయాలు అయుంటాయా అని పరిశీలనగా చూసేవారం. (వాటిని చూసి మాక్కూడా అలాంటి బూట్లు కావాలని ఇంట్లో అడిగితే, అమ్మానాన్నలు అవి వేసుకుంటే కాళ్ళు వంకర్లు వస్తాయి. జీవితాంతం చక్కగా నడవలేమని వాపోయేవారు.)
మాస్టర్ ప్రీతమ్ చంద్ అంటే మాకు భయం అనేది సహజమే. అతను పిల్లలను కొట్టేవాడు. మేమూ అతనిని ద్వేషించేవారం. మాకు నాలగవ తరగతిలో ఫారశీ (పర్షియన్ భాష) భాషను నేర్పించడం మొదలు పెట్టిన రోజును మేము (నా వయసు వాళ్ళు) మర్చిపోలేం. మాకు మూడవ తరగతి వరకు ఉర్దూ భాషలో మంచి సాధన / పట్టు వచ్చేసింది. కానీ ఫారశీ భాష (పర్షియన్) ఆంగ్ల భాష కంటే కష్టమైనది.
ఫారశీ భాష చదవడం మొదలుపెట్టి వారమైనా కాలేదు ప్రీతమ్చంద్ ఒక పద రూపాన్ని (వ్యాకరణ అంశం) చదువుకు రమ్మన్నారు. రేపు ఇదే సమయంలో అందరూ మౌఖిక రూపంలో చెప్పాలని ఆజ్ఞాపించారు. మేము ఇంటికి చేరాక, రాత్రంతా దానిని పదే-పదే కంఠస్థం చేయసాగాము.
కానీ కేవలం ఇద్దరు, ముగ్గురకు మాత్రమే సగం లేదా అంతకంటే కొంచెం ఎక్కువ కంఠస్థం చేయగలిగారు. రెండో రోజున అందరినీ అప్పజెప్పమని అంటే ఒక్కరు కూడా చెప్పలేకపోయారు. అప్పుడు అందర్ని చెవులు పట్టుకోమని కేకలు వేశారు. మేమంతా వంగి మా కాళ్ళు వెనుక నుండి చేతులతో చెవులు పట్టుకుంటే, వీపును పైకెత్తండి అని కోపంగా అరిచారు.
వీపును అలా పైకెత్తి చెవులు పట్టుకోవడం వల్ల మూడు, నాలుగు నిముషాల్లోనే కాళ్ళలో మంటలు మొదలయ్యేవి. నా లాంటి బలహీనులు అయితే నిలబడలేక అలా చెవులు పట్టుకునే క్రింద పడిపోయేవారు. నాది మరియు నా క్లాస్మేట్ ‘హర్బంస్’ వంతు వచ్చేసరికి హెడ్మాస్టరు శర్మగారు తన ఆఫీసులోనికి వచ్చేశారు. మాకు శిక్షించే సమయానికి ముందు హెడ్మాష్టరు గారు స్కూలుకి తూర్పున గల ప్రభుత్వ ఆసుపత్రిలో డాక్టర్ ‘కప్లష్’ని కలవడానికి వెళ్ళారు. తిరిగి ఆఫీసు ముందుకి రావడంతోనే మమ్మల్ని ఇలా చూసి తట్టుకోలేకపోయారు. పీటి ప్రీతమ్చంద్ క్రూరత్వాన్ని హెడ్మాస్టర్ తట్టుకోలేకపోవడం బహుశా ఇదే మొదటిసారి కావచ్చు. దీని పట్ల కోపోద్రిక్తులైనారు.
పిటి ప్రీతమ్ చంద్ మొరటుతనం, రాక్షసత్వం చూసి హెడ్మాస్టరు శర్మకు కోపం వచ్చి ఏం చేస్తున్నావ్ ? నాలుగవ తరగతి విద్యార్థులను దండించే పద్ధతి ఇదేనా ? స్టాప్ ఇట్ అని ఇంగ్లీషులో కోప్పడ్డారు. అప్పట్లో మాకు ఇంగ్లీషు వచ్చేది కాదు. ఎందుకంటే అప్పట్లో అయిదవ తరగతి నుండి ఇంగ్లీషు నేర్పేవారు. కానీ మా స్కూల్లో ఏడవ తరగతి-ఎనిమిదవ తరగతి పిల్లలు ‘ఏం చేస్తున్నావ్ ? నాలుగవ తరగతి పిల్లలకు శిక్షించే విధానం ఇలానా. వెంటనే ఆపెయ్’ అని హెడ్మాస్టరు గారు పిటి గారిని కోపంగా అన్నారని చెప్పారు.
హెడ్మాస్టరు శర్మగారు కోపంతో ఊగిపోతూ తన ఆఫీసులోనికి వెళ్ళిపోయారు. ఈ సంఘటన తర్వాత ప్రీతమ్చంద్ చాలా రోజులు స్కూలుకు రాకపోవడంతో హెడ్మాస్టరు గారు అతనిని సస్పెండు చేసి, తన వైపు నుండి ఆర్డరు రాసి, దాని ఆమోదం కోసం రాజధాని ‘నాభా’ కు పంపారు. అక్కడ విద్యాశాఖలో హర్జీలాల్ అనే డైరెక్టరు ఉండేవారు. వారి ద్వారానే హెడ్మాస్టరు గారి ఆర్డరుకు ఆమోదం రావాల్సి ఉందని టీచర్లందరూ మాట్లాడుకునేవారు.
. ఆ రోజు తర్వాత పీటి ప్రీతమ్చంద్ ‘నాభా’ అనే విద్యాశాఖ డైరెక్టరు గారి నుండి విధుల్లో చేరుటకు అనుమతి పొందనంతవరకు, స్కూల్లో అడుగుపెట్టలేరని మా అందరికీ తెలిసింది. అలా మాకు తెలిసినప్పటికీ కూడా ఫారశీ (పర్షియన్ భాష). క్లాసుకై బడి గంట మోగినప్పుడల్లా భయంతో మా గుండెలు అదిరిపోయేవి. కానీ ఫారశీ క్లాసును బోధించడానికి హెడ్మాస్టరు గారు లేదా నౌహారియా రాంజీ గారు వీరిద్దరిలో ఎవరైనా రానంత వరకూ మా ముఖాలన్నీ విచారంగా ఉండేవి.
అపుడు పీటి ప్రీతమ్చంద్ సార్ చాలా వారాల పాటు స్కూలుకు రాలేదు. అతను బజారులోని ఓ దుకాణంపై చిన్న చిన్న కిటీకీలున్న గదిని అద్దెకు తీసుకుని హాయిగా ఉంటున్నట్లు తెలిసింది. స్కూలు నుండి తీసేసినా, అతనికి ఏ మాత్రం ఆందోళన లేదని మా స్కూల్లోని ఏడవ-ఎనిమిదవ తరగతి విద్యార్థుల ద్వారా తెలిసింది. తన ఇంట్లో పంజరంలో ఉన్న రెండు చిలుకలకు నానబెట్టిన బాదం పప్పుల తొక్కను తీసి వాటికి తినిపిస్తున్నాడు. వాటితో మాట్లాడుతుంటాడు. ఆ చిలుకలను మేము కూడా చాలా సార్లు చూశాం.
(పిటి సార్ గారి ఆదేశానుసారం వారింటికి పనిచేయడానికి వెళ్ళే పిల్లలతో పాటుగా వారింటికి వెళ్ళేవారం) కానీ పిటి ప్రీతమ్చంద్ సార్ కర్రతో కొట్టి చర్మం వలిచేటంత కఠినమైన మాస్టారు తన చిలుకలతో ఇంత మధురంగా, ప్రేమగా ఎలా మాట్లాడుతున్నారన్న ఆశ్చర్యం కలిగింది. పిటిసార్ గారి మండే కళ్ళను చూసి ఆ చిలుకలకు భయమేయదా ? అన్న సందేహం కలిగింది. అప్పుడు మాకు ఇలాంటి మాటలు అర్థమయ్యేవి కాదు. ఒక రకంగా వాటిని అద్భుతము, అపూర్వమనే భావించేవారం.
सपनों के-से दिन Summary in Telugu
The condition of all the children who play with me is the same (like that of mine). We have uncombed curly hair, torn dirty shorts, torn shirt without buttons and no sandals. While we play climbing the wood, fall down while running, there are many wounds on the body. The torn clothes become pieces; the wounds on the knees are mixed with blood, sand and clay. When we go home, our mothers do not take pityonus; instead they beat us.
The parents of many children are short tempered. They do not care even when blood comes out of our ears and noses, once they start beating. They do not care where we are injured. Though we are beaten badly by our parents, we go to play the next day. When I have read the psychology of children in the teacher train- ing, I understand this mentality of children. Why do children like games? Why do they go back to play again after being beat badly by parents. I know all these things in the teacher training period.
Many friends who play with me belong to the families like ours. Many families in the city (slum area of the city) have come from villages and settled here, just as we do. There are two or three houses in the small uninhabited street. Their children mix with us and we play together. All our habits are almost the same.
Most of them do not go to school. They come back from the school throwing the school bags into the tank. They rarely go to school. They have no interest in studies. Their parents never force them to go to school. Small merchants and crop mediators feel that there is no need to send their children to school. On a few occasions, when their teacher enquires about them, they express their unwillingness to send their children to school.
We have no interest to make them a big officer like the Tahsildar. When my son comes of age, I will send him to Ghanashyam to learn accounts. He will teach my son in six to eight months how to maintain accounts. Then we will put them in our shops to look after accounts. My son is unable to learn even letters (alphabet) in the school so far. It appears that the parents do not have much faith in the teachers or the education in schools.
More than half of my friends belong to Rajasthan and Haryana. They have come here to do business. When I was young, I could understand their langauge (words spoken) a little when I was a child. We used to laugh with their way of speaking and their words. We mix up while we play and understand one another very well.
There is a proverb. The number of days spent in playing is only four (in one’s life. It means there is no freedom) for children in the present day like style) I do not know how I have spent my childhood. There is no one among us who feels that reading in the class is not a prison. (All the children feel that school is a prison. There is no exception). All the children like to go out and play. Some children work along with their parents. They do the same work as their parents do. (The parents and children are engaged in the same work.)
In childhood grass appears very green, flowers give more smell. I read these words fifty years ago in a book. I remember the words till now. They are suitable to the ideas and feelings of childhood. On the way to school we find tall plants trimmed. They are on the two sides of the road. I still remember the smell of the thick grown plants with neem like leaves even by closing eyes.
There are many kinds of flowers in the small plots of the school. There are rose, marigold with white like pearl buds. The buds are very beautiful giving fine smell. They are looked after by the peon chandu. We used to bluck one or two flowers when he did not look at us (avoid been seen by him). I can still recognise their strong smell. What can we do with the flowers after plucking them.
We may put them in our pockets. My mother might have thrown out while washing or we chewed them like goats. While coming back from school. When we move to a higher class, we feel that we have grown old, matured and clever. The feelings make us very happy. We do not know the feeling (smell) of the old and new textbooks and note books. (They are afraid of the new books because most of them are not interested in studies) When they look at the teachers laught lower classes they used to shiver. (Though they are in the higher classes, they are afraid of the lower class teachers)
In those days three was teaching in schools for a month or a month and a half in the beginning. I know the difference between the beginning and the last part of holidays. We used to play well the first two or three weeks. As usual we used to go to our grandmother’s village, she used to feed us with milk, curd and butter. She treated us very lovingly. Ours is a small backward village. The tank is as big as the tank in the city.
We used to bathe in the tank till the afternoon. We eat whatever we want with the support of our grand- mother. Our way of talking and eating in a limited way without wasting, make grandmother happy. She advises her grandchildren to eat, drink and talk like us. When we could not go to our grandmother’s village, we used to go the tank, in a short distance from our house. We jumped into the water removing our clothes.
After sometime we ran to the sand dune (small sand hill) and slept upside down. On wet bodies covering the dry sand we jumped into the tank from a raised palce. Cleaning the sand with the dirty tank water, we again ran to the sand dune. We did not remember to have done the act five or ten, fifteen or twenty times. We moved our hands and legs in the water like swimmers. My friends, except one or two, did not know how to swim.
Some went into the water and came out holding the hory or tail of the she buffalo. Some others encourage with words of courage to come out of water. When the dirty water entered the mouth, while jumping into the tank, we used to cough a lot. The breathing became difficult but somehow we came to the bank of the tank.
We counted the days as the holidays passed. We were afraid when they end came near. We forgot games and swimming in the tank. We began to think of the homework given by the teachers. The Mathematics teacher does not give less than two hundred sums. We think that we can complete the work in twenty days at the rate of ten a day. While thinking so, we are left with only a month.
Ten more days are spent in games. Our fear increases. We hope to do not ten but fifteen sums easily. The holidays are over quickly, while we think so day time appears small. We feel that the sun disap- pears quickly. As holidays come to a close, our fear increases. Some of my classmates feel that punishment is easier than work. But we are afraid of punishment. (being beaten). Those who bear punishment appear to be courageous children. At that time we have a leader named Oma.
We begin to think of the nature of Oma. There is no boy like him a among us. His words, abuses, quarrels and appearance – all are different. His head is big like a pot. He is short, only four feet tall. He appears to be a person having a watermelon on a child cat. He appears to be peculiar like a young monkey with big head and coconut like eyes. He did not quarrel with legs and hands but used his head while quarrelling.
His cry is like the bellow of an ox. When he bends his head and attacks the chest, the opponents cry with pain, though they are two or three times stronger than he. We are afraid that he will break the chest bone. We call his method of attack with head ‘railu bamba’. Railu bamba is a coal driven engine. His head is big and fearful like the engine. That is how we have named his head.
Our school is very small. It has nine rooms in the shape of the English letter H. The first on the right is of the Head Master Sri Madan Mohan Sarma. There is a curtain before the door. The Head Master comes out at the time of the School Assembly. His red face becomes bright when he sees the boys standing in a disciplined manner ac- cording to their heights. All the teachers stand behind the line of the students.
The P.T. teacher master Pritam Chand stands behind the lines of boys and observes whether anyone does not stand well. We are afraid of his warnings, abuses and beatings. So we observe the first and last boy of the line. We try to be in a straight line. We also take care to maintain equal distance between the students in each row as well as those who stand infront and back. All the children are afraid of the P.T teacher.
No one has ever seen or heard such a strict teacher. Whenever a child moves his head or scratches one foot with the other, he jumps upon him like a tiger. He shows us the real meaning of the proverb ‘remove the skin’. (It means he punishes severely)
But the nature of our Head Master is quite different from the P.T. teacher’s. He teaches English to the fifth and eighth classes. We never remember to have seen or heard him punish the fifth class boys for their lapses. (We feel that ‘remove the skin’ is another name for the Government School.
That is the word we often hear in the school). When- ever the Head Master is very angry, he gives a blow on the check with his long fingers of the hand very softly, Weak children like me, bend the head and smile (at his soft behaviour). The blow is like the sweet in Bhai Bhikhe shop. It is both sweet and hot and tasty and creates fun. In those days its price was two paise.
In those days we never ran to school happily. There were about five to seven stu- dents from the first to the fourth classes who went to school happily. All the other students went to school crying and shouting. It means they went to school unwillingly. Though there were a few such occasions, we felt that the school was good.
The P.T. teacher made us practice scouting. We wore khakhi uniform and hung a two coloured kerchief in the neck. The P.T. teacher said ‘one, two, three’. He made us move up and down and right and left. The blue and yellow flags moved in the air. Then we practised very happily.
When we are practising well, the P.T. teacher bends his bright eyelids and appreciates us with the word ‘Sabhash’ you have done well. Do again and then says one, two, three (to make us do again). The word of the P.T. teacher ‘sabhash’ gives us such a happiness of winning the medals. The teachers correct our notes the whole year and write good. We feel ‘Sabhash’ is better than good.
The P.T. teacher’s ‘Sabhash’ in discipline appears to be many times more than the year long study. The feeling of love wakes up out of fear of ‘sadguru’ (good teacher). This is taught in the Gurudwara. The person may scold daily. If he praises once in a year with ‘sabhash’, it appears to be a wonder. Our condition is the same.
When I entered the higher class, I was given old books every year. Our Head Master Sri Sarma went to a house and taught. They were rich. Their son was senior to me in age by one or two years. He was ahead of me by one class. Every year, when the new. academic year started in April, Sri Sarma brought the boy’s old books for me.
No one was interested in education in our house. If new books had to be bought, my studies would have stopped in the third or fourth class. (In those days old books were avail- able for one or two rupees), old books, pencils, holders or ink bottles cost us a rupee or two for the whole year.
But in those days a rupee was treated as a big amount. The price of one kilo ghee was a rupee. The price of forty kilos of paddy was two rupees. So only the children of the rich went to school. I was the first to go to school in our two families.
I never had a desire to go to the higher class as some children said. I did not like the smell of new note books and the old books. That was the wonder. I did not know the reason. The education was difficult in the higher classes. I had the fear of the punishment of the new teachers. That might be the reason for my dislike. My little knowledge of psychology made me feel so. All the teachers were not new. There were old teachers and two or three new teachers who did not teach us in the lower classes.
Many teachers hoped that we should know everything in the first year itself. If we did not live upto their expectations, they would be ready to punish us severely. (remove our skin). There was another reason for the trouble. I did not like the smell of note books and books. At a distance of ten to fifteen yards from the main gate, on either side of the way to classrooms, there were well grown trees giving smell. That smell also troubled us.
I liked the school for one or two reasons. Our teacher Pritam Chand made us do parade. He made us do the drill blowing the whistle – left turn, right turn, about turn. While moving on the heels we turn round in the drill. Then the books produce sound. While moving proudly, we felt that we were not pupils but great men. We felt like soldiers in the army.
It was the time of the Second World war. But the king of Nabha Samsthan was arrested by the British in 1923. He died in Kodaikanal of Tamilnadu before the war started. His son was studying abroad. The British controlled the kingly states of India. When the state had no king, people could not be recruited into the army by force.
Some showmen who’ acted in plays also followed them. At night tents were put up. They showed the pictures of the courageous, soldiers and attracted. I remember one of their songs some wore peculiar dress of many colours and boots of soldiers and sang in this way. Join, O soldier join (join army or police). Here, if you have old-torn chappals, there you can have boots.
If you get old clothes here, you will get suits there. Some young men are attracted by the words of the clowns and they are ready to join army. Some times we feel that we are not less than the soldiers. When we wore well washed uniforms, polished boots and socks and did the scouting drill, we felt that we were also soldiers.
We never saw the teacher Pritam Chand laugh in school. He is short, lean and weak. But his body is strong. His face is full of small pox spots. He has the severe look of the hawk, khaki uniform, broad leather boots – all these cause fear to us. There are horse shoe shaped metal pieces fixed to the heels of the shoes.
There were nails fixed to the front part of the boots. If he walked hard on the ground, there would be the marks of the horse shoe and nails on the ground. As he wore big boots we observed whether there were any injuries on the heels of the legs. (When we asked for such boots, our parents said that the legs would develop curves if we wore them. We could not walk straight throughout our life so they did not buy them for us.)
Our fear of Master Pritam Chand was natural. He used to beat pupils. We used to hate him. We would not forget the day when we began to be taught the Persian language in the fourth class. We got good command over urdu langauge till the third class. But Persian is more difficult than English.
We had not completed the first week of learning of Persian. We were asked by Pritam Chand to read a grammar item for the next day. At the same time the next day, they had to repeat it orally. We went home and began to get it by heart only two or three of us, could get half or a little more, by heart. The next day not even one student could repeat it orally. He ordered everyone to hold the ears. We bent down, caught ears from behind legs. Later he ordered everyone to lift the back.
While doing so, our legs began to burn in three or four minutes. Weak children like me could not stand. We fell down holding our ears. When my turn and my classmate Harbuns turn came, the Head Master Sri Sarma came to his office. He went to meet Dr. Kaplash in the Government Hospital.
It was on the Eastern side of the school. The Head Master had gone there before the children were punished. When he came back to the office, he saw us. He could not tolerate seeing us in that suffering condition. It might be the first time that the Head Master could not bear the cruelty of Pritam Chand. He became very angry at the behaviour of the P.T. master.
The Head Master Sarma was angry at the hardness and cruelty of P.T. Pritam Chand. He questioned the attitude of the P.T (He questioned what he wa doing) “was it the method of punishing the fourth class students ? spot it” He spoke angrily to the P.T. At that time we did not know English. It was because English was taught from the fifth class. They learnt from the seventh and eighth-class students what had happened.
The Head Master Sri Sarma went into his office room angrily. After the incident, Pritam Chand did not go to school. The Head Master suspended him and sent the order to the capital ‘Nabha’ for approval. Then Harji Lal was the Director of the Educa- tion Department. The teachers spoke among themselves that the approval of the Head master’s order should come from him.
All of us came to know that P.T. Pritam Chand could not enter the school till he got. approval from the Director of Education. When the bell rang for the Persian class, our hearts moved with fear. Our faces became sad till the Head Master or Nouharia Ramji came to the class.
Then P.T. Pritam Chand did not come to school for many weeks. He rented a room with small windows on a shop, in the busy centre (Bazaar) and lived there happily. The children of the seventh and eighth classes informed us that he was not worried though removed from school. There were two parrots in his cage. He fed them with almond nuts, soaked in water, peeling the skin. He used to talk to them.
We saw the parrots many times. (We used to go to his house a long with the children who went to work there. The P.T. teacher was a cruel man. He would beat children with the stick and remove the skin. How could such a man speak lovingly and sweetly to his parrots; we wondered. Would not the parrots be afraid of seeing his burning eyes; we doubted. Then we could not understand such words. We felt that they were amazing and extra ordinary in a way.
शब्दार्थ और टिप्पणियाँ
- ट्रैनिंग = पशिक्षण, శిక్షణ, training
- हाल = स्थिति, పరిస్థితి, situation
- गुस्सैल = जिसे क्रोध जल्दी आता है, కోపిష్టి, one who gets angry quickly
- परचूनिये = राशन की दुकानवाला, చౌకధరల దుకాణదారుడు, ration dealer
- एक खेडण दे दिन चार = खेलने के चार दिन, ఆడే నాలుగు రోజులు four days of playing
- पिंडलियाँ = घुटने के पीछे का हिस्सा, మోకాలి వెనుక భాగం , backside of knee
- अलियार = एक प्रकार की झाड़ी, ఒక రకమైన అడవి, a kind of forest
- शती = 100 साल, 100 సంవత్సరాలు, 100 years
- ढाँढ़स = हिम्मत, ధైర్యం, courage
- कलिश्त = नापने की एक इकाई, కొలమానం, measuring unit
- मंडी = बाज़ार, బజారు, market
- टीले = ऊँची जगह, ఎత్ౖన ప్రదేశం, highest place
- घुड़की = धमकी भरी डाँट, బెదిరించి తిట్టడం, threatening by scolding
- ठड्डों = मार, దెబ్బ, a physical damage to the body
- सतिगुर = सतगुरु, సద్గురు, a good teacher
- धनाढ्य = धनी, ధనిక, rich
- दिलचस्पी = रुचि, ఆసక్తి, taste, interest
- हरफनमौला = हर विषय का ज्ञानी, ప్రతి విషయంలోనూ జ్ఞాని, scholar in everything
- रंगस्ट =जवान, సైనికుడు, soldier
- फौरन =शीघ्र, వెంటనే, immediately
- तालीम =शिक्षा, విద్య, education
- गिर्रियों = दोनों, ఇద్దరు, both
- अलौकिक = जो इस दुनिया का न हो, అలౌకిక not from this world
- रत्ती = एक इकाई, ఒక యూనిట్, one unit
- गंदम = गेहूँ, గోధుమలు, wheat
- मन = 40 किलो, 40 కేజీలు, 40km
- मंजूरी = स्वीकृति, సమ్మతి, acceptence